Poem508

Poem508

يکي پير بد پـهـلواني سـخـن

بـه گـفـتار و کردار گشته کهـن

چـنين گويد از دفـتر پـهـلوان

کـه پرسيد موبد ز نوشين‌روان

کـه آن چيست کز کردگار جـهان

بـخواهد پرسـتـنده اندر نـهان

بدان آرزو نيز پاسـخ دهد

بدان پاسخـش بخـت فرخ نـهد

يکي دسـت برداشته به آسـمان

هـمي‌خواهد از کردگار جـهان

نيابد بـخواهـش هـمـه آرزو

دوچشمـش پر از آب و پر چينش رو

بـه موبد چـنين گفـت پيروز شاه

کـه خواهش ز يزدان به اندازه خواه

کزان آرزو دل پراز خون شود

کـه خواهد کـه زاندازه بيرون شود

بـپرسيد نيکي کرا درخورسـت

بـنام بزرگي کـه زيباترسـت

چـنين داد پاسخ که هرکس که گنج

بيابد پراگـنده نابرده رنـج

نبـخـشد نـباشد سزاوار تخـت

زمان تا زمان تيره گرددش بـخـت

ز هسـتي وبخشش بود مرد مـه

تو ار گنـج داري نبخشي نـه بـه

بگـفـت‌ش خرد راکه بنياد چيست

بـشاخ و ببرگ خرد شاد کيسـت

چـنين داد پاسخ که داناست شاد

دگر آنـک شرمـش بود با نژاد

برسيد دانـش کرا سودمـند

کدامـسـت بي‌دانـش و بي‌گزند

چـنين داد پاسـخ کـه هر کو خرد

بـپرورد جان را هـمي‌پرورد

ز بيشي خرد را بود سودمـند

هـمان بي خرد باشد اندر گزند

بگفـت‌ش کـه دانش به از فر شاه

کـه فرر و بزرگيسـت زيباي گاه

چـنين داد پاسـخ کـه دانا بـفر

بـگيرد جـهان سر بـه سر زير پر

خرد بايد و نام و فرو نژاد

بدين چار گيرد سـپـهر از تو ياد

چـنين گفت زان پس که زيباي تخت

کدامـسـت وز کيست ناشاد بخت

چـنين داد پاسخ که ياري نخسـت

بـبايد ز شاه جـهاندار جـسـت

دگر بخشـش و دانش و رسـم گاه

دلـش پر ز بـخـشايش دادخواه

شـشـم نيز کانرا دهد مهـتري

کـه باشد سزوار بر بـهـتري

بـه هفتـم که از نيک و بد درجهان

سـخـنـها بروبر نـماند نـهان

چوفر و خرد دارد و دين و بـخـت

سزوار تاجـسـت و زيباي تخـت

بهشتـم که دشمن بداند ز دوست

بي‌آزاري از شـهرياران نـکوسـت

نـماند پـس ازمرگ او نام زشـت

بيابد بـه فرجام خرم بـهـشـت

بـپرسيدش از داد و خردک منـش

ز نيکي وز مردم بدکـنـش

چـنين داد پاسـخ کـه آز و نياز

دو ديوند بدگوهر و دير ساز

هرآنـکـس کـه بيشي کند آرزوي

بدو ديو او باز گردد بـخوي

وگر سـفـلـگي برگزيد او ز رنـج

گزيند برين خاک آگـنده گـنـج

چو بيچاره ديوي بود ديرساز

کـه هر دو بيک خو گرايند باز

بپرسيد و گفتا که چندست و چيست

کـه بـهري برو هم ببايد گريسـت

دگر بـهر ازو گنج و تاجسـت و نام

ازان مستـمـنديم و زين شادکام

چـنين داد پاسـخ که دانا سخـن

ببخـشيد وانديشـه افگـند بـن

نخسـتين سخـن گفتن سودمند

خوش آواز خواند ورا بي‌گزند

دگر آنـک پيمان سخن خواستـن

سـخـنـگوي و بينا دل آراستـن

کـه چـندان سرايد که آيد بـه کار

وزو ماند اندر جـهان يادگار

سـه ديگر سخنگوي هنـگام جوي

بـماند هـمـه سالـه بر آب روي

چـهارم کـه دانا دلاراي خواند

سراينده را مرد باراي خواند

کـه پيوستـه گويد سراسر سخن

اگر نو بود داسـتان گر کـهـن

بـه پنجـم که باشد سخنگوي گرم

بـشيرين سخـن هـم به آواز نرم

سـخـن چون يک اندر دگر بافـتي

ازو بي‌گـمان کام دل يافـتي

بـپرسيد چـندي کـه آموخـتي

روان را بـه دانـش بيفروخـتي

چـنين گـفـت کز هرک آموختم

هـمـه فام جان وخرد توخـتـم

هـمي‌پرسـم از ناسزايان سخن

چـه گويي که دانش کي آيد ببـن

بدانـش نـگر دور باش از گـناه

کـه دانـش گرامي‌تر از تاج و گاه

بـپرسيد کـس را از آموخـتـن

سـتايش نديدم و افروخـتـن

کـه نيزش ز دانا بـبايد شـنيد

نـگويم کـسي کو بـجايي رسيد

چـنين داد پاسخ که از گنـج سير

کـه آيد مـگر خاکـش آرد بزير

در دانـش از گنـج نامي ترسـت

هـمان نزد دانا گرامي ترسـت

سـخـن ماند از ما هـمي يادگار

تو با گـنـج دانـش برابر مدار

بـپرسيد دانا شود مرد پير

گر آموزشي باشد و يادگير

چـنين داد پاسـخ کـه داناي پير

ز دانـش جواني بود ناگزير

بر ابـلـه جواني گزيني رواسـت

کـه بي‌گور اوخاک او بي‌نواسـت

بـپرسيد کز تخـت شاهنشـهان

بـکردي همـه شـهريار جـهان

کـنون نامـشان بيش ياد آوريم

بياد از جـگر سرد باد آوريم

چـنين داد پاسـخ که در دل نـبود

کـه آن رسـم را خود نبايد سـتود

بشمـشير و داد اين جهان داشتن

چـنين رفـتـن و خوار بگذاشتـن

بـپرسيد با هر کـسي پيش ازين

سـخـن راندي نامور بيش ازين

سـبـک دارد اکـنون نگويد سخن

نـه از نو نـه از روزگار کـهـن

چـنين داد پاسـخ که گفتاربـس

بـکردار جويم هـمـه دسـترس

بـپرسيد هـنـگام شاهان نـماز

نـبودي چـنين پيش ايشان دراز

شـما را ستايش فزونسـت ازان

خروش و نيايش فزونـسـت ازان

چـنين داد پاسـخ کـه يزدان‌پاک

پرسـتـنده را سر برآرد ز خاک

فـلـک را گزارنده او کـند

جـهان راهـمـه بـنده او کـند

گر اين بـنده آن را نداند بـها

مـبادا ز درد و ز سـخـتي رها

بـپرسيد تا توشدي شـهريار

سـپاسـت فزون چيست از کردگار

کزان مر تو را دانش افزون شدسـت

دل بدسگالان پر از خون شدسـت

چـنين داد پاسـخ کـه از کردگار

سـپاس آنـک گشـتيم به روزگار

کـسي پيش من برفزوني نجسـت

وز آواز من دست بد را بشـسـت

زبون بود بدخواه در جـنـگ مـن

چو گوپال مـن ديد و اورنـگ مـن

بـپرسيد درجـنـگ خاور بدي

چـنان تيز چـنـگ و دلاور بدي

چو با باختر ساختي ساز جـنـگ

شـکيبايي آراسـتي با درنـگ

چـنين داد پاسـخ کـه مرد جوان

نينديشد از رنـج و درد روان

هرآنگـه کـه سال اندر آيد بشست

بـه پيش مدارا بـبايد نشـسـت

سـپاس از جـهاندار پروردگار

کزويسـت نيک وبد روزگار

کـه روز جواني هـنر داشـتيم

بد و نيک را خوار نـگذاشـتيم

کـنون روز پيروي بدانـندگي

براي و بـه گنـج وفـشانـندگي

جـهان زير آيين و فرهنگ ماسـت

سـپـهر روان جوشن جنگ ماست

بدو گـفـت شاهان پيشين دراز

سخـن خواستـند آشـکارا و راز

شـما را سخن کمـتر و داد بيش

فزون داري از نامداران پيش

چـنين داد پاسـخ که هرشـهريار

کـه باشد ورا يار پروردگار

ندارد تـن خويش با رنـج و درد

جـهان را نگهبان هرآنکس کـه کرد

بـپرسيد شادان دل شـهريار

پر انديشـه بينـم بدين روزگار

چـنين داد پاسـخ کـه بيم گزند

ندارد بـه دل مردم هوشـمـند

بدو گـفـت شاهان پيشين ز بزم

نـبردند جان را باندازه رزم

چـنين داد پاسخ کـه ايشان ز جام

نـکردند هرگز بـه دل ياد نام

مرا نام بر جام چيره شدسـت

روانـم زمانرا پذيره شدسـت

بـپرسيد هرکـس که شاهان بدند

تـن خويشـتـن را نگهـبان بدند

بدارو و درمان و کار پزشـک

بدان تا نـپالود بايد سرشـک

چـنين داد پاسخ که تـن بي‌زمان

کـه پيش آيد از گردش آسـمان

بـجايسـت دارو نيايد بـه کار

نـگـه داردش گردش روزگار

چو هـنـگامـه رفـتـن آمد فراز

زمانـه نـگردد بـپرهيز باز

بـپرسيد چـندان سـتايش کنند

جـهان آفرين را نيايش کـنـند

زماني نـباشد بدان شادمان

بانديشـه دارد هـميشـه روان

چـنين داد پاسخ که انديشه نيست

دل شاه با چرخ گردان يکيسـت

بـترسـم کـه هرکو ستايش کند

مـگر بيم ما را نيايش کـند

سـتايش نشايد فزون زآنک هست

نـجوييم راز دل زيردسـت

بدو گفـت شادي ز فرزند چيسـت

هـمان آرزوها ز پيوند چيسـت

چـنين داد پاسخ که هرکو جـهان

بـفرزند ماند نـگردد نـهان

چوفرزند باشد بيابد مزه

ز بـهر مزه دور گردد بزه

وگر بـگذرد کـم بود درد اوي

کـه فرزند بيند رخ زرد اوي

بـپرسد که گيتي تن آسان کراست

ز کردار نيکو پـشيمان چراسـت

چـنين داد پاسخ که يزدان‌پرسـت

بـگيرد عـنان زمانـه بدسـت

فزوني نـجويد تـن آسان شود

چو بيشي سـگالد هراسان شود

دگر آنـک گـفـتي ز کردار نيک

نـهان دل وجان بـبازار نيک

ز گيتي زبونـتر مر آن را شـناس

کـه نيکي سـگاليد با ناسـپاس

بـپرسيد کان کس که بد کرد و مرد

ز ديوان جـهان نام او را سـترد

هران کـس کـه نيکي کند بـگذرد

زمانـه نـفـس را همي‌بشـمرد

چـه بايد همي نيکويي را سـتود

چومرگ آمد و نيک و بد را درود

چـنين داد پاسـخ کـه کردار نيک

بيابد بـهر جاي بازار نيک

نـمرد آنـک او نيک کردار مرد

بياسود و جان را بـه يزدان سـپرد

وزان کـس که ماند هـمي نام بد

از آغاز بد بود و فرجام بد

نياسود هرکـس کزو باز ماند

وزو در زمانـه بد آواز ماند

بـپرسد چـه کارسـت برتر ز مرگ

اگر باشد اين را چـه سازيم برگ

چـنين داد پاسـخ کزين تيره خاک

اگر بـگذري يافـتي جان پاک

هرآنکـس که در بيم و اندوه زيست

بران زندگي زار بايد گريسـت

بـپرسد کزين دو گرانـتر کدام

کزوييم پر درد و ناشادکام

چـنين داد پاسخ که هم سنگ کوه

جز اندوه مشمر کـه گردد سـتوه

چـه بيمسـت اگر بيم اندوه نيست

بـگيتي جز اندوه نسـتوه نيسـت

بـپرسيد کزما کـه با گـنـج‌تر

چـنين گفت کام کس که بي‌رنجتر

بـپرسيد کاهو کدامسـت زشـت

کـه از ارج دورست و دور از بهشت

چـنين داد پاسخ که زنرا کـه شرم

نـباشد بـگيتي نـه آواز نرم

ز مردان بـتر آنـک نادان بود

هـمـه زندگاني بـه زندان بود

بـگرود بـه يزدان وتـن پرگـناه

بدي بر دل خويش کرده سياه

بـپرسيد مردم کدامست راسـت

کـه جان وخرد بر دل او گواسـت

چـنين گفـت کانـکو بسود و زيان

نـگويد نـبـندد بدي را ميان

بـپرسيد کزو خو چـه نيکوترسـت

کـه آن بر سر مردمان افسرسـت

چـنين داد پاسـخ کـه چون بردبار

بود مرد نايدش افـسون بـه کار

نـه آن کز پي سودمـندي کـند

وگر نيز راي بـلـندي کـند

چو رادي که پاداش رادي نجسـت

ببـخـشيد وتاريکي از دل بشست

سـه ديگر چو کوشايي ايزدي

کـه از جان پاک آيد و بـخردي

بـپرسيد در دل هراس از چه بيش

بدو گفـت کز رنـج و کردار خويش

بـپرسيد بخشـش کدامسـت به

کـه بخشـنده گردد سرافراز و مه

چـنين داد پاسـخ کز ارزانيان

مداريد باز ايچ سود و زيان

بـپرسيد موبد ز کار جـهان

سخـن برگـشاد آشـکار و نهان

کـه آيين کژ بينـم و نا پـسـند

دگر گردش کارناسودمـند

چـنين داد پاسخ کـه زين چرخ پير

اگر هـسـت بادانـش و يادگير

بزرگـسـت و دانـنده و برترست

کـه بر داوران جـهان داورسـت

بد آيين مشو دور باش از پـسـند

مـبين ايچ ازو سود و ناسودمـند

بد و نيک از او دان کش انباز نيسـت

بـه کاريش فرجام وآغاز نيسـت

چوگويد بـباش آنـچ گويد بدسـت

هـمو بود تا بود و تا هست هست

بـپرسيد کز درد بر کيسـت رنـج

که تن چون سرايست و جان را سپنج

چـنين داد پاسخ که اين پوده پوست

بود رنجـه چندانک مغز اندروسـت

چوپالود زو جان ندارد خرد

کـه برخاک باشد چو جان بـگذرد

بـپرسيد موبد ز پرهيز و گـفـت

کـه آز و نياز از که بايد نـهـفـت

چـنين داد پاسـخ کـه آز و نياز

سزد گر ندارد خردمـند باز

تو از آز باشي هميشـه بـه رنـج

کـه هـمواره سيري نيابي ز گنج

بـپرسيد کز شـهرياران کـه بيش

بـهوش و بـه آيين و با راي و کيش

چـنين داد پاسـخ کـه آن پادشا

کـه باشد پرسـتـنده و پارسا

ز دادار دارنده دارد سـپاس

نـباشد کـس از رنج او در هراس

پراميد دارد دل نيک مرد

دل بدکـمـنـش را پراز بيم و درد

سـپـه را بيارايد از گنـج خويش

سوي بدسـگال افگند رنـج خويش

سـخـن پرسد از بخردان جـهان

بد و نيک دارد ز دشـمـن نـهان

بـپرسيد کار پرستـش بچيسـت

بـه نيکي يزدان گراينده کيسـت

چـنين داد پاسخ کـه تاريک خوي

روان اندر آرد بـباريک موي

نخست آنک داند که هست و يکيست

تر ازين نشان رهنـماي اندکيسـت

ازو دارد از کار نيکي سـپاس

بدو باشد ايمـن و زو در هراس

هراس تو آنـگـه کـه جويي گزند

وزو ايمـني چون بود سودمـند

وگر نيک دل باشي و راه جوي

بود نزد هر کـس تو را آبروي

وگر بدکـنـش باشي و بد تـنـه

بـه دوزخ فرسـتاده باشي بنـه

مـباش ايچ گسـتاخ با اين جـهان

کـه او راز خويش از تو دارد نـهان

گراينده باشي بـکردار دين

بداري بدين روزگار گزين

خرد را کـني با دل آموزگار

بـکوشي کـه نـفريبدت روزگار

هـمان نيز ياد گـنـهـکار مرد

نـباشي بـه بازار ننـگ و نـبرد

غـم آن جـهان از پي اين جـهان

نـبايد کـه داري به دل در نـهان

نشستـنـت هـمواره با بخردان

گراينده رامـش جاودان

گراينده بادي بـه فرهـنـگ و راي

بـه يزدان خرد بايدت رهـنـماي

از اندازه بر نـگذراني سـخـن

کـه تو نو بـه کاري گيتي کـهـن

نـگرداندت رامـش و رود مسـت

نـباشدت با مردم بد نشـسـت

بـپيچي دل از هرچ نابودنيسـت

بـه بخشاي آن را که بخشودنيست

نداري دريغ آنچـه داري ز دوسـت

اکر ديده خواهد اگر مـغز و پوسـت

اگر دوسـت با دوست گيرد شـمار

نـبايد کـه باشد ميانجي بـه کار

چو با مرد بدخواه باشد نشـسـت

چـنان کن که نگشايد او بر تو دست

چو جويد کـسي راه بايسـتـگي

هـنر بايد و شرم و شايسـتـگي

نـبايد زبان از هـنر چيره‌تر

دروغ از هـنر نـشـمرد دادگر

نداند کـسي را بزرگي بـچيز

نـه خواري بـناچيز دارد بـنيز

اگر بدگـماني گـشايد زبان

توتـندي مـکـن هيچ با بدگـمان

ازان پـس چو سستي گـماني برد

وز اندازه گـفـتار او بـگذرد

تو پاسـخ مر او را باندازه گوي

سـخـنـهاي چرب آور و تازه‌گوي

بـه آزرم اگر بفگـني سوي خويش

پـشيماني آيد بـه فرجام پيش

چو بيکار باشي مـشو رامـشي

نـه کارسـت بيکاري ار باهـشي

ز هرکار کردن تو را نـنـگ نيسـت

اگر چـند با بوي و با رنگ نيسـت

بـه نيکي بـهر کار کوشا بود

هـميشـه بدانـش نيوشا بود

بـه کاري نيازد کـه فرجام اوي

پـشيماني و تـندي آرد بروي

بـبـخـشايد از درد بر مستمـند

نيارد دلـش سوي درد و گزند

خردمـند کو دل کـند بردبار

نـباشد بـه چشـم جهاندار خوار

بداند کـه چـندسـت با او هـنر

باندازه يابد ز هر کاربر

گر افزون ازان دوست بـسـتايدش

بـلـندي و کژي بيفزايدش

هـمان مرد ايزد ندارد بـه رنـج

وگر چـند گردد پراگـنده گـنـج

پرستـش کـند پيشـه و راستي

بـپيچد ز بي‌راهي و کاسـتي

برين برگ واين شاخها آخت دسـت

هـنرمـند ديني و يزدان پرسـت

همانـسـت راي و همينست راه

بـه يزدان گراي و بـه يزدان پـناه

اگر دادگر باشدي شـهريار

ازو ماند اندر جـهان يادگار

چـنان هـم که از داد نوشين روان

کـجا خاک شد نام ماندش جوان