Poem164

Poem164

هيوني بياراسـت کاووس شاه

بـفرمود تا بازگردد بـه راه

نويسـنده نامـه را پيش خواند

بـه کرسي زر پيکرش برنـشاند

يکي نامه فرمود پر خشم و جنـگ

زبان تيز و رخـساره چون بادرنـگ

نـخـسـت آفرين کرد بر کردگار

خداوند آرامـش و کارزار

خداوند بـهرام و کيوان و ماه

خداوند نيک و بد و فر و جاه

بـفرمان اويسـت گردان سپـهر

ازو بازگـسـترده هرجاي مـهر

ترا اي جوان تندرستي و بـخـت

هـميشـه بـماناد با تاج و تخت

اگر بر دلت راي من تيره گـشـت

ز خواب جواني سرت خيره گشـت

شنيدي که دشمن به ايران چه کرد

چو پيروز شد روزگار نـبرد

کـنون خيره آزرم دشمن مـجوي

برين بارگـه بر مـبر آبروي

مـنـه با جواني سر اندر فريب

گر از چرخ‌گردان نـخواهي نـهيب

کـه مـن زان فريبـنده گفـتار او

بـسي بازگـشـتـم ز پيکار او

ترا گر فريبد نـباشد شـگـفـت

مرا از خود اندازه بايد گرفـت

نرفـت ايچ با من سخن ز آشـتي

ز فرمان مـن روي برگاشـتي

هـمان رسـتـم از گنج آراسته

نـخواهد شدن سير از خواستـه

ازان مردري تاج شاهـنـشـهي

ترا شد سر از جنگ جستن تـهي

در بي‌نيازي به شـمـشير جوي

بـه کـشور بود شاه را آبروي

چو طوس سپـهـبد رسد پيش تو

بـسازد چو بايد کـم و بيش تو

گروگان کـه داري بـه بـند گران

هـم اندر زمان بارکـن بر خران

پرسـتار وز خواسته هرچ هسـت

بـه زودي مر آن را به درگه فرست

تو شوکين و آويخـتـن را بـساز

ازين در سـخـن‌ها مـگردان دراز

چو تو ساز جنگ شـبيخون کـني

ز خاک سيه رود جيحون کـني

سـپـهـبد سراندر نيارد به خواب

بيايد بـه جـنـگ تو افراسياب

و گر مـهر داري بران اهرمـن

نـخواهي که خواندت پيمان شکن

سـپـه طوس رد را ده و بازگرد

نـه‌اي مرد پرخاش روز نـبرد

تو با خوبرويان برآميخـتي

بـه بزم اندر از رزم بـگريخـتي

نـهادند بر نامـه بر مـهر شاه

هيون پر برآورد و بـبريد راه

چو نامـه بـه نزد سياووش رسيد

بران گونـه گـفـتار ناخوب ديد

فرسـتاده را خواند و پرسيد چست

ازو کرد يکـسر سخنـها درسـت

بگـفـت آنـک با پيلتن رفته بود

ز طوس و ز کاووس کاشفـتـه بود

سياوش چو بشنيد گـفـتار اوي

ز رستم غمي گشت و برتافت روي

ز کار پدر دل پرانديشـه کرد

ز ترکان و از روزگار نـبرد

هـمي گفت صد مرد ترک و سوار

ز خويشان شاهي چـنين نامدار

هـمـه نيک خواه و همه بي‌گناه

اگرشان فرستـم بـه نزديک شاه

نـپرسد نـه انديشد از کارشان

همانـگـه کـند زنده بر دارشان

بـه نزديک يزدان چـه پوزش برم

بد آيد ز کار پدر بر سرم

ور ايدونـک جنـگ آورم بي‌گـناه

چـنان خيره با شاه توران سـپاه

جـهاندار نپـسـندد اين بد ز من

گـشايند بر مـن زبان انجـمـن

وگر بازگردم بـه نزديک شاه

بـه طوس سپهبد سپارم سـپاه

ازو نيز هـم بر تـنـم بد رسد

چـپ و راست بد بينـم و پيش بد

نيايد ز سودابـه خود جز بدي

ندانـم چـه خواهد رسيد ايزدي

دو تـن را ز لـشـکر ز کـندآوران

چو بـهرام و چون زنـگـه شاوران

بران رازشان خواند نزديک خويش

بـپرداخـت ايوان و بنـشاند پيش

کـه رازش به هم بود با هر دو تـن

ازان پس که رستم شد از انجمـن

بديشان چـنين گفت کز بخـت بد

فراوان هـمي بر تـنـم بد رسد

بدان مـهرباني دل شـهريار

بـسان درخـتي پر از برگ و بار

چو سودابـه او را فريبنده گشـت

تو گفـتي که زهر گزاينده گشـت

شبـسـتان او گشـت زندان من

غـمي شد دل و بخت خندان مـن

چـنين رفـت بر سر مرا روزگار

کـه با مـهر او آتـش آورد بار

گزيدم بدان شوربخـتيم جـنـگ

مـگر دور مانـم ز چنگ نهـنـگ

بـه بلـخ اندرون بود چندان سپاه

سـپـهـبد چو گرسيوز کينه‌خواه

نشستـه بـه سغد اندرون شهريار

پر از کينـه با تيغ زن صدهزار

برفـتيم بر سان باد دمان

نجـسـتيم در جنگ ايشان زمان

چو کـشور سراسر بپرداخـتـند

گروگان و آن هديه‌ها ساخـتـند

هـمـه موبدان آن نـمودند راه

کـه ما بازگرديم زين رزم‌گاه

پـسـندش نيامد هـمي کار من

بـکوشد بـه رنـج و به آزار مـن

بـه خيره هـمي جنـگ فرمايدم

بترسـم کـه سوگـند بـگزايدم

وراگر ز بـهر فزونيسـت جـنـگ

چو گنج آمد و کشور آمد به چنـگ

چـه بايد همي خيره خون ريختـن

چـنين دل بـه کين اندر آويختـن

هـمي سر ز يزدان نبايد کـشيد

فراوان نـکوهـش بـبايد شـنيد

دو گيتي هـمي برد خواهد ز مـن

بـمانـم بـه کام دل اهرمـن

نزادي مرا کاشـکي مادرم

وگر زاد مرگ آمدي بر سرم

کـه چـندين بـلاها ببايد کشيد

ز گيتي هـمي زهر بايد چـشيد

بدين گونـه پيمان که مـن کرده‌ام

بـه يزدان و سوگـندها خورده‌ام

اگر سر بـگردانـم از راسـتي

فراز آيد از هر سوي کاسـتي

پراگـنده شد در جهان اين سخـن

کـه با شاه ترکان فگـنديم بـن

زبان برگـشايند هر کـس بـه بد

بـه هرجاي بر من چنان چون سزد

بـه کين بازگشـتـن بريدن ز دين

کـشيدن سر از آسـمان و زمين

چـنين کي پسندد ز مـن کردگار

کـجا بر دهد گردش روزگار

شوم کـشوري جويم اندر جـهان

کـه نامـم ز کاووس ماند نـهان

کـه روشـن زمانه بران سان بود

کـه فرمان دادار گيهان بود

سري کـش نباشد ز مغز آگـهي

نـه از بـتري باز داند بـهي

قـباد آمد و رفـت و گيتي سـپرد

ورا نيز هـم رفـتـه بايد شـمرد

تو اي نامور زنـگـه شاوران

بياراي تـن را بـه رنـج گران

برو تا بـه درگاه افرسياب

درنـگي مباش و منه سر به خواب

گروگان و اين خواسته هرچ هسـت

ز دينار و ز تاج و تخت نشـسـت

بـبر همچـنين جمله تا پيش اوي

بـگويش کـه ما را چه آمد به روي

بـفرمود بـهرام گودرز را

کـه اين نامور لـشـکر و مرز را

سـپردم ترا گـنـج و پيلان کوس

بـمان تا بيايد سـپـهدار طوس

بدو ده تو اين لشکر و خواسـتـه

هـمـه کارها يکـسر آراستـه

يکايک برو بر شمر هرچ هـسـت

ز گنـج و ز تاج و ز تخت نشسـت

چو بـهرام بشـنيد گـفـتار اوي

دلـش گشـت پيچان به تيمار اوي

بـباريد خون زنـگـه شاوران

بـنـفريد بر بوم هاماوران

پر از غم نشستند هر دو بـه هـم

روانـشان ز گـفـتار او شد دژم

بدو باز گفتـند کاين راي نيسـت

ترا بي‌پدر در جـهان جاي نيسـت

يکي نامـه بـنويس نزديک شاه

دگر باره زو پيلـتـن را بـخواه

اگر جنـگ فرمان دهد جنـگ ساز

مـکـن خيره انديشـه دل دراز

مـگردان بـه ما بر دژم روزگار

چو آمد درخـت بزرگي بـه بار

نـپذرفـت زان دو خردمـند پـند

دگرگونـه بد راز چرخ بـلـند

چـنين داد پاسخ کـه فرمان شاه

برانـم کـه برتر ز خورشيد و ماه

وليکـن بـه فرمان يزدان دلير

نـباشد ز خاشاک تا پيل و شير

کـسي کاو ز فرمان يزدان بتافـت

سراسيمـه شد خويشتن را نيافت

هـمي دسـت يازيد بايد به خون

بـه کين دو کشور بدن رهـنـمون

وزان پـس کـه داند کزين کارزار

کرا برکـشد گردش روزگار

ز بـهر نوا هـم بيازارد او

سـخـنـهاي گـم کرده بازآرد او

هـمان خـشـم و پيگار بار آورد

سرشـک غـم اندر کـنار آورد

اگر تيره‌تان شد دل از کار مـن

بـپيچيد سرتان ز گـفـتار مـن

فرسـتاده خود باشم و رهنـماي

بـمانـم برين دشـت پرده‌سراي

سياوش چو پاسـخ چـنين داد باز

بـپژمرد جان دو گردن فراز

ز بيم جداييش گريان شدند

چو بر آتـش تيز بريان شدند

هـمي ديد چـشـم بد روزگار

کـه اندر نهان چيست با شـهريار

نـخواهد بدن نيز ديدار او

ازان چـشـم گريان شد از کار او

چـنين گفـت زنگه که ما بنده‌ايم

بـه مـهر سپـهـبد دل آگنده‌ايم

فداي تو بادا تـن و جان ما

چـنين باد تا مرگ پيمان ما

چو پاسـخ چنين يافت از نيکـخواه

چـنين گـفـت با زنگه بيدار شاه

کـه رو شاه توران سپه را بـگوي

کـه زين کار ما را چـه آمد بروي

ازين آشـتي جنـگ بهر منسـت

هـمـه نوش تو درد و زهر منست

ز پيمان تو سر نـگردد تـهي

وگر دور مانـم ز تـخـت مـهي

جـهاندار يزدان پـناه منـسـت

زمين تخت و گردون کلاه منسـت

و ديگر کـه بر خيره ناکرده کار

نشايسـت رفـتـن بر شـهريار

يکي راه بـگـشاي تا بـگذرم

بـجايي کـه کرد ايزد آبشـخورم

يکي کـشوري جويم اندر جـهان

کـه نامـم ز کاووس ماند نـهان

ز خوي بد او سـخـن نـشـنوم

ز پيگار او يک زمان بـغـنوم

بـشد زنـگـه با نامور صد سوار

گروگان بـبرد از در شـهريار

چو در شـهر سالار ترکان رسيد

خروش آمد و ديده‌بانـش بديد

پذيره شدش نامداري بزرگ

کـجا نام او بود جـنـگي طورگ

چو زنـگـه بيامد بـه نزديک شاه

سـپـهدار برخاسـت از پيشگاه

گرفـتـش بـه بر تنگ و بنواختش

گرامي بر خويش بنـشاخـتـش

چو بنشـسـت با شاه پيغام داد

سراسر سـخـنـها بدو کرد ياد

چو بـشـنيد پيچان شد افراسياب

دلـش گشت پر درد و سر پر ز تاب

بـفرمود تا جايگـه ساخـتـند

ورا چون سزا بود بـنواخـتـند

چو پيران بيامد تـهي کرد جاي

سـخـن رفـت با نامور کدخداي

ز کاووس وز خام گـفـتار او

ز خوي بد و راي و پيگار او

هـمي گفـت و رخساره کرده دژم

ز کار سياووش دل پر ز غـم

فرسـتادن زنـگـه شاوران

هـمـه ياد کرد از کران تا کران

بـپرسيد کاين را چه درمان کـنيم

وزين چاره جستن چه پيمان کـنيم

بدو گـفـت پيران که اي شـهريار

انوشـه بدي تا بود روزگار

تو از ما بـه هر کار داناتري

بـبايسـتـها بر تواناتري

گـمان و دل و دانـش و راي مـن

چنينـسـت انديشـه بر جاي من

کـه هر کس که بر نيکوي در جهان

توانا بود آشـکار و نـهان

ازين شاهزاده نـگيرند باز

زگـنـج و ز رنـج آنـچ آيد فراز

مـن ايدون شنيدم که اندر جـهان

کـسي نيسـت مانند او از مهان

بـه بالا و ديدار و آهـسـتـگي

بـه فرهنگ و راي و به شايستگي

هـنر با خرد نيز بيش از نژاد

ز مادر چـنو شاهزاده نزاد

بديدن کـنون از شنيدن بهـسـت

گرانـمايه و شاهزاد و مهـسـت

وگر خود جز اينـش نـبودي هـنر

کـه از خون صد نامور با پدر

برآشفـت و بگذاشت تخت و کلاه

هـمي از تو جويد بدين گونـه راه

نـه نيکو نـمايد ز راه خرد

کزين کـشور آن نامور بـگذرد

ترا سرزنـش باشد از مـهـتران

سر او هـمان از تو گردد گران

و ديگر کـه کاووس شد پيرسر

ز تـخـت آمدش روزگار گذر

سياوش جوانـسـت و با فرهي

بدو ماند آيين و تـخـت مـهي

اگر شاه بيند بـه راي بـلـند

نويسد يکي نامـه سودمـند

چـنان چون نوازنده فرزند را

نوازد جوان خردمـند را

يکي جاي سازد بدين کـشورش

بدارد سزاوار اندر خورش

بر آيين دهد دخـترش را بدوي

بداردش با ناز و با آبروي

مـگر کاو بـماند بـه نزديک شاه

کـند کـشور و بومـت آرامـگاه

و گر باز گردد سوي شـهريار

ترا بـهـتري باشد از روزگار

سـپاسي بود نزد شاه زمين

بزرگان گيتي کـنـند آفرين

برآسايد از کين دو کـشور مـگر

اگر آردش نزد ما دادگر

ز داد جـهان آفرين اين سزاسـت

کـه گردد زمانه بدين جنگ راست

چو سالار گـفـتار پيران شـنيد

چـنان هـم هـمـه بودنيها بديد

پـس انديشه کرد اندر آن يک زمان

هـمي داشت بر نيک و بد بر گمان

چـنين داد پاسـخ بـه پيران پير

کـه هست اينک گفتي همه دلپذير

وليکـن شـنيدم يکي داسـتان

کـه باشد بدين راي همداسـتان

کـه چون بـچـه شير نر پروري

چو دندان کـند تيز کيفر بري

چو با زور و با چـنـگ برخيزد او

بـه پروردگار اندر آويزد او

بدو گـفـت پيران کاندر خرد

يکي شاه کـندآوران بـنـگرد

کـسي کز پدر کژي و خوي بد

نـگيرد ازو بدخويي کي سزد

نـبيني کـه کاووس ديرينه گشت

چو ديرينه گشت او ببايد گذشـت

سياوش بـگيرد جـهان فراخ

بـسي گنـج بي‌رنج و ايوان و کاخ

دو کـشور ترا باشد و تاج و تخـت

چـنين خود که يابد مگر نيک‌بخـت

چو بشـنيد افراسياب اين سخـن

يکي راي با دانش افـگـند بـن

دبير جـهان‌ديده را پيش خواند

زبان برگـشاد و سخن برفـشاند

نخسـتين که بر خامه بنهاد دست

بـه عنـبر سر خامه را کرد مست

جـهان آفرين را سـتايش گرفـت

بزرگي و دانـش نـمايش گرفـت

کـجا برترسـت از مـکان و زمان

بدو کي رسد بـندگي را گـمان

خداوند جانـسـت و آن خرد

خردمـند را داد او پرورد

ازو باد بر شاهزاده درود

خداوند گوپال و شـمـشير و خود

خداوند شرم و خداوند باک

ز بيداد و کژي دل و دسـت پاک

شـنيدم پيام از کران تا کران

ز بيدار دل زنـگـه شاوران

غـمي شد دلم زانک شاه جـهان

چـنين تيز شد با تو اندر نـهان

وليکـن بـه گيتي بجز تاج و تخت

چـه جويد خردمـند بيدار بخـت

ترا اين همـه ايدر آراستـسـت

اگر شـهرياري و گر خواستسـت

هـمـه شـهر توران برندت نماز

مرا خود بـه مـهر تو باشد نياز

تو فرزند باشي و مـن چون پدر

پدر پيش فرزند بـسـتـه کـمر

چـنان دان که کاووس بر تو به مهر

بران گونـه يک روز نگـشاد چـهر

کـجا مـن گـشايم در گنج بست

سـپارم به تو تاج و تخت نشست

بدارمـت بي‌رنـج فرزندوار

بـه گيتي تو ماني زمـن يادگار

چو از کـشورم بـگذري در جـهان

نکوهـش کنـندم کـهان و مهان

وزين روي دشوار يابي گذر

مـگر ايزدي باشد آيين و فر

بدين راه پيدا نـبيني زمين

گذر کرد بايد بـه درياي چين

ازين کرد يزدان ترا بي نياز

هـم ايدر بـباش و به خوبي بـناز

سـپاه و در گنج و شهر آن تسـت

بـه رفتـن بهانـه نبايدت جست

چو راي آيدت آشـتي با پدر

سـپارم ترا تاج و زرين کـمر

کـه ز ايدر به ايران شوي با سـپاه

ببـندم بـه دلـسوزگي با تو راه

نـماند ترا با پدر جـنـگ دير

کهن شد سرش گردد از جنگ سير

گر آتـش ببيند پي شصت و پنـج

رسد آتـش از باد پيري بـه رنـج

ترا باشد ايران و گـنـج و سـپاه

ز کـشور بـه کشور رساند کـلاه

پذيرفـتـم از پاک يزدان که مـن

بکوشـم به خوبي به جان و به تن

نـفرمايم و خود نـسازم بـه بد

بـه انديشـه دل را نيازم بـه بد

چو نامـه بـه مـهر اندر آورد شاه

بـفرمود تا زنـگـه نيک‌خواه

بـه زودي بـه رفتـن ببندد کـمر

يکي خلعـت آراسـت با سيم و زر

يکي اسـپ بر سر سـتام گران

بيامد دمان زنـگـه شاوران

چو نزديک تـخـت سياوش رسيد

بگفـت آنـچ پرسيد و بشنيد و ديد

سياوش بـه يک روي زان شاد شد

بـه ديگر پر از درد و فرياد شد

که دشمن همي دوست بايست کرد

ز آتـش کـجا بردمد باد سرد

يکي نامـه بـنوشـت نزد پدر

هـمـه ياد کرد آنچ بد در بـه در

کـه مـن با جواني خرد يافـتـم

بـهر نيک و بد نيز بشـتافـتـم

از آن زن يکي مـغز شاه جـهان

دل مـن برافروخـت اندر نـهان

شبسـتان او درد من شد نخست

ز خون دلم رخ ببايست شـسـت

بـبايسـت بر کوه آتش گذشـت

مرا زار بگريست آهو بـه دشـت

ازان ننـگ و خواري به جنـگ آمدم

خرامان بـه چنـگ نهنـگ آمدم

دو کشور بدين آشتي شاد گشـت

دل شاه چون تيغ پولاد گـشـت

نيايد هـمي هيچ کارش پـسـند

گـشادن هـمان و همان بود بند

چو چشمش ز ديدار من گشت سير

بر سير ديده نـباشـند دير

ز شادي مـبادا دل او رها

شدم مـن ز غـم در دم اژدها

ندانـم کزين کار بر من سـپـهر

چـه دارد به راز اندر از کين و مـهر

ازان پـس بـفرمود بـهرام را

کـه اندر جـهان تازه کـن کام را

سـپردم ترا تاج و پرده‌سراي

هـمان گنـج آگنده و تخت و جاي

درفـش و سواران و پيلان کوس

چو ايدر بيايد سـپـهدار طوس

چـنين هـم پذيرفتـه او را سپار

تو بيدار دل باش و بـه روزگار

ز ديده بـباريد خوناب زرد

لـب رادمردان پر از باد سرد

ز لـشـکر گزين کرد سيصد سوار

هـمـه گرد و شايسـتـه کارزار

صد اسـپ گزيده به زرين سـتام

پرسـتار و زرين کـمر صد غـلام

بـفرمود تا پيش او آورند

سـليح و سـتام و کمر بشـمرند

درم نيز چندان کـه بودش بـه کار

ز دينار وز گوهر شاهوار

ازان پـس گرانـمايگان را بـخواند

سخنـهاي بايستـه چـندي براند

چـنين گـفـت کز نزد افراسياب

گذشتـسـت پيران بدين روي آب

يکي راز پيغام دارد بـه مـن

کـه ايمـن بـه دويست از انجمن

هـمي سازم اکـنون پذيره شدن

شـما را هـم ايدر بـبايد بدن

هـمـه سوي بـهرام داريد روي

مـپيچد دل را ز گـفـتار اوي

هـمي بوسـه دادند گردان زمين

بران خوب سالار باآفرين