Poem496

Poem496

چو بر تخـت بنشسـت فرخ قـباد

کـلاه بزرگي بـه سر برنـهاد

سوي طيسفون شد ز شهر صطـخر

کـه آزادگان را بدو بود فـخر

چو بر تخت پيروز بنشست گـفـت

کـه از مـن مداريد چيزي نهفـت

شـما را سوي من گشادسـت راه

بـه روز سـپيد و شـبان سياه

بزرگ آنکـسي کو به گفتار راسـت

زبان را بياراست و کژي نـخواسـت

چو بخـشايش آرد بخشـم اندرون

سر راسـتان خواندش رهـنـمون

نـهد تخـت خشـنودي اندر جهان

بيابد بدادآفرين مـهان

دل خويش را دور دارد ز کين

مـهان و کهانـش کـنـند آفرين

هرانـگـه کـه شد پادشا کژ گوي

ز کژي شود شاه پيکارجوي

سـخـن را بـبايد شنيد از نخست

چو دانا شود پاسـخ آيد درسـت

چو دانـنده مردم بود آزور

هـمي دانـش او نيايد بـه بر

هرآنـگـه کـه دانا بود پرشـتاب

چـه دانش مر او را چه در سر شراب

چـنان هـم کـه بايد دل لشکري

هـمـه در نکوهـش کـند کهتري

توانـگر کـجا سخـت باشد به چيز

فرومايه‌تر شد ز درويش نيز

چو درويش نادان کـند مـهـتري

بـه ديوانـگي ماند اين داوري

چو عيب تـن خويش داند کـسي

ز عيب کـسان برنـخواند بـسي

سـتون خرد بردباري بود

چو تـندي کـند تـن بـخواري بود

چو خرسـند گشتي بـه داد خداي

توانـگر شدي يکدل و پاکراي

گر آزاد داري تـنـت را ز رنـج

تـن مرد بي‌رنـج بـهـتر ز گنـج

هران کس که بخشش کند با کسي

بـميرد تـنـش نام ماند بـسي

همـه سر به سر دست نيکي بريد

جـهان جـهان را بـبد مسـپريد

هـمـه مـهـتران آفرين خواندند

زبرجد بـه تاجـش برافـشاندند

جوان بود سالش سه پـنـج و يکي

ز شاهي ورا بـهره بود اندکي

هـمي‌راند کار جـهان سوفزاي

قـباد اندر ايران نـبد کدخداي

هـمـه کار او پـهـلوان راندي

کـس را بر شاه نـنـشاندي

نـه موبد بد او را نـه فرمان رواي

جـهان بد بـه دسـتوري سوفزاي

چنين بود تا بيست و سه ساله گشت

بـه جام اندرون باده چون لاله گشت

بيامد بر تاجور سوفزاي

بـه دسـتوري بازگشتـن به جاي

سپـهـبد خود و لشکرش ساز کرد

بزد کوس و آهـنـگ شيراز کرد

همي‌رفت شادان سوي شهر خويش

ز هر کام برداشـتـه بـهر خويش

هـمـه پارس او را شده چون رهي

هـمي‌بود با تاج شاهـنـشـهي

بدان بد کـه من شاه بـنـشاندم

بـه شاهي برو آفرين خواندم

گر از من کـسي زشـت گويد بدوي

ورا سرد گويد براند ز روي

هـمي باژ جستي ز هر کـشوري

ز هر نامداري و هر مـهـتري

چو آگاهي آمد بـسوي قـباد

ز شيراز وز کار بيداد و داد

همي‌گفـت هر کس که جز نام شاه

ندارد ز ايران ز گـنـج و سـپاه

نـه فرمانش باشد به چيزي نه راي

جـهان شد همـه بـنده سوفزاي

هرآنـکـس کـه بد رازدار قـباد

برو بر سـخـنـها هـمي‌کرد ياد

کـه از پادشاهي بنامي بـسـند

چرا کردي اي شـهريار بـلـند

ز گـنـج تو آگـنده‌تر گـنـج او

بـبايد گسـسـت از جهان رنج او

هـمـه پارس چون بـنده او شدند

بزرگان پرسـتـنده او شدند

ز گـفـتار بد شد دل کيقـباد

ز رنجـش بـه دل برنـکرد ايچ ياد

همي‌گـفـت گر من فرستم سپاه

سر او بـگردد شود رزمـخواه

چو من دشمني کرده باشم به گنـج

ازو ديد بايد بـسي درد و رنـج

کـند هر کـسي ياد کردار اوي

نـهاني ندانـند بازار اوي

ندارم ز ايران يکي رزمـخواه

کز ايدر شود پيش او با سـپاه

بدو گـفـت فرزانـه مـنديش زين

کـه او شـهرياري شود بافرين

تو را بندگانـند و سالار هـسـت

کـه سايند بر چرخ گردنده دسـت

چو شاپور رازي بيايد ز جاي

بدرد دل بدکـنـش سوفزاي

شـنيد اين سخن شاه و نيرو گرفت

هـنرها بشسـت از دل آهو گرفت

همانـگـه جـهانديده‌اي کيقـباد

بـفرمود تا برنـشيند چو باد

بـه نزديک شاپور رازي شود

برآواز نـخـچير و بازي شود

هـم اندر زمان برنـشاند ورا

ز ري سوي درگاه خواند ورا

دو اسـبـه فرسـتاده آمد بري

چو باد خزاني بـه هـنـگام دي

چو ديدش بـپرسيد سالار بار

وزو بـسـتد آن نامـه شـهريار

بيامد بـه شاپور رازي سـپرد

سوار سرافراز را پيش برد

برو خواند آن نامـه کيقـباد

بـخـنديد شاپور مـهرک‌نژاد

کـه جز سوفزا دشمن اندر جـهان

ورا نيسـت در آشـکار و نـهان

ز هر جاي فرمانـبران را بـخواند

سوي طيسـفون تيز لـشـکر براند

چو آورد لـشـکر بـه نزديک شاه

هـم اندر زمان برگـشادند راه

چو ديدش جـهاندار بـنواخـتـش

بر تـخـت پيروزه بنـشاخـتـش

بدو گـفـت زين تاج بي‌بـهره‌ام

بـبي بـهره‌ئي در جهان شـهره‌ام

هـمـه سوفزا راست بهر از مهي

هـمي نام بينـم ز شاهنشـهي

ازين داد و بيداد در گردنـم

بـه فرجام روزي بـپيچد تـنـم

بـه ايران برادر بدي کدخداي

بـه هـسـتي ز بيدادگر سوفزاي

بدو گـفـت شاپور کاي شـهريار

دلـت را بدين کار رنـجـه مدار

يکي نامـه بايد نوشتـن درشـت

تو را نام و فر و نژادست و پـشـت

بـگويي کـه از تخت شاهنشاهي

مرا بـهره رنجسـت و گنج تـهي

تويي باژخواه و مـنـم با گـناه

نـخواهـم کـه خواني مرا نيز شاه

فرسـتادم اينـک يکي پـهـلوان

ز کردار تو چـند باشـم نوان

چو نامـه بدين‌گونـه باشد بدوي

چو من دشمن و لشکري جنگـجوي

نمانـم کـه برهـم زند نيز چشم

نـگويم سخـن پيش او جز بخشم

نويسـنده نامـه را خواندند

بـه نزديک شاپور بـنـشاندند

بگـفـت آن سخنها که با شاه گفت

شد آن کلک بيجاده با قار جـفـت

چو بر نامـه بر مـهر بـنـهاد شاه

بياورد شاپور لـشـکر بـه راه

گزين کرد پـس هرک بد نامدار

پراگـنده از لـشـکر شـهريار

خود و نامداران پرخاشـجوي

سوي شـهر شيراز بـنـهاد روي

چو آگاه شد زان سـخـن سوفزاي

همانـگـه بياورد لـشـکر ز جاي

پذيره شدش با سـپاهي گران

گزيده سواران و جوشـنوران

رسيدند پـس يک بـه ديگر فراز

فرود آمدند آن دو گردن‌فراز

چو بنشـسـت شاپور با سوفزاي

فراوان زدند از بد و نيک راي

بدو داد پـس نامـه شـهريار

سخـن رفـت هرگونه دشوار و خوار

چو برخواند آن نامـه را پـهـلوان

بـپژمرد و شد کـند و تيره‌روان

چو آن نامه برخواند شاپور گـفـت

کـه اکـنون سخـن را نبايد نهفت

تو را بـند فرمود شاه جـهان

فراوان بـناليد پيش مـهان

بران سان کـه برخوانده‌اي نامـه را

تو داني شهـنـشاه خودکامـه را

چـنين داد پاسـخ بدو پـهـلوان

کـه داند مرا شـهريار جـهان

بدان رنج و سختي کـه بردم ز شاه

برفـتـم ز زاولـسـتان با سـپاه

بـه مردي رهانيدم او را ز بـند

نـماندم کـه آيد برويش گزند

مرا داسـتان بود نزديک شاه

هـمان نزد گردان ايران سـپاه

گر اي دون که بندست پاداش مـن

تو را چنـگ دادن بـه پرخاش مـن

نـخواهـم زمان از تو پايم بـبـند

بدارد مرا بـند او سودمـند

ز يزدان وز لـشـکرم نيسـت شرم

کـه مـن چـند پالوده‌ام خون گرم

بدانـگـه کـجا شاه در بـند بود

بـه يزدان مرا سخـت سوگـند بود

کـه دستـم نـبيند مگر دست تيغ

بـه جـنـگ آفـتاب اندر آرم بميغ

مـگر سر دهـم گر سرخوشـنواز

بـه مردي ز تخـت اندر آرم بـگاز

کـنونـم کـه فرمود بندم سزاست

سخنـهاي ناسودمـندم سزاست

ز فرمان او هيچ گونـه مـگرد

چو پيرايه دان بـند بر پاي مرد

چو بنشسـت شاپور پايش ببسـت

بزد ناي رويين و خود برنـشـسـت

بياوردش از پارس پيش قـباد

قـباد از گذشـتـه نـکرد ايچ ياد

بـفرمود کو را بـه زندان برند

بـه نزديک ناهوشـمـندان برند

بـه شيراز فرمود تا هرچ بود

ز مردان و گنج و ز کـشـت و درود

بياورد يک سر سوي طيسـفون

سـپردش بـه گنـجور او رهنمون

چو يک هفته بگذشت هرگونـه راي

هـمي‌راند با موبد از سوفزاي

چـنين گفـت پس شاه را رهنمون

کـه يارند با او هـمـه طيسـفون

همـه لـشـکر و زيردسـتان ما

ز دهـقان وز در پرسـتان ما

گر او اندر ايران بـماند درسـت

ز شاهي ببايد تو را دست شسـت

بدانديش شاه جـهان کشتـه بـه

سر بـخـت بدخواه برگشتـه بـه

چو بشـنيد مهـتر ز موبد سخـن

بـنو تاخـت و بيزار شد از کـهـن

بـفرمود پـس تاش بيجان کـنـند

بروبر دل و ديده پيچان کـنـند

بـکردند پـس پـهـلوان را تـباه

شد آن گرد فرزانـه و نيک‌خواه

چو آگاهي آمد بايرانيان

کـه آن پيلـتـن را سرآمد زمان

خروشي برآمد ز ايران بدرد

زن و مرد و کودک هـمي مويه کرد

برآشـفـت ايران و برخاسـت گرد

هـمي هر کـسي کرد ساز نـبرد

همي‌گفـت هرکـس که تخت قباد

اگر سوفزا شد بـه ايران مـباد

سـپاهي و شهري همه شد يکي

نـبردند نام قـباد اندکي

برفـتـند يکـسر بايوان شاه

ز بدگوي پردرد و فريادخواه

کـسي را کـه بر شاه بدگوي بود

بدانديش او و بـلاجوي بود

بکـشـتـند و بردند ز ايوان کشان

ز جاماسـب جستند چندي نـشان

کـه کـهـتر برادر بد و سرفراز

قـبادش هـمي‌پروريدي بـناز

ورا برگزيدند و بـنـشاندند

بـه شاهي برو آفرين خواندند

بـه آهـن ببسـتـند پاي قـباد

ز فر و نژادش نـکردند ياد

چنينـسـت رسـم سراي کهـن

سرش هيچ پيدا نـبيني ز بـن

يکي پور بد سوفزا را گزين

خردمـند و پاکيزه و بـه آفرين

جواني بي‌آزار و زرمـهر نام

کـه از مـهر او بد پدر شادکام

سـپردند بـسـتـه بدو شاه را

بدان گونـه بد راي بدخواه را

کـه آن مـهربان کينـه سوفزاي

بـخواهد بدرد از جـهان کدخداي

بي‌آزار زرمـهر يزدان‌پرسـت

نـسودي بـبد با جهاندار دسـت

پرسـتـش هـمي‌کرد پيش قباد

وزان بد نـکرد ايچ بر شاه ياد

جـهاندار زو ماند اندر شـگـفـت

ز کردار او مردمي برگرفـت

هـمي‌کرد پوزش کـه بدخواه مـن

پرآشوب کرد اخـتر و ماه مـن

گر اي دون که يابـم رهايي ز بـند

تو را باشد از هر بدي سودمـند

ز دل پاک بردارم آزار تو

کنـم چـشـم روشـن بديدار تو

بدو گـفـت زر مهر کاي شـهريار

زبان را بدين باز رنـجـه مدار

پدر گر نـکرد آنـچ بايسـت کرد

ز مرگـش پـسر گرم و تيمار خورد

تو را مـن بـسان يکي بـنده‌ام

بـه پيش تو اندر پرسـتـنده‌ام

چو گويي بـه سوگند پيمان کـنـم

کـه هرگز وفاي تو را نشـکـنـم

ازو ايمـني يافـت جان قـباد

ز گـفـتار آن پر خرد گشـت شاد

وزان پـس بدو راز بگشاد و گفـت

کـه انديشـه از تو تخواهم نهفـت

گـشادسـت بر پنـج تـن راز من

جزين نـشـنود يک تـن آواز مـن

هـمين تاج و تخت از تو دارم سپاس

بوم جاودانـه تو را حـق‌شـناس

چو بـشـنيد زر مـهر پاکيزه‌راي

سـبـک بـند را برگشادش ز پاي

فرسـتاد و آن پنج تـن را بـخواند

هـمـه رازها پيش ايشان براند

شـب تيره از شـهر بيرون شدند

ز ديدار دشمـن بـه هامون شدند

سوي شاه هيتال کردند روي

ز انديشـگان خسـتـه و راه جوي

برين گونه سرگشته آن هفـت مرد

باهواز رفـتـند تازان چو گرد

رسيدند پويان بـه پرمايه ده

بده در يکي نامـبردار مـه

بدان خان دهـقان فرود آمدند

بـبودند و يک هـفـتـه دم برزدند

يکي دختري داشت دهـقان چو ماه

ز مـشـک سيه بر سرش بر کـلاه

جـهانـجوي چون روي دخـتر بديد

ز مـغز جوان شد خرد ناپديد

همانـگـه بيامد بزرمـهر گفـت

کـه باتو سخـن دارم اندر نهفـت

برو راز مـن پيش دهـقان بـگوي

مـگر جفـت من گردد اين خوبروي

بـشد تيز و رازش به دهقان بگفـت

که اين دخترت را کسي نيست جفت

يکي پاک انـبازش آمد بـه جاي

کـه گردي بر اهواز بر کدخداي

گرانـمايه دهـقان بزرمـهر گفـت

کـه اين دختر خوب را نيست جفت

اگر شايد اين مرد فرمان تو راسـت

مرين را بدان ده کـه او را هواسـت

بيامد خردمـند نزد قـباد

چـنين گفـت کين ماه جفت تو باد

پـسـنديدي و ناگـهان ديديش

بدان سان که ديدي پـسـنديديش

قـباد آن پري روي را پيش خواند

بـه زانوي کـنداورش برنـشاند

ابا او يک انگـشـتري بود و بـس

کـه ارزش به گيتي ندانست کـس

بدو داد و گـفـت اين نـگين را بدار

بود روز کاين را بود خواسـتار

بدان ده يکي هفـتـه از بـهر ماه

هـمي‌بود و هشتـم بيامد بـه راه

بر شاه هيتال شد کيقـباد

گذشتـه سـخـنـها بدو کرد ياد

بـگـفـت آنـچ کردند ايرانيان

بدي را بـبـسـتـند يک يک ميان

بدو گـفـت شاه از بد خوشـنواز

هـمانا بدين روزت آمد نياز

بـه پيمان سـپارم تو را لشـکري

ازان هر يکي بر سران افـسري

کـه گر باز يابي تو گـنـج و کـلاه

چـغاني بـباشد تو را نيکـخواه

مرا باشد اين مرز و فرمان تو را

ز کرده نـباشد پـشيمان تو را

زبردسـت را گفـت خندان قـباد

کزين بوم هرگز نـگيريم ياد

چو خواهي فرستمت بي‌مر سـپاه

چـغاني کـه باشد که يازد بـگاه

چو کردند عـهد آن دو گردن فراز

در گـنـج زر و درم کرد باز

بـه شاه جـهاندار دادش رمـه

سـليح سواران و لشـکر هـمـه

بپذرفـت شـمـشيرزن سي‌هزار

هـمـه نامداران گرد و سوار

ز هيتاليان سوي اهواز شد

سراسر جـهان زو پر آواز شد

چو نزديکي خان دهـقان رسيد

بـسي مردم از خانـه بيرون دويد

يکي مژده بردند نزد قـباد

کـه اين پور بر شاه فرخـنده باد

پـسرزاد جـفـت تو در شب يکي

کـه از ماه پيدا نـبود اندکي

چو بشـنيد در خانـه شد شادکام

هـمانـگاه کـسريش کردند نام

ز دهـقان بـپرسيد زان پس قـباد

کـه اي نيکبخـت از کـه داري نژاد

بدو گـفـت کز آفريدون گرد

کـه از تخـم ضحاک شاهي بـبرد

پدرم اين چنين گفت و من اين چنين

کـه بر آفريدون کـنيم آفرين

ز گـفـتار او شادتر شد قـباد

ز روزي کـه تاج کيي برنـهاد

عـماري بـسيجيد و آمد بـه راه

نشـسـتـه بدو اندرون جفت شاه

بياورد لـشـکر سوي طيسـفون

دل از درد ايرانيان پر ز خون

بـه ايران همـه سالـخورده ردان

نـشـسـتـند با نامور بـخردان

کـه اين کار گردد بـه ما بر دراز

ميان دو شـهزاد گردن‌فراز

ز روم و ز چين لـشـکر آيد کـنون

بريزند زين مرز بـسيار خون

بـبايد خراميد سوي قـباد

مـگر کان سخـنـها نـگيرد بياد

بياريم جاماسـب ده سالـه را

کـه با در هـمـتا کـند ژالـه را

مـگرمان ز تاراج و خون ريخـتـن

بـه يک سو گراييم ز آويخـتـن

برفـتـند يکـسر سوي کيقـباد

بگـفـتـند کاي شاه خـسرونژاد

گر از تو دل مردمان خـسـتـه شد

بـشوخي دل و ديدها شستـه شد

کـنون کامراني بدان کت هواسـت

کـه شاه جهان بر جهان پادشاست

پياده هـمـه پيش او در دوان

برفـتـند پر خاک تيره‌روان

گـناه بزرگان بـبـخـشيد شاه

ز خون ريخـتـن کرد پوزش بـه راه

ببـخـشيد جاماسـب را همچنين

بزرگان برو خواندند آفرين

بيامد بـه تخـت کيي برنشسـت

ورا گشـت جاماسب مهترپرسـت

برين گونـه تا گشت کـسري بزرگ

يکي کودکي شد دلير و سـترگ

بـه فرهـنـگيان داد فرزند را

چـنان بار شاخ برومـند را

هـمـه کار ايران و توران بساخـت

بـگردون کـلاه مـهي برفراخـت

وزان پـس بياورد لـشـکر بروم

شد آن باره او چو يک مـهره موم

هـمـه بوم و بر آتـش اندر زدند

هـمـه روميان دسـت بر سر زدند

هـمي‌کرد زان بوم و بر خارسـتان

ازو خواسـت زنهار دو شارسـتان

يکي مـنديا و دگر فارقين

بيامـخـتـشان زند و بنـهاد دين

نـهاد اندر آن مرز آتـشـکده

بزرگي بـنوروز و جـشـن سده

مداين پي افـگـند جاي کيان

پراگـنده بـسيار سود و زيان

از اهواز تا پارس يک شارسـتان

بـکرد و برآورد بيمارسـتان

اران خواند آن شارسـتان را قـباد

کـه تازي کـنون نام حلوان نـهاد

گـشادند هر جاي رودي ز آب

زمين شد پر از جاي آرام و خواب