دیوان شمس تبریزی (غزلیات)

3001 - 3229

--------------------------------------------------------

 

3001

ای نای بس خوش است کز اسرار آگهی                         کار او کند که دارد از کار آگهی

ای نای همچو بلبل نالان آن گلی                                  گردن مخار کز گل بی خار آگهی

گفتم به نای همدم یاری مدزد راز                                گفتا هلاک توست به یک بار آگهی

گفتم خلاص من به هلاک من اندر است                          آتش بنه بسوز بمگذار آگهی

گفتا چگونه رهزن این قافله شوم                                 دانم که هست قافله سالار آگهی

گفتم چو یار گم شدگان را نمی نواخت                           از آگهی همی شد بیزار آگهی

نه چشم گشته ای تو که بی آگهی ز خویش                       ما را حجاب دیده و دیدار آگهی

زان همدم لبی که تو را سر بریده اند                            ای ننگ سر در این ره و ای عار آگهی

از خود تهی شدی و ز اسرار پر شدی                           زیرا ز خودپرست و ز انکار آگهی

چون می چشی ز لعل لب یار ناله چیست                        بگذار تا کند گله ای زار آگهی

نی نی ز بهر خود تو نمی نالی ای کریم                         بگری بر آنک دارد ز اغیار آگهی

گردون اگر بنالد گاو است زیر بار                               زین نعل بازگونه غلط کار آگهی

 

3002

شوری فتاد در فلک ای مه چه شسته ای                         پرنور کن تو خیمه و خرگه چه شسته ای

آگاه نیستند مگر این فسردگان                                     از آتش تو ای بت آگه چه شسته ای

آتش خوران ره به سر کوی منتظر                               با مردمان زیرک ابله چه شسته ای

دل شیر بیشه ست ولیکن سرش تویی                            دل لشکر حقست و تویی شه چه شسته ای

ای جان تیزگوش تو بشنو هم از درون                           هم ره به توست بر سر هر ره چه شسته ای

هین کز فراخنای دلت تا به عرش رفت                          هیهای وصل و خنده و قهقه چه شسته ای

دی بامداد دامن جانم گرفت دل                                   کان جان و دل رسید تو آوه چه شسته ای

دولاب دولتست ز تبریز شمس دین                               درزن تو دست ها و در این ره چه شسته ای

 

3003

ای کاشکی تو خویش زمانی بدانیی                               وز روی خوب خویشت بودی نشانیی

در آب و گل تو همچو ستوران نخفتیی                           خود را به عیش خانه خوبان کشانیی

بر گرد خویش گشتی کاظهار خود کنی                          پنهان بماند زیر تو گنج نهانیی

از روح بی خبر بدیی گر تو جسمیی                             در جان قرار داشتیی گر تو جانیی

با نیک و بد بساختیی همچو دیگران                             با این و آنیی تو اگر این و آنیی

یک ذوق بودیی تو اگر یک اباییی                                یک نوع جوشییی چو یکی قازغانیی

زین جوش در دوار اگر صاف گشتیی                           چون صاف گشتگان تو بر این آسمانیی

گویی به هر خیال که جان و جهان من                           گر گم شدی خیال تو جان و جهانیی

بس کن که بند عقل شدست این زبان تو                          ور نی چو عقل کلی جمله زبانیی

بس کن که دانش ست که محجوب دانشست                      دانستیی که شاهی کی ترجمانیی

 

3004

بزم و شراب لعل و خرابات و کافری                            ملک قلندرست و قلندر از او بری

گویی قلندرم من و این دلپذیر نیست                              زیرا که آفریده نباشد قلندری

تا کی عطارد از زحل آرد مدبری                                مریخ نیز چند زند زخم خنجری

تا چند نعل ریز کند پیک ماه نیز                                 تا چند زهره بخش کند جام احمری

تا چند آفتاب به تف مطبخی کند                                  بازار تنگ دارد بر خلق مشتری

تا چند آب ریزد دولاب آسمان                                    تا چند آب نشف کند برج آذری

تا چند شب پناه حریفان بد شود                                   تا چند روز پرده درد بر مستری

تا چند دی برآرد از باغ ها دمار                                 تا کی بهار دوزد دیباج اخضری

زین فرقت و غریبی طبعم ملول شد                              ای مرغ روح وقت نیامد که برپری

وین پر درشکسته پرخون خویش را                             سوی جناب مالک و مخدوم خود بری

اندر زمین چه چفسی نی کوه و آهنی                             زیر فلک چه باشی نی ابر و اختری

زان حسن آبدار چو تازه کنی جگر                              نی آب خضر جویی نی حوض کوثری

ای آب و روغنی که گرفتار آمدی                                با آنچ در دلست نگویی چه درخوری

 

3005

آن دل که گم شده ست هم از جان خویش جوی                  آرام جان خویش ز جانان خویش جوی

اندر شکر نیابی ذوق نبات غیب                                  آن ذوق را هم از لب و دندان خویش جوی

دو چشم را تو ناظر هر بی نظر مکن                           در ناظری گریز و ازو آن خویش جوی

نقلست از رسول که مردم معادنند                                پس نقد خویش را برو از کان خویش جوی

از تخت تن برون رو و بر تخت جان نشین                     از آسمان گذر کن و کیوان خویش جوی

برقی که بر دلت زد و دل بی قرار شد                           آن برق را در اشک چو باران خویش جوی

انبان بوهریره وجود توست و بس                                هر چه مراد توست در انبان خویش جوی

ای بی نشان محض نشان از کی جویمت                         هم تو بجو مرا و به احسان خویش جوی

 

3006

سیمرغ و کیمیا و مقام قلندری                                    وصف قلندرست و قلندر از او بری

گویی قلندرم من و این دل پذیر نیست                            زیرا که آفریده نباشد قلندری

دام و دم قلندر بی چون بود مقیم                                  خالیست از کفایت و معنی داوری

از خود به خود چه جویی چون سر به سر تویی                چون آب در سبویی کلی ز کل پری

از خود به خود سفر کن در راه عاشقی                          وین قصه مختصر کن ای دوست یک سری

نی بیم و نی امید نه طاعت نه معصیت                          نی بنده نی خدای نه وصف مجاوری

عجزست و قدرتست و خدایی و بندگی                           بیرون ز جمله آمد این ره چو بنگری

راه قلندری ز خدایی برون بود                                   در بندگی نیاید و نه در پیمبری

زینهار تا نلافد هر عاشق از گزاف                              کس را نشد مسلم این راه و ره بری

 

3007

دوش همه شب دوش همه شب گشتم من بر بام حبیبی           اختر و گردون اختر و گردون برده ز زهره جام حبیبی

جمله جان ها جمله جان ها بسته پر و پا بسته پر و پا          همچو دل من همچو دل من دلخوش اندر دام حبیبی

دام تو خوشتر دام تو خوشتر از می احمر وز زر اخضر       از زر پخته از زر پخته نادره تر بد خام حبیبی

نور رخ شه نور رخ شه حسرت صد مه رهزن صد ره        صبح سعادت صبح سعادت درج شده در شام حبیبی

مخزن قارون مخزن قارون اختر گردون ملک همایون         گر بدهد جان گر بدهد جان او نگزارد وام حبیبی

عام شده ست این عام شده ست این نظم سخن ها لیک تو این بین    ای شده قربان ای شده قربان خاص جهان در عام حبیبی

 

3008

خواجه سلام علیک گنج وفا یافتی                                دل به دلم نه که تو گمشده را یافتی

هم تو سلام علیک هم تو علیک السلام                           طبل خدایی بزن کاین ز خدا یافتی

خواجه تو چونی بگو در بر آن ماه رو                           آنک ز جا برترست خواجه کجا یافتی

ساقی رطل ثقیل از قدح سلسبیل                                  حسرت رضوان شدی چونک رضا یافتی

ای رخ چون زر شده گنج گهر برزدی                           وی تن عریان کنون باز قبا یافتی

ای دل گریان کنون بر همه عالم بخند                            یار منی بعد از این یار مرا یافتی

خواجه تویی خویش من پیش من آ پیش من                      تا که بگویم تو را من که که را یافتی

کوس و دهل می زنند بر فلک از بهر تو                        رو که توی بر صواب ملک خطا یافتی

بر لب تو لب نهاد زان شکرین لب شدی                         خشک لبان را ببین چونک سقا یافتی

خواجه بجه از جهان قفل بنه بر دهان                            پنجه گشا چون کلید قفل گشا یافتی

 

3009

آه که چه شیرین بتیست در تتق زرکشی                         اه که چه می زیبدش بدخوی و سرکشی

گاه چو مه می رود قاعده شب روی                              می کند از اختران شیوه لشکرکشی

گاه ز غیرت رود از همه چشمی نهان                           تا دل خود را ز هجر تو سوی آذر کشی

ای خنک آن دم که تو خسرو و خورشید را                      سخت بگیری کمر خانه خود درکشی

از طرب آن زمان جامه جان برکنی                             وز سر این بیخودی گوش فلک برکشی

هر شکری زین هوس عود کند خویش را                       تا که بسوزد بر او چونک به مجمر کشی

آن نفس از ساقیان سستی و تقصیر نیست                        نیست گنه باده را چونک تو کمتر کشی

بخت عظیمست آنک نقل ز جنت بری                           خیر کثیرست آنک باده ز کوثر کشی

مست برآیی ز خود دست بخایی ز خود                          قاصد خون ریز خود نیزه و خنجر کشی

گوید کز نور من ظلمت و کافر کجاست                          تا که به شمشیر دین بر سر کافر کشی

وقت شد ای شمس دین مفخر تبریزیان                           تا تو مرا چون قدح در می احمر کشی

 

3010

روی من از روی تو دارد صد روشنی                           جان من از جان تو یابد صد ایمنی

آهن هستی من صیقل عشقش چو یافت                           آینه کون شد رفت از او آهنی

مرغ دلم می طپید هیچ سکونی نداشت                           مسکن اصلیش دید یافت در او ساکنی

ندهد بی چشم تو چشم من آینگی                                  ندهد بی روز تو روزن من روزنی

چشم منش چون بدید گفت که نور منی                           جان منش چون بدید گفت که جان منی

صبر از آن صبر کرد شکر شکر تو دید                         فقر از آن فخر شد کز تو شود او غنی

گاه منم بر درت حلقه در می زنم                                 گاه تویی در برم حلقه دل می زنی

باد صبا سوی عشق این دو رسالت ببر                          تا شوم از سعی تو پاک ز تردامنی

هست مرا همچو نی وام کمر بستنی                              هست تو را همچو نی وام شکر دادنی

ای دل در ما گریز از من و ما محو شو                         زانک بریدی ز ما گر نبری از منی

دانه شیرین به سنگ گفت چو من بشکنم                         مغز نمایم ولیک وای چو تو بشکنی

 

3011

هر نفسی از درون دلبر روحانیی                                عربده آرد مرا از ره پنهانیی

فتنه و ویرانیم شور و پریشانیم                                   برد مسلمانیم وای مسلمانیی

گفت مرا می خوری یا چه گمان می بری                        کیست برون از گمان جز دل ربانیی

بر سر افسانه رو مست سوی خانه رو                           جان بفشان کان نگار کرد گل افشانیی

یک دم ای خوش عذار حال مرا گوش دار                       مست غمت را بیار رسم نگهبانیی

عابد و معبود من شاهد و مشهود من                             عشق شناس ای حریف در دل انسانیی

کعبه ما کوی او قبله ما روی او                                  رهبر ما بوی او در ره سلطانیی

خواجه صاحب نظر الحذر از ما حذر                           تا ننهد خواجه سر در خطر جانیی

نی غلطم سر بیار تا ببری صد هزار                            گل ندمد جز ز خار گنج به ویرانیی

آمد آن شیر من عاشق جان سیر من                              در کف او شیشه ای شکل پری خوانیی

گفتم ای روح قدس آخر ما را بپرس                             گفت چه پرسم دریغ حال مرا دانیی

مستم و گم کرده راه تن زن و پرسش مخواه                     مست چه ام بوی گیر باده جانانیی

کی بود آن ای خدا ما شده از ما جدا                             برده قماشات ما غارت سبحانیی

هر کی ورا کار کیست در کف او خارکیست                    هر کی ورا یار کیست هست چو زندانیی

کارک تو هم تویی یارک تو هم تویی                             هر کی ز خود دور شد نیست بجز فانیی

 

3012

ای دل چون آهنت بوده چو آیینه ای                              آینه با جان من مونس دیرینه ای

در دل آیینه من در دل من آینه                                    تن کی بود محدثی دی و پریرینه ای

خواجه چرایی چنین کز تو رمد عشق دین                       زانک همی بیندت احمد پارینه ای

مرغ گزینی یقین دانه شیرین بچین                               کآمد از سوی چین مرغ تو را چینه ای

شیر خدایی خدا شیر نرت نام داد                                 از چه سبب گشته ای همدم بوزینه ای

صورت تن را مبین زانک نه درخورد توست                   پوشد سلطان گهی خرقه پشمینه ای

هین دل خود را تمام در کف دلبر سپار                          تا که نپوسد دلت در حسد و کینه ای

سینه پاکی که او گشت خوش و عشق خو                        سینه سینا بود فرش چنین سینه ای

تشنه آن شربتی خسته آن ضربتی                                تا تو در این غربتی نیست طمانینه ای

هست خرد چون شکر هست صور همچو نی                    هست معانی چو می حرف چو قنینه ای

خوب چو نبود عروس خوش نشود زو نفوس                    از حفه و از رفه ز اطلس و زرینه ای

چون نروی زین جهان خوی خرابات جان                       در عوض می بگیر بی مزه ترخینه ای

خانه تن را بساز باغچه و گلشنی                                گوشه دل را بساز مسجد آدینه ای

هر نفسی شاهدی در نظر واحدی                                آوردش بر طبق نادره لوزینه ای

خامش با مرغ خاک قصه دریا مگو                              بکر چه عرضه کنی بر شه عنینه ای

 

3013

یار در آخرزمان کرد طرب سازیی                              باطن او جد جد ظاهر او بازیی

جمله عشاق را یار بدین علم کشت                               تا نکند هان و هان جهل تو طنازیی

در حرکت باش ازانک آب روان نفسرد                         کز حرکت یافت عشق سر سراندازیی

جنبش جان کی کند صورت گرمابه ای                          صف شکنی کی کند اسب گدا غازیی

طبل غزا کوفتند این دم پیدا شود                                  جنبش پالانیی از فرس تازیی

می زن و می خور چو شیر تا به شهادت رسی                 تا بزنی گردن کافر ابخازیی

بازی شیران مصاف بازی روبه گریز                           روبه با شیر حق کی کند انبازیی

گرم روان از کجا تیره دلان از کجا                              مروزیی اوفتاد در ره با رازیی

عشق عجب غازییست زنده شود زو شهید                       سر بنه ای جان پاک پیش چنین غازیی

چرخ تن دل سیاه پر شود از نور ماه                            گر بکند قلب تو قالب پردازیی

مطرب و سرنا و دف باده برآورده کف                          هر نفسی زان لطف آرد غمازیی

ای خنک آن جان پاک کز سر میدان خاک                      گیرد زین قلبگاه قالب پردازیی

 

3014

رو که به مهمان تو می نروم ای اخی                            بست مرا از طعام دود دل مطبخی

رزق جهان می دهد خویش نهان می کند                         گاه وصال او بخیل در زر و مال او سخی

مال و زرش کم ستان جان بده از بهر جان                      مذهب سردان مگیر یخ چه کند جز یخی

قسمت آن باردان مایده و نان گرم                                قسمت این عاشقان مملکت و فرخی

قسمت قسام بین هیچ مگو و مچخ                                 کار بتر می شود گر تو در این می چخی

جنتی دل فروز دوزخیی خوش بسوز                            چند میان جهان مانده در برزخی

سوی بتان کم نگر تا نشوی کوردل                               کور شود از نظر چشم سگ مسلخی

زلف بتان سلسله ست جانب دوزخ کشد                          ظاهر او چون بهشت باطن او دوزخی

لیک عنایات حق هست طبق بر طبق                            کو برهاند ز دام گر چه اسیر فخی

جانب تبریز رو از جهت شمس دین                              چند در این تیرگی همچو خسان می زخی

 

3015

جان و جهان می روی جان و جهان می بری                   کان شکر می کشی با شکران می خوری

ای رخ تو چون قمر تک مرو آهسته تر                         تا نخلد شاخ گل سینه نیلوفری

چهره چون آفتاب می بری از ما شتاب                          بوی کن آخر کباب زین جگر آذری

یک نظری گر وفاست هم صدقات شماست                      گر برسانی رواست شکر چنین توانگری

تا جگر خون ما تا دل مجنون ما                                 تا غم افزون ما کسب کند بهتری

شکر که ما سوختیم سوختن آموختیم                              وز جگر افروختیم شیوه سامندری

فاسد سودای تو مست تماشای تو                                  بوسد بر پای تو از طرب بی سری

عشق من ای خوبرو رونق خوبان به تو                         گاه شوی بت شکن گاه کنی آزری

مستی از آن دید و داد شادی از آن بخت شاد                    چشم بدت دور باد تا که کنی لمتری

جانب دل رو به جان تا که ببینی عیان                           حلقه جوق ملک صورت نقش پری

از ملک و از پری چون قدری بگذری                           محو شود در صفات صورت و صورتگری

 

3016

بازرهان خلق را از سر و از سرکشی                           ای که درون دلی چند ز دل درکشی

ای دل دل جان جان آمد هنگام آن                                زنده کنی مرده را جانب محشر کشی

پیرهن یوسفی هدیه فرستی به ما                                 تا بدرد آفتاب پیرهن زرکشی

نیزه کشی بردری تو کمر کوه را                                 چونک ز دریای غیب آیی و لشکر کشی

خاک در فقر را سرمه کش دل کنی                              چارق درویش را بر سر سنجر کشی

سینه تاریک را گلشن جنت کنی                                  تشنه دلان را سوار جانب کوثر کشی

در شکم ماهیی حجره یونس کنی                                 یوسف صدیق را از بن چه برکشی

نفس شکم خواره را روزه مریم دهی                             تا سوی بهرام عشق مرکب لاغر کشی

از غزل و شعر و بیت توبه دهی طبع را                        تا دل و جان را به غیب بی دم و دفتر کشی

سنبله آتشین رسته کنی بر فلک                                   زهره مه روی را گوشه چادر کشی

مفخر تبریزیان شمس حق ای وای من                           گر تو مرا سوی خویش یک دم کمتر کشی

 

3017

لاله ستانست از عکس تو هر شوره ای                          عکس لبت شهد ساخت تلخی هر غوره ای

مصحف عشق تو را دوش بخواندم به خواب                    آه که چه دیوانه شد جان من از سوره ای

مشکل هر دو جهان آه چه حلوا شود                             گر شکر تو شود مغز شکربوره ای

چهره چون آفتاب بر تن چون غوره تاب                        تا بشود پرشکر در تن هر روده ای

وا شدن از خویشتن هست ز ماسوره سهل                       چونک سر رشته یافت خصم ز ماسوره ای

جسم که چون خربزه ست تا نبری چون خورند                 بشکن و پیدا شود قیمت لاهوره ای

آه که ندیدی هنوز بر سر میدان عشق                            رقص کنان کله ها هر طرفی کوره ای

پیش طبیب دو کون رفتم بیمار عشق                             نبض دلم می جهید در کف قاروره ای

گفتمش ای شمس دین مفخر تبریز آه                             جز ز تو یابد شفا علت ناسوره ای

 

3018

ای تو ز خوبی خویش آینه را مشتری                            سوخته باد آینه تا تو در او ننگری

جان من از بحر عشق آب چو آتش بخورد                      در قدح جان من آب کند آذری

خار شد این جان و دل در حسد آینه                             کو چو گلستان شده ست از نظر عبهری

گم شده ام من ز خویش گر تو بیابی مرا                         زود سلامش رسان گو که خوشی خوشتری

گر تو بیابی مرا از من من را بگو                               که من آواره ای گشته نهان چون پری

مست نیم ای حریف عقل نرفت از سرم                          غمزه جادوش کرد جان مرا ساحری

گر تو به عقلی بیا یک نظری کن در او                         تا تو بدانی که نیست کار بتم سرسری

بر لب دریای عشق دیدم من ماهیی                              کرد یکی شیوه ای شیوه او برتری

گر چه که ماهی نمود لیک خود او بحر بود                     صورت گوساله ای بود دو صد سامری

ماهی ترک زبان کرد که گفته ست بحر                          نطق زبان را که تو حلقه برون دری

دم زدن ماهیان آب بود نی هوا                                   زانک هوا آتشیست نیست حریف تری

بنگر در ماهیی نان وی و رزق او                               بحر بود پس تو در عشق از او کمتری

دام فکندم که تا صید کنم ماهیی                                   صید سلیمان وقت جان من انگشتری

این چه بهانست خود زود بگو بحر کیست                       از حسد کس مترس در طلب مهتری

روشن و مطلق بگو تا نشود از دلت                              مفخر تبریز ما شمس حق و دین بری

 

3019

ای که تو عشاق را همچو شکر می کشی                        جان مرا خوش بکش این نفس ار می کشی

کشتن شیرین و خوش خاصیت دست توست                     زانک نظرخواه را تو به نظر می کشی

هر سحری مستمر منتظرم منتظر                                زانک مرا بیشتر وقت سحر می کشی

جور تو ما را چو قند راه مدد درمبند                             نی که مرا عاقبت بر سر در می کشی

ای دم تو بی شکم ای غم تو دفع غم                              ای که تو ما را به دام همچو شرر می کشی

هر دم دفعی دگر پیش کنی چون سپر                            تیغ رها کرده ای تو به سپر می کشی

 

3020

پیشتر آ پیشتر چند از این رهزنی                                چون تو منی من توام چند تویی و منی

نور حقیم و زجاج با خود چندین لجاج                           از چه گریزد چنین روشنی از روشنی

ما همه یک کاملیم از چه چنین احولیم                           خوار چرا بنگرد سوی فقیران غنی

راست چرا بنگرد سوی چپ خویش خوار                       هر دو چو دست تواند چه یمنی چه دنی

ما همه یک گوهریم یک خرد و یک سریم                       لیک دوبین گشته ایم زین فلک منحنی

رخت از این پنج و شش جانب توحید کش                       عرعر توحید را چند کنی منثنی

هین ز منی خیز کن با همه آمیز کن                             با خود خود حبه ای با همه چون معدنی

هر چه کند شیر نر سگ بکند هم سگی                          هر چه کند روح پاک تن بکند هم تنی

روح یکی دان و تن گشته عدد صد هزار                        همچو که بادام ها در صفت روغنی

چند لغت در جهان جمله به معنی یکی                           آب یکی گشت چون خابیه ها بشکنی

جان بفرستد خبر جانب هر بانظر                                چون که به توحید تو دل ز سخن برکنی

 

3021

شیردلا صد هزار شیردلی کرده ای                              در کرم از آفتاب نیز سبق برده ای

چشم ببند و بکن بار دگر رحمتی                                 بشکن سوگند را گر به خدا خورده ای

بنگر کاین دشمنان دست زنان گشته اند                          چونک در این خشم و جنگ پای خود افشرده ای

میل تو با کیست جان تا بشوم خاک او                           چاکر آن کس شوم کش به کس اشمرده ای

ای تن آخر بجنب بر خود و جهدی بکن                         جهد مبارک بود از چه تو پژمرده ای

خیز برو پیش دوست روی بنه بر زمین                         کای صنم چون شکر از چه بیازرده ای

خواجه جان شمس دین مفخر تبریزیان                           این سرم از نخل تست زانک تو پرورده ای

 

3022

گفت مرا آن طبیب رو ترشی خورده ای                         گفتم نی گفت نک رنگ ترش کرده ای

دل چو سیاهی دهد رنگ گواهی دهد                             عکس برون می زند گر چه تو در پرده ای

خاک تو گر آب خوش یابد چون روضه ایست                   ور خورد او آب شور شوره برآورده ای

سبز شوند از بهار زرد شوند از خزان                          گر نه خزان دیده ای پس ز چه روزرده ای

گفتمش ای غیب دان از تو چه دارم نهان                        پرورش جان تویی جان چو تو پرورده ای

کیست که زنده کند آنک تواش کشته ای                          کیست که گرمش کند چون تواش افسرده ای

شربت صحت فرست هم ز شرابات خاص                      زانک تو جوشیده ای زانک تو افشرده ای

داد شراب خطیر گفت هلا این بگیر                              شاد شو ار پرغمی زنده شو ار مرده ای

چشمه بجوشد ز تو چون ارس از خاره ای                      نور بتابد ز تو گر چه سیه چرده ای

خضر بقایی شوی گر عرض فانیی                               شادی دل ها شوی گر چه دل آزرده ای

کی بشود این وجود پاک ز بیگانگان                             تا نرسد خلعتی دولت صدمرده ای

گفت درختی به باد چند وزی باد گفت                            باد بهاری کند گر چه تو پژمرده ای

 

3023

قصر بود روح ما نی تل ویرانه ای                              همدم ما یار ما نی دم بیگانه ای

بادیه ای هایلست راه دل و کی رسد                              جز که دل پردلی رستم مردانه ای

نی دل خصم افکنی بل دل خویش افکنی                         نی دل تن پروری عاشق جانانه ای

چونک فروشد تنش در تک خاک لحد                            رست درخت قبول از بن چون دانه ای

عاشق آن نور کیست جز دل نورانیی                            فتنه آن شمع چیست جز تن پروانه ای

مسرح روح الله است جلوه روح القدس                          زانک ورا آفتاب هست عزبخانه ای

 

3024

بستگی این سماع هست ز بیگانه ای                             ز ارچلی جغد گشت حلقه چو ویرانه ای

آنک بود همچو برف سرد کند وقت را                           چون بگدازد چو سیل پست کند خانه ای

غیر برونی بدست غیر درونی بتر                               از سبب غیریست کندن دندانه ای

باد خزانست غیر زرد کند باغ را                                حبس کند در زمین خوبی هر دانه ای

پیش تو خندد چو گل پای درآید چو خار                         ریش نگه دار از آن دوسر چون شانه ای

از سبب آنک بد در صف ترسنده ای                             گشت شکسته بسی لشکر مردانه ای

خسرو تبریزیی شمس حق و دین که او                          شمع همه جمع هاست من شده پروانه ای

 

3025

جای دگر بوده ای زانک تهی روده ای                           آب دگر خورده ای زانک گل آلوده ای

مست دگر باده ای کاحمق و بس ساده ای                        دل چه بدو داده ای رو که نیاسوده ای

گنج روان در دلت بر سر گنج این گلت                          گیرم بی دیده ای آخر نشنوده ای

چیست سپیدی چشم از اثر نفس و خشم                          چون پی دارو ز یشم سرمه دهی سوده ای

از نظر لم یزل دارد جانت تگل                                  پرتو خورشید را تو به گل اندوده ای

گنج دلت سر به مهر وین جگرت کان مهر                      ای تو شکم خوار چند در هوس روده ای

از اثر شمس دینست این تبش عشق تو                           وز تبریزست این بخت که پرورده ای

 

3026

خیره چرا گشته ای خواجه مگر عاشقی                         کاسه بزن کوزه خور خواجه اگر عاشقی

کاش بدانستیی بر چه در ایستاده ای                              کاش بدانستیی بر چه قمر عاشقی

چشمه آن آفتاب خواب نبیند فلک                                 چشمت از او روشنست تیزنظر عاشقی

شیر فلک زین خطر خون شده استش جگر                      راست بگویم مرنج سخته جگر عاشقی

ای گل تر راست گو بر چه دریدی قبا                           ای مه لاغرشده بر چه سحر عاشقی

ای دل دریاصفت موج تو ز اندیشه هاست                       هر دم کف می کنی بر چه گهر عاشقی

آنک از او گشت دنگ غم نخورد از خدنگ                     ور تو سپر بفکنی سسته سپر عاشقی

جمله اجزای خاک هست چو ما عشقناک                         لیک تو ای روح پاک نادره تر عاشقی

ای خرد ار بحریی دم مزن و دم بخور                           چون هنرت خامشیست بر چه هنر عاشقی

 

3027

نیست عجب صف زده پیش سلیمان پری                        صف سلیمان نگر پیش رخ آن پری

آن پریی کز رخش گشت بشر چون ملک                        یافت فراغت ز رنج وز غم درمان پری

تربیت آن پری چشم بشر باز کرد                                یافته دیو و ملک گوهر جان زان پری

ما و منی پاک رفت ماء منی خشک شد                          گشت پری آدمی هم شد انسان پری

دیده جان شمس دین مفخر تبریز و جان                         شاد ز عشق رخش شادتر از جان پری

 

3028

ای صنم گلزاری چند مرا آزاری                                 من چو کمین فلاحم تو دهیم سالاری

چند مرا بفریبی هر چه کنی می زیبی                            چند به دل آموزی مغلطه و طراری

آن که از آن طراری باز بر او برشکنی                         افتد و سودش نکند در دغلی هشیاری

ساده دلی ساز مرا سوی عدم تاز مرا                            تار هم از لطف فنا زین فرح و زین زاری

هر کی بگرید به یقین دیده بود گنج دفین                         هر کی بخندد بود او در حجب ستاری

من که ز دور آمده ام با شر و شور آمده ام                      بازبنگشاده ام این دان خبر سرباری

بار که بگشاده شود از پی سرمایه بود                           مایه نداری تو ولی خایه خود می خاری

بس کن و بسیار مگو روی بدو آر بدو                           مشتری گفت تو او سیر نه از بسیاری

 

3029

آه که دلم برد غمزه های نگاری                                  شیر شگرف آمد و ضعیف شکاری

هیچ دلی چون نبود خالی از اندوه                                درد و غم چون تو یار و دلبر باری

از پی این عشق اشک هاست روانه                              خوب شهی آمد و لطیف نثاری

چشم پیاپی چو ابر آب فشاند                                      تا ننشیند بر آن نیاز غباری

کان شکر آن لبست باد بقایش                                     تا که نماند حزین و غوره فشاری

نک شب قدرست و بدر کرد عنایت                              بر دل هر شب روی ستاره شماری

بی مه او جان چو چرخ زیر و زبر بود                         ماهی بی آب را کی دید قراری

خود تو چو عقلی و این جهان همه چون تن                     از تن بی عقل کی بیاید کاری

خلعت نو پوش بر زمین و زمانه                                 خلعت گل یافت از جناب تو خاری

گر نبدی خوی دوست روح فشانی                                خود نبدی عاشقی و روح سپاری

خرقه بده در قمارخانه عالم                                       خوب حریفی و سودناک قماری

بهر کنارش همی کنار گشایم                                      هیچ کس آن بحر را ندید کناری

تن بزنم تا بگوید آن مه خوش رو                                آنک ز حلمش بیافت کوه وقاری

 

3030

سلمک الله نیست مثل تو یاری                                    نیست نکوتر ز بندگی تو کاری

ای دل گفتی که یار غار منست او                                هیچ نگنجد چنین محیط به غاری

عاشق او خرد نیست زانک نخسبد                               بر سر آن گنج غیب هر نره ماری

ذره به ذره کنار شوق گشادست                                  گر چه نگنجد نگار ما به کناری

آن شکرستان رسید تا نگذارد                                     سرکه فروشنده ای و غوره فشاری

جوی فراتی روان شدست از این سو                             کاین همه جان ها ز آب اوست بخاری

از سر مستی پریر گفتم او را                                     کار مرا این زمان بده تو قراری

خنده شیرین زد و ز شرم برافروخت                            ماه غریب از چو من غریب شماری

گفت مخور غم که زرد و خشک نماند                           باغ تو با این چنین لطیف بهاری

هفت فلک ز آتش منست چو دودی                               هفت زمین در ره منست غباری

دام جهان را هزار قرن گذشتست                                 درخور صیدم نیامدست شکاری

هم به کنار آمد این زمانه و دورش                               عاشق مستی ز ما نیافت کناری

این مه و خورشید چون دو گاو خراسند                          روز چرایی و شب اسیر شیاری

جمع خرانی نگر که گاوپرستند                                   یاوه شدستند بی شکال و فساری

رو به خران گو که ریش گاو بریزاد                             توبه کنید و روید سوی مطاری

تا که شود هر خری ندیم مسیحی                                 وحی پذیرنده ای و روح سپاری

از شش و از پنج بگذرید و ببینید                                 شهره حریفان و مقبلانه قماری

چون به خلاصه رسید تا که بگویم                               سوخت لبم را ز شوق دوست شراری

ماند سخن در دهان و رفت دل من                               جانب یاران به سوی دور دیاری

 

3031

خوشدلم از یار همچنانک تو دیدی                                جان پرانوار همچنانک تو دیدی

از چمن یار صد روان مقدس                                     در گل و گلزار همچنانک تو دیدی

هر کی دلی داشت زین هوس تو ببینش                          بی دل و بی کار همچنانک تو دیدی

هر نظری کو بدید روی تو را گشت                             خواجه اسرار همچنانک تو دیدی

صورت منصور دانک بود بهانه                                  برشده بر دار همچنانک تو دیدی

هست بر اومید گلستان تو جان ها                                ساخته با خار همچنانک تو دیدی

عشق چو طاووس چون پرید شود دل                            خانه پرمار همچنانک تو دیدی

عشق گزین عشق بی حیات خوش عشق                         عمر بود بار همچنانک تو دیدی

در دل عشاق فخر و ملک دو عالم                               ننگ بود عار همچنانک تو دیدی

عشق خداوند شمس دین که به تبریز                             جان کند ایثار همچنانک تو دیدی

 

3032

از پگه ای یار زان عقار سمایی                                  ده به کف ما که نور دیده مایی

زانک وظیفه ست هر سحر ز کف تو                            دور بگردان که آفتاب لقایی

هم به منش ده مها مده به دگر کس                               عهد و وفا کن که شهریار وفایی

در تتق گردها لطیف هلالی                                       وز جهت دردها لطیف دوایی

دور بگردان که دور عشق تو آمد                                خلق کجااند و تو غریب کجایی

بر عدد ذره جان فدای تو کردی                                  چرخ فلک گر بدی مه تو بهایی

با همه شاهی چو تشنگان خماریم                                ساقی ما شو بکن به لطف سقایی

بهر تو آدم گرفت دبه و زنبیل                                    بهر تو حوا نمود نیز حوایی

آدم و حوا نبود بهر قدومت                                        خالق می کرد گونه گونه خدایی

در قدح تو چهار جوی بهشتست                                  نه از شش و پنجست این سرورفزایی

جمله اجزای ما شکفته کن این دم                                 تا به فلک بررود غریو گوایی

غبغب غنچه در این چمن بنخندد                                 تا تو به خنده دهان او نگشایی

طلعت خورشید تو اگر ننماید                                     یمن نیاید ز سایه های همایی

خانه بی جام نیست خوب و منور                                 راه رهاوی بزن کز اوست رهایی

مشک که ارزد هزار بحر فروریز                               کوه وقاری و بحر جود و سخایی

هر شب آید ز غیب چون گله بانی                               جان رهد از تن چو اشتران چرایی

در عدمستان کشد نهان شتران را                                خوش بچراند ز سبزه های عطایی

بند کند چشمشان که راه نبینند                                    راه الهیست نیست راه هوایی

چون بنهد رخ پیاده در قدم شاه                                   جست دواسبه ز نیستی و گدایی

کژ نرود زان سپس به راه چو فرزین                            خواب ببیند چو پیل هند رجایی

مات شو و لعب گفت و گوی رها کن                             کان شه شطرنج راست راه نمایی

 

3033

چند دویدم سوی افندی                                             شکر که دیدم روی افندی

در شب تاری ره متواری                                         رهبر ما شد بوی افندی

شادی جان ها ذوق دهان ها                                      اصل مکان ها کوی افندی

صحن گلستان عشرت مستان                                     آب حیات و جوی افندی

عیش معظم جام دمادم                                             بزم دو عالم طوی افندی

کام من آمد دام افندی                                              های من آمد هوی افندی

گرگ ز بره دست بدارد                                           چون شنود او قوی افندی

گنج سبیلی خوان خلیلی                                           نیست بخیلی خوی افندی

کله شاهان سکه ماهان                                            در خم چوگان گوی افندی

خامش و کم گو هی کی بود او                                    قبله اوها اوی افندی

 

3034

می رسد ای جان باد بهاری                                      تا سوی گلشن دست برآری

سبزه و سوسن لاله و سنبل                                       گفت بروید هر چه بکاری

غنچه و گل ها مغفرت آمد                                        تا ننماید زشتی خاری

رفعت آمد سرو سهی را                                           یافت عزیزی از پس خواری

روح درآید در همه گلشن                                         کآب نماید روح سپاری

خوبی گلشن ز آب فزاید                                           سخت مبارک آمد یاری

کرد پیامی برگ به میوه                                           زود بیایی گوش نخاری

شاه ثمارست آن عنب خوش                                      زانک درختش داشت نزاری

در دی شهوت چند بماند                                           باغ دل ما حبس و حصاری

راه ز دل جو ماه ز جان جو                                      خاک چه دارد غیر غباری

خیز بشو رو لیک به آبی                                         کآرد گل را خوب عذاری

گفت به ریحان شاخ شکوفه                                       در ره ما نه هر چه که داری

بلبل مرغان گفت به بستان                                        دام شما راییم شکاری

لابه کند گل رحمت حق را                                        بر ما دی را برنگماری

گوید یزدان شیره ز میوه                                          کی به کف آید تا نفشاری

غم مخور از دی وز غز و غارت                                وز در من بین کارگزاری

شکر و ستایش ذوق و فزایش                                     رو ننماید جز که به زاری

عمر ببخشم بی ز شمارت                                        گر بستانم عمر شماری

باده ببخشم بی ز خمارت                                         گر بستانم خمر خماری

چند نگاران دارد دانش                                            کاغذها را چند نگاری

از تو سیه شد چهره کاغذ                                         چونک بخوانی خط نهاری

دود رها کن نور نگر تو                                          از مه جانان در شب تاری

بس کن و بس کن ز اسب فرود آ                                 تا که کند او شاه سواری

 

3035

دوش همه شب دوش همه شب                                    گشتم من بر بام افندی

آخر شب شد آخر شب شد                                        خوردم می از جام افندی

شیر و شکر را شمس و قمر را                                  مایه ببخشد نام افندی

نور دو عالم عشق قدیمی                                          دولت مرغان دام افندی

شیر روان شد خوش ز بیانش                                    شیر سیه شد رام افندی

کام ملوکان جایزه گیری                                           جایزه بخشی کام افندی

کعبه جان ها روی ملیحش                                        پخته عالم خام افندی

گر الفی و سابق حرفی                                            محو شو اندر لام افندی

نور بود او نار نماید                                               خاص بود خود عام افندی

بس کن بس کن کس نتواند                                        که بگزارد وام افندی

 

3036

گاه چو اشتر در وحل آیی                                         گه چو شکاری در عجل آیی

کجکنن اغلن چند گریزی                                         عاقبت آخر در عمل آیی

در سوی بی سو می رو و می جو                                تا کی ای دل در علل آیی

در طلبی تو در طرب افتی                                       در نمدی تو در حلل آیی

دردسر آید شور و شر آید                                         عاشق شو تا بی خلل آیی

نفخ کند جان در دل ترسان                                       مطرب جویی در غزل آیی

چونک قویتر دردمد آن نی                                        در رخ دلبر مکتحل آیی

چنگ بگیری ننگ پذیری                                         فاعل نبوی مفتعل آیی

از غم دلبر در برش افتی                                         در کف اویی در بغل آیی

فکر رها کن ترک نهی کن                                       زانک ز حیرت با دول آیی

فکر چو آید ضد ورا بین                                          زین دو به حیرت محتمل آیی

زانک تردد آرد به حیرت                                         زین دو تحول در محل آیی

ز اول فکرت آخر ره بین                                         چند به گفتن منتقل آیی

 

3037

به خاک پای تو ای مه هر آن شبی که بتابی                     به جای عمر عزیزی چو عمر ما نشتابی

چو شب روان هوس را تو چشمی و تو چراغی                 مسافران فلک را تو آتشی و تو آبی

در این منازل گردون در این طواف همایون                    گر از قضا مه ما را به اتفاق بیابی

اگر چه روح جهانست و روح سوی ندارد                       ثواب کن سوی او رو اگر چه غرق ثوابی

بگو به تست پیامی اگر چه حاضر جانی                         جواب ده به حق آنک بس لطیف جوابی

هزار مهره ربودی هنوز اول بازیست                           هزار پرده دریدی هنوز زیر نقابی

چه ناله هاست نهان و چه زخم هاست دلم را                    زهی رباب دل من به دست چون تو ربابی

دلم تو را چو ربابی تنم تو را چو خرابی                        رباب می زن و می گرد مست گرد خرابی

همه ز جام تو مستند هر یکی ز شرابی                          ز جام خویش نپرسی که مست از چه شرابی

کجاست ساحل دریا دلا که هر دم غرقی                         کجاست آتش غیبی که لحظه لحظه کبابی

 

3038

ببرد عقل و دلم را براق عشق معانی                            مرا بپرس کجا برد آن طرف که ندانی

بدان رواق رسیدم که ماه و چرخ ندیدم                           بدان جهان که جهان هم جدا شود ز جهانی

یکی دمیم امان ده که عقل من به من آید                          بگویمت صفت جان تو گوش دار که جانی

ولیک پیشتر آ خواجه گوش بر دهنم ده                          که گوش دارد دیوار و این سریست نهانی

عنایتیست ز جانان چنین غریب کرامت                         ز راه گوش درآید چراغ های عیانی

رفیق خضر خرد شو به سوی چشمه حیوان                     که تا چو چشمه خورشید روز نور فشانی

چنانک گشت زلیخا جوان به همت یوسف                       جهان کهنه بیابد از این ستاره جوانی

فروخورد مه و خورشید و قطب هفت فلک را                   سهیل جان چو برآید ز سوی رکن یمانی

دمی قراضه دین را بگیر و زیر زبان نه                        که تا به نقد ببینی که در درونه چه کانی

فتاده ای به دهان ها همی گزندت مردم                          لطیف و پخته چو نانی بدان همیشه چنانی

چو ذره پای بکوبی چو نور دست تو گیرد                       ز سردیست و ز تری که همچو ریگ گرانی

چو آفتاب برآمد به خاک تیره بگوید                              که چون قرین تو گشتم تو صاحب دو قرانی

تو بز نه ای که برآیی چراغپایه به بازی                        که پیش گله شیران چو نره شیر شبانی

چراغ پنج حست را به نور دل بفروزان                         حواس پنج نمازست و دل چو سبع مثانی

همی رسد ز سموات هر صبوح ندایی                            که ره بری به نشانی چو گرد ره بنشانی

سپس مکش چو مخنث عنان عزم که پیشت                      دو لشکرست که در وی تو پیش رو چو سنانی

شکر به پیش تو آمد که برگشای دهان را                        چرا ز دعوت شکر چو پسته بسته دهانی

بگیر طبله شکر بخور به طبل که نوشت                         مکوب طبل فسانه چرا حریف زبانی

ز شمس مفخر تبریز آفتاب پرستی                               که اوست شمس معارف رئیس شمس مکانی

 

3039

هزار جان مقدس هزار گوهر کانی                              فدای جاه و جمالت که روح بخش جهانی

چه روح ها که فزایی چه حلقه ها که ربایی                     چو ماه غیب نمایی ز پرده های نهانی

چو در غزا تو بتازی ز بحر گرد برآری                        هزار بحر بجوشد چو قطره ای بچکانی

تویی ز کون گزیده تویی گشایش دیده                            به یک نظر تو ببخشی سعادت دوجهانی

کژی که هست جهان را چو تیر راست کن آن را               بکش کمان زمان را که سخت سخته کمانی

نه چرخ زهر چشاند نه ترس و خوف بماند                     چو دل ثنای تو خواند که شاه امن و امانی

به چرخ سینه برآیی هزار ماه نمایی                             یکی بدان که تو اینی یکی بدان که تو آنی

تو راست چرخ چو چاکر تو مه نباشی و اختر                  هزار ماه منور ز آستین بفشانی

تو شمس مفخر تبریز به خواجگی چو نشینی                    صد آفتاب زمان را چو بندگان بنشانی

 

3040

چه آفتاب جمالی که از مجره گشادی                             درون روزن عالم چو روز بخت فتادی

هزار سوسن نادر ز روی گل بشکفتی                           هزار رسم دل افزا بدان چمن بنهادی

هزار اطلس کحلی بنفشه وار دریدی                             که پر و بال مریدی و جان جان مرادی

در آن زمان که به خوبی کلاه عقل ربایی                        نه عقل پره کاه ست و تو به لطف چو بادی

چه عقل دارد آن گل که پیش باد ستیزد                          نه از نسیم ویستش جمال و نیک نهادی

میی که کف تو بخشد دو صد خمار به ارزد                     چگونه گیج نگردد سر وجود ز شادی

 

3041

اگر مرا تو ندانی بپرس از شب تاری                            شبست محرم عاشق گواه ناله و زاری

چه جای شب که هزاران نشانه دارد عاشق                     کمینه اشک و رخ زرد و لاغری و نزاری

چو ابر ساعت گریه چو کوه وقت تحمل                         چو آب سجده کنان و چو خاک راه به خواری

ولیک این همه محنت به گرد باغ چو خاری                     درون باغ گلستان و یار و چشمه جاری

چو بگذری تو ز دیوار باغ و در چمن آیی                      زبان شکر گزاری سجود شکر بیاری

که شکر و حمد خدا را که برد جور خزان را                   شکفته گشت زمین و بهار کرد بهاری

هزار شاخ برهنه قرین حله گل شد                               هزار خار مغیلان رهیده گشت ز خاری

حلاوت غم معشوق را چه داند عاقل                             چو جوله ست نداند طریق جنگ و سواری

برادر و پدر و مادر تو عشاقند                                   که جمله یک شده اند و سرشته اند ز یاری

نمک شود چو درافتد هزار تن به نمکدان                        دوی نماند در تن چه مرغزی چه بخاری

مکش عنان سخن را به کودنی ملولان                           تو تشنگان ملک بین به وقت حرف گزاری

 

3042

چو مهر عشق سلیمان به هر دو کون تو داری                  مکش تو دامن خود را که شرط نیست بیاری

نه بند گردد بندی نه دل پذیرد پندی                               چو تنگ شکرقندی توام درون کناری

طراوت سمنی تو چه رونق چمنی تو                             مگر تو عین منی تو مگر تو آینه واری

چه نور پنج و ششی تو که آفت حبشی تو                        چو خوان عشق کشی تو ز سنگ آب برآری

چه کیمیای زری تو چه رونق قمری تو                          چو دل ز سینه بری تو هزار سینه بیاری

ز خلق جمله گسستم که عشق دوست بسستم                     چو در فنا بنشستم مرا چه کار به زاری

بسوخت عشق تو خرمن نه جان بماند نه این تن                جوی نیابی تو از من اگر هزار فشاری

برون ز دور زمانی مثال گوهر کانی                            نشسته ایم چو جانی اگر کشی و بداری

ز جام شربت شافی شدم به عشق تو لافی                        بیامدم زر صافی اگر تو کوره ناری

کف از بهشت بشوید چو باغ عشق تو گوید                      کز او جواهر روید اگر چه سنگ بکاری

دلی که عشق نوازد در این جهان بنسازد                        ازانک می نگذارد که یک زمانش بخاری

تو شمس خسرو تبریز شراب باقی برریز                       براق عشق بکن تیز که بس لطیف سواری

 

3043

ز حد چون بگذشتی بیا بگوی که چونی                          ز عشق جیب دریدی در ابتدای جنونی

شکست کشتی صبرم هزار بار ز موجت                        سری برآر ز موجی که موج قلزم خونی

که خون بهینه شرابست جگر بهینه کبابست                      همین دوم تو فزون کن که از فزونه فزونی

چو از الست تو مستم چو در فنای تو هستم                      چو مهر عشق شکستم چه غم خورم ز حرونی

برون بسیت بجستم درون بدیدم و رستم                          چه میل و عشق شدستم به جست و جوی درونی

دلی ز من بربودی که دل نبود و تو بودی                        چه آتشی و چه دودی چه جادوی چه فسونی

نمای چهره زیبا تو شمس مفخر تبریز                           که نقش ها تو نمایی ز روح آینه گونی

 

3044

گهی به سینه درآیی گهی ز روح برآیی                          گهی به هجر گرایی چه آفتی چه بلایی

گهی جمال بتانی گهی ز بت شکنانی                             گهی نه این و نه آنی چه آفتی چه بلایی

بشر به پای دویده ملک به پر بپریده                             به غیر عجز ندیده چه آفتی چه بلایی

چو پر و پاش نماند چو او ز هر دو بماند                        تو را به فقر بداند چه آفتی چه بلایی

مثال لذت مستی میان چشم نشستی                               طریق فهم ببستی چه آفتی چه بلایی

در آن دلی که گزیدی خیال وار دویدی                           بگفتی و بشنیدی چه آفتی چه بلایی

چه دولتی ز چه سودی چه آتشی و چه دودی                    چه مجمری و چه عودی چه آفتی چه بلایی

غم تو دامن جانی کشید جانب کانی                               به سوی گنج نهانی چه آفتی چه بلایی

چه سوی گنج کشیدش ز جمله خلق بریدش                      دگر کسی بندیدش چه آفتی چه بلایی

چه راحتی و چه روحی چه کشتیی و چه نوحی                 چه نعمتی چه فتوحی چه آفتی چه بلایی

بگفتمت چه کس است این بگفتیم هوس است این                خمش خمش که بس است این چه آفتی چه بلایی

هوس چه باشد ای جان مرا مخند و مرنجان                     رهم نما و بگنجان چه آفتی چه بلایی

تو عشق جمله جهانی ولی ز جمله نهانی                         نهان و عین چو جانی چه آفتی چه بلایی

مرا چو دیک بجوشی مگو خمش چه خروشی                   چه جای صبر و خموشی چه آفتی چه بلایی

بجوش دیک دلم را بسوز آب و گلم را                           بدر خط و سجلم را چه آفتی چه بلایی

بسوز تا که برویم حدیث سوز بگویم                             به عود ماند خویم چه آفتی چه بلایی

دگر مگوی پیامش رسید نوبت جامش                            ز جام ساز ختامش چه آفتی چه بلایی

 

3045

من آن نیم که تو دیدی چو بینیم نشناسی                          تو جز خیال نبینی که مست خواب و نعاسی

مرا بپرس که چونی در این کمی و فزونی                       چگونه باشد یوسف به دست کور نخاسی

به چشم عشق توان دید روی یوسف جان را                     تو چشم عشق نداری تو مرد وهم و قیاسی

بهای نعمت دیده سپاس و شکر خدا دان                          مرم چو قلب ز کوره که کان شکر و سپاسی

وگر ز کوره بترسی یقین خیال پرستی                           بت خیال تراشی وزان خیال هراسی

بت خیال تو سازی به پیش بت به نمازی                        چو گبر اسیر بتانی چو زن حریف نفاسی

خیال فرع تو باشد که فرع فرع تو را شد                        تو مه نه ای تو غباری تو زر نه ای تو نحاسی

به جان جمله مردان اگر چه جمله یکی اند                       که زیر چرخه گردون تنا چو گاو خراسی

وگر ز چنبر گردون برون کشی سر و گردن                    ز خرگله برهیدی فرشته ای و ز ناسی

 

3046

چو صبحدم خندیدی در بلا بندیدی                                چو صیقلی غم ها را ز آینه رندیدی

چه جامه ها دردادی چه خرقه ها دزدیدی                       چه گوش ها بگرفتی به عیش دان بکشیدی

چه شعله ها برکردی چه دیک ها بپزیدی                        چه جس ها بگرفتی چه راه ها پرسیدی

ز عقل کل بگذشتی برون دل بدمیدی                             گشاد گلشن و باغی چو سرو تر نازیدی

اگر چه خود سرمستی دهان چرا بربستی                        قلم چرا بشکستی ورق چرا بدریدی

چه شاخه ها افشاندی چه میوه ها برچیدی                       ترش چرا بنشستی چه طالب تهدیدی

 

3047

به جان تو ای طایی که سوی ما بازآیی                          تو هر چه می فرمایی همه شکر می خایی

برآ به بام ای خوش خو به بام ما آور رو                        دو سه قدم نه این سو رضای این مستان جو

اگر ملولی بستان قنینه ای از مستان                              که راحت جانست آن بدار دست از دستان

ایا بت جان افزا نه وعده کردی ما را                            که من بیایم فردا زهی فریب و سودا

ایا بت ناموسی لب مرا گر بوسی                                 رها کنی سالوسی جلا کنی طاووسی

سری ز روزن درکن وثاق پرشکر کن                          جهان پر از گوهر کن بیا ز ما باور کن

نهال نیکی بنشان درخت گل را بفشان                           بیا به نزد خویشان دغل مکن با ایشان

دو دیده را خوابی ده زمانه را تابی ده                           به تشنگان آبی ده به غوره دوشابی ده

بگیر چنگ و تنتن دل از جدایی برکن                           بیار باده روشن خمار ما را بشکن

از این ملولی بگذر به سوی روزن منگر                        شراب با یاران خور میان یاران خوشتر

ز بیخودی آشفتم به دلبر خود گفتم                                که با غمت من جفتم به هر سوی که افتم

به ضرب دستش بنگر به چشم مستش بنگر                      به زلف شستش بنگر به هر چه هستش بنگر

چو دامن او گیرم عظیم باتوفیرم                                  چو انگبین و شیرم به پیش لطفش میرم

مزن نگارا بربط به پیش مشتی خربط                           مران تو کشتی بی شط بگیر راه اوسط

بکار تخم زیبا که سبز گردد فردا                                 که هر چه کاری این جا تو را بروید ده تا

اگر تو تخمی کشتی چرا پشیمان گشتی                           اگر به کوه و دشتی برو که زرین طشتی

ملول گشتی ای کش بخسب و رو اندرکش                       ز عالم پرآتش گریز پنهان خوش خوش

ببند از این سو دیده برو ره دزدیده                               به غیب آرامیده به پر جان پریده

نشسته خسبد عاشق که هست صبرش لایق                      بود خفیف و سابق برای عذرا وامق

مگو دگر کوته کن سکوت را همره کن                          نظر به شاهنشه کن نظاره آن مه کن

 

3048

تو آسمان منی من زمین به حیرانی                               که دم به دم ز دل من چه چیز رویانی

زمین خشک لبم من ببار آب کرم                                 زمین ز آب تو باید گل و گلستانی

زمین چه داند کاندر دلش چه کاشته ای                          ز توست حامله و حمل او تو می دانی

ز توست حامله هر ذره ای به سر دگر                          به درد حامله را مدتی بپیچانی

چه هاست در شکم این جهان پیچاپیچ                            کز او بزاید اناالحق و بانگ سبحانی

گهی بنالد و ناقه بزاید از شکمش                                 عصا بیفتد و گیرد طریق ثعبانی

رسول گفت چو اشتر شناس مومن را                            همیشه مست خدا کش کند شتربانی

گهیش داغ کند گه نهد علف پیشش                                گهیش بندد زانو به بند عقلانی

گهی گشاید زانوش بهر رقص جعل                              که تا مهار به درد کند پریشانی

چمن نگر که نمی گنجد از طرب در پوست                     که نقش چند بدو داد باغ روحانی

ببین تو قوت تفهیم نفس کلی را                                   که خاک کودن از او شد مصور جانی

چو نفس کل همه کلی حجاب و روپوشست                       ز آفتاب جلالت که نیستش ثانی

از آفتاب قدیمی که از غروب بری است                         که نور روش نه دلوی بود نه میزانی

یکان یکان بنماید هر آنچ کاشت خموش                          که حامله ست صدف ها ز در ربانی

 

3049

ربود عقل و دلم را جمال آن عربی                              درون غمزه مستش هزار بوالعجبی

هزار عقل و ادب داشتم من ای خواجه                           کنون چو مست و خرابم صلای بی ادبی

مسبب سبب این جا در سبب بربست                             تو آن ببین که سبب می کشد ز بی سببی

پریر رفتم سرمست بر سر کویش                                به خشم گفت چه گم کرده ای چه می طلبی

شکسته بسته بگفتم یکی دو لفظ عرب                            اتیت اطلب فی حیکم مقام ابی

جواب داد کجا خفته ای چه می جویی                            به پیش عقل محمد پلاس بولهبی

ز عجز خوردم سوگندها و گرم شدم                             به ذات پاک خدا و به جان پاک نبی

چه جای گرمی و سوگند پیش آن بینا                             و کیف یصرع صقر بصوله الخرب

روان شد اشک ز چشم من و گواهی داد                         کما یسیل میاه السقا من القرب

چه چاره دارم غماز من هم از خانه ست                        رخم چو سکه زر آب دیده ام سحبی

دریغ دلبر جان را به مال میل بدی                               و یا فریفته گشتی به سیدی چلبی

و یا به حیله و مکری ز ره درافتادی                            و یا که مست شدی او ز باده عنبی

دهان به گوش من آرد به گاه نومیدی                             چه می کند سر و گوش مرا به شهد لبی

غلام ساعت نومیدیم که آن ساعت                                شراب وصل بتابد ز شیشه ای حلبی

از آن شراب پرستم که یار می بخشست                         رخم چو شیشه می کرد و بود رخ ذهبی

برادرم پدرم اصل و فصل من عشقست                          که خویش عشق بماند نه خویشی نسبی

خمش که مفخر آفاق شمس تبریزی                               بشست نام و نشان مرا به خوش لقبی

 

3050

خدایگان جمال و خلاصه خوبی                                  به جان و عقل درآمد به رسم گل کوبی

بیا بیا که حیات و نجات خلق تویی                               بیا بیا که تو چشم و چراغ یعقوبی

قدم بنه تو بر آب و گلم که از قدمت                              ز آب و گل برود تیرگی و محجوبی

ز تاب تو برسد سنگ ها به یاقوتی                               ز طالبیت رسد طالبی به مطلوبی

بیا بیا که جمال و جلال می بخشی                               بیا بیا که دوای هزار ایوبی

بیا بیا تو اگر چه نرفته ای هرگز                                 ولیک هر سخنی گویمت به مرغوبی

به جای جان تو نشین که هزار چون جانی                      محب و عاشق خود را تو کش که محبوبی

اگر نه شاه جهان اوست ای جهان دژم                           به جان او که بگویی چرا در آشوبی

گهی ز رایت سبزش لطیف و سرسبزی                         ز قلب لشکر هیجاش گاه مقلوبی

دمی چو فکرت نقاش نقش ها سازی                             گهی چو دسته فراش فرش ها روبی

چو نقش را تو بروبی خلاصه آن را                             فرشتگی دهی و پر و بال کروبی

خموش آب نگهدار همچو مشک درست                          ور از شکاف بریزی بدانک معیوبی

به شمس مفخر تبریز از آن رسید دلت                           که چست دلدل دل می نمود مرکوبی

 

3051

به عاقبت بپریدی و در نهان رفتی                               عجب عجب به کدامین ره از جهان رفتی

بسی زدی پر و بال و قفص دراشکستی                          هوا گرفتی و سوی جهان جان رفتی

تو باز خاص بدی در وثاق پیرزنی                              چو طبل باز شنیدی به لامکان رفتی

بدی تو بلبل مستی میانه جغدان                                   رسید بوی گلستان به گل ستان رفتی

بسی خمار کشیدی از این خمیر ترش                            به عاقبت به خرابات جاودان رفتی

پی نشانه دولت چو تیر راست شدی                              بدان نشانه پریدی و زین کمان رفتی

نشان های کژت داد این جهان چو غول                          نشان گذاشتی و سوی بی نشان رفتی

تو تاج را چه کنی چونک آفتاب شدی                            کمر چرا طلبی چونک از میان رفتی

دو چشم کشته شنیدم که سوی جان نگرد                         چرا به جان نگری چون به جان جان رفتی

دلا چه نادره مرغی که در شکار شکور                         تو با دو پر چو سپر جانب سنان رفتی

گل از خزان بگریزد عجب چه شوخ گلی                       که پیش باد خزانی خزان خزان رفتی

ز آسمان تو چو باران به بام عالم خاک                          به هر طرف بدویدی به ناودان رفتی

خموش باش مکش رنج گفت و گوی بخسب                     که در پناه چنان یار مهربان رفتی

 

3052

چه باده بود که در دور از بگه دادی                             که می شکافد دور زمانه از شادی

نبود باده به جان تو راست گو که چه بود                        بهانه راست مکن کژ مگو به استادی

چه راست می طلبی ای دل سلیم از او                           که راست نیست بجز قد او در این وادی

تو راست باش چو تیر و حریف کژ چو کمان                   چو تیر زه به دهان گیر چون درافتادی

ازانک راستی تو غلام آن کژی است                            اگر تو تیری بهر کمان کژ زادی

بیار بار دگر تا ببینم آن چه میست                               که جان عارف مستی و خصم زهادی

نکو ندیدم آن بار سخت تشنه بدم                                 بیار بار دگر چون مطیع و منقادی

نمی فریبمت این یک بیار و دیگر بس                           کی با تو حیله کند حیله را تو بنیادی

فریب و عشوه تو تلقین کنی دو عالم را                          ولی مرا مددی ده چو خنب بگشادی

چو جمع روزه گشادند خیک را بمبند                            که عیش را تو عروسی و هم تو دامادی

اگر به خوک از آن خیک جرعه ای بدهی                       به پیش خوک کند شیر چرخ آحادی

چو نام باده برم آن تویی و آتش تو                               وگر غریو کنم در میان فریادی

چنان نه ای تو که با تو دگر کسی گنجد                          ولی ز رشک لقب های طرفه بنهادی

گهی سبو و گهی جام و گه حلال و حرام                         همه تویی که گهی مهدیی و گه هادی

به نور رفعت ماهی به لطف چون گلزار                         ولی چو سرو و چو سوسن ز هر دو آزادی

ولی چو ای همه گویم نداندت اجزا                               که فرد جزو نداند به غیر افرادی

مثل به جزو زنم تا که جزو میل کند                             چو میل کرد کشانیش تو به آبادی

بیار مفخر تبریز شمس تبریزی                                  مثال اصل که اصل وجود و ایجادی

 

3053

ز قیل و قال تو گر خلق بو نبردندی                              ز حسرت و ز فراقت همه بمردندی

ز جان خویش اگر بوی تو نیابندی                               چو استخوان دل و جان را به سگ سپردندی

اگر نه پرتو لطفت بر آب می تابید                               به جای آب همه زهر ناب خوردندی

اگر نه جرعه آن می بریختی بر خاک                           ستارگان ز چه رو گرد خاک گردندی

گر آفتاب ازل گرمیی نبخشیدی                                   تموز و جمله نباتان او فسردندی

منزهی و درآمیختن عجب صفتی است                           دریغ پرده اسرار درنوردندی

اگر نه پرده بدی ره روان پنهانی                                 ز انبهی همه پاهای ما فشردندی

ز پرده ها اگر آن روح قدس بنمودی                             عقول و جان بشر را بدن شمردندی

گر آن بدی که تو اندیشه کرده ای ز زحیر                      بتان و لاله رخان جمله زار و زردندی

چو صورتی نبدی خوب جز تصور تو                           شراب های مروق ز درد دردندی

اگر خمش کنمی راز عشق فهم شدی                             وگر چه خلق همه هند و ترک و کردندی

 

3054

منم که کار ندارم به غیر بی کاری                               دلم ز کار زمانه گرفت بیزاری

ز خاک تیره ندیدم به غیر تاریکی                               ز پیر چرخ ندیدم به غیر مکاری

فروگذاشته ای شست دل در این دریا                             نه ماهیی بگرفتی نه دست می داری

تو را چه شصت و چه هفتاد چون نخواهی پخت                گلی به دست نداری چه خار می خاری

کلاه کژ بنهی همچو ماه و نورت نیست                          برو برو که گرفتار ریش و دستاری

چگونه برقی آخر که کشت می سوزی                           چگونه ابری آخر که سنگ می باری

چو صید دام خودی پس چگونه صیادی                          چو دزد خانه خویشی چگونه عیاری

اگر چه این همه باشد ولی اگر روزی                            خیال یار مرا دیده ای نکو یاری

به ذات پاک خدایی که کارساز همه ست                         چو مست کار امیر منی نکوکاری

اگر دو گام پیاده دویدی از پی او                                 تو یک سواره نه ای تو سپاه سالاری

بگیر دامن عشقی که دامنش گرمست                             که غیر او نرهاند تو را ز اغیاری

به یاد عشق شب تیره را به روز آور                            چو عشق یاد بود شب کجا بود تاری

تو خفته باشی و آن عشق بر سر بالین                           برآوریده دو کف در دعا و در زاری

اگر بگویم باقی بسوزد این عالم                                  هلا قناعت کردم بس است گفتاری

 

3055

بیا بیا که نیابی چو ما دگر یاری                                 چو ما به هر دو جهان خود کجاست دلداری

بیا بیا و به هر سوی روزگار مبر                                که نیست نقد تو را پیش غیر بازاری

تو همچو وادی خشکی و ما چو بارانی                          تو همچو شهر خرابی و ما چو معماری

به غیر خدمت ما که مشارق شادیست                            ندید خلق و نبیند ز شادی آثاری

هزار صورت جنبان به خواب می بینی                          چو خواب رفت نبینی ز خلق دیاری

ببند چشم خر و برگشای چشم خرد                               که نفس همچو خر افتاد و حرص افساری

ز باغ عشق طلب کن عقیده شیرین                              که طبع سرکه فروشست و غوره افشاری

بیا به جانب دارالشفای خالق خویش                              کز آن طبیب ندارد گریز بیماری

جهان مثال تن بی سرست بی آن شاه                            بپیچ گرد چنان سر مثال دستاری

اگر سیاه نه ای آینه مده از دست                                 که روح آینه توست و جسم زنگاری

کجاست تاجر مسعود مشتری طالع                               که گرمدار منش باشم و خریداری

بیا و فکرت من کن که فکرتت دادم                              چو لعل می خری از کان من بخر باری

به پای جانب آن کس برو که پایت داد                           بدو نگر به دو دیده که داد دیداری

دو کف به شادی او زن که کف ز بحر ویست                   که نیست شادی او را غمی و تیماری

تو بی ز گوش شنو بی زبان بگو با او                           که نیست گفت زبان بی خلاف و آزادی

 

3056

خورانمت می جان تا دگر تو غم نخوری                        چه جای غم که ز هر شادمان گرو ببری

فرشته ای کنمت پاک با دو صد پر و بال                        که در تو هیچ نماند کدورت بشری

نمایمت که چگونه ست جان رسته ز تن                         فشانده دامن خود از غبار جانوری

در آن صبوح که ارواح راح خاص خورند                      تو را خلاص نمایم ز روز و شب شمری

قضا که تیر حوادث به تو همی انداخت                          تو را کند به عنایت از آن سپس سپری

روان شده ست نسیم از شکرستان وصال                        که از حلاوت آن گم کند شکر شکری

ز بامداد بیاورد جام چون خورشید                               که جزو جزو من از وی گرفت رقص گری

چو سخت مست شدم گفت هین دگر بدهم                         که تا میان من و تو نماند این دگری

بده بده هله ای جان ساقیان جهان                                 کرم کریم نماید قمر کند قمری

به آفتاب جلال خدای بی همتا                                     نیافت چون تو مهی چرخ ازرق سفری

تمام این تو بگو ای تمام در خوبی                                که بسته کرد مرا سکر باده سحری

 

3057

اگر ز حلقه این عاشقان کران گیری                             دلت بمیرد و خوی فسردگان گیری

گر آفتاب جهانی چو ابر تیره شوی                               وگر بهار نوی مذهب خزان گیری

چو کاسه تا تهیی تو بر آب رقص کنی                           چو پر شدی به بن حوض و جو مکان گیری

خدای داد دو دستت که دامن من گیر                             بداد عقل که تا راه آسمان گیری

که عقل جنس فرشته ست سوی او پوید                          ببینیش چو به کف آینه نهان گیری

بگیر کیسه پرزر باقرضواالله آی                                 قراضه قرض دهی صد هزار کان گیری

به غیر خم فلک خم های صدرنگ است                         به هر خمی که درآیی از او نشان گیری

ز شیر چرخ گریزی به برج گاو روی                           خری شوی به صفت راه کهکشان گیری

وگر تو خود سرطانی چو پهلوی شیری                          یقین ز پهلوی او خوی پهلوان گیری

چو آفتاب جهان را پر از حیات کنی                             چو زین جهان بجهی ملک آن جهان گیری

برآ چو آب ز تنور نوح و عالمگیر                               چرا تنور خبازی که جمله نان گیری

خموش باش و همی تاز تا لب دریا                              چو دم گسسته شوی گر ره دهان گیری

 

3058

ز بامداد درآورد دلبرم جامی                                     به ناشتاب چشانید خام را خامی

نه باده اش ز عصیر و نه جام او ز زجاج                      نه نقل او چو خسیسان به قند و بادامی

به باد باده مرا داد همچو که بر باد                               به آب گرم مرا کرد یار اکرامی

بسی نمودم سالوس و او مرا می گفت                            مکن مکن که کم افتد چنین به ایامی

طریق ناز گرفتم که نی برو امروز                              ستیزه کرد و مرا داد چند دشنامی

چنین شراب و چو من ساقی و تو گویی نی                      کی گوید این نه مگر جاهلی و یا عامی

هزار می نکند آنچ کرد دشنامش                                  خراب گشتم نی ننگ ماند و نی نامی

چگونه مست نگردی ز لطف آن شاهی                          که او خراب کند عالمی به پیغامی

دلی بیابد تا این سخن تمام کنم                                    خراب کرد دلم را چنان دلارامی

سری نهادم بر پای او چو مستان من                             پدید شد سر مست مرا سرانجامی

سر مرا به بر اندرگرفت و خوش بنواخت                       غریب دلبریی و بدیع انعامی

وانگه از سر دقت به حاضران می گفت                         نه درخورست چنین مرغ با چنین دامی

به باغ بلبل مستم صفیر من بشنو                                 مباش در قفصی و کناره بامی

فروکشیدم و باقی غزل نخواهم گفت                              مگر بیابم چون خویش دوزخ آشامی

 

3059

چه باک دارد عاشق ز ننگ و بدنامی                            که عشق سلطنت است و کمال و خودکامی

پلنگ عشق چه ترسد ز رنگ و بوی جهان                     نهنگ فقر چه ترسد ز دوزخ آشامی

چگونه باشد عاشق ز مستی آن می                               که جام نیز ز تیزیش گم کند جامی

چه جای خاک که بر کوه جرعه ای برریخت                   هزار عربده آورد و شورش و خامی

تو جام عشق چه دانی چه شیشه دل باشی                       تو دام عشق چه دانی چو مرغ این دامی

ز صاف بحر نگویم اگر کفش بینی                               مثال زیبق بر هیچ کف نیارامی

ملول و تیره شدی مر صفاش را چه گنه                         نبات را چه جنایت چو سرکه آشامی

که خاک بر سر سرکا و مرد سرکه فروش                      که شهد صاف ننوشد ز تیره ایامی

به من نگر که در این بزم کمترین عامم                         ز بیخودی نشناسم ز خاص تا عامی

 

3060

نهان شدند معانی ز یار بی معنی                                 کجا روم که نروید به پیش من دیوی

کی دید خربزه زاری لطیف بی سرخر                          که من بجستم عمری ندیده ام باری

بگو به نفس مصور مکن چنین صورت                          از این سپس متراش این چنین بت ای مانی

اگر نقوش مصور همه از این جنس اند                          مخواه دیده بینا خنک تن اعمی

دو گونه رنج و عذابست جان مجنون را                         بلای صحبت لولی و فرقت لیلی

ورای پرده یکی دیو زشت سر برکرد                            بگفتمش که تویی مرگ و جسک گفت آری

بگفتم او را صدق که من ندیدستم                                 ز تو غلیظتر اندر سپاه بویحیی

بگفتمش که دلم بارگاه لطف خداست                              چه کار دارد قهر خدا در این ماوی

به روز حشر که عریان کنند زشتان را                          رمند جمله زشتان ز زشتی دنیی

در این بدم که به ناگاه او مبدل شد                               مثال صورت حوری به قدرت مولی

رخی لطیف و منزه ز رنگ و گلگونه                           کفی ظریف و مبرا ز حیله حنی

چنانک خار سیه را بهارگه بینی                                 کند میان سمن زار گلرخی دعوی

زهی بدیع خدایی که کرد شب را روز                           ز دوزخی به درآورد جنت و طوبی

کسی که دیده به صنع لطیف او خو داد                           نترسد ار چه فتد در دهان صد افعی

به افعیی بنگر کو هزار افعی خورد                              شد او عصا و مطیعی به قبضه موسی

از آن عصا نشود مر تو را که فرعونی                          چو مهره دزدی زان رو به افعیی اولی

خمش که رنج برای کریم گنج شود                               برای مومن روضه ست نار در عقبی

 

3061

اگر تو یار نداری چرا طلب نکنی                                وگر به یار رسیدی چرا طرب نکنی

وگر رفیق نسازد چرا تو او نشوی                               وگر رباب ننالد چراش ادب نکنی

وگر حجاب شود مر تو را ابوجهلی                              چرا غزای ابوجهل و بولهب نکنی

به کاهلی بنشینی که این عجب کاریست                          عجب تویی که هوای چنان عجب نکنی

تو آفتاب جهانی چرا سیاه دلی                                    که تا دگر هوس عقده ذنب نکنی

مثال زر تو به کوره از آن گرفتاری                             که تا دگر طمع کیسه ذهب نکنی

چو وحدتست عزبخانه یکی گویان                                تو روح را ز جز حق چرا عزب نکنی

تو هیچ مجنون ندیدی که با دو لیلی ساخت                      چرا هوای یکی روی و یک غبب نکنی

شب وجود تو را در کمین چنان ماهیست                        چرا دعا و مناجات نیم شب نکنی

اگر چه مست قدیمی و نوشراب نه ای                            شراب حق نگذارد که تو شغب نکنی

شرابم آتش عشقست و خاصه از کف حق                       حرام باد حیاتت که جان حطب نکنی

اگر چه موج سخن می زند ولیک آن به                          که شرح آن به دل و جان کنی به لب نکنی

 

3062

اگر تو مست شرابی چرا حشر نکنی                             وگر شراب نداری چرا خبر نکنی

وگر سه چار قدح از مسیح جان خوردی                        ز آسمان چهارم چرا گذر نکنی

از آن کسی که تو مستی چرا جدا باشی                          وز آن کسی که خماری چرا حذر نکنی

چو آفتاب چرا تو کلاه کژ ننهی                                   ز نور خود چو مه نو چرا کمر نکنی

چو آفتاب جمال قدیم تیغ زند                                      چو کان لعل چرا جان و دل سپر نکنی

وگر چو نای چشیدی ز لعل خوش دم او                         چرا چو نی تو جهان را پر از شکر نکنی

وگر چو ابر تو حامل شدی از آن دریا                           چرا چو ابر زمین را پر از گهر نکنی

ز گلشن رخ تو گلرخان همی جوشند                             چرا چو حیز و محنث نه ای نظر نکنی

نگر به سبزقبایان باغ کآمده اند                                   به سوی شاه قبابخش چون سفر نکنی

چو خرقه و شجره داری از بهار حیات                          چرا سر دل خود جلوه چون شجر نکنی

چو اعتبار ندارد جهان بر درویش                               به بزم فقر چرا عیش معتبر نکنی

 

3063

به هر دلی که درآیی چو عشق بنشینی                           بجوشد از تک دل چشمه چشمه شیرینی

کلید حاجت خلقان بدان شده ست دعا                             که جان جان دعایی و نور آمینی

دلا به کوی خرابات ناز تو نخرند                                مکن تو بینی و ناموس تا جهان بینی

در آن الست و بلی جان بی بدن بودی                            تو را نمود که آنی چه در غم اینی

تو را یکی پر و بالیست آسمان پیما                              چه در پی خر و اسپی چه در غم زینی

بگو بگو تو چه جستی که آنت پیش نرفت                        بیا بیا که تو سلطان این سلاطینی

تو تاج شاه جهان را عزیزتر گهری                             عروس جان نهان را هزار کابینی

چه چنگ درزده ای در جهان و قانونش                         که از ورای فلک زهره قوانینی

به روز جلوه ملایک تو را سجود کنند                           بنشنوند ز ابلیسیان که تو طینی

میان ببستی و کردی به صدق خدمت دین                        کنند خدمت تو بعد از این که تو دینی

ستاره وار به انگشت ها نمودندت                                چو آفتاب کنون نامشار تعیینی

اگر چه درخور نازی نیاز را مگذار                             برای رشک ز ویسه خوشست رامینی

خمش به سوره کنون اقرا بسی عمل کردی                      ز قشر حرف گذر کن کنون که والتینی

 

3064

ز بامداد دلم می پرد به سودایی                                   چو وام دار مرا می کند تقاضایی

عجب به خواب چه دیده ست دوش این دل من                  که هست در سرم امروز شور و صفرایی

ولی دلم چه کند چون موکلان قضا                               همی رسند پیاپی به دل ز بالایی

پرست خانه دل از موکل عجمی                                  که نیست یک سر سوزن بهانه را جایی

بهانه نیست وگر هست کو زبان و دلی                           گریز نیست وگر هست کو مرا پایی

جهان که آمد و ما همچو سیل از سر کوه                        روان و رقص کنانیم تا به دریایی

اگر چه سیل بنالد ز راه ناهموار                                 قدم قدم بودش در سفر تماشایی

چگونه زار ننالم من از کسی که گرفت                          به هر دو دست و دهان او مرا چو سرنایی

هوس نشسته که فردا چنین کنیم و چنان                          خبر ندارد کو را نماند فردایی

غلام عشقم کو نقد وقت می جوید                                 نه وعده دارد و نه نسیه ای و نی رایی

 

3065

شدم به سوی چه آب همچو سقایی                                برآمد از تک چه یوسفی معلایی

سبک به دامن پیراهنش زدم من دست                            ز بوی پیرهنش دیده گشت بینایی

به چاه در نظری کردم از تعجب من                             چه از ملاحت او گشته بود صحرایی

کلیم روح به هر جا رسید میقاتش                                اگر چه کور بود گشت طور سینایی

زنخ ز دست رقیبی که گفت از چه دور                          از این سپس منم و چاه و چون تو زیبایی

کسی که زنده شود صد هزار مرده از او                        عجب نباشد اگر پیر گشت برنایی

هزار گنج گدای چنین عجب کانی                                هزار سیم نثار لطیف سیمایی

جهان چو آینه پرنقش توست اما کو                              به روی خوب تو بی آینه تماشایی

سخن تو گو که مرا از حلاوت لب تو                            نه عقل ماند و نه اندیشه ای و نی رایی

 

3066

رسید ترکم با چهره های گل وردی                              بگفتمش چه شد آن عهد گفت اول وردی

بگفتمش که یکی نامه ای به دست صبا                           بدادمی عجب آورد گفت گستردی

بگفتمش که چرا بی گه آمدی ای دوست                          بگفت سیرو یدی یلده یلدشم اردی

بگفتمش ز رخ توست شهر جان روشن                          ز آفتاب درآموختی جوامردی

بگفت طرح نهد رخ رخم دو صد خور را                       تو چون مرا تبع او کنی زهی سردی

بقای من چو بدید و زوال خود خورشید                          گرفت در طلبم عادت جهان گردی

سجود کردم و مستغفرانه نالیدم                                   بدید اشک مرا در فغان و پردردی

بگفت نی که به قاصد مخالفی گفتی                               به عشق گفت من و گفتنم درآوردی

بگفتمش گل بی خار و صبح بی شامی                           که بندگان را با شیر و شهد پروردی

ز لطف های توست آنک سرخ می گویند                        به عرف حیله زر را بدان همه زردی

بگفت باش کم آزار و دم مزن خامش                            که زرد گفتی زر را به فن و آزردی

 

3067

تو در عقیله ترتیب کفش و دستاری                              چگونه رطل گران خوار را به دست آری

به جان من به خرابات آی یک لحظه                            تو نیز آدمیی مردمی و جان داری

بیا و خرقه گرو کن به می فروش الست                         که پیش از آب و گلست از الست خماری

فقیر و عارف و درویش وانگهی هشیار                         مجاز بود چنین نام ها تو پنداری

سماع و شرب سقاهم نه کار درویش ست                        زیان و سود کم و بیش کار بازاری

بیا بگو که چه باشد الست عیش ابد                               ملنگ هین به تکلف که سخت رهواری

سری که درد ندارد چراش می بندی                             چرا نهی تن بی رنج را به بیماری

 

3068

فرست باده جان را به رسم دلداری                              بدان نشان که مرا بی نشان همی داری

بدان نشان که همه شب چو ماه می تابی                         درون روزن دل ها برای بیداری

بدان نشان که دمم داده ای از می که خویش                     تهی و پر کنمت دم به دم قدح واری

بگرد جمع مرا چون قدح چه گردانی                             چو باده را به گرو برده ای نمی آری

از آن میی که اگر بر کلوخ برریزی                             کلوخ مرده برآرد هزار طراری

از آن میی که اگر باغ از او شکوفه کند                          ز گل گلی بستانی ز خار هم خاری

چو بی تو ناله برآرم ز چنگ هجر تو من                       چو چنگ بی خبرم از نوا و از زاری

گره گشای خداوند شمس تبریزی                                 که چشم جادوی او زد گره به سحاری

 

3069

نگاهبان دو دیده ست چشم دلداری                                نگاه دار نظر از رخ دگر یاری

وگر نه به سینه درآید به غیر آن دلبر                            بگو برو که همی ترسم از جگرخواری

هلا مباد که چشمش به چشم تو نگرد                             درون چشم تو بیند خیال اغیاری

به من نگر که مرا یار امتحان ها کرد                           به حیله برد مرا کشکشان به گلزاری

گلی نمود که گل ها ز رشک او می ریخت                      بتی که جمله بتان پیش او گرفتاری

چنین چنین به تعجب سری بجنبانید                              که نادرست و غریبست درنگر باری

چنانک گفت طراریم دزد در پی توست                          چو من سپس نگریدم ربود دستاری

ز آب دیده داوود سبزه ها بررست                               به عذر آنک به نقشی بکرد نظاری

براند مر پدرت را کشان کشان ز بهشت                         نظر به سنبله تر یکی ستمکاری

حذر ز سنبل ابرو که چشم شه بر توست                        هلا که می نگرد سوی تو خریداری

چو مشتری دو چشم تو حی قیومست                             به چنگ زاغ مده چشم را چو مرداری

دهی تو کاله فانی بری عوض باقی                               لطیف مشتریی سودمند بازاری

خمش خمش که اگر چه تو چشم را بستی                        ریای خلق کشیدت به نظم و اشعاری

ولیک مفخر تبریز شمس دین با توست                           چه غم خوری ز بد و نیک با چنین یاری

 

3070

اگر به خشم شود چرخ هفتم از تو بری                          به جان من که نترسی و هیچ غم نخوری

اگر دلت به بلا و غمش مشرح نیست                            یقین بدانک تو در عشق شاه مختصری

ز رنج گنج بترس و ز رنج هر کس نی                         که خشم حق نبود همچو کینه بشری

چو غیر گوهر معشوق گوهری دانی                             تو را گهر نپذیرد ازانک بدگهری

وگر چو حامله لرزان شوی به هر بویی                         ز حاملان امانت بدانک بو نبری

پسند خویش رها کن پسند دوست طلب                           که ماند از شکر آن کس که او کند شکری

ز ذوق خویش مگو با کسی که همدل نیست                      ازانک او دگرست و تو خود کسی دگری

 

3071

دلا همای وصالی بپر چرا نپری                                  تو را کسی نشناسد نه آدمی نه پری

تو دلبری نه دلی لیک به هر حیله و مکر                        به شکل دل شده ای تا هزار دل ببری

دمی به خاک درآمیزی از وفا و دمی                             ز عرش و فرش و حدود دو کون برگذری

روان چرات نیابد چو پر و بال ویی                              نظر چرات نبیند چو مایه نظری

چه زهره دارد توبه که با تو توبه کند                            خبر کی باشد تا با تو ماندش خبری

چه باشد آن مس مسکین چو کیمیا آید                            که او فنا نشود از مسی به وصف زری

کیست دانه مسکین چو نوبهار آید                                 که دانگیش نگردد فنا پی شجری

کیست هیزم مسکین که چون فتد در نار                         بدل نگردد هیزم به شعله شرری

ستاره هاست همه عقل ها و دانش ها                            تو آفتاب جهانی که پرده شان بدری

جهان چو برف و یخی آمد و تو فصل تموز                     اثر نماند از او چون تو شاه بر اثری

کیم بگو من مسکین که با تو من مانم                             فنا شوم من و صد من چو سوی من نگری

کمال وصف خداوند شمس تبریزی                               گذشته ست ز اوهام جبری و قدری

 

3072

به من نگر که بجز من به هر کی درنگری                      یقین شود که ز عشق خدای بی خبری

بدان رخی بنگر که کو نمک ز حق دارد                        بود که ناگه از آن رخ تو دولتی ببری

تو را چو عقل پدر بوده ست و تن مادر                          جمال روی پدر درنگر اگر پسری

بدانک پیر سراسر صفات حق باشد                              وگر چه پیر نماید به صورت بشری

به پیش تو چو کفست و به وصف خود دریا                     به چشم خلق مقیمست و هر دم او سفری

هنوز مشکل مانده ست حال پیر تو را                           هزار آیت کبری در او چه بی هنری

رسید صورت روحانیی به مریم دل                              ز بارگاه منزه ز خشکی و ز تری

از آن نفس که در او سر روح پنهان شد                         بکرد حامله دل را رسول رهگذری

ایا دلی که تو حامل شدی از آن خسرو                           به وقت جنبش آن حمل تا در او نگری

چو حمل صورت گیرد ز شمس تبریزی                         چو دل شوی تو و چون دل به سوی غیب پری

 

3073

بیا بیا که پشیمان شوی از این دوری                             بیا به دعوت شیرین ما چه می شوری

حیات موج زنان گشته اندر این مجلس                           خدای ناصر و هر سو شراب منصوری

به دست طره خوبان به جای دسته گل                           به زیر پای بنفشه به جای محفوری

هزار جام سعادت بنوش ای نومید                                بگیر صد زر و زور ای غریب زرزوری

هزار گونه زلیخا و یوسفند این جا                               شراب روح فزای و سماع طنبوری

جواهر از کف دریای لامکان ز گزاف                          به پیش مومن و کافر نهاده کافوری

میان بحر عسل بانگ می زند هر جان                          صلا که بازرهیدم ز شهد زنبوری

فتاده اند به هم عاشقان و معشوقان                               خراب و مست رهیده ز ناز مستوری

قیامت ست همه راز و ماجراها فاش                             که مرده زنده کند ناله های ناقوری

برآر باز سر ای استخوان پوسیده                                اگر چه سخره ماری و طعمه موری

ز مور و مار خریدت امیر کن فیکون                            بپوش خلعت میری جزای ماموری

تو راست کان گهر غصه دکان بگذار                            ز نور پاک خوری به که نان تنوری

شکوفه های شراب خدا شکفت بهل                               شکوفه ها و خمار شراب انگوری

جمال حور به از بردگان بلغاری                                 شراب روح به از آش های بلغوری

خیال یار به حمام اشک من آمد                                   نشست مردمک دیده ام به ناطوری

دو چشم ترک خطا را چه ننگ از تنگی                         چه عار دارد سیاح جان از این عوری

درخت شو هله ای دانه ای که پوسیدی                           تویی خلیفه و دستور ما به دستوری

کی دیده ست چنین روز با چنان روزی                         که واخرد همه را از شبی و شب کوری

کرم گشاد چو موسی کنون ید بیضا                               جهان شده ست چو سینا و سینه نوری

دلا مقیم شو اکنون به مجلس جان ها                             که کدخدای مقیمان بیت معموری

مباش بسته مستی خراب باش خراب                             یقین بدانک خرابیست اصل معموری

خراب و مست خدایی در این چمن امروز                       هزار شیشه اگر بشکنی تو معذوری

به دست ساقی تو خاک می شود زر سرخ                       چو خاک پای ویی خسروی و فغفوری

صلای صحت جان هر کجا که رنجوریست                     تو مرده زنده شدن بین چه جای رنجوری

غلام شعر بدانم که شعر گفته توست                              که جان جان سرافیل و نفخه صوری

سخن چو تیر و زبان چو کمان خوارزمی است                 که دیر و دور دهد دست وای از این دوری

ز حرف و صوت بباید شدن به منطق جان                      اگر غفار نباشد بس است مغفوری

کز آن طرف شنوااند بی زبان دل ها                             نه رومیست و نه ترکی و نی نشابوری

بیا که همره موسی شویم تا که طور                              که کلم الله آمد مخاطبه طوری

که دامنم بگرفته ست و می کشد عشقی                           چنانک گرسنه گیرد کنار کندوری

ز دست عشق کی جسته ست تا جهد دل من                     به قبض عشق بود قبضه قلاجوری

 

3074

مسلم آمد یار مرا دل افروزی                                     چه عشق داد مرا فضل حق زهی روزی

اگر سرم برود گو برو مرا سر اوست                            رهیدم از کله و از سر و کله دوزی

دهان به گوش من آورد و گفت در گوشم                         یکی حدیث بیاموزمت بیاموزی

چو آهوی ختنی خون تو شود همه مشک                         اگر دمی بچری تو ز ما به خوش پوزی

چو جان جان شده ای ننگ جان و تن چه کشی                 چو کان زر شده ای حبه ای چه اندوزی

به سوی مجلس خوبان بکش حریفان را                          به خضر و چشمه حیوان بکن قلاوزی

شراب لعل رسیده ست نیست انگوری                            شکر نثار شد و نیست این شکر خوزی

هوا و حرص یکی آتشیست تو بازی                             بپر گزاف پر و بال را چه می سوزی

خمش که خلق ندانند بانگ را ز صدا                            تویی که دانی پیروزه را ز پیروزی

 

3075

بیا بیا که تو از نادرات ایامی                                     برادری پدری مادری دلارامی

به نام خوب تو مرده ز گور برخیزد                             گزاف نیست برادر چنین نکونامی

تو فضل و رحمت حقی که هر که در تو گریخت                قبول می کنیش با کژی و با خامی

همی زیم به ستیزه و این هم از گولیست                         که تا مرا نکشی ای هوس نیارامی

به هیچ نقش نگنجی ولیک تقدیرا                                 اگر به نقش درآیی عجب گل اندامی

گهی فراق نمایی و چاره آموزی                                  گهی رسول فرستی و جان پیغامی

درون روزن دل چون فتاد شعله شمع                            بداند این دل شب رو که بر سر بامی

مرادم آنک شود سایه و آفتاب یکی                               که تا ز عشق نمایم تمام خوش کامی

محال جوی و محالم بدین گناه مرا                                قبول می نکند هیچ عالم و عامی

تو هم محال ننوشی و معتقد نشوی                                برو برو که مرید عقول و احلامی

اگر ز خسرو جان ها حلاوتی یابی                               محال هر دو جهان را چو من درآشامی

ور از طبیب طبیبان گوارشی یابی                               مکاشفی تو بخوان خدا نه اوهامی

برآ ز مشرق تبریز شمس دین بخرام                             که بر ممالک هر دو جهان چو بهرامی

 

3076

بلندتر شده ست آفتاب انسانی                                     زهی حلاوت و مستی و عشق و آسانی

جهان ز نور تو ناچیز شد چه چیزی تو                          طلسم دلبریی یا تو گنج جانانی

زهی قلم که تو را نقش کرد در صورت                         که نامه همه را نانبشته می خوانی

برون بری تو ز خرگاه شش جهت جان را                      چو جان نماند بر جاش عشق بنشانی

دلا چو باز شهنشاه صید کرد تو را                              تو ترجمانبگ سر زبان مرغانی

چه ترجمان که کنون بس بلند سیمرغی                          که آفت نظر جان صد سلیمانی

درید چارق ایمان و کفر در طلبت                                هزارساله از آن سوی کفر و ایمانی

به هر سحر که درخشی خروس جان گوید                      بیا که جان و جهانی برو که سلطانی

چو روح من بفزوده ست شمس تبریزی                          به سوی او برم از باغ روح ریحانی

 

3077

ایا مربی جان از صداع جان چونی                              ایا ببرده دل از جمله دلبران چونی

ز زحمت شب ما و ز ناله های صبوح                           که می رسد به تو ای ماه مهربان چونی

ایا کسی که نخفت و نخفت چشم خوشت                          ز لکلک جرس و بانگ پاسبان چونی

ایا غریب فلک تو بر این زمین حیفی                            ایا جهان ملاحت در این جهان چونی

ز آفتاب کی پرسد که چون همی گردی                          به گلستان که بگوید که گلستان چونی

ز روی زرد بپرسند درد دل چونست                            ولی کسی بنپرسد که ارغوان چونی

چو روی زشت به آیینه گفت چونی تو                           بگفت من چو چراغم تو قلتبان چونی

جواب گفت که من بازگونه می پرسم                             مثال کشت که گوید به آسمان چونی

دهان گشادم یعنی ببین که لب خشکم                             که تا شراب تو گوید که ای دهان چونی

ز گفت چون تو جویی روان شود در حال                       میان جان و روانم که ای روان چونی

بگو تو باقی این را که از خمار لبت                             سرم گران شد پرسش که سرگران چونی

 

3078

ز آب تشنه گرفته ست خشم می بینی                             گرسنه آمد و با نان همی کند بینی

ز آفتاب گرفته ست خشم گازر نیز                               زهی حماقت و ادبیر و جهل و گر کینی

تو را که معدن زر پیش خود همی خواند                        نمی روی و قراضه ز خاک می چینی

قراضه هاست ز حسن ازل در این خوبان                       در آب و گل به چه آمد پی خوش آیینی

چو کان حسن بچیند قراضه ها ز بتان                           به آب و گل بنماید که آن نه ای اینی

تو جهد کن که سراسر همه قراضه شوی                        روی به معدن خود زانک جمله زرینی

به شهد جذبه من آب جفا بیامیزم                                  که شهد صرف گلو گیردت ز شیرینی

کشیدمت نه دعاها کشند آمین را                                  کشانه شو سوی من گر چه لنگ تخمینی

به سوی بحر رو ای ماهی و مکش خود را                      تو با سعادت و اقبال خود چه در کینی

اگر تو می نروی آن کرم تو را بکشد                            چنین کند کرم و رحمت سلاطینی

وگر درشت کشد مر تو را مترسان دل                           که یوسفست کشنده تو ابن یامینی

به تهمت و به درشتی و دزدیش بکشید                           که صاع زر تو ببردی به بد تو تعیینی

چو خلوت آمد گفتش که من قرین توام                            تو لایقی بر من من دعا تو آمینی

در آن مکان که مکان نیست قصرها داری                       در این مکان فنا چون حریص تمکینی

هزار بارت گفتم خمش کن و تن زن                             تو از لجاج کنون احمدی و پارینی

فداح روح حیاتی فانت تحیینی                                    و انت تخلص دیباجتی من الطین

و انت تلبس روحی مکرما حللا                                  بها اعیش و تکفیننی لتکفینی

ایا مفجر عین تقر عینینی                                         سقاها سکراتی و شربها دینی

 

3079

بیامدیم دگربار سوی مولایی                                      که تا به زانوی او نیست هیچ دریایی

هزار عقل ببندی به هم بدو نرسد                                 کجا رسد به مه چرخ دست یا پایی

فلک به طمع گلو را دراز کرد بدو                               نیافت بوسه ولیکن چشید حلوایی

هزار حلق و گلو شد دراز سوی لبش                            که ریز بر سر ما نیز من و سلوایی

بیامدیم دگربار سوی معشوقی                                     که می رسید به گوش از هواش هیهایی

بیامدیم دگربار سوی آن حرمی                                   که فرق سجده کنش هست آسمان سایی

بیامدیم دگربار سوی آن چمنی                                    که هست بلبل او را غلام عنقایی

بیامدیم بدو کو جدا نبود از ما                                     که مشک پر نشود بی وجود سقایی

همیشه مشک بچفسیده بر تن سقا                                 که نیست بی تو مرا دست و دانش و رایی

بیامدیم دگربار سوی آن بزمی                                    که شد ز نقل خوشش کام نیشکرخایی

بیامدیم دگربار سوی آن چرخی                                   که جان چو رعد زند در خمش علالایی

بیامدیم دگربار سوی آن عشقی                                   که دیو گشت ز آسیب او پری زایی

خموش زیر زبان ختم کن تو باقی را                            که هست بر تو موکل غیور لالایی

حدیث مفخر تبریز شمس دین کم گو                              که نیست درخور آن گفت عقل گویایی

 

3080

تو نور دیده جان یا دو دیده مایی                                 که شعله شعله به نور بصر درافزایی

تو آفتاب و دلم همچو سایه در پی تو                             دو چشم در تو نهاده ست و گشته هرجایی

از آن زمان که چو نی بسته ام کمر پیشت                       حرارتیست درون دل از شکرخایی

ز کان لطف تو نقدست عیش و عشرت ما                       نیم به دولت عشق لب تو فردایی

به ذات پاک خداوند کز تو دزدیده ست                           هر آنچ آب حیاتست روح افزایی

ز جوی حسن تو خوبان سبو سبو برده                           به تشنگان ره عشق کرده سقایی

زهی سعادت آن تشنگان که بوی برند                            به اصل چشمه آب خوش مصفایی

سبوی صورت ها را به سنگ برنزنند                           خورند آب حیات تو را ز بالایی

خدیو مفخر تبریز شمس دین به حق                              دو صد مراد برآری چنین چو بازآیی

 

3081

تو عاشقی چه کسی از کجا رسیدستی                            مرا چه می نگری کژ به شب خریدستی

چه ظلم کردم بر تو که چون ستم زدگان                         کله زدی به زمین بر قبا دریدستی

تظلمی به سلف می کنی مگر پیشین                              که داغ و درد و غم عاشقان شنیدستی

غلط ز رنگ تو پیداست ز آل یعقوبی                            بدیده رخ یوسف که کف بریدستی

ز تیر غمزه دلدار اگر نخست دلت                               چرا ز غصه و غم چون کمان خمیدستی

ز آه و ناله تو بوی مشک می آید                                 یقین تو آهوی نافی سمن چریدستی

تو هر چه هستی می باش یک سخن بشنو                       اگر چه میوه حکمت بسی بچیدستی

حدیث جان توست این و گفت من چو صداست                  اگر تو شیخ شیوخی وگر مریدستی

تو خویش درد گمان برده ای و درمانی                          تو خویش قفل گمان برده ای کلیدستی

اگر ز وصف تو دزدم تو شحنه عقلی                            وگر تمام بگویم ابایزیدستی

دریغ از تو که در آرزوی غیری تو                              جمال خویش ندیدی که بی ندیدستی

تو را کسی بشناسد که اوت کسی کرده ست                      دگر کیست نداند که ناپدیدستی

دلا برو بر یار و مباش بسته خویش                             که سایح و سبک و چابک و جریدستی

به ترک مصر بگفتی ز شومی فرعون                           بر شعیب چو موسی فروخزیدستی

چون عمر ماست حدیثش دراز اولیتر                            چنین درازسخن را بدان کشیدستی

همی دوم پی ظل تو شمس تبریزی                               مگر منم عرفه تو مگر که عیدستی

 

3082

رهید جان دوم از خودی و از هستی                             شده ست صید شهنشاه خویش در مستی

زهی وجود که جان یافت در عدم ناگاه                          زهی بلند که جان گشت در چنین پستی

درست گشت مرا آنچ من ندانستم                                 چو در درستی ای مه مرا تو بشکستی

چو گشت عشق تو فصاد و اکحلم بگشاد                         چو خون بجستم از تن زهی سبک دستی

طبیب فقر بجست و گرفت گوش دلم                              که مژده ده که ز رنج وجود وارستی

ز انتظار رهیدی که کی صبا بوزد                               نه بحر را تو زبونی نه بسته شستی

ز شمس تبریز این جنس ها بخر بفروش                        ز نقدهاش چو آن کیسه بر کمر بستی

 

3083

بیا بیا که چو آب حیات درخوردی                               بیا بیا که شفا و دوای هر دردی

بیا بیا که گلستان ثنات می گوید                                  بیا بیا بنما کز کجاش پروردی

بیا بیا که به بیمارخانه بی قدمت                                  نمی رود ز رخ هیچ خسته ای زردی

برآ برآ هله ای آفتاب چون بی تو                                 نمی رود ز هوا هیچ تلخی و سردی

برآ برآ هله ای مه که حیف بسیارست                            که دیده ها همه گریان و تو در این گردی

بیا بیا که ولی نعمت همه کونی                                   که مخلص دل حیران و مهره نردی

بیا بیا و بیاموز بنده خود را                                      که در امامت و تعلیم و آگهی فردی

 

3084

به جان تو که بگویی وطن کجا داری                            که سخت فتنه عقلی و خصم هشیاری

چو خارپشت سر اندرکشید عقل امروز                          که ساقی می گلگون و رشک گلزاری

سماع باره نبودم تو از رهم بردی                                به مکر راه زن صد هزار طراری

به گوش چرخ چه گفتی که یاوه گرد شده ست                   به گوش ابر چه گفتی که کرد درباری

به خاک هم چه نمودی که گشت آبستن                           ز باد هم چه ربودی که می کند زاری

به کوه ها چه سپردی که گنج ساز شدند                         به بحرها تو بیاموختی گهرباری

به گوش کفر چه گفتی که چشم و گوش ببست                   به گوش عقل چه گفتی که گشت انواری

چگونه از کف غم می رهانیم در خواب                         چگونه در غم وا می کشی به بیداری

به مثل خواب هزاران طریق و چاره استت                      که ره دهی دل و جان را به غصه نسپاری

چنانک عارف بیدار و خفته از دنیا                              ز خار رست کسی که سرش تو می خاری

به آفتاب و به ماه و به اختران و فلک                            چه داده ای تو که بی پر کنند طیاری

به ذره های پرنده چه نغمه از تو رسید                          که گر به کوه رسانی همش به رقص آری

دماغ آب و گلی را ز مکر پر کردی                             چنانک با تو همی پیچد او به مکاری

دمی که درندمی تو تهی شوند چو خیک                          نه های و هوی بماند نه زور و رهواری

خموش کردم و بگریختم ز خود صد بار                         کشان کشان تو مرا سوی گفت می آری

 

3085

به حق آنک تو جان و جهان جانداری                           مرا چنانک بپرورده ای چنان داری

به حق حلقه عزت که دام حلق منست                            مرا به حلقه مستان و سرخوشان داری

به حق جان عظیمی که جان نتیجه اوست                        چنان کنی که مرا در میان جان داری

به حق گنج نهانی که در خرابه ماست                           مرا ز چشم همه مردمان نهان داری

به حق باغی کز چشم خلق پنهانست                              رخ نژند مرا همچو ارغوان داری

به حق بام بلندی که صومعه ملکست                             مرا به بام برآری چو نردبان داری

دری که هیچ نبستی به روی ما دربند                            اگر ز راحت و از سود ما زیان داری

چو از فغان تو نزدیکتر به تو یارست                            چه حکمتست که نزدیک را فغان داری

در آفرینش عالم چو حکمت اظهارست                           تو نیز ظاهر می کن اگر بیان داری

به برج آتش فرمود دیگ پالان کن                               برای پختن خامی چو دیگدان داری

به برج آبی فرمود خاک را تر کن                               به شکر آنک درون چشمه روان داری

به سعد اکبر فرمود هین هنر بنما                                 که از گشایش بی چون ما نشان داری

به نحس اکبر فرمود رو حسودی کن                             دگر بگو چه کنی چون هنر همان داری

چو کرد ظاهر هجده هزار عالم را                               برای حکمت اظهار اگر عیان داری

هر آنک او هنری دارد او همی کوشد                            که شهره گردد در دانش و عنان داری

هنروری که بپوشد هنر غرض آنست                            که شهره گردد در ستر و در نهان داری

وگر بستر بپوشد هنر غرض آنست                              که شهره گردد در دانش و صوان داری

نه انبیا که رسیدند بهر اظهارند                                   که ای نتیجه خاک از درونه کان داری

که من به تن بشرمثلکم بدم و اکنون                              مقام گنجم و تو حبه ای از آن داری

منم دل تو دل از خود مجوی از من جوی                        مرید پیر شو ار دولت جوان داری

اگر ز خویش بدانی مرا ندانی خویش                            درون خویش بسی رنج و امتحان داری

بیا تو جزو منی جزو را ز کل مسکل                            بچفس بر کل زیرا کل کلان داری

گمان که جزو یقینست شد یقین ز یقین                           وگر جدا هلیش از یقین گمان داری

دلیل سود ندارد تو را دلیل منم                                    چو بی منی نرهی گر دلیل لان داری

اگر دعا نکنم لطف او همی گوید                                 که سرد و بسته چرایی بگو زبان داری

بگفتمش که چو جانم روان شود از تن                           شعار شعر مرا با روان روان داری

جواب داد مرا لطف او که ای طالب                             خود این شدست ز اول چه دل طپان داری

دلا بگو تو تمام سخن دهان بستیم                                 سخن تو گوی که گفتار جاودان داری

بیار معنی اسما تو شمس تبریزی                                 در آسمان چو نه ای تا چه آسمان داری

 

3086

شبی که دررسد از عشق پیک بیداری                           بگیرد از سر عشاق خواب بیزاری

ستاره سجده کند ماه و زهره حال آرد                            رها کن خرد و عقل سیر و رهواری

زهی شبی که چنان نجم در طلوع آید                            به روز روشن بدهد صفات ستاری

ز ابتدای جهان تا به انتهای جهان                                کسی ندید چنین بی هشی و هشیاری

تو خواه برجه و خواهی فروجه این نبود                         کی زهره دارد با آفتاب سیاری

طمع مدار که امشب بر تو آید خواب                             که برنشست به سیران خدیو بیداری

 

3087

اگر تو همره بلبل ز بهر گلزاری                                 تو خار را همه گل بین چو بهر گل زاری

نمی شناسی باشد که خار گل باشد                                اگر چه می خلدت عاقبت کند یاری

درون خار گلست و برون خار گلست                            به احتیاط نگر تا سر کی می خاری

چه احتیاط مرا عقل و احتیاط نماند                               تو احتیاط کن آخر که مرد هشیاری

غلط تو هم نتوانی نگاه داشت مرا                                عجب ز شمع تو پروانه را نگه داری

خوشست تلخی دارو و سیلی استاد                               غنیمتست ز یار وفا جفاکاری

به دست دلبر اگر عاشقی زبون باشد                             ز عشق و عقل ویست آن نه از سبکساری

به غیر ناز و جفا هر چه می کند معشوق                        مباش ایمن کان فتنه است و طراری

زبون و دستخوش و عشوه می خوریم ای عشق                 اگر دروغ فروشی و گر محال آری

دروغ و عشوه و صدق و محال او حالست                      ولیک غیر نبیند به چشم اغیاری

 

3088

حرام گشت از این پس فغان و غمخواری                        بهشت گشت جهان زانک تو جهان داری

مثال ده که نروید ز سینه خار غمی                              مثال ده که کند ابر غم گهرباری

مثال ده که نیاید ز صبح غمازی                                 مثال ده که نگردد جهان به شب تاری

مثال ده که نریزد گلی ز شاخ درخت                            مثال ده که کند توبه خار از خاری

مثال ده که رهد حرص از گداچشمی                             مثال ده که طمع وارهد ز طراری

مثال گر ندهی حسن بی مثال تو بس                             که مستی دل و جانست و خصم هشیاری

چو شب به خلوت معراج تو مشرف شد                          به آفتاب نظر می کند به صد خواری

ز رشک نیشکرت نی هزار ناله کند                             ز چنگ هجر تو گیرند چنگ ها زاری

ز تف عشق تو سوزی است در دل آتش کند                     هم از هوای تو دارد هوا سبکساری

برای خدمت تو آب در سجود رود                                ز درد توست بر این خاک رنگ بیماری

ز عشق تابش خورشید تو به وقت طلوع                         بلند کرد سر آن کوه نی ز جباری

که تا نخست برو تابد آن تف خورشید                            نخست او کند آن نور را خریداری

تنا ز کوه بیاموز سر به بالا دار                                  که کان عشق خدایی نه کم ز کهساری

مکن به زیر و به بالا به لامکان کن سر                         که هست شش جهت آن جا تو را نگوساری

به دل نگر که دل تو برون شش جهت است                     که دل تو را برهاند از این جگرخواری

روانه باش به اسرار و می تماشا کن                             ز آسمان بپذیر این لطیف رفتاری

چو غوره از ترشی رو به سوی انگوری                        چو نی برو ز نیی جانب شکرباری

حلاوت شکر او گلوی من بگرفت                                بماندم از رخ خوبش ز خوب گفتاری

بگو به عشق که ای عشق خوش گلوگیری                       گه جفا و وفا خوب و خوب کرداری

گلو چو سخت بگیری سبک برآید جان                           درآیدم ز تو جان چون گلوم افشاری

گلوی خود به رسن زان سپرد خوش منصور                    دلا چو بوی بری صد گلو تو بسپاری

ز کودکی تو به پیری روانه ای و دوان                          ولیکن آن حرکت نیست فاش و اظهاری

 

3089

به اهل پرده اسرارها ببر خبری                                  که پرده های شما بردرید از قمری

نشسته بودند یک شب نجوم و سیارات                           برای طلعت آن آفتاب در سمری

برید غیرت شمشیر برکشید و برفت                              که در چه اید بگفتند نیستمان خبری

برید غیرت واگشت و هر یکی می گفت                         به ناله های پرآتش که آه واحذری

شبانگهانی عقرب چو کزدمک می رفت                         به گوش های سراپرده هاش بر خطری

که پاسبان سراپرده جلالت او                                     به نفط قهر بزد تا بسوخت از شرری

دریغ دیده بختم به کحل خاک درش                              ز بهر روشنی چشم یافتی نظری

که تا به قوت آن یک نظر بدو کردی                             که مهر و ماه نیابند اندر او اثری

که نسر طایر بگذشت از هوس آن سو                           به اعتماد که او راست بسته بال و پری

یکی مگس ز شکرهای بی کرانه او                              پرید در پی آن نسر و برسکست سری

چو بوی خمر رحیقش برون زند ز جهان                        خراب و مست ببینی به هر طرف عمری

به بر و بحر فتادست ولوله شادی                                که بحر رحمت پوشید قالب بشری

فکند ایمن و ساکن حذرکنان بلا                                   سلاح ها بفراغت ز تیغ یا سپری

که ذره های هواها و قطره های بحار                            به گوش حلقه او کرد و بر میان کمری

چو حق خدمت او ماجرا کند آغاز                                یقین شود همه را زانک نیستشان هنری

نگارگر بگه نقش شهرها می کرد                                گشاد هندسه را پس مهندسانه دری

چو دررسید به تبریز و نقش او ناگاه                             برو فتاد شعاعات روح سیمبری

قلم شکست و بیفتاد بی خبر بر جای                             چو مستیان شبانه ز خوردن سکری

تمام چون کنم این را که خاطر از آتش                          همی گدازد در آب شکر چون شکری

 

3090

بجه بجه ز جهان تا شه جهان باشی                              شکر ستان هله تا تو شکرستان باشی

بجه بجه چو شهاب از برای کشتن دیو                           چو ز اختری بجهی قلب آسمان باشی

چو عزم بحر کند نوح کشتی اش باشی                          رود به چرخ مسیحا تو نردبان باشی

گهی چو عیسی مریم طبیب جان گردی                          گهی چو موسی عمران روی شبان باشی

ز بهر پختن تو آتشیست روحانی                                 چو پس جهی چو زنان خام قلتبان باشی

ز آتش ار نگریزی تمام پخته شوی                               چو نان پخته رئیس و عزیز خوان باشی

چو خوان برآیی و اخوان تو را قبول کنند                        مثال نان مدد جان شوی و جان باشی

اگر چه معدن رنجی به صبر گنج شوی                          اگر چه خانه غیبی تو غیب دان باشی

من این بگفتم و از آسمان ندا آمد                                 به گوش جان که چنین گر شوی چنان باشی

خمش دهان پی آنست تا شکرخایی                               نه آن که سست فکندی زنخ زنان باشی

 

3091

اگر دمی بگذاری هوا و نااهلی                                   ببینی آنچ نبی دید و آنچ دید ولی

خدا ندانی خود را و خاص بنده شوی                            خدای را تو ببینی به رغم معتزلی

اگر تو رند تمامی ز احمقان بگریز                               گشا دو چشم دلت را به نور لم یزلی

مگوی غیب کسان را به غیب دان بنگر                         زبان ز جهل بدوز و دگر مکن دغلی

وضو ز اشک بساز و نماز کن به نیاز                          خراب و مست شو ای جان ز باده ازلی

برآر نعره ارنی به طور موسی وار                              بزن تو گردن کافر غزا بکن چو علی

دکان قند طلب کن ز شمس تبریزی                              تو مرد سرکه فروشی چه لایق عسلی

 

3092

هزار جان مقدس فدای سلطانی                                   که دست کفر برو برنبست پالانی

ببرد او به سلامت میان چندین باد                                به ظلمت لحد خود چراغ ایمانی

نگین عشق کاسیر ویند دیو و پری                               ز دیو تن کی ستاند مگر سلیمانی

کی برشکافت زره بر تن چنین کافر                             به غیر شیر حق و ذوالفقار برانی

برای قاعده نی غم به پیش تابوتش                               دریده صورت خیرات او گریبانی

خنک کس که دود پیش و پیشکش ببرد                           چو بوهریره در انبان عقیق و مرجانی

ز خانه جانب گور و ز گور جانب دوست                       لفافه را طربی و جنازه را جانی

 

3093

نگفتمت که تو سلطان خوبرویانی                                 به جای سبزه تو از خاک خوب رویانی

هزار یوسف زیبا برآید از هر چاه                               چو چرخه و رسن حسن را بگردانی

ز بس رونده جانباز جان شدست ارزان                         به عهد عشق تو منسوخ شد گران جانی

به پیش عاشق صادق چه جان چه بند تره                       دلا ملرز چو برگ ار از این گلستانی

چه داند و چه شناسد نوای بلبل مست                             کلاغ بهمنی و لک لک بیابانی

چو اشتهای کریمی به لوت صادق شد                            گران نباشد بارانیی به بورانی

نه کمتری تو ز پروانه و حبیب از شمع                          وگر کمی ز پر او چه باد پرانی

هزار جان مقدس بهای جان خسیس                              همی دهد به کرم یار اینت ارزانی

سجود کرد تو را آفتاب وقت غروب                              ببرد دولت و پیروزیی به پیشانی

کسی که ذوق پریشانی چنین غم یافت                            دگر نگوید یا رب مده پریشانی

سوار باد هوا گشت پشه دل من                                   کی دید پشه که او می کند سلیمانی

خموش باش و چو ماهی در آب رو پنهان                       بهل تو دعوت عامان چو ز اهل عمانی

خمش که خوان بنهادند وقت خوردن شد                         حریف صرفه برد گر تمام برخوانی

 

3094

بگو به جان مسافر ز رنج ها چونی                              ز رنج های جهان و ز رنج ما چونی

تو همچو عیسی و اندیشه ها جهودانند                            ز مکر و فعل جهودان بگو مرا چونی

ز دشمنان و ز بیگانگان زیانت نیست                            که از دو چشم تو دورند ز آشنا چونی

ایا کسی که خوشی با وفا و صحبت خلق                        بپرسمت ز وفاهای بی وفا چونی

تو همچو مرغ ز باز اجل گریزانی                               ز ترس و جهد بریدن در این هوا چونی

اجل حیات توست ار چه صورتش مرگست                      اگر نه غافلی از وی گریزپا چونی

 

3095

از این درخت بدان شاخ و بر نمی بینی                          سه شاخ داری کور و کری و گرگینی

میان آب دری و ز آب می پرسی                                 میان گنج زری مس قلب می چینی

خدات گوید تدبیر چشم روشن کن                                تو چشم را بگذاری و می کنی بینی

اگر چه تیره شبی رو به صبح صادق آر                        مگو که صبحم صبحی ولی دروغینی

رسید نعره عشرت ز ناصر منصور                             غدوت اشربها و الخمار یسقینی

مجردان همه شب نقل و باده می نوشند                          در این خوشی که در افواه سابق الدینی

مثال دنب ز پس مانده ای ز سرمستان                           تو مست بستر گرمی حریف بالینی

چو غافلی ز ثواب و مقام مسکینان                               مراقب ذهبی دشمن مساکینی

گلست قوت تو همچون زنان آبستن                               تو را از آن چه که در روضه و بساتینی

دی و بهار همه سال مار خاک خورد                            اگر انار زند خنده تین کند تینی

اگر چه نقش لطیفی نه سر به سر نقشی                          وگر چه زاده طینی نه سر به سر طینی

هلا خموش که دیوان دف تو تر کردند                           کانیس دفتری و طالب دواوینی

 

3096

ز بامداد دلم می جهد به سودایی                                  ز بامداد پگه می زند یکی رایی

چگونه آه نگویم که آتشی بفروخت                                که از پگه دل من گشت آتش افزایی

فسون ناله بخوانم بر اژدهای غمش                              که آتشست دم او و ناله سقایی

عجب که دوش کجا بوده است این دل من                        که بر رخ دل من هست تازه صفرایی

به سوی جسم چو خاکسترم میا گستاخ                           که زیر اوست یکی آتشی و دریایی

به خوی آتش او من همی روم ای یار                            به حیله ها و به تزویرها و هیهایی

ز دردمیدن عشقش دلم شکست آورد                             که عشق را دم تندست و دل چو سرنایی

به جست و جوی وصالش دل مراست به عشق                  چه آتشین طلبی و چه آهنین پایی

حدیث آتش گویم ز شمس تبریزی                                که تا ز تابش نورش رسد به هر جایی

 

3097

بیا بیا که شدم در غم تو سودایی                                  درآ درآ که به جان آمدم ز تنهایی

عجب عجب که برون آمدی به پرسش من                       ببین ببین که چه بی طاقتم ز شیدایی

بده بده که چه آورده ای به تحفه مرا                             بنه بنه بنشین تا دمی برآسایی

مرو مرو چه سبب زود زود می بروی                          بگو بگو که چرا دیر دیر می آیی

نفس نفس زده ام ناله ها ز فرقت تو                              زمان زمان شده ام بی رخ تو سودایی

مجو مجو پس از این زینهار راه جفا                             مکن مکن که کشد کار ما به رسوایی

برو برو که چه کژ می روی به شیوه گری                      بیا بیا که چه خوش می خمی به رعنایی

 

3098

ترش ترش بنشستی بهانه دربستی                                که ندهم آبت زیرا که کوزه بشکستی

هزار کوزه زرین به جای آن بدهم                               مگیر سخت مرا ز آنچ رفت در مستی

تو را که آب حیاتی چه کم شود کوزه                            چه حاجت آید جان و جهان چو تو هستی

بیا که روز عزیزست مجلسی برساز                            ولی چو دوش مکن کز میان برون جستی

پریر رفتم سرمست تو به خانه عشق                             به خنده گفت بیا کز زحیر وارستی

هزار جان بفزودی اگر دلی بردی                                هزار مرهم دادی اگر تنی خستی

چرا نگیرم پایت که تاج سرهایی                                 چرا نبوسم دستت که صاحب دستی

دلا میی بستان کز خمارها برهی                                 چنین بتی بپرست ای صنم چو بپرستی

برو دلا به سعادت به سوی عالم دل                              به شکر آنک به اقبال و بخت پیوستی

خموش باش اگر چه که جمله سیمبران                           به آب زر بنویسند هر چه گفتستی

ضیای حق و امام الهدی حسام الدین                              مجیر خلق به بالای روح از این پستی

 

3099

بداد پندم استاد عشق از استادی                                   که هین بترس ز هر کس که دل بدو دادی

هر آن کسی که تو از نوش او بنوشیدی                          ز بعد نوش کند نیش اوت فصادی

چو چشم مست کسی کرد حلقه در گوشت                        ز گوش پنبه برون کن مجوی آزادی

بر این بنه دل خود را چو دخل خنده رسید                      که غم نجوید عشرت ز خرمن شادی

مگر زمین مسلم دهد تو را سلطان                               چنانک داد به بشر و جنید بغدادی

چو طوق موهبت آمد شکست گردن غم                          رسید داد خدا و بمرد بیدادی

به هر کجا که روی ماه بر تو می تابد                           مهست نورفشان بر خراب و آبادی

غلام ماه شدی شب تو را به از روزست                         که پشتدار تو باشد میان هر وادی

خنک تو را و خنک جمله همرهان تو را                        که سعد اکبری و نیکبخت افتادی

به وعده های خوشش اعتماد کن ای جان                        که شاه مثل ندارد به راست میعادی

به گوش تو همه تفسیر این بگوید شاه                            چنانک اشتر خود را نوا زند حادی

 

3100

ببست خواب مرا جاودانه دلداری                                 به زیر سنگ نهان کرد و در بن غاری

به خواب هم نتوان دید خواب چشم مرا                          چو مرده ای که درافتاد در نمکساری

کجاست خواب و کجا چشم و کو قرار دلی                       کجا گذارد این فتنه صبر صباری

اگر چه کوه بود عقل همچو که بپرد                              ببین چه صرصر باهیبتست این باری

 

3101

کسی که باده خورد بامداد زین ساقی                             خمار چشم خوشش بین و فهم کن باقی

به ناشتاب سعادت مرا رسید شتاب                               چنانک کعبه بیاید به نزد آفاقی

بیا حیات همه ساقیان بپیما زود                                   شراب لعل خدایی خاص رواقی

هزار جام پر از زهر داده بود فراق                             رسید معدن تریاق و کرد تریاقی

بیا که دولت نو یافت از تو بخت جوان                           بیا که خلعت نو یافت از تو مشتاقی

چگونه خنده بپوشم انار خندانم                                    نبات و قند نتاند نمود سماقی

تویی که جفت کنی هر یتیم را به مراد                           که هیچ جفت نداری به مکرمت طاقی

جهان لهو و لعب کودکانه باده دهد                                ز توست مستی بالغ که زفت سغراقی

به گرد خانه دل مرا غم همی گردد                               بکند دیده ماران زمرد راقی

برآ در آینه شو یا ز پیش چشمم دور                             که زنگ قیصر روم و عدو احداقی

نماید آینه ام عکس روی و قانع نیست                            صور نماید و بخشد مزید براقی

از این گذر کن کامروز تا به شب عیش است                   خراب و مست دریدیم دلق زراقی

بریز بر سر و ریشش سبوی می امروز                         هر آنک دم زند از عقل و خوب اخلاقی

چراغ قصر جهان قیصر منست امروز                           به برق عارض رومی و چشم قفچاقی

به باد باده پراکنده گشت ابر سخن                                فرست باده بی ابر را که رزاقی

 

3102

برست جان و دلم از خودی و از هستی                          شدست خاص شهنشاه روح در مستی

زهی وجود که جان یافت در عدم ناگاه                          زهی بلند که جان گشت در چنین پستی

درست گشت مرا آنچ می ندانستم                                 چو در درستی آن مه مرا تو بشکستی

چو گشت عشق تو فصاد و اکحلم بگشاد                         بجستم از خود و گفتم زهی سبک دستی

طبیب فقر بخست و گرفت گوش مرا                             که مژده ده که ز رنج وجود وارستی

ز انتظار رهیدی که کی صبا بوزد                               نه بحر را تو زبونی نه بسته شستی

ز شمس تبریز این جنس ها بخر بفروش                        ز نقدهاش چو آن کیسه بر کمر بستی

 

3103

پدید گشت یکی آهوی در این وادی                               به چشم آتش افکند در همه نادی

همه سوار و پیاده طلب درافتادند                                 بجهد و جد نه چون تو که سست افتادی

چو یک دو حمله دویدند ناپدید شد او                             که هیچ بوی نبردی کسی به استادی

لگام ها بکشیدند تا که واگردند                                    نمود باز بدیشان فزودشان شادی

چو باز حمله بکردند باز تک برداشت                           که باد در پی او گم کند همی بادی

بر این صفت چو ز حد رفت هر کسی ز هوس                 ز هم شدند جدا و بکرد وحادی

یکی به تک دم خرگوش برگرفت غلط                           یکی پی بز کوهی و راه بغدادی

گروه گمشده با همدگر دو قسم شدند                              یکی به طمع در آهو یکی به آزادی

جماعتی که بدیشانست میل آن آهو                               چو گم شدندی بنمودی آهو آبادی

از این جماعت قومی که خاصتر بودند                           به چشم مست بیاموختشان هم اورادی

چو خو و طبع ورا خوبتر بدانستند                               ز طبع او نشدندی به هیچ رو عادی

جمال خویش چو بنمودشان ز رحمت خود                       که اندک اندک گستاخ کردشان هادی

به هر دو روز یکی شکل دیگر آوردی                          به شکل های عجایب مثال شیادی

ازانک زهره بدرد دل ضعیفان را                                چه تاب دارد خود جان آدمیزادی

که آسمان و زمین بردرد اگر بیند                                یکی صفت ز صفت های مبدی بادی

که باشد آنک بگفتم خیال شمس الدین                             که او مراست خدیو و مجیر بیدادی

ز عشق او نتوانم که توبه آرم من                                وگر شود به نصیحت هزار عبادی

که اوست اصل بصیرت پناه عالم کشف                          کز او بیابد بنیاد دید بنیادی

ایا جمال تو را او جمال داد و نمک                              ایا کمال تو از رشک او بیفزادی

حرام باشد یاد کسی به هر دو جهان                              از آن گهی که تو اندر ضمیر و دل یادی

اگر چه طینت تبریز بس شهان زادی                            ولیک چون وی شاهی بگو که کی زادی

کفیل قافیه عمر سایه اش بادا                                     ففی الحقیقه منه الدلیل و الحادی

 

3104

طواف کعبه دل کن اگر دلی داری                                دلست کعبه معنی تو گل چه پنداری

طواف کعبه صورت حقت بدان فرمود                           که تا به واسطه آن دلی به دست آری

هزار بار پیاده طواف کعبه کنی                                  قبول حق نشود گر دلی بیازاری

بده تو ملکت و مال و دلی به دست آور                          که دل ضیا دهدت در لحد شب تاری

هزار بدره زرگر بری به حضرت حق                          حقت بگوید دل آر اگر به ما آری

که سیم و زر بر ما لاشیست بی مقدار                           دلست مطلب ما گر مرا طلبکاری

ز عرش و کرسی و لوح قلم فزون باشد                         دل خراب که آن را کهی بنشماری

مدار خوار دلی را اگر چه خوار بود                             که بس عزیر عزیزست دل در آن خواری

دل خراب چو منظرگه اله بود                                    زهی سعادت جانی که کرد معماری

عمارت دل بیچاره دو صدپاره                                   ز حج و عمره به آید به حضرت باری

کنوز گنج الهی دل خراب بود                                     که در خرابه بود دفن گنج بسیاری

کمر به خدمت دل ها ببند چاکروار                               که برگشاید در تو طریق اسراری

گرت سعادت و اقبال گشت مطلوبت                              شوی تو طالب دل ها و کبر بگذاری

چو همعنان تو گردد عنایت دل ها                                شود ینابع حکمت ز قلب تو جاری

روان شود ز لسانت چو سیل آب حیات                          دمت بود چو مسیحا دوای بیماری

برای یک دل موجود گشت هر دو جهان                         شنو تو نکته لولاک از لب قاری

وگر نه کون و مکان را وجود کی بودی                         ز مهر و ماه و ز ارض و سمای زنگاری

خموش وصف دل اندر بیان نمی گنجد                           اگر به هر سر مویی دو صد زبان داری

 

3105

ز صبحگاه فتادم به دست سرمستی                               نهاده جام چو خورشید بر کف دستی

ز نوبهار رخش این جهان گلستانی                               به پیش قامت زیباش آسمان پستی

فروگرفت مرا مست وار و می گفتم                              بجستمی من از او گر بهانه ای هستی

بگفت حیله مکن هین گمان مبر که اگر                          تن تو حیله شدی سر به سر ز ما رستی

بریخت بر من از آن می که چرخ پست شدی                   اگر ز جرعه آن می دمی بخوردستی

بتاب مفخر ایام شمس تبریزی                                    ایا فکنده در این بحر نور شستستی

 

3106

فرست باده ی جان را به رسم دلداری                           بدان نشان که مرا بی نشان همی داری

بدان نشان که به هر شب چو ماه می تابی                       ز ابر دل قطرات حیات می باری

چه قطره هاست که از حرف عشق می بارد                    ز گل گلی بفزاید ز خار هم خاری

میان خار و گل این سینه ها چو بلبل مست                      ضمیر عشق دل اندر سحر به سحر آری

هزار ناله کنم لیک بیخود از می عشق                           چو چنگ بی خبرم از نوا و از زاری

از آن دمی که صراحی عشق تو دیدم                            تهی و پر شده ام دم به دم قدح واری

میان جمع مرا چون قدح چه گردانی                             چو شمع را تو در این جمع در نمی آری

مرا بپرس که این شمع کیست شمس الدین                       که خاک تبریز از وی بیافت بیداری

 

3107

میان تیرگی خواب و نور بیداری                                 چنان نمود مرا دوش در شب تاری

که خوب طلعتی از ساکنان حضرت قدس                        که جمله محض خرد بود و نور هشیاری

تنش چو روی مقدس بری ز کسوت جسم                        چو عقل و جان گهردار، وز غرض عاری

مرا ستایش بسیار کرد و گفت: ای آن                            که در جحیم طبیعت چنین گرفتاری

شکفته گلبن جوزا برای عشرت تست                            تو سر به گلخن گیتی چرا فرود آری

سریر هفت فلک تخت تست اگرچه کنون                        ز دست طبع، گرفتار چار دیواری

کمال جان چو بهایم ز خواب و خور مطلب                      که آفریده تو زین سان نه بهر این کاری

بدی مکن که درین کشت زار زود زوال                         به داس دهر همان بدروی که می کاری

پی مراد چه پویی به عالمی که درو                              چو دفع رنج کنی جمله راحت انگاری؟!

حقیقت این شکم از آزپر نخواهد شد                              اگر به ملک همه عالمش بینباری

گرفتمست که رسیدی بدانچ می طلبی                             ولی چه سود ازان، چون بجاش بگذاری؟!

شب جوانیت ای دوست چون سپیده دمید                         تو مست، خفته و آگه نه ای ز بیداری

 

3108

به دست هجر تو زارم تو نیز می دانی                           طمع به وصل تو دارم، تو نیز می دانی

چو در دل آمد عشق تو و قرار گرفت                            نماند صبر و قرارم، تو نیز می دانی

نهفته شد گل، و بلبل پرید از چمنم                                بدرد خسته ی خارم، تو نیز می دانی

به ناله باز سپیدم، بسان فاخته شد                                به کوهسار چو سارم، تو نیز می دانی

انار بودم خندان، بران عقیق لبت                                 کنون چو شعله ی نارم، تو نیز می دانی

انار عشق تو بودست شمس تبریزی                              که برد بر سردارم، تو نیز می دانی

 

3109

کالی تیشبی آپانسو، ای افندی چلبی                               نیمشب بر بام مایی، تا کرمی طلبی

گه سیه پوش و عصا، که منم کالویروس                         گه عمامه و نیزه ی که غریبم عربی

هرچه هستی ای امیر، سخت مستی شیرگیر                     هر زبان خواهی بگو، خسروا شیرین لبی

ارتمی آغاپسو، کایکاپر ترا                                       نور حقی یا حقی، یا فرشته یا نبی

چون غم دل می خورم، رحم بر دل می برم                     کای دل مسکین چرا در چنین تاب و تبی

دل همی گوید که: تو از کجا من از کجا                         من دلم تو قالبی، رو همی کن قالبی

پوستها را رنگها، مغزها را ذوقها                                پوستها با مغزها کی کند هم مذهبی؟

کالی میرا لییری، پوستن کالاستن                                شب شما را روز شد، نیست شبها را شبی

اشکلفیس چلپی، انپا پیسوایلادو                                   سردهی کن لحظه ی، زانک شیرین مشربی

من خمش کردم، مرا بی زبان تعلیم ده                           آنچ ازو لرزد دل مشرقی و مغربی

 

3110

جان جان مایی، خوشتر از حلوایی                               چرخ را پر کردزینت و زیبایی

دایه ی هستیها، چشمه ی مستیها                                  سرده مستانی، و افت سرهایی

باغ و گنج خاکی، مشعله ی افلاکی                               از طوافت کیوان یافته بالایی

وعده کردی کایم، وعده را می پایم                               ای قمر سیمایم، تو کرا می پایی؟

وقت بخشش جانا، کانی و دریایی                                وقت گفتن مانا، که شکر می خایی

بی توم پروانی، جای تو پیدا نی                                  در پی تو دلها، خیره و هر جایی

هوش را برباید، عمر را افزاید                                   چشم را بگشاید، هرچه تو فرمایی

اندران مجلسها، که تو باشی شاها                                جان نگنجد، تا تو ندهیش گنجایی

تلختر جام ای جان، صعبتر دام ای جان                         آن بود که مانم، تا تو ندهیش گنجایی

تلختر جام ای جان، صعبتر دام ای جان                         آن بود که مانم، بی تو در تنهایی

خوشترین مقصودی، با نوا ترسودی                             آن بود که گویی: چونی ای سودایی؟

پختگان را خمری، بهر خامان شیری                            بهر شیره و شیرت، بین تو خون پالایی

عشق تو خوش خیزی، در جگر آمیزی                          دست تو خون ریزی، دست را نالایی

گر شود هر دستی دستگیر مستی                                 نیست چاره پیدا، تا تو ناپیدایی

روحها دریادان، جسمها کفها دان                                 تو بیا، ای آنک گوهر دریایی

سیدی مولایی، مسکنی مشوایی                                   مبدع الاشیاء مسکرالاجزاء

فالق الصباح، خالق الرواح                                       یا کریم الراح، ساعة السقاء

من نهادم دستم، بر دهان مستم                                    تا تو گویی که تو داده ی گویایی

 

3111

تو چنین نبودی تو چنین چرایی                                   چه کنی خصومت چو از آن مایی

دل و جان غلامت چو رسد سلامت                               تو دو صد چنین را صنما سزایی

تو قمرعذاری تو دل بهاری                                       تو ملک نژادی تو ملک لقایی

فلک از تو حارس زحل از تو فارس                             ز برای آن را که در این سرایی

دل خسته گشته چو قدح شکسته                                   تو چو گم شدستی تو چه ره نمایی

بده آن قدح را بگشا فرح را                                      که غم کهن را تو بهین دوایی

دل و جان کی باشد دو جهان چه باشد                           همه سهل باشد تو عجب کجایی

بگذار دستان برسان به مستان                                    ز عطای سلطان قدح عطایی

همگی امیدی شکری سپیدی                                       چو مرا بدیدی بکن آشنایی

شکری نباتی همگی حیاتی                                        طبق زکاتی کرم خدایی

طرب جهانی عجب قرانی                                        تو سماع جان را تر لایلایی

بزنی ز بالاتر لایلالا                                              تو نه یک بلایی تو دو صد بلایی

دل من ببردی به کجا سپردی                                     نه جواب گویی نه دهی رهایی

بفزا دغا را بفریب ما را                                          بر توست عالم همه روستایی

سر ما شکستی سر خود ببستی                                   که خرف نگردد ز چنین دغایی

به پلاس عوران به عصای کوران                               چه طمع ببستی ز چه می ربایی

به طمع چنانی به عطا جهانی                                    عجب از تو خیره به عجب نمایی

خمش ای صفورا بگذار او را                                    تو ز خویشتن گو که چه کیمیایی

نه به اختیاری همه اضطراری                                   تو به خود نگردی تو چو آسیایی

تو یکی سبویی چو اسیر جویی                                   جز جو چه جویی چو ز جو برآیی

تو به خود چه سازی که اسیر گازی                             تو ز خود چه گویی چو ز که صدایی

خمش ای ترانه بجه از کرانه                                     که نوای جانی همگی نوایی

 

3112

تو خدای خویی تو صفات هویی                                  تو یکی نباشی تو هزارتویی

به یکی عنایت به یکی کفایت                                     ز غم و جنایت همه را بشویی

همه یاوه گشته همه قبله هشته                                     چه غمست کآخر همه را بجویی

همه چاره جویان ز تو پای کوبان                                همه حمدگویان که خجسته رویی

تو مرا نگویی ز کدام باغی                                       تو مرا نگویی ز کدام کویی

همه شاه دوزی همه ماه سوزی                                   همه وای وایی همه های و هویی

تو اگر حبیبی چه عجب حبیبی                                   تو اگر عدویی چه عجب عدویی

ز حیات بشنو که حیات بخشی                                    ز نبات بشنو که نبات خویی

تو اگر ز مستی دل ما بخستی                                    دو سبو شکستی نه دو صد سبویی

تو سماع گوشی تو نشاط هوشی                                  نظر دو چشمی شکر گلویی

نه دلت گشادم که دگر نگویی                                     نه چو موت کردم که دگر نه مویی

کدوییست سرکه کدوییست باده                                    ترشی رها کن اگر آن کدویی

تو خموش آخر که رباب گشتی                                   که به تن چو چوبی که به دل چو مویی

تو چرا بکوشی جهت خموشی                                    که جهان نماند تو اگر نگویی

 

3113

نه ز عاقلانم که ز من بگیری                                    خردم تو بردی، چه ز من بگیری؟!

نخرم فلک را، بدو حسبه والله                                    من اگر حقیرم، نکنم حقیری

چو گشاده دستم، چو ز باده مستم                                 بده ای برادر قدح فقیری

نه حیات خواهم، نه زکات خواهم                                که اگر بمیرم، نکنم امیری

چو تو عقل داری، بگریز از من                                 هله دور از من، مکن این دلیری

وگر آشنایی، تو دو چشم مایی                                    کنمت غلامی، اگرم پذیری

چه شود محمد! که شبی نخسبی؟!                                طرب اندر آیی نکنی زحیری؟!

تو بیار ساقی! ز شراب باقی                                     که لطیف خویی، و شه شهیری

ز جفای مستان، نروی ز دستان                                  که لطیف کیشی، نه چو زخم تیری

 

3114

عشق تو خواند مرا کز من چه می گذری                        نیکو نگر که منم آن را که می نگری

من نزل و منزل تو من برده ام دل تو                            که جان ز من ببری والله که جان نبری

این شمع و خانه منم این دام و دانه منم                           زین دام بی خبری چون دانه می شمری

دوری ز میوه ما چون برگ می طلبی                           دوری ز شیوه ما زیرا که شیوه گری

اندر قیامت ما هر لحظه حشر نوست                             زین حشر بی خبرند این مردم حشری

ارواح بر فلک اند پران به قول نبی                              ارواح امتنانی طائر خضری

ز آن طالب فلکند کز جوهر ملکند                                انظر الی ملک فی صورت البشری

این روح گرد بدن چون چرخ گرد زمین                        فالجسم جامده و الروح فی السفری

زین برج ها بگذر چون همپر ملکی                             و اطلع علی افق کالشمس و القمری

 

3115

در لطف اگر بروی شاه همه چمنی                               در قهر اگر بروی که را ز بن بکنی

دانی که بر گل تو بلبل چه ناله کند                               املی الهوی اسقا یوم النوی بدنی

عقل از تو تازه بود جان از تو زنده بود                         تو عقل عقل منی تو جان جان منی

من مست نعمت تو دانم ز رحمت تو                              کز من به هر گنهی دل را تو برنکنی

تاج تو بر سر ما نور تو در بر ما                               بوی تو رهبر ما گر راه ما نزنی

حارس تویی رمه را ایمن کنی همه را                           اهوی الهوا امنو فی ظل ذو المننی

آن دم که دم بزنم با تو ز خود بروم                              لو لا مخاطبتی ایاک لم ترنی

ای جان اسیر تنی وی تن حجاب منی                            وی سر تو در رسنی وی دل تو در وطنی

ای دل چو در وطنی یاد آر صحبت ما                           آخر رفیق بدی در راه ممتحنی

 

3116

دلا گر مرا تو ببینی ندانی                                         به جان آتشینم به رخ زعفرانی

دل از دل بکندم که تا دل تو باشی                                ز جان هم بریدم که جان را تو جانی

ز خون بر رخ من بدیدی نشان ها                               کنون رفت کارم گذشت از نشانی

تو شاه عظیمی که در دل مقیمی                                  تو آب حیاتی که در تن روانی

تو آن نازنینی که در غیب بینی                                   نگفتند هرگز تو را لن ترانی

چه می نوش کردی چه روپوش کردی                           تو روپوش می کن که پنهان نمانی

چه جنت چه دوزخ توی شاه برزخ                              برانی برانی بخوانی بخوانی

تو آن پهلوانی که چون اسب رانی                                ز مشرق به مغرب به یک دم رسانی

تو آن صدر و بدری که در بر و بحری                          هم الیاس و خضری و هم جان جانی

کسی بی تو زنده زهی تلخ مردن                                 چو پیش تو میرد زهی زندگانی

ایا همنشینا جز این چشم بینا                                      دو صد چشم دیگر تو داری نهانی

اگر مرد دینی بسی نقش بینی                                     مکن سجده آن را که تو جان آنی

گره را تو بگشا ایا شمس تبریز                                  گره از گمانست و تو صد عیانی

 

3117

پذیرفت این دل ز عشقت خرابی                                  درآ در خرابی چو تو آفتابی

چه گویی دلم را که از من نترسی                                ز دریا نترسد چنین مرغ آبی

منم دل سپرده برانداز پرده                                       که عمریست ای جان که اندر حجابی

چو پرده برانداخت گفتم دلا هی                                   به بیداریست این عجب یا به خوابی

بگفتم زمانی چنین باش پیدا                                       بگفتا که شاید ولی برنتابی

دلم صد هزاران سخن راند ز آن خوش                          مرا گفت بشنو گر اهل خطابی

که گر او نه آبست باغ از چه خندد                               وگر آتشی نیست چون دل کبابی

از این جنس باران و برقش جهان شد                            در اسرار عشقش چو ابر سحابی

بگفتم خمش کن چو تو مست عشقی                              مثال صراحی پر از خون نابی

دلا چند باشی تو سرمست گفتن                                   چو در عین آبی چه مست سرابی

بر این و بر آن تو منه این بهانه                                  تو خود را برون کن که خود را عذابی

من و ماست کهگل سر خم گرفته                                 تو بردار کهگل که خم شرابی

دلا خون نخسپد و دانم که تو دل                                  تو آن سیل خونی که دریا بیابی

بهانه ست این ها بیا شمس تبریز                                 که مفتاح عرشی و فتاح بابی

 

3118

نگارا، چرا قول دشمن شنیدی؟!                                  چرا بهر دشمن ز چاکر بریدی؟!

چه سوگند خوردی؟! چه دل سخت کردی                        که گویی که هرگز مرا خود ندیدی

مها، بار دیگر نظر کن به چاکر                                  چنین دان، کاسیری ز کافر خریدی

تو آب حیاتی، چو رویت بدیدم                                    چو می در تن بنده هرسو دویدی

تو باز سپیدی، که بر من نشستی                                 ربودی دلم را، هوا بر پریدی

دلم رو به دیوار کردست ازان دم                                 که در خانه رفتی و رو درکشیدی

اگر جان بخواندم ترا راست گفتم                                 که جان ناپدیدست، و تو ناپدیدی

به فریاد من رس، که این وقت رحمست                         که صد جا به فریاد جانم رسیدی

 

3119

نشانت کی جوید که تو بی نشانی                                 مکانت کی یابد که تو بی مکانی

چه صورت کنیمت که صورت نبندی                            که کفست صورت به بحر معانی

از آن سوی پرده چه شهری شگرفست                           که عالم از آن جاست یک ارمغانی

به نو نو هلالی به نو نو خیالی                                    رسد تا نماند حقیقت نهانی

گدارو مباش و مزن هر دری را                                 که هر چیز را که بجویی تو آنی

دلا خیمه خود بر این آسمان زن                                  مگو که نتانم بلی می توانی

مددهای جانت همه ز آسمانست                                   از آن سو رسیدی همان سوی روانی

گمان های ناخوش برد بر تو دل ها                              نداند که تو حاضر هر گمانی

به چه عذر آید چه روپوش دارد                                  که تو نانبشته غرض را بخوانی

خنک آن زمانی که ساقی تو باشی                               بریزی تو بر ما قدح های جانی

ز سر گیرد این دل عروج منازل                                 ز سر گیرد این تن مزاج جوانی

خنک آن زمانی که هر پاره ما                                   به رقص اندرآید که ربی سقانی

گرانی نماند در آن جا و غیری                                   که گیرد سر مست از می گرانی

به گفت اندرآیند اجزای خامش                                    چنان که تو ناطق در آن خیره مانی

چه ها می کند مادر نفس کلی                                     که تا بی لسانی بیابد لسانی

ایا نفس کلی به هر دم کیاست                                     کیت می فرستد به رسم نهانی

مگو عقل کلی که آن عقل کل را                                  به هر دم کسی می کند مستعانی

که آن عقل کلی شود عقل کلی                                    گر آبی نیاید ز بحر عیانی

 

3120

اگر چه لطیفی و زیبالقایی                                        به جان بقا رو ز جان هوایی

هوا گاه سردست و گه گرم و سوزان                             وفا زو چه جویی ببین بی وفایی

بدن را قفص دان و جان مرغ پران                              قفص حاضر آمد تو جانا کجایی

در آفاق گردون زمانی پریدی                                    گذشتی بدان شه که او را سزایی

جهان چون تو مرغی ندید و نبیند                                که هم فوق بامی و هم در سرایی

گهی پا زنی بر سر تاجداران                                     گهی درروی در پلاس گدایی

گهی آفتابی بتابی جهان را                                        گهی همچو برقی زمانی نپایی

تو کان نباتی و دل ها چو طوطی                                تو صحرای سبزی و جان ها چرایی

از این ها گذشتم مبر سایه از ما                                  که در باغ دولت گل و سرو مایی

اگر بر دل ما دو صد قفل باشد                                    کلیدی فرستی و در را گشایی

درآ در دل ما که روشن چراغی                                  درآ در دو دیده که خوش توتیایی

اگر لشکر غم سیاهی درآرد                                      تو خورشید رزمی و صاحب لوایی

شدم در گلستان و با گل بگفتم                                     جهاز از کی داری که لعلین قبایی

مرا گفت بو کن به بو خود شناسی                                چو مجنون عشقی و صاحب صفایی

چو مجنون بیامد به وادی لیلی                                    که یابد نسیمش ز باد صبایی

بگفتند لیلی شما را بقا باد                                         ببین بر تبارش لباس عزایی

پس آن تلخکامه بدرید جامه                                       بغلطید در خون ز بی دست و پایی

همی کوفت سر را به هر سنگ و هر در                        بسی کرد نوحه بسی دست خایی

همی کوفت بر سر که تاجت کجا شد                             همی کوفت بر دل که صید بلایی

درازست قصه تو خود این بدانی                                 تپش های ماهی ز بی استقایی

چو با خویش آمد بپرسید مجنون                                  که گورش نشان ده که بادش فضایی

بگفتند شب بود و تاریک و گم شد                                بس افتد از این ها ز سو القضایی

ندا کرد مجنون قلاوز دارم                                        مرا بوی لیلی کند ره نمایی

چو یعقوب وقتم یقین بوی یوسف                                 ز صدساله راهم رساند دوایی

مشام محمد به ما داد صله                                         کشیم از یمن خوش نسیم خدایی

ز هر گور کف کف همی برد خاکی                              به بینی و می جست از آن مشک سایی

مثال مریدی که او شیخ جوید                                     کشد از دهان ها دم اولیایی

بجو بوی حق از دهان قلندر                                      به جد چون بجویی یقین محرم آیی

ز جرعه ست آن بو نه از خاک تیره                             که در خاک افتاد جرعه ولایی

به مجنون تو بازآ و این را رها کن                              که شد خیره چشمم ز شمس ضیایی

ضعیفست در قرص خورشید چشمم                              ولی مه دهد بر شعاعش گوایی

کجا عشق ذوالنون کجا عشق مجنون                             ولی این نشانست از کبریایی

چو موسی که نگرفت پستان دایه                                 که با شیر مادر بدش آشنایی

ز صد گور بو کرد مجنون و بگذشت                            که در بوشناسی بدش اوستایی

چراغیست تمییز در سینه روشن                                 رهاند تو را از فریب و دغایی

بیاورد بویش سوی گور لیلی                                      بزد نعره و اوفتاد آن فنایی

همان بو شکفتش همان بو بکشتش                                به یک نفخه حشری به یک نفخه لایی

به لیلی رسید او به مولی رسد جان                               زمین شد زمینی سما شد سمایی

شما را هوای خدای است لیکن                                   خدا کی گذارد شما را شمایی

گروهی ز پشه که جویند صرصر                                بود جذب صرصر که کرد اقتضایی

که صرصر به پشه دل شیر بخشد                                رهاند ز خویشش به حسن الجزایی

بیان کردمی رونق لاله زارش                                    ولی برنتابد دل لالکایی

چمن خود بگوید تو را بی زبانی                                 صلا در چمن رو که اصل صلایی

 

3121

هم ایثار کردی هم ایثار گفتی                                     که از جور دوری و با لطف جفتی

چراغ خدایی به جایی که آیی                                     حیات جهانی به هر جا که افتی

تو قانون شادی به عالم نهادی                                    چه ها بخش کردی چه درها که سفتی

ولیکن ز مستان به مکر و به دستان                              شرابیست نادر که آن را نهفتی

به بازار راعی چه نادرمتاعی                                    به جان ار فروشی یکی عشوه مفتی

به زیر و به بالا تو بودی معلا                                    فلک را دریدی چمن را شکفتی

به صورت ز خاکی و زین خاک پاکی                           چو پاکان گردون نخوردی نخفتی

تو کن شرح این را که در هر بیانی                              چو با دل جنوبی غبارات رفتی

 

3122

الا میر خوبان هلا تا نرنجی                                      بهانه نگیری و از ما نرنجی

تویی یار غارم امید تو دارم                                      که سر را نخارم نگارا نرنجی

تو جانان مایی تو خاصان مایی                                  ز هر جا برنجی از این جا نرنجی

تویی شب فروزم تویی بخت و روزم                             که امشب بخندی و فردا نرنجی

یکی مشت خاکیم ای جان چه باشد                               که از ما و زین ها و زان ها نرنجی

چو دانا و نادان شدند از تو شادان                                ز نادان نگیری ز دانا نرنجی

 

3123

به حیلت تو خواهی که در را ببندی                              بنالی چو رنجور و سر را ببندی

چو رنجور والله که آن زور داری                                که بر چرخ آیی قمر را ببندی

گر آن روی چون مه به گردون نمایی                            به صبح جمالت سحر را ببندی

غلام صبوحم ولی خصم صبحم                                   که از بهر رفتن کمر را ببندی

اگر گاو آرند پیشت سفیهان                                       به یک نکته صد گاو و خر را ببندی

به یک غمزه آهوان دو چشمت                                   چو روبه کنی شیر نر را ببندی

زمستان هجر آمد و ترسم آنست                                  که سیلاب این چشم تر را ببندی

وگر همچو خورشید ناگه بتابی                                   بدین آب هر رهگذر را ببندی

خموشم ولیکن روا نیست جانا                                    که از حال زارم نظر را ببندی

 

3124

چو عشقش برآرد سر از بی قراری                              تو را کی گذارد که سر را بخاری

کجا کار ماند تو را در دو عالم                                   چو از عشق خوردی یکی جام کاری

من از زخم عشقش چو چنگی شدستم                            تهی نیست در من بجز بانگ و زاری

ز چنگی تو ای چنگ تا چند نالی                                نه کت می نوازد نه اندر کناری

تو خواهی که پوشی بدین ناله خود را                            تو حیلت رها کن تو داری تو داری

گر آن گل نچیدی چه بویست این بو                              گر آن می نخوردی چرا در خماری

گلستان جان ها به روی تو خندد                                 که مر باغ جان را دو صد نوبهاری

خیالت چو جامست و عشق تو چون می                         زهی می زهی می زهی خوشگواری

تو ای شمس تبریز در شرح نایی                                بجز آن که یا رب چه یاری چه یاری

 

3125

بتا گر مرا تو ببینی ندانی                                         به جان لاله زارم به رخ زعفرانی

بدادم به تو دل مرا توبه از دل                                    سپارم به تو جان که جان را تو جانی

هزاران نشان بد ز آه و ز اشکم                                  کنون رفت کارم گذشت از نشانی

تو شاه عظیمی که در دل مقیمی                                  تو آب حیاتی که در تن روانی

تو هم غیب بینی تو هم نازنینی                                   نگفتند هرگز تو را لن ترانی

چو سرجوش کردی چه روپوش کردی                           تو روپوش می کن که پنهان نمانی

زهی تلخ مرگی چو بی تو زید جان                              چو پیش تو میرم زهی زندگانی

از این جان ظاهر به جان آمدم من                               کز این جان ظاهر شود جان نهانی

میان دو جان مانده بودیم حیران                                  که می گفت اینی که می گفت آنی

یکی جان جنت یکی جان دوزخ                                  یکی جان ظلمت یکی جان عیانی

چه جنت چه دوزخ تویی شاه برزخ                              بخوانی بخوانی برانی برانی

 

3126

گل سرخ دیدم شدم زعفرانی                                      یکی لعل دیدم شدم زر کانی

دلم چون ستاره شبی در نظاره                                   به هر برج می شد به چرخ معانی

چو در برج عشاق پا درنهاد او                                  سری کرد ماهی ز افلاک جانی

چو آن مه برآمد به چشمش درآمد                                زمین درنگنجد از آن آسمانی

دلم پاره پاره بشد عشق باره                                      که هر پاره من دهد زو نشانی

چو از بامداد او سلامی بداد او                                    مرا از سلامش ابد شد جوانی

چو بر روی من دید آثار مجنون                                  ز رحمت بیامد بر من نهانی

بگفت ای فلانی چرا تو چنانی                                    چنین من از آنم که تو آن چنانی

چه سرها که داند چه درها فشاند                                 چه ملکی که راند کسی کش بخوانی

چه ماه و چه گردون چه برج و چه هامون                      همه رمز آنست دریاب ار آنی

اگر شرح خواهی ببین شمس تبریز                              چو او را ببینی تو او را بدانی

 

3127

عجب العجایب توی در کیایی                                     نما روی خود، گر عجب می نمایی

توی محرم دل توی همدم دل                                      بجز تو که داند ره دلگشایی

تو دانی که دل در کجاها فتادست                                 اگر دل نداند ترا که کجایی

برافکن برو سایه ی از سعادت                                   که مسجود قانی و جان همایی

جهان را بیارا به نور نبوت                                       که استاد جان همه انبیایی

گهر سنگ بود وز تو گشت گوهر                                عطا کن، عطا کن، که بحر عطایی

نه آب منی بد، که شخص سنی شد؟!                             چو رست از منی، وارهانش ز مایی

کف آب را تو بدادی زمینی                                       سیه دود را تو بدادی سمایی

چو تبدیل اشیا ترا بد میسر                                        همه حلم و علمی همه کیمیایی

حرامست خواب شب، ایرا تو ماهی                              که در شب چو بدری ز جانها برآیی

میا خواب! اینجا، برو جای دیگر                                که بحرست چشمم، در او غرقه آبی

شبا، در تهیج چو مار سیاهی                                     جهان را بخوردی، مگر اژدهایی

چو خلاق بیچون فسون بر تو خواند                              هرانچ بخوردی سحرگه بزایی

الا ماه گردون! که سیاح چرخی                                  پی من باشد دمی گر بپایی؟!

تو در چشم بعضی مقیمی و ساکن                                تو هر دیده را شیوه ی می نمایی

اسکان قلبی! علیکم ثنایی                                         افیضوا علینا، کووس البقآء

گر آن جان جان را ندیدی دلا تو                                 اگر جمله چشمی، اسیر عمایی

چو هفتاد و دو ملتی عقل دارد                                    بجو در جنونش دلا اصطفایی

اجیبوا، اجیبوا هواکم عجیب                                      صفا من هواکم نسیم الهوایی

تن اندر جنونش، دلم ارغنونش                                   روانم زبونش، ز بی دست و پایی

مگر اختران دیده اندت ز بالا                                     فرو کرده سرها برای گوایی

غلط، کیست اختر؟! که بویی نبردست                           دل عقل کل با همه ارتقایی

فلا عیش یا سادتی ما عداکم                                      بظعن و سیر ولا فی ثواء

 

3128

تو هر چند صدری شه مجلسی                                   ز هستی نرستی در این محبسی

بده وام جان گر وجوهیت هست                                  درآ مفلسانه اگر مفلسی

غریبان برستند و تو حبس غم                                    گه از بی کسی و گه از ناکسی

در این راه بیراه اگر سابقی                                       چو واگردد این کاروان واپسی

لطیفان خوش چشم هستند لیک                                   به چشمت نیایند زیرا خسی

نه بازی که صیاد شاهان شوی                                   برو سوی مردار چون کرکسی

نه ای شاخ تر و پذیرای آب                                      نه درخورد باغ و زر و مغرسی

برو سوی جمعی چو در وحشتی                                  بیفروز شمعی چرا مغاسی

چو استارگان اندر این برج خاک                                گهی گنسی و گهی خنسی

خمش کن مباف این دم از بهر برد                               چو در برد ماندی تو خود اطلسی

 

3129

رضیت بما قسم الله لی                                            و فوضت امری دلی خالقی

لقد احسن الله فیما مضی                                           کذالک یحسن فیما بقی

ایا ساقی جان هر متقی                                            بگردان چو مردان، می راوقی

بخر جان و دلرا ز اندیشها                                        که بر جانها حاکم مطلقی

بهشت رخت گر تجلی کند                                        نه دوزخ بماند، نه در وی شقی

اگر تو گریزی ز ما، سابقی                                      ور از تو گریزیم، تولا حقی

میان شب و روز فرقی نماند                                      چو ماهت نه غربیست، نی مشرقی

به صد لابه مخمور را می دهی                                  کی دیدست ساقی بدین مشفقی؟!

شراب سخن بخش رقاص کن                                    که گردد کلوخ از تفش منطقی

چو حق گول جستست و قلب سلیم                                دلا زیرکی می کنی؟ احمقی

ز فکرت دل و جان گر آرام داشت                               چرا رفت در سکر و در موسقی؟!

تو تنها چرایی اگر خوش خویی؟!                                تو عذرا چرایی اگر وامقی؟!

جعل وش ز گل خویشتن در کشی                                همان چرک می کش، بدان لایقی

همه خارکس دان، اگر پادشاست                                 بجز خار خار، و غم عاشقی

خمش کن، ببین حق را فتح باب                                  چهددر فکرت نکته ی مغلقی؟!

 

3130

تماشا مرو نک تماشا تویی                                        جهان و نهان و هویدا تویی

چه این جا روی و چه آن جا روی                               که مقصود از این جا و آن جا تویی

به فردا میفکن فراق و وصال                                     که سرخیل امروز و فردا تویی

تو گویی گرفتار هجرم مگر                                      که واصل تویی هجر گیرا تویی

ز آدم بزایید حوا و گفت                                           که آدم تو بودی و حوا تویی

ز نخلی بزایید خرما و گفت                                       که هم دخل و هم نخل خرما تویی

تو مجنون و لیلی به بیرون مباش                                 که رامین تویی ویس رعنا تویی

تو درمان غم ها ز بیرون مجو                                   که پازهر و درمان غم ها تویی

اگر مه سیه شد همو صیقلست                                    تو صیقل کنی خود مه ما تویی

وگر مه سیه شد برو تو ملرز                                     که مه را خطر نیست ترسا تویی

ز هر زحمت افزا فزایش مجو                                    که هم روح و هم راحت افزا تویی

چو جمعی تو از جمع ها فارغی                                  که با جمع و بی جمع و تنها تویی

یکی برگشا پر بافر خویش                                        که هم صاف و هم قاف و عنقا تویی

چو درد سرت نیست سر را مبند                                 که سرفتنه روز غوغا تویی

اگرعالمی منکر ما شود                                           غمی نیست ما را که ما را تویی

مرو زیر و ما را ز بالا مگیر                                    به پستی بمنشین که بالا تویی

من و ما رها کن ز خواری مترس                               که با ما تویی شاه و بی ما تویی

بشو رو و سیمای خود درنگر                                    که آن یوسف خوب سیما تویی

غلط یوسفی تو و یعقوب نیز                                      مترس و بگو هم زلیخا تویی

گمان می بری و این یقین و گمان                                گمان می برم من که مانا تویی

از این ساحل آب و گل درگذر                                    به گوهر سفر کن که دریا تویی

از این چاه هستی چو یوسف برآ                                 که بستان و ریحان و صحرا تویی

اگر تا قیامت بگویم ز تو                                          به پایان نیاید سر و پا تویی

 

3131

الا هات حمرا کالعندم                                             کانی ما زجتها عن دمی

و یبدو سناها علی وجنتی                                         اذا انحدرت کاسها عن فمی

فطوبی لسکراء من مغنم                                           و تعسا لصحواء من مغرم

می درغمی خور اگر در غمی                                    که شادی فزاید می درغمی

بیا نوش کن ای بت نوش لب                                     شراب محرم اگر محرمی

مگو نام فردا اگر صوفیی                                         همین دم یکی شو اگر همدمی

برای چنین جام عالم بها                                          بهل مملکت را اگر ادهمی

درآشام یک جام دریا دلا                                          اگر ظاهر کند گوهر آدمی

چرا بسته باشی چو در مجلسی                                   چرا خشک باشی چو در زمزمی

چرا می نگیری نخستین قدح                                      چپ و راست بنما که از کی کمی

ز جام فلک پاک و صافیتری                                     که برتر از این گنبد اعظمی

بنوش ای ندیمی که هم خرقه ای                                  بجوش ای شرابی که خوش مرهمی

چو موسی عمران توی عمر جان                                چو عیسی مریم روان بر یمی

چو یوسف همه فتنه مجلسی                                       چو اقبال و باده عدوی غمی

ز هر باد چون کاه از جا مرو                                    که چون کوه در مرتبت محکمی

بحل برج کژدم سوی زهره رو                                   که کژدم ندارد بجز کژدمی

به تو آمدم زانک نشکیفتم                                         ز احسان و بخشایش و مردمی

چنین خال زیبا که بر روی توست                               پناه غریبی و خال و عمی

فانت الربیع و انت المدام                                          و مولی الملوک الا فاحکمی

خلایق ز تو واله و درهمند                                        تو چون زلف جعدت چرا درهمی

مگر شمس تبریز عقلت ببرد                                     که چون من خرابی و لایعلمی

 

3132

خواهیم یارا کامشب نخسپی                                       حق خدا را کامشب نخسپی

چون سرو و سوسن تا روز روشن                               خوبیم و زیبا کامشب نخسپی

یار موافق تا صبح صادق                                         شاهی و مولا کامشب نخسپی

ای ماه پاره همچون ستاره                                        باشی به بالا کامشب نخسپی

از حسن رویت و از لطف مویت                                 خواهد ثریا کامشب نخسپی

چون دید ما را مست تو یارا                                      نالید سرنا کامشب نخسپی

چون روز لالا دارد علالا                                        کوری لالا کامشب نخسپی

در جمع مستان با زیردستان                                      بگریست صهبا کامشب نخسپی

قومی ز خویشان گشته پریشان                                   بهر تو تنها کامشب نخسپی

 

3133

حدی نداری در خوش لقایی                                       مثلی نداری در جان فزایی

بر وعده تو بر نجده تو                                            که م دوش گفتی هی تو کجایی

کردم کرانه ز اهل زمانه                                          رفتم به خانه تا تو بیایی

نزلت چشیدم رویت ندیدم                                         آن قرص مه را کی می نمایی

ماهی کمالی آب زلالی                                            جاه و جلالی کان عطایی

امروز مستم مجنون پرستم                                        بگرفت دستم دست خدایی

ای ساقی شه هین الله الله                                          افزون ده آن می چون مرتضایی

یک گوشه جان ماندست پیچان                                   و آن پیچش از تو یابد رهایی

جنگ است نیمم با نیم دیگر                                       هین صلح شان ده تا چند پایی

زاغی و بازی در یک قفص شد                                  و از زخم هر دو در ابتلایی

بگشا قفس را تا ره شودشان                                      جنگی نماند چون در گشایی

نفسی و عقلی در سینه ما                                         در جنگ و محنت مست خدایی

گر جنگ خواهی درشان فروبند                                  ور نی بکن شان یک دم سقایی

در آب افکن چون مهد موسی                                     این جان ما را چون جان مایی

تا کش نیاید فرعون ملعون                                        نی آن عوانان اندر دغایی

در آب رقصان مهد لطیفش                                       از خوف رسته وز بی نوایی

فرعون اکنون بشناسد او را                                       کز راه آب او کرد ارتقایی

تو میر آبی و آن آب قایم                                          داد و دهش را دایم سزایی

در خانه موسی در خوف جان بد                                 در آب بودش امن بقایی

هر چیز زنده از آب باشد                                         کآب است ما را نقل سمایی

تو آب آبی تو تاب تابی                                            آب از تو یابد لطف و روایی

قارون نعمت طماع گردد                                          در بخشش تو گیرد گدایی

جز در گدایی کس این نیابد                                       ناموس کم کن با کبریایی

گیرنده خواهد جوینده خواهد                                      ناموس آرد جان را جدایی

خاموش کردم لیکن روانم                                         در اندرونم گشته ست نایی

 

3134

تو جان مایی، ماه سمایی                                          فارغ ز جمله اندیشهایی

جویی ز فکرت، داروی علت                                     فکرست اصل علت فزایی

فکرت برون کن، حیرت فزون کن                               نی مرد فکری مرد صفایی

فکرت درین ره شد ژاژ خایی                                    مجنون شو ای جان، عاقل چرایی؟!

بد نام مجنون رست از کشاکش                                   باهوش کرمی، مست اژدهایی

کرم بریشم، اندیشه دارد                                          زیرا که جوید صنعت نمایی

صنعت نماید، چیزی بزاید                                        از خود برآید زان خیره رایی

صنعت رها کن، صانع بست استت                               شاهد همو بس، کم ده گوایی

او نیستها را دادست هستی                                        او قلبها را بخشد روایی

داد او فلک را دوران دایم                                         نامد زیانش بی دست و پایی

خامش! برآن باش که پر نگویی                                  هرچند با خود بر می نیایی

 

3135

با چرخ گردان تیره هوایی                                        دارد همیشه قصد جدایی

هذا محمد قتلی تغمد                                                انا معود حمد الجفایی

هذا حبیبی هذا طبیبی                                              هذا ادیبی هذا دوایی

هذا مرادی هذا فوادی                                             هذا عمادی هذا لوایی

پر کن سبویی بی گفت و گویی                                   باهای و هویی گر یار مایی

هان ای صفورا بشکن سبو را                                    مفکن عمو را در بی نوایی

گر شد سبویی داریم جویی                                        در شهره کویی تو گر سقایی

این عیش باقی نبود گزافی                                        بی پر نپرد مرغ هوایی

بنمای جان را قولنجیان را                                        تنهاروی کن رسم همایی

از بهر حس شان جسم نجس شان                                ز ایشان چه خیزد گند گدایی

زین رز برون بر گنده بغل را                                    پهلوی نعنع کن گندنایی

بسیار کوشی تا دل بپوشی                                        هر جزوت این جا بدهد گوایی

ننوشته خواند ناگفته داند                                           تو سخت رویی بس بی حیایی

چون نیست رختت چون نیست بختت                            ز آن روی سختت ناید کیایی

جنس سگانی وغ وغ کنانی                                       می گرد در کو در خانه نایی

در خانه بلبل داریم صلصل                                       کز سگ نیاید زیبانوایی

نک بلبل حر نک بلبله پر                                         برخیز سنقر تا چند پایی

عمری چو نوحی یاری چو روحی                               گاهی غدایی گاهی عشایی

نوشیست و می نوش وز گفت خاموش                           وین طبل کم زن بس ای مرایی

 

3136

خواهی ز جنون بویی ببری                                       ز اندیشه و غم می باش بری

تا تنگ دلی از بهر قبا                                            جانت نکند زرین کمری

کی عشق تو را محرم شمرد                                      تا همچو خسان زر می شمری

فوق همه ای چون نور شوی                                      تا نور نه ای در زیر دری

هیزم بود آن چوبی که نسوخت                                   چون سوخته شد باشد شرری

وانگه شررش وا اصل رود                                       همچون شرر جان بشری

سرمه بود آن کز چشم جداست                                    در چشم رود گردد نظری

یک قطره بود در ابر گران                                       در بحر فتد یابد گهری

خار سیهی بد سوختنی                                            گردش گل تر باد سحری

یک لقمه نان چون کوفته شد                                      جان گشت و کند نان جانوری

خون گشت غذا در پیشه وری                                    آن لقمه کند هم پیشه وری

گر زانک بلا کوبد دل تو                                         از عین بلانوشی بچری

ور زانک اجل کوبد سر تو                                       دانی پس از آن که جمله سری

در بیضه تن مرغ عجبی                                          در بیضه دری ز آن می نپری

گر بیضه تن سوراخ شود                                         هم پر بزنی هم جان ببری

سودای سفر از ذکر بود                                           از ذکر شود مردم سفری

تو در حضری وین وهم سفر                                     پنداشت توست از بی هنری

یا رب برهان زین وهم کژش                                    تو وهم نهی در دیو و پری

چون در حضری بربند دهان                                     در ذکر مرو چون در حضری

 

3137

سلطان منی سلطان منی                                           و اندر دل و جان ایمان منی

در من بدمی من زنده شوم                                        یک جان چه بود صد جان منی

نان بی تو مرا زهرست نه نان                                   هم آب منی هم نان منی

زهر از تو مرا پازهر شود                                       قند و شکر ارزان منی

باغ و چمن و فردوس منی                                        سرو و سمن خندان منی

هم شاه منی هم ماه منی                                           هم لعل منی هم کان منی

خاموش شدم شرحش تو بگو                                      زیرا به سخن برهان منی

 

3138

آن به که مرا تمکین نکنی                                         تا همچو خودم گرگین نکنی

بر روی منه تو دست مرا                                         تا مست مرا غمگین نکنی

تو رنگرزی، تو نیل پزی                                         هان کآینه را، زنگین نکنی

ای خواجه، بهل، فتراک مرا                                      تا خنگ مرا بی زین نکنی

از دور ترک زانو بزنی                                          زانوی مرا بالین نکنی

تو هرچه کنی داعی توم                                           هرچند که تو آمین نکنی

دل را بروم، ملک تو کنم                                         تا تو دل خود پرکین نکنی

رخساره کنم وقف قدمت                                           تا تو رخ خود پرچین نکنی

خاموش کنم، طبلک نزنم                                          تا از دل و جان تحسین نکنی

 

3139

صنما خرگه توم که بسازی و برکنی                             قلمی ام به دست تو که تراشی و بشکنی

منم آن شقه علم که گهم سرنگون کنی                            و گهی بر فراز کوه برآری و برزنی

منم آن ذره هوا که در این نور روزنم                           سوی روزن از آن روم که تو بالای روزنی

هله ذره مگو مرا چو جهان گیر خود مرا                        دو جهان بی تو آفتاب کجا یافت روشنی

همگی پوستم هله تو مرا مغز نغز گیر                           همه خشک اند مغزها چو نبخشی تو روغنی

اگرم شاه و بی توام چه دروغست ما و من                      و گرم خاک و با توام چه لطیفست آن منی

به تو نالم تو گوییم که تو را دور کرده ام                        که ببینم در این هوا که تو ذره چه می کنی

به یکی ذره آفتاب چرا مشورت کند                              تو بکش هم تو زنده کن مکن ای دوست کردنی

تو چه می داده ای به دل که چپ و راست می فتد               و گهی نی چپ و نه راست و نه ترس و نه ایمنی

 

3140

صنما بر همه جهان تو چو خورشید سروری                    قمرا می رسد تو را که به خورشید بنگری

همه عالم چو جان شود همگی گلستان شود                      شکم خاک کان شود چو تو بر خاک بگذری

تن من همچو رشته شد به دلم مهر کشته شد                     چو به سر این نوشته شد نبود کار سرسری

چو سحر پرده می درد تو پس پرده می روی                    چو به شب پرده می کشد تو به شب پرده می دری

صنما خاک پای خود تو مرا سرمه وام ده                       که نظر در تو خیره شد که تو خورشیدمنظری

رخ خوبان این جهان همه ابرست و تو مهی                     سر شاهان این جهان همه پایست و تو سری

چو درآمد خیال تو مه نو تیره شد بگفت                          چه عجب گر تو روشنی که از او آب می خوری

 

3141

ای خجل از تو شکر و آزادی                                    لایق آن وصال کو شادی

عشق را بین که صد دهان بگشاد                                چون تو چشمان عشق بگشادی

ای دلا گرد حوض می گشتی                                     دیدی آخر که هم درافتادی

ز آب و آتش چو باد بگذشتی                                     ای دل ار آتشی و ار بادی

دل و عشق اند هر دو شاگردش                                  خورد شاگرد را به استادی

اولا هر چه خاک و خاکی بود                                    پیش جاروب باد بنهادی

تا همه باد گشت آبستن                                            تا از آن باد عالمی زادی

زاده باد خورد مادر را                                            همچو آتش ز تاب بیدادی

کرمکی در درخت پیدا شد                                        تا بخوردش ز اصل و بنیادی

عشق آن کرم بود در تحقیق                                      در دل صد جنید بغدادی

نی جنیدی گذاشت و نی بغداد                                     عشق خونی به زخم جلادی

چون خلیفه بکوفت طبل بقا                                       کرد خالق اساس ایجادی

یک وجودی بزرگ ظاهر شد                                    همه شادی و عشرت و رادی

شمس تبریز چهره ای بنما                                        تا نمایم سخن بعبادی

 

3142

حکم نو کن که شاه دورانی                                       سکه تازه زن که سلطانی

حکم مطلق تو راست در عالم                                    حاکمان قالب اند و تو جانی

آن چه شاهان به خواب می جستند                               چون مسلم شدت به آسانی

همه مرغان چو دانه چین تواند                                   تو همایی میان مرغانی

بر سر آمد رواق دولت تو                                        ز آن که تو صاف صاف انسانی

برتر آید ز جان ملک و ملک                                     گر دهی دل به روح حیوانی

شرط ها را ز عاشقان برگیر                                     که تو احوال شان همی دانی

دام ها را ز راه شان بردار                                       خواه تقدیر و خواه شیطانی

تا شوم سرخ رو در این دعوی                                   که تو چون حق لطیف فرمانی

شمس تبریز رحمت صرفی                                       ز آن که سر صفات رحمانی

 

3143

مستی و عاشقانه می گویی                                        تو غریبی و یا از این کویی

پیش آن چشم های جادوی تو                                     چون نباشد حرام جادویی

پیش رویت چو قرص مه خجلست                                به چه رو کرد زهره بی رویی

عاشقان را چه سود دارد پند                                      سیل شان برد رو چه می جویی

تو چه دانی ز خوبی بت ما                                       ما از آن سو و تو از این سویی

ما ز دستان او ز دست شدیم                                      دست از ما چرا نمی شویی

رو به میدان عشق سجده کنان                                    پیش چوگان عشق چون گویی

پیش آن چشم های ترکانه                                         بنده ای و کمینه هندویی

به ستیزه در این حرم ای صبر                                   گاه لاله و گاه لولویی

آفتابا نه حد تو پیداست                                            که نه در خانه ترازویی

هله ای ماه خویش را بشناس                                     نی به وقت محاق چون مویی

هله ای زهره زیر چادر رو                                      رو نداری وقیحه بانویی

تو بیا ای کمال صورت عشق                                     نور ذات حقی و یا اویی

اندر این ره نماند پای مرا                                        زانوم را نماند زانویی

همچو کشتی روم به پهلو من                                      ای دل من هزارپهلویی

مست و بی خویش می روی چپ و راست                       سوی بی چپ و راست می پویی

نی چپست و نه راست در جانست                                بو ز جان یابی ار بینبویی

ز آن شکر روی اگر بگردانی                                    گر نباتی بدان که بدخویی

ور تو دیوی و رو بدو آری                                       الله الله چه ماه ده تویی

دلم از جا رود چو گویم او                                        همه اوها غلام این اویی

هین ز خوهای او یکی بشنو                                      گاه شیری کند گه آهویی

هین خمش که ار دیده کف نکند                                   نکند سیب و نار آلویی

 

3144

بحر ما را کنار بایستی                                            وین سفر را قرار بایستی

شیر بیشه میان زنجیرست                                        شیر در مرغزار بایستی

ماهیان می طپند اندر ریگ                                       راه در جویبار بایستی

بلبل مست سخت مخمورست                                      گلشن و سبزه زار بایستی

دیده ها از غبار خسته شدست                                    دیده اعتبار بایستی

همه گل خواره اند این طفلان                                     مشفقی دایه وار بایستی

ره به آب حیات می نبرند                                         خضر را آبخوار بایستی

دل پشیمان شدست ز آنچ گذشت                                  دل امسال پار بایستی

اندر این شهر قحط خورشیدست                                  سایه شهریار بایستی

شهر سرگین پرست پر گشته ست                                مشک نافه تتار بایستی

مشک از پشک کس نمی داند                                     مشک را انتشار بایستی

دولت کودکانه می جویند                                          دولت بی عثار بایستی

مرگ تا در پیست روز شبست                                   شب ما را نهار بایستی

چون بمیری بمیرد این هنرت                                     زین هنرهات عار بایستی

چنگ در ما زدست این کمپیر                                    چنگ او تار تار بایستی

طالب کار و بار بسیارند                                          طالب کردگار بایستی

دم معدود اندکی ماندست                                           نفسی بی شمار بایستی

نفس ایزدی ز سوی یمن                                          بر خلایق نثار بایستی

مرگ دیگی برای ما پخته ست                                   آن خورش را گوار بایستی

یاد مردن چو دافع مرگست                                        هر دمی یادگار بایستی

هر دمی صد جنازه می گذرد                                     دیده ها سوگوار بایستی

ملک ها ماند و مالکان مردند                                     ملکتی پایدار بایستی

عقل بسته شد و هوا مختار                                        عقل را اختیار بایستی

هوش ها چون مگس در آن دوغست                             هوش را هوشیار بایستی

زین چنین دوغ زشت گندیده                                      این مگس را حذار بایستی

معده پردوغ و گوش پر ز دروغ                                 همت الفرار بایستی

گوش ها بسته است لب بربند                                     از خرد گوشوار بایستی

از کنایات شمس تبریزی                                          شرح معنی گذار بایستی

 

3145

آوخ آوخ چو من وفاداری                                         در تمنای چون تو خون خواری

آوخ آوخ طبیب خون ریزی                                       بر سر زار زار بیماری

آن جفاها که کرده ای با من                                       نکند هیچ یار با یاری

گفتمش قصد خون من داری                                       بی خطا و گناه گفت آری

عشق جز بی گناه می نکشد                                       نکشد عشق او گنه کاری

هر زمان گلشنی همی سوزم                                      تو چه باشی به پیش من خاری

بشکستم هزار چنگ طرب                                        تو چه باشی به چنگ من تاری

شهرها از سپاه من ویران                                         تو چه باشی شکسته دیواری

گفتمش از کمینه بازی تو                                          جان نبرده ست هیچ عیاری

ای ز هر تار موی طره تو                                       سرنگون سار بسته طراری

گر ببازم وگر نه زین شه رخ                                    ماتم و مات مات من باری

آن که نخرید و آن که او بخرید                                   شد پشیمان غریب بازاری

و آن که بخرید گوید آن همه را                                   کاش من بودمی خریداری

و آن که نخرید دست می خاید                                    ناامید و فتاده و خواری

فرع بگرفته اصل افکنده                                          جان بداده گرفته مرداری

پا بریده به عشق نعلینی                                           سر بداده به عشق دستاری

با چنین مشتری کند صرفه                                        از چنین باده مانده هشیاری

خر علف زار تن گزید و بماند                                   خر مردار در علف زاری

 

3146

ای دلزار محنت و بلا داری                                      بر خدا اعتمادها داری

اینچنین حضرتی و تو نومید؟                                     مکن ای دل، اگر خدا داری

رخت اندیشه می کشی هرجا                                     بنگر آخر، جز او کرا داری؟

لطفهایی که کرد چندین گاه                                        یاد آور اگر وفاداری

چشم سر داد و چشم سر ایزد                                     چشم جای دگر چرا داری؟!

عمر ضایع مکن، که عمر گذشت                                زرگری کن، که کیمیا داری

هر سحر مر ترا ندا آید                                           سو ما آ، که داغ ما داری

پیش ازین تن تو جان پاک بدی                                   چند خود را ازان جدا داری؟!

جان پاکی، میان خاک سیاه                                       من نگویم، تو خود روا داری؟!

خویشتن را تو از قبا بشناس                                      که ازین آب و گل قبا داری

می روی هر شب از قبا بیرون                                   که جز این دست، دست و پا داری

بس بود، این قدر بدان گفتم                                       که درین کوچه آشنا داری

 

3147

ساقیا ساقیا روا داری                                             که رود روز ما به هشیاری

گر بریزی تو نقل ها در پیش                                     عقل ها را ز پیش برداری

عوض باده نکته می گویی                                        تا بری وقت ما به طراری

درد دل را اگر نمی بینی                                          بشنو از چنگ ناله و زاری

ناله نای و چنگ حال دلست                                      حال دل را تو بین که دلداری

دست بر حرف بی دلی چه نهی                                  حرف را در میان چه می آری

طوق گردن تویی و حلقه گوش                                   گردن و گوش را چه می خاری

گفته را دانه های دام مساز                                        که ز گفتست این گرفتاری

گه کلیدست گفت و گه قفلست                                     گاه از او روشنیم و گه تاری

گفت بادست گر در او بوییست                                    هدیه تو بود که گلزاری

گفت جامست گر بر او نوریست                                  از رخ تو بود که انواری

مشک بربند کوزه ها پر شد                                      مشک هم می درد ز بسیاری

 

3148

تا شدستی امیر چوگانی                                           ما شدستیم گوی میدانی

ما در این دور مست و بی خبریم                                 سر این دور را تو می دانی

چون به دور و تسلسل انجامد                                     نکته ابتر بود به ربانی

لیک دور و تسلسل اندر عشق                                    شرط هر حجتست و برهانی

گوش موشان خانه کی شنود                                      نعره بلبل گلستانی

چشم پیران کور کی بیند                                          شیوه شاهدان روحانی

هر کی کورست عشق می سازد                                  بهر او سرمه سپاهانی

هر کی پیرست هم جوان گردد                                   چون دهد عشق آب حیوانی

جمله یاران ز عشق زنده شدند                                   تو چنین مانده ای چه می مانی

خرسواری پیاده شو از خر                                       خر به میدان نباشد ارزانی

خرسواره چرا شدی شاها                                         خسروی وز نژاد سلطانی

لایق پشت خر نباشی تو                                          تو معود به پشت اسپانی

در جنود مجنده بودی                                              ای که اکنون تو روح انسانی

گفتنی ها بگفتمی ای جان                                         گر نترسیدمی ز ویرانی

 

3149

مستم از باده های پنهانی                                          وز دف و چنگ و نای پنهانی

مر چنین دلربای پنهان را                                         واجب آمد وفای پنهانی

می زند سال ها در این مستی                                    روح من های های پنهانی

گفتم ای دل کجایی آخر تو                                        گفت در برج های پنهانی

بر چپم آفتاب و مه بر راست                                     آن مه خوش لقای پنهانی

مشتری درفروخت آن مه را                                      دادمش من بهای پنهانی

ظلمتم کی بقا کند که بر او                                        تابد از کبریای پنهانی

آتشم چون بمرد دودم چیست                                      آیتی از بلای پنهانی

ز آن بلا جان های ما مرهاد                                      تا برد تحفه های پنهانی

شمس تبریز شوربایی بپخت                                      صوفیان الصلای پنهانی

 

3150

من مرید توام مراد تویی                                          من غلامم چو کیقباد تویی

دل مرید تو و تو را خواهد                                        کاین در بسته را گشاد تویی

خاک پای توام ولی امروز                                        گردم اندر هوا که باد تویی

زهد من می جهاد من ساغر                                      چو مرا زهد و اجتهاد تویی

گر چه من بدنهاد و بدگهرم                                       شاکرم چون در این نهاد تویی

ور نهادی که تو کنی برداشت                                    خوش بود چون همه مراد تویی

زهر باده شود چو جام تویی                                      ظلم احسان شود چو داد تویی

بس کنم ذکر تو نگویم بیش                                        ذکر هر ذکر و یاد یاد تویی

 

3151

چند اندر میان غوغایی                                            خوی کن پاره پاره تنهایی

خلوتی را لطیف سوداییست                                       رو بپرسش که در چه سودایی

خلوت آنست که در پناه کسی                                     خوش بخسپی و خوش بیاسایی

زیر سایه درخت بخت آور                                       زود منزل کنی فرود آیی

ور تو خواهی که بخت بگشاید                                    زیر هر سایه رخت نگشایی

سوی انبان ما و من نروی                                        گر چه او گویدت که از مایی

رو به خود آر هر کجا باشی                                      روسیاه ست مرد هرجایی

خود تو چیست بیخودی زان کس                                 که از او در چنین تماشایی

چون رسیدی به شه صلاح الدین                                 گر فسادی سوی صلاح آیی

 

3152

گر چه تو نیم شب رسیدستی                                      صبح عشاق را کلیدستی

ناپدیدی چو جان در این عالم                                     در جهان دلم پدیدستی

همه شب جان تو را شود قربان                                  ز آن که تو بامداد عیدستی

ز آدمی چون پری رمیدم من                                      تا ز من ای پری رمیدستی

در مزیدم چو دولت منصور                                      چون مرا تو ابایزیدستی

ای بسا نازکان و خامان را                                       چون من سوخته پزیدستی

شمس تبریز سرمه دیگر                                          در دو دیده خرد کشیدستی

 

3153

ز اول بامداد سر مستی                                           ورنه دستار کژ چرا بستی؟!

به خدا دوش تا سحر همه شب                                    باده بی صرفه، صرف خوردستی

در رخ و رنگ و چشم تو پیداست                               که ازان بازی و ازان دستی

نانچ خوردی بده به مخموران                                     ای ولی نعمت همه هستی

شیر امروز در شکار آمد                                         لرزه در که فتاد در پستی

بدویدن ازو نخواهی رست                                        سر بند عاشقانه و رستی

تا که پیوسته در امان باشی                                       چون بدار الامانش پیوستی

شصت فرسنگ از سخن بگریز                                  که ز دام سخن درین شستی

 

3154

ز اول بامداد سرمستی                                            ور نه دستار کژ چرا بستی

سخت مستست چشم تو امروز                                    دوش گویی که صرف خوردستی

جان مایی و شمع مجلس ما                                       السلام علیک خوش هستی

باده خوردی و بر فلک رفتی                                     مست گشتی و بند بشکستی

صورت عقل جمله دلتنگیست                                     صورت عشق نیست جز مستی

مست گشتی و شیرگیر شدی                                      بر سر شیر مست بنشستی

باده کهنه پیر راه تو بود                                          رو که از چرخ پیر وارستی

ساقی انصاف حق به دست توست                                که جز آن شراب نپرستی

عقل ما برده ای ولیک این بار                                   آن چنان بر که بازنفرستی

 

3155

در غم یار یار بایستی                                             یا غمم را کنار بایست

به یکی غم چو جان نخواهم داد                                  یک چه باشد هزار بایستی

دشمن شادکام بسیارند                                             دوستی غمگسار بایستی

در فراقند زین سفر یاران                                         این سفر را قرار بایستی

تا بدانستیی ز دشمن و دوست                                     زندگانی دوبار بایستی

شیر بیشه میان زنجیرست                                        شیر در مرغزار بایستی

ماهیان می طپند اندر ریگ                                       چشمه یا جویبار بایستی

بلبل مست سخت مخمورست                                      گلشن و سبزه زار بایستی

دیده را عبرت نیست زین پرده                                   دیده اعتبار بایستی

همه گل خواره اند این طفلان                                     مشفقی دایه وار بایستی

ره بر آب حیات می نبرند                                        خضری آبخوار بایستی

دل پشیمان شده ست                                               دل امسال پار بایستی

اندر این شهر قحط خورشیدست                                  سایه شهریار بایستی

شهر سرگین پرست پر گشته ست                                مشک نافه تتار بایستی

مشک از پشک کس نمی داند                                     مشک را انتشار بایستی

دولت کودکانه می جویند                                          دولتی بی عثار بایستی

چون بمیری بمیرد این هنرت                                     زین هنرهات عار بایستی

طالب کار و بار بسیارند                                          طالب کردگار بایستی

مرگ تا در پی است روز شبست                                 شب ما را نهار بایستی

دم معدود اندکی ماندست                                           نفسی بی شمار بایستی

نفس ایزدی ز سوی یمن                                          بر خلایق نثار بایستی

ملک ها ماند و مالکان مردند                                     ملکت پایدار بایستی

عقل بسته شد و هوا مختار                                        عقل را اختیار بایستی

هوش ها چون مگس در آن دوغست                             هوش ها هوشیار بایستی

زین چنین دوغ زشت گندیده                                      پوز دل را حذار بایستی

معده پردوغ و گوش پر ز دروغ                                 همت الفرار بایستی

گوش ها بسته است لب بربند                                     از خرد گوشوار بایستی

 

3156

در غم یار، یار بایستی                                           یا غمم را کنار بایستی

زانچ کردم کنون پشیمانم                                          دل امسال پار بایستی

دل من شیر بیشه را ماند                                          شیر در مرغزار بایستی

تا بدانستیی ز دشمن و دوست                                     زندگانی دو بار بایستی

دشمن عیب جوی بسیارست                                      دوستی غمگسار بایستی

ماهی جان ما که پیچانست                                        بر لب جویبار بایستی

چون رضای دل تو در غم ماست                                یک چه باشد؟ هزار بایستی

یار لاحول گوی را چه کنم                                        یار شیرین عذار بایستی

خوک دنیاست صید این خامان                                    آهوی جان شکار بایستی

همره بی وفا همی لنگد                                            همره راهوار بایستی

صد هزاران سخن نهان دارم                                     گوش را گوشوار بایستی

 

3157

آنکه چون ابر خواند کف ترا                                     کرد بیداد بر خردمندی

او همی گرید و همی بخشد                                        تو همی بخشی و همی خندی

همچو یوسف گناه تو خوبیست                                    جرم تو دانش است و خرسندی

او چو سرکه ست و می کند ترشی                               دوست قندست و می کند قندی

چشم مریخ دارد آن دشمن                                         تو چو مه دست زهره می بندی

ای دل اندر اصول وصل گریز                                   که بسی در فراق جان کندی

قطره ی باز رو سوی دریا                                       بنگر تا به پیش او چندی

قوت یاقوت گیر از خورشید                                      تا در اخلاق او به پیوندی

 

3158

رو، مسلم تراست بی کاری                                       چونک اندر عنایت یاری

نقش را کار نیست پیش قلم                                       آن قلم را چه حاجت از یاری؟

همچو بت باش پیش آن بتگر                                     که همه نقش و رنگ ازو داری

گر بپرسد، چه صورتت باید؟                                     گو:  همان صورتی که بنگاری

گر مرا تن کنی، تو جان منی                                     ور مرا دل کنی، تو دلداری

لطف گل، خار را تو می بخشی                                  چه کند شاخ خار، جز خاری؟

باده ده، باده خواهمان کردی                                      که حرامست با تو هشیاری

 

3159

زندگانی مجلس سامی                                             باد در سروری و خودکامی

نام تو زنده باد کز نامت                                          یافتند اصفیا نکونامی

می رسانم سلام و خدمت ها                                      که رهی را ولی انعامی

چه دهم شرح اشتیاق که خود                                     ماهیم من تو بحر اکرامی

ماهی تشنه چون بود بی آب                                      ای که جان را تو دانه و دامی

سبب این تحیت آن بودست                                        که تو کار مرا سرانجامی

حاصل خدمت از شکرریزت                                     دارد اومید شربت آشامی

ز آن کرم ها که کرده ای با خلق                                 خاص آسوده است و هم عامی

بکشش در حمایتت کامروز                                       تویی اهل زمانه را حامی

تا که در ظل تو بیارامد                                           که تو جان را پناه و آرامی

که شوم من غریق منت تو                                        کابتدا کردی و در اتمامی

باد جاوید بر مسلمانان                                            سایه ات کآفتاب اسلامی

این سو ار کار و خدمتی باشد                                    تا که خدمت نمای و رامی

 

3160

جان جانی و جان صد جانی                                      می زنی نعره های پنهانی

هر کی کر نیست بشنود وصفت                                  نعل معکوس و خفیه می رانی

غیر احمق به فهم این نرسد                                       عارت آید از این لت انبانی

سد پیش و پس تو این عارست                                   که سرافراز و قطب خلقانی

چون گریزی از این فزون گردد                                  کای فلان فارغست زین فانی

 

3161

خامشی ناطقی مگر جانی                                         می زنی نعره های پنهانی

تو چو باغی و صورتت برگی                                    باغ چه صد هزار چندانی

بی تو باغ حیات زندانیست                                       هست مردن خلاص زندانی

چون تو بحری و صورتت ابرست                               فیض دل قطره های مرجانی

ای یکی گو شده یکی گویان                                       پیش حکمت که شاه چوگانی

تا یکی گو نشد اگر چه زرست                                   گر چه نیکوست نیست میدانی

پهلوی اعتراض را بتراش                                        گر تو چون گوی چست و گردانی

پهلوی اعتراض در ابلیس                                         گشت مردود رد ربانی

پس به خراط خویش را بسپار                                    تا یکی گو شوی اگر آنی

مانعست اعتراض ابلیسی                                         از یکی گویی و یکی دانی

 

3162

ای که مستک شدی و می گویی                                   تو غریبی و یا از این کویی

مست و بی خویش می روی چپ و راست                       بی چپ و راست را همی جویی

نی چپست و نه راست در جانست                                آن که جان خسته از پی اویی

ز آن شکر روی اگر بگردانی                                    اگر نباتی بدانک بدخویی

ور تو دیوی و رو بدو آری                                       الله الله چه خوب مه رویی

دلم از جا رود چو گویم او                                        می برد جان و دل زهی اویی

هین ز خوهای او یکی بشنو                                      گاه شیری کند گه آهویی

در ره او نماند پای مرا                                           زانوم را نماند زانویی

جز به چوگان او مغلطان سر                                     گر به میدان او یکی گویی

هین خمش کن در این حدیث بازمپیچ                            آسمان وار اگر یکی تویی

 

3163

عشق در کفر کرد اظهاری                                       بست ایمان ز ترس زناری

بانگ زنهار از جهان برخاست                                   هیچ کس را نداد زنهاری

هیچ کنجی نبود بی خصمی                                       هیچ گنجی نبود بی ماری

نی که یوسف خزید در چاهی                                     نه محمد گریخت در غاری

پای ذاالنون کشید در زنجیر                                      سر منصور رفت بر داری

جز به کنج عدم نیاسایی                                           در عدم درگریز یک باری

جهت خرقه ای چنین زخمی                                      این چنین درد سر ز دستاری

کفن از خلعت و قبا خوشتر                                       گور از این شهر به به بسیاری

کی بود کز وجود بازرهم                                         در عدم درپرم چو طیاری

کی بود کز قفص برون پرد                                       مرغ جانم به سوی گلزاری

بچشد او غریب چاشت خوری                                    بگشاید عجیب منقاری

چون دل و چشم معده نور خورد                                 ز آن که اصل غذا بد انواری

بل هم احیاء عند ربهم                                             بخورد یرزقون در اسراری

آهوی مشک ناف من برهد                                        ناگه از دام چرخ مکاری

جان بر جان های پاک رود                                       در جهانی که نیست بی کاری

مشت گندم که اندر این دامست                                    هست آن را مدد ز انباری

باغ دنیا که تازه می گردد                                         آخر آبش بود ز جوباری

خاکیان را کی هوش می بخشد                                   پادشاه قدیم و جباری

گر نکردی نثار دانش و هوش                                    کی بدی در زمانه هشیاری

خاک خفته نداشت بیداری                                         شاه کردش ز لطف بیداری

خون و سرگین نداشت زیبایی                                    پرده اش داد حسن ستاری

جانب خرمن کرم بگریز                                          هین قناعت مکن به ایثاری

جامه از اطلسی بساز که هست                                   بر سر عقل از او کله واری

این کله را بده سری بستان                                       کان سرت دارد از کله عاری

ای دل من به برج شمس گریز                                   زو قناعت مکن به دیداری

شمس تبریز کز شعاع ویست                                     شمس همراه چرخ دواری

 

3164

مست و خوشی باده کجا خورده ی؟                              این مه نو چیست که آورده ای؟

ساغر شاهانه گرفتی به کف                                      گلشکر نادره پرورده ای

پرده ی ناموس کی خواهی درید؟                                کآفت عقل و ادب و پرده ای

می شکفد از نظرت باغ دل                                       ای که بهار دل افسرده ای

آتش در ملک سلیمان زدی                                        ای که تو موری بنیازرده ای

در سفر ای شاه سبک روح من                                   زیر قدم چشم و دل اسپرده ای

دارد خوبی و کشی بی شمار                                      روی کسی کش بک اشمرده ای

بنده کن هر دل آزاده ی                                           زنده کن هر بدن مرده ای

می کندت لابه و دریوزه جان                                     جان ببر آنجا که دلم برده ای

جان دو صد قرن در انگشت تست                               چونت بگویم؟! که توده مرده ای

بس کن تا مطرب و ساقی شود                                   آنکه می از باغ وی افشرده ای

 

3165

جان و جهان! دوش کجا بوده ی                                  نی غلطم، در دل ما بوده ای

دوش ز هجر تو جفا دیده ام                                      ای که تو سلطان وفا بوده ای

آه که من دوش چه سان بوده ام!                                  آه که تو دوش کرا بوده ای!

رشک برم کاش قبا بودمی                                        چونک در آغوش قبا بوده ای

زهره ندارم که بگویم ترا                                         بی من بیچاره چرا بوده ای؟!

یار سبک روح! به وقت گریز                                    تیزتر از باد صبا بوده ای

بی تو مرا رنج و بلا بند کرد                                     باش که تو بنده بلا بوده ای

رنگ رخ خوب تو آخر گواست                                  در حرم لطف خدا بوده ای

رنگ تو داری، که زرنگ جهان                                 پاکی، و همرنگ بقا بوده ای

آینه ی رنگ تو عکس کسیست                                   تو ز همه رنگ جدا بوده ای

 

3166

ای دل سرمست، کجا می پری؟                                  بزم تو کو؟ باده کجا می خوری؟

مایه ی هر نقش و ترا نقش نی                                   دایه ی هر جان و تو از جان بری

صد مثل و نام و لقب گفتمت                                      برتری از نام ولقب، برتری

چونک ترا در دو جهان خانه نیست                              هر نفسی رخت کجا می بری؟

نقد ترا بردم من پیش عقل                                        گفتم:  قیمت کنش ای جوهری

صیر فی نقد معانی توی                                           سرمه کش دیده ی هر ناظری

گفت:  چه دانم ببرش پیش عشق                                 عشق بود نقد ترا مشتری

چون به سر کوچه ی عشق آمدیم                                 دل بشد و من بشدم بر سری

 

3167

از مه من مست دو صد مشتری                                  غمزه او سحر دو صد سامری

هر نفسی شعله زند دین از او                                    سوز نهد در جگر کافری

آتش دل بر شده تا آسمان                                         وز تف او گشته افق احمری

دوش جمال تو همی شد شتاب                                    در کف او مشعله آذری

گفتم هین قصد کی داری بگو                                     شیر خدا حمله کجا می بری

ای تو سلیمان به سپاه و لوا                                       خاتم تو افسر دیو و پری

جان و روان سخت روان می روی                              سوی من کشته دمی ننگری

نعره مستان میت نشنوی                                          هیچ کسی را به کسی نشمری

تیز همی کرد خیالش نظر                                        محو شدم در تف آن ناظری

نیست شدم نیست از آن شور نیست                              رفت ز من مهتری و کهتری

مفخر تبریز شهم شمس دین                                       شرح دهد حال من ار منکری

 

3168

یا ملک المغرب والمشرق                                         مثلک فی االعالم یخلق

باده ده ای ساقی هر متقی                                         باده ی شاهنشهی راوقی

جان سخن بخش که از تف او                                    گردد هر گنگ خرف منطقی

بر در حیرت، بکش اندیشه را                                    حاکم ارواح و شه مطلقی

جنت حسنت جو تجلی کند                                        باغ شود دورخ بر هر شقی

چون بگریزی نرسد در تو کس                                   ور بگریزیم ز تو، سابقی

ظلمت و نور از تو تحیر درند                                    تا تو حقی یا که تو نور حقی

گشت شب و روز کنون غرق نور                               نیست مهت مغربی و مشرقی

لابه کنی، باده دهی رایگان                                       ساقی دریا صفت مشفقی

مرده همی باید و قلب سلیم                                        زیرکی از خواجه بود احمقی

فکرت اگر راحت جانها بدی                                      باده نجستی خرد و موسقی

فرد چرایی تو ز من؟! اگر منی                                  از چه تو عذرایی اگر وامقی؟!

غنچه صفت چشم ببستی ز گل                                    رو، بهمان خار کشی لایقی

خار کشانند همه، گر شهند                                        جز که تو بر گلشن جان عاشقی

خامش باش و بنگر فتح باب                                      چند پی هر سخن مغلقی؟!

 

3169

گر نه شکار غم دلدارمی                                          گردن شیر فلک افشارمی

دست مرا بست، وگر نی کنون                                   من سر تو بهتر ازین خارمی

گر نبدی رشک رخ چون گلشن                                  بلبل هر گلشن و گلزارمی

گر گل او در نگشادی، چرا                                       خار صفت بر سر دیوارمی؟

نیست یکی کار که او آن نکرد                                   ورنه چرا کاهل و بی کارمی؟

عشق طبیبست که رنجور جوست                                ورنه چرا خسته و بیمارمی؟

کشت خلیل از پی او چار مرغ                                   کاش به قربانیش آن چارمی

تا پی خوردن به شکر خوردنش                                  طوطی با صد سر و منقارمی

وز جهت قوت دگر طوطیان                                      چون لب او جمله شکر کارمی

گر نه دلی داد چو دریا مرا                                       چون دگران تند و جگر خوارمی

در سر من عشق بپیچید سخت                                    ورنه چرا بی دل و دستارمی؟

بر لب من دوش ببوسید یار                                       ورنه چرا با مزه گفتارمی؟

بر خط من نقطه ی دولت نهاد                                    ورنه چه گردنده چو پرگارمی؟

گر نه امی پست، که دیدی مرا؟!                                 ورنه امی مست بهنجارمی

چونک ز مستی کژ و مژ می روم                                کاش که من بر ره هموارمی

یا مثل لاله رخان خوشش                                         معتزلی بر سر کهسارمی

بس! که گرین بانگ دهل نیستی                                  همچو خیالات در اسرارمی

 

3170

ای که تو از عالم ما می روی                                    خوش ز زمین سوی سما می روی

ای قفص اشکسته و جسته ز بند                                  پر بگشادی به کجا می روی؟

سر ز کفن بر زن و ما را بگو                                   که:  ز وطن خویش چرا می روی؟

نی غلطم، عاریه بود این وطن                                   سوی وطنگاه بقا می روی

چون ز قضا دعوت و فرمان رسید                               در پی سرهنگ قضا می روی

یا که ز جنات نسیمی رسید                                       در پی رضوان رضا می روی

یا ز تجلی جلال قدیم                                              مضطرب و بی سر و پا می روی

یا ز شعاعات جمال خدا                                           مست ملاقات لقا می روی

یا ز بن خم جهان همچو درد                                     صاف شدی سوی علا می روی

یا به صفاتی که خموشان کنند                                    خامش و مخفی و خفا می روی

 

3171

خشم مرو خواجه! پشیمان شوی                                  جمع نشین، ورنه پریشان شوی

طیره مشو خیره مرو زین چمن                                  ورنه چو جغدان سوی ویران شوی

گر بگریزی ز خراجات شهر                                     بارکش غول بیابان شوی

گر تو ز خورشید حمل سر کشی                                 بفسری و برف زمستان شوی

روی به جنگ آر و به صف شیروار                            ورنه چو گربه تو در انبان شوی

کم خور ازین پاچه ی گاو، ای ملک                             سیر چریدی، خر شیطان شوی

کافر نفست چو زبون تو شد                                      گر همه کفری همه ایمان شوی

روی مکن ترش ز تلخی یار                                     تا ز عنایت گل خندان شوی

دست و دهان را چو بشویی ز حرص                            صاحب و همکاسه ی سلطان شوی

ای دل، یک لحظه تو دیوانه ی                                   با دمی خواجه ی دیوان شوی

گاه بدزدی، ره ایرن زنی                                         گاه روی شحنه ی توران شوی

گه ز (سپاهان) و حجاز) و (عراق)                             مطرب آن ماه خراسان شوی

بوقلمونی چه شود گر چو عقل                                    یک صفت و یک دل و یکسان شوی؟

گر نکنی این همه خاموش باش                                   تا به خموشی همگی جان شوی

روی به شمس الحق تبریز کن                                    تا ملک ملک سلیمان شوی

 

3172

ای که ازین تنگ قفص می پری                                  رخت به بالای فلک می بری

زندگی تازه ببین بعد ازین                                        چند ازین زندگی سرسری؟!

در هوس مشتریت عمر رفت                                     ماه ببین و بره از مشتری

دلق شپشناک درانداختی                                           جان برهنه شده خود خوشتری

در عوض دلق تن چار میخ                                       بافته اند از صفتت ششتری

جامه ی این جسم، غلامانه بود                                   گیر کنون پیرهن مهتری

مرگ حیاتست و حیاتست مرگ                                  عکس نماید نظر کافری

جمله ی جانها که ازین تن شدند                                  حی و نهانند کنون چون پری

گشت سوار فرس غیب، جان                                     باز رهید از خر و از خرخری

سوخت درین آخر دنیا دلت                                       بهر وجوه جو این لاغری

پرده چو برخاست اگر این خرت                                 گردد زرین، تو درو ننگری

بر سر دریاست چو کشتی روان                                  روح، که بود از تن خود لنگری

گر چه جدا گشت ز دست و ز پا                                 فضل حقش داد پر جعفری

خانه ی تن گر شکند، هین منال                                  خواجه! یقین دان که به زندان دری

چونک ز زندان و چه آیی برون                                 یوسف مصری و شه و سروری

چون برهی از چه و از آب شور                                 ماهیی و معتکف کوثری

باقی این را تو بگو، زانک خلق                                  از تو کنند ای شه من، باوری

 

3173

باده ده، ای ساقی هر متقی                                        باده ی شاهنشهی راوقی

جام سخن بخش که از تف او                                     گردد دیوار سیه منطقی

بردر و بشکن غم و اندیشه را                                    حاکم و سلطان و شه مطلقی

چون بگریزی نرسد در تو کس                                   ور بگریزیم تو خود سابقی

جنت حسنت چو تجلی کند                                        باغ شود دوزخ بر هر شقی

ظلمت و نور از تو تحیر درند                                    تا تو حقی یا که تو نور حقی

گشت شب و روز ز تو غرق نور                                نیست مهت مغربی و مشرقی

لابه کنی، باده دهی رایگان                                       ساقی دریا صفت مشفقی

مست قبول آمد قلب و سلیم                                        زیرکی اینجاست همه احمقی

زیرکی ار شرط خوشیها بدی                                     باده نجستی خرد و موسقی

فرد چرایی تو اگر یار کی؟                                       از چه تو عذرایی اگر وامقی؟

غنچه صفت خویش ز گل درکشی                                رو بکش آن خار، بدان لایقی

خار کشانند، اگر چه شهند                                        جز تو که بر گلشن جان عاشقی

خامش باش و بنگر فتح باب                                      چند پی هر سخن مغلقی

 

3174

صد دل و صد جان بدمی دادمی                                  وز جهت دادن جان شادمی

ور تن من خاک بدی این نفس                                    جمله گل و عشق و هوش زادمی

از جهت کشت غمش آبمی                                        وز جهت خرمن او بادمی

گر ندمیدی غم او در دلم                                          چون دگران بی دم و فریادمی

گر نبدی غیرت شیرین من                                       فخر دو صد خسرو و فرهادمی

گر نشکستی دل دربان راز                                       قفل جهان همه بگشادمی

ور همدانم نشدی پای گیر                                         همره آن طرفه ی بغدادمی

بس که همه سهو و فراموشیم                                     گر نبدی یاد تو من یادمی

بس! که برد سر و پی این زبان                                  حسره که من سوسن آزادمی

 

3175

کار به پیری و جوانیستی                                         پیر بمردی و جوان زیستی

بانگ خر نفست اگر کم شدی                                     دعوت عقل تو مسیحیستی

گر نبدی خنده ی صبح کذوب                                     هیچ دلی زار بنگریستی

گر بت جان روی نمودی به ما                                   جمله ی ذرات چو ما نیستی

گر توی تو نفسی کاستی                                          همچو تو اندر دو جهان کیستی؟!

گر نبدی غیرت آن آفتاب                                         ذره به ذره همه ساقیستی

دانه من از کاه جدا کردمی                                        گر کفه را هیچ تناهیستی

مار اگر آب وفا یافتی                                             در دل آن بحر چو ماهیستی

 

3176

کردم با کان گهر آشتی                                            کردم با قرص قمر آشتی

خمره ی سرکه ز شکر صلح خواست                            شکر که پذرفت شکر آشتی

آشتی و جنگ ز جذبه ی حق است                               نیست زدم، هست ز سر آشتی

رفت مسیحا به فلک ناگهان                                       با ملکان کرد بشر آشتی

ای فلک لطف، مسیح توم                                         گر بکنی بار دگر آشتی

جذبه ی او داد عدم را وجود                                      کرده بدان پیه نظر آشتی

شاه مرا میل چو در آشتیست                                      کرد در افلاک اثر آشتی

گشت فلک دایه ی این خاکدان                                    ثور و اسد آمد در آشتی

صلح درآ، این قدر آخر بدانک                                   کرد کنون جبر و قدر آشتی

بس کن کین صبح مرا، دایمست                                  نیست مرا بهر سپر آشتی

 

3177

آدمیی، آدمیی، آدمی                                               بسته دمی، زانک نه ی آن دمی

آدمیی را همه در خود بسوز                                      آن دمیی باش اگر محرمی

کم زد آن ماه نو و بدر شد                                        تا نزنی کم، نرهی از کمی

می برمی از بد و نیک کسان؟!                                  آن همه در تست، ز خود می رمی

حرص خزانست و قناعت بهار                                   نیست جهان را ز خزان خرمی

مغز بری در غم؟! نغزی ببر                                     بر اسد و پیل زن ار رستمی

همچو ملک جانب گردون بپر                                    همچو فلک خم ده، اگر می خمی

 

3178

در دل من پرده ی نو می زنی                                    ای دل و ای دیده و ای روشنی

پرده توی وز پس پرده توی                                      هر نفسی شکل دگر می کنی

پرده چنان زن که بهر زخمه ی                                  پرده ی غفلت ز نظر برکنی

شب منم و خلوت و قندیل جان                                    خیره که تو آتشی یا روغنی

بی من و تو، هر دو توی، هر دو من                            جان منی، آن منی، یا منی

نکته ی چون جان شنوم من ز چنگ                             تنتن تنتن، که تو یعنی تنی

گر تنم و گر دلم و گر روان                                      شاد بدانم که توم می تنی

از تو چرا تازه نباشم؟! که تو                                    تازگی سرو و گل و سوسنی

از تو چرا نور نگیرم؟! که تو                                    تابش هر خانه و هر روزنی

از تو چرا زور نیابم؟! که تو                                     قوت هر صخره و هر آهنی

 

3179

این طریق دارهم یا سندی و سیدی                               اهد الی وصالهم، ذبت من التباعد

ای که به قصد نیمشب بسته نقاب آمدی                           آن همه حسن و نیکوی نست مناسب بدی

یافاتی فدیتکم فی امل اتیتکم                                       قد قطعت وسایلی حیلة قول حاسد

جان شهان و حاجبان! چشم و چراغ طالبان                     بی تو ز جان و جا شدم، تو ز برم کجا شدی؟

یا ملک الا یا من، یا شرف الاماکن                              جاتک کی تعیذنی، سطوة کل معتدی

یار سرور و دولتم، خواجه ی هر سعادتم                        لیک تو با همه جفا خوشتر ازین همه بدی

رحمتکم محیطة، رافتکم بسیطة                                   سادتنا، تقبلو توبة کل عابد

مست میی نمی شوم، جز ز شراب اولین                         ده قدحی، چه کم شود از خم فضل ایزدی؟

طلعتکم بدورنا، بهجتنا و نورنا                                   ظل خیال طیفکم دولة کل ماجد

ای دل خسته هان و هان، تا نرمی ز سرخوشان                پا نکشی ز عاشقان، ورنه جهود و مرتدی

قبلتنا خیالهم لذتنا دلالهم                                           یا سندی، جمالهم فتنة کل زاهد

قدر وصالشان بدان یاد کن، آنک پیش ازین                     همچو زنان تعزیت بر سر و رو همی زدی

خادعنی و غرنی، هیجنی و جرنی                               نور هلال وصلکم من افق مشید

ای دل مست جست وجو، صورت عشق را بگو                 بر دو جهان خروج کن، هرچه کنی مویدی

 

3180

اخلائی! اخلائی! صفونی عند مولایی                            و قولوا ان ادوایی قد استولت لافنایی

اخلایی اخلایی، مرا جانیست سودایی                            چو طوفان بر سرم بارد، غم و سودا ز بالایی

و قولوا:  ایها المولی، الا یا نظرة الدنیا                          فجدلی نظرة احیا، اذا ما شات ابقایی

اخلایی اخلایی،بشویید از دل من دست                           کزین اندیشه دادم دل به دست موج دریایی

یقول العشق لی یا هو فصیحا فاتحا فاه                           فمالم تات لقیاه متی تفرح بلقایی؟!

اخلایی اخلایی، خبر آن کارفرما را                              که سخت از کار رفتم من، مرا کاری بفرمایی

فجد بالروح یا ساقی، و رو منه اشواقی                          ولا تبق لنا باقی، سوی تصویر مولایی

اخلایی اخلایی، امانت دست من گیرید                           که مستم، ره نمی دانم، بدان معشوق زیبایی

فجد بالراح لی شکرا، ولا تبق لنا فکرا                           فها ان لم تکن صرفا، فما زجه ببلوایی

اخلایی اخلایی، به کوی او سپاریدم                              بران خاکم بخسبانید کآن سرمه ست و بینایی

الا یا ساقی الواهب، ادر من خمرة الراهب                       فلا ندری من الذاهب، ولا ندری من الجایی

اخلایی اخلایی خبر جان را که می دانم                          که تو بر راه اندیشه حریفان را همی پایی

مغانی الروح! غنوالی، وبالاوتار طنوالی                        و بالالحان حنوالی غنا کم صفو مغنایی

اخلایی اخلایی، که هر روزی یکی شوری                      به کوی لولیان افتد، ازان لولی سرنایی

و تبریزا صفوالیها، و شمس الدین تالیها                          فهو مولی موالیها، و مولا کل علیایی

اخلایی اخلایی، زبان پارسی می گو                             که نبود شرط در حلقه، شکر خوردن به تنهایی

 

3181

ما انصف ندمانی، لو انکر ادمانی                                فالقهوة من شرطی، لاالتوبة من شانی

ریحان به سفال اندر بسیار بود دانی                             آن جام سفالین کو؟ وان راوق ریحانی

لو تمزجها بالدم، من ادمع اجفانی                                 یزداد لها صبغ فی احمر القانی

صفهای پری رویان، در بزم سلیمانی                            با نغمه ی داودی، مرغ خوش الحانی

یا یوسف عللنی، لو لامک اخوانی                                کم من علل یشفی، من علة احزانی

شو گوش خرد برکش، چون طفل دبستانی                       تا پیر مغان بینی در بلبله گردانی

اقبلت علی وصلی، راحلت لهجرانی                              این القدم الاول؟ این النظر الثانی

 

3182

بغداد همانست که دیدی و شنیدی                                 رو دلبر نوجوی، چو دربند قدیدی؟!

زین دیک جهان یک دو سه کفگیر بخوردی                     باقی، همه دیک آن مزه دارد که چشیدی

الله مراد لی والله مریدی                                           فرقت علی الله عتیقی و جدیدی

من فرش شدم زیر قدمهای قضاهاش                             خود را نکشد فرش ز پاکی و پلیدی

لا خیر ولا میر، سوی الله تعالی                                  فالغیبة عنه نفسا غیر سدید

از راحت و دردش نکشم خویش، و ندزدم                       قفلی دهدم حکم حق، و گاه کلیدی

لا ارفع عنه بصری طرفة عین                                   لا امنع عن رب ظریقی و تلیدی

مرا هو العین و بالعین تطری                                     روحی، و عمادی، و عتادی، و عتیدی

رو خویش درانداز چو گوی، ارچه زنندت                       شه را تو به میدان نه که بازیچه ی عیدی؟!

این خلق چو چوگان و، زننده ملک و بس                        فاعل همه او دان، به قریبی و بعیدی

از ناز برون آی، کزین ناز به ارزی                            تو روشنی چشم حسینی، نه یزیدی

صالحت و بایعت مع العشق علی ان                              یاتینی محیاه نصیری و شهیدی

لا اقسم بالوعد و بالصادق فیه                                     ان قد ملاء العشق مرادی بمریدی

هرجای که خشکیست درین بحر در آرید                        تا تر شود و تازه و غرقاب مجیدی

الغصة والصحو جزاء لشحیح                                     والقهوة والسکر وفاق لسعید

العزة لله تعالی، فتعالوا                                            فالعز من الله نثار لعبید

یا خامد یا جامد یا منکر سکری                                  یا قایم فی الصورة، یا شر حسیدی

ارواح درین گلشن چون سرو روانند                             تو همچو بنفشه به جوانی چه خمیدی؟!

لا حول ولا قوة الا بملیک                                         یجعلک ملیکا وسنا کل ولید

ای آهوی خوش ناف بران ناف عبر، باف                       کز سوسن و از سنبل آن پار چریدی

 

3183

ای جان، چندان خوبی، نوباوه ی یعقوبی                        خرخاشی، آشوبی، جانها را مطلوبی

جان جان مایی، معنی اسمایی                                    هستی اشیایی سر فتنه ی غوغایی

چون جامی در خوردم، برخیزم، برگردم                        از شاخ آن وردم، گر سرخم، گر زردم

یا مولی یا مولی، اخبرنی عن لیلی                               لا ترجه لاترجه فاللیل ذا حبلی

مولانا مولانا قد صرنا حیرانا                                     غفرانا غفرانا، سبحانا سبحانا

 

3184

کسی کو را بود خلق خدایی                                       ازو یابند جانهای بقایی

به روزی پنج نوبت بر در او                                     همی کوبند کوس کبریایی

اگر افتد بدین سو بانگ آن کوس                                 بیابند جملگان از خود رهایی

زمین خود کی تواند بند کردن                                    هر آنکس را که روحش شد سمایی؟!

عنایت چون ز یزدان برتو باشد                                  چه غم گر تو به طاعت کمتر آیی؟!

در آن منزل چه طاعت پای دارد؟!                              که جان بخشت کند از دلربایی

به جای راستی و صدق گیرند                                    خیانتها که کردی یا دغایی

اگر تو از دل و جان دوستداری                                  کسی کو گوهرش نبود بهایی

خداوند خداوندان اسرار                                           همایان را همی بخشد همایی

ترا گردید رویش رزق باشد                                      به صد لابه بهشت اندر نیایی

قرار جان شمس الدین تبریز                                      که جانم را مباد از وی جدایی

جدایی تن مرا خود بند کردست                                   هم از وی چشم می دارم رهایی

که دست جان او چندان درازست                                 که عقل کل کند یاوه کیایی

هزاران شکر ایزد را که جانم                                    به عشق چشم او دارد روایی

فحمدا ثم حمدا ثم حمدا                                             بما اروانی خلاق السماء

من النور الممدد کل نور                                           من الکنز المکنز فی الخفاء

وآتاهم من الاسرار فضلا                                          و نجاهم بها کل البلاء

و احیاهم بروح عاشقی                                            طلیق من هجومات الوباء

طلب منی بشیرالوصل یوما                                       قباء الروح انزعت قبایی

لقیت من فضایلهم مرادا                                           و اوصافا تجلت بالبهاء

وجاد الصدر شمس الدین یوما                                    حیوتیا دوامیا جزایی

رایت البخت یسجدنی اذاما                                        تکرم سیدی بالالبهاء

وآتانی علامته بعشق                                               دوام سرمدی فی بقایی

علمت بابتداء حال عشقی                                          تمامة دولة فی الانتهاء

فلا اخلالة ظلا علینا                                               فذاک جمیع طمعی وارنجایی

فحاشا بل عنایته بحور                                            غریق منه بغیی وابتغائی

معانی روحنا ماء زلال                                            و بالا لفاظ ما زج بالدماء

 

3185

عزیزی و کریم و لطف داری                                    ولیکن دور شو، چون هوشیاری

نشاید عاشقان را یار هشیار                                      ز هشیاران نیاید هیچ یاری

مرا یکدم چو ساقی کم دهد می                                    بگیرم دامن او را به زاری

صراحی وار خون گریم به پیشش                                بجوشم همچو می در بی قراری

که از اندیشه بیزارم، بده می                                     مرا تا کی به اندیشه سپاری؟!

چه حیله سازم ای ساقی؟! چه حیله؟!                            که حیله آفرین و حیله کاری

به حجت هر دمم بیرون فرستی                                  که بس باغیرتی و تنگ باری

برون و اندرون و جام و می نیست                               ولیکن در سخن اینست جاری

قفی یا ناقتی هذا مناخ                                             ولا تسرین من هذاالدیار

فدیت العشق ما احلی هواه                                         تقطع فی هواه اختیاری

فلا تشغلنی یا ساقی بلهو                                           واسکرنی بکاسات کبار

ایا بدرالتمام اطلع علینا                                            بحق العشق اسمع، لاتمار

وخلصنی من الدنیا واسکر                                        فلا ادری یمینی من یساری

 

3186

بگو ای تازه رو، کم کن ملولی                                   که تو رو تازه از اصل اصولی

خیالی گول گیری گر بیاید                                        چنین داند که تو مغرور و گولی

به زخم سیلیش از دل برون کن                                  که تا عبرت بگیرد هر فصولی

خیال بد رسول دیو باشد                                          تو او را توبه ی ده از رسولی

خیالی در تو آویزد، بیفتی                                         ترا وهمی پژولاند، پژولی

خیالی هست چون خورشید روشن                                خیالی چون شب تاریک لولی

اگر مردانه گوش او بمالی                                        ترا کافر کند وهم حلولی

برای تو مهان در انتظارند                                        سبکتر رو، چرا در مول مولی؟

خیالات اتتکم کالخیول                                             فدسوها ثقاتی! فی السقول

خیالات مضلات کذاب                                             لحاها الله ربی بالافول

فطوبی للذی یعلو علاه                                             و یقطع عرقها قبل الحصول

الهی قدیمی علی                                                   صفی القلب من غش الغلول

علی الله بیان ما نظمنا                                             مفاعیلن مفاعیلن فعولی

 

3187

اتی النیروز مسرورالجنان                                        یحاکی لطفه لطف الجنان

بهار از پرده ی غم جست بیرون                                 به کف بر، جامهای شادمانی

سقوا من نهره روض الامالی                                     خذوا من خمره کاس الامانی

هوا شد معتدل، هنگام آنست                                      که می سوری خوری و کام رانی

فللاشجار اصناف المعالی                                         وللانوار انواع المعانی

درین دفتر بسی رمزست موزون                                 چه باشد گر تو زین رمزی بدانی؟

لان ضیعت عمرا قبل هذا                                         تدارک ما مضی فی ذاالزمان

مران از گوش صوت ارغنون                                    مده از دست جام ارغوانی

لتغدوا روحک فی کل یوم                                         باصوات المثالث والمسانی

ازین خوشتر بهاری، دیر یابی                                   فرو مگذار این را تا توانی

 

3188

ادر کاسی و دعنی عن فنونی                                     جننت فلا تحدث من جنونی

نه چون ماندست ما را، نی چگونه                               ندانم تو دلاراما که چونی

رایت الناس للدنیا زبونا                                           و ذقت العشق فالدنیا زبونی

مترس از خصم و تو فارغ همی باش                            که عاشق هست آن بحر فزونی

فما للخلق یا صاحی ظهوری                                      و ما للخلق یا صاحی کنونی

اگر عشقم درون آرام گیرد                                        کجا بیندم این خلق برونی

و مادام الهوی تغلی فوادی                                         فلا تطمع قراری اوسکونی

ایا نفس ملامت گر، خمش کن                                    که هم تو در ضلالت رهنمونی

ضلال العشق یا صاحی حلالی                                    خراب العشق یا صاحی حصونی

زهی کشتی شاهانه که عشق است                                که رانندش درین دریایی خونی

فتبریز و شمس الدین قصدی                                      انادیهم، خدونی اوصلونی

 

3189

یا ساقی اسقنی براح                                               عجل فقد استضا صباحی

واستنور جملة النواحی                                            یا معتمدی و یا شفایی

یا ساقیتی و نور عینی                                             یا راحة مهجتی وزینی

یا بدر اما تقل من این؟                                            یا معتمدی و یا شفایی

چون از رخ او نظر ربودی                                      هر لحظه که با خودی جهودی

بی آتش عشق دانک دودی                                        یا معتمدی و یا شفایی

قد جآء قلندر مباحی                                               یا ساقی اقبلی براح

واسقیه کذا الی الصباح                                            یا معتمدی و یا شفایی

زان روی که جان و جان فزایی                                  از یک نظری تو دلربایی

حقست ترا که بی وفایی                                           یا معتمدی و یا شفایی

سر دست بر آن قرار بودن                                       با فصل خزان بهار بودن

با یار رمیده یار بودن                                             یا معتمدی و یا شفایی

زان رو که ز هر خسیم خسته                                    اسرار تو ای مه خجسته

گوییم ولیک بسته بسته                                            یا معتمدی و یا شفایی

در عشق درآمدی بچستی                                         وانگاه تو لوح ما بشستی

بستیم و تو بسته را شکستی                                       یا معتمدی و یا شفایی

زین آتش در هزار داغیم                                         وز داغ چو صد هزار باغیم

وز ذوق تو چشم وهم چراغیم                                    یا معتمدی و یا شفایی

گویند که:  در جفاست، اسرار                                    باور کردم ز عشق آن یار

نی نی، نه حد جفاست این کار                                   یا معتمدی و یا شفایی

ای دل تو به عشق چند جوشی؟!                                 تا کی تو ز عاشقی خروشی؟!

در عشق خوش است هم خموشی                                 یا معتمدی و یا شفایی

ای نقش خیال شهره یاری                                        از دیده ی ما مرو تو، باری

ای از رخ دوست یادگاری                                        یا معتمدی و یا شفایی

ای باغ بمانده از بهاری                                           گل رفت و بمانده سبزه زاری

می کن تو به صبر، دار داری                                    یا معتمدی و یا شفایی

من بند تو یار می گزینم                                           لیک از تبریز شمس دینم

در آتش عاشقی چنینم                                             یا معتمدی و یا شفایی

 

3190

سلب العشق فوادی، حصل الیوم مرادی                          بزن ای مطرب عارف، که زهی دولت و شادی

اذن العشق تعالوا، لتذوقوا و تنالوا                                هله ای مژده شیرین، چه نسیمی و چه بادی!

کتب الروح سراحی الکاس صیاحی                              ز تو اندر دورانم، که ره دور گشادی

لخلیلی دورانی، لحبیبی سیرانی                                   چو جهت نیست خدا را، چه روم سوی بوادی؟!

نه که بر کعبه ی اعظم دورانست و طوافی؟                     دورانی و طوافی لک، یا اهل ودادی

فتح العشق رواقا فاجیبوه سباقا                                    هله در گلشن جان رو، چو مریدی و مرادی

لتری فیه خمورا، و نشاطا و سرورا                             که چنان عیش ندیدی تو از آن روز که زادی

انا قصرت کلامی، فتفضل بتمامی                                بگشا شرح محبت هله بر رغم اعادی

 

3191

کالی تیشی آینوسوای افندی چلبی                                 نیمشب بر بام مایی، تا کرا می طلبی

گه سیه پوش و عصایی، که منم کالویروس                      گه عمامه و نیزه در کف که غریبم عربی

چون عرب گردی، بگویی فاعلاتن فلاعات                      ابصرالدنیا جمیعا فی قمیصی تختبی

علت اولی نمودی خویش را با فلسفی                            چه زیان دارد ترا؟! تو یاربی و یاربی

گر چنینی، گر چنانی، جان مایی جان جان                      هر زبان خواهی بفرما، خسروا، شیرین لبی

ارتمی اغاپسودی کایکا پراترا                                    نور حقی یا تو حقی، یا فرشته یا نبی

با نه اینی و نه آنی، صورت عشقی و بس                       با کدامین لشکری و در کدامین موکبی؟

چون غم دل می خورم، یا رحم بر دل می برم                  کای دل مسکین، چرا اندر چنین تاب و تبی؟!

دل همی گوید  برو من از کجا، تو از کجا!                      من دلم تو قالبی رو، رو، همی کن قالبی

پوستها را رنگها و مغزها را ذوقها                              پوستها با مغزها خود کی کند هم مذهبی؟!

کالی میراسس نزیتن بوستن کالاستن                             شب شما را روز گشت و نیست شبها را شبی

من خمش کردم، فسونم، بی زبان تعلیم ده                        ای ز تو لرزان و ترسان مشرقی و مغربی

شمس تبریزی، برآ چون آفتاب از شرق جان                    تا گشایند از میان زنار کفر و معجبی

 

3192

لا یغرنک سد هوس عن رایی                                    کم قصور هدمت من عوج الارآء

اشتهی انصح لکن لسانی قفلت                                    اننی انصح بالصمت علی الاخفاء

این همه ترس و نفاق و دودلی باری چیست                     نه که در سایه و در دولت این مولایی؟!

بیم ازان می کندت، تا برود بیم از تو                            یار ازان می گزدت، تا همه شکرخایی

شمس تبریز شمعیست که غایب گردد                            شب چو شد روز چرا منتظر فردایی؟!

 

3193

غدرالعشق فزلت قدمی                                            مزج الفرقة دمعی بدمی

و حنی القلب بما اورثنی                                          ندما فی ندم فی ندم

کرة الحجب وجودی و نآی                                        اسفا لیت وجودی عدمی

و سقی الصب و قد اسکرنی                                      شرب القلب و ماذاق فمی

ای صنم لطف ترا می دانم                                        نیم ای دوست، بدان حد عجمی

ز لطیفی تو، گر شکر ترا                                        بدل اندیشم، ترسم برمی

من کی باشم؟! که تو بر تخت جمال                              حسرت شاه و سپاه و حشمی

منه انگشت تو بر حرف کژم                                     من اگر حرف کژم تو قلمی

سبق الجود وجودی قدما                                           منک، یا انت ولی النعم

به حق جود وجودت که مبر                                      ز من بی دل و هذا قسمی

لا تبح قتلی بالصد وصل                                          و اجرنی، انا صید الحرم

 

3194

وقتت خوش ای حبیبی، بشنو بحق یاری                         ارحم حنین قلبی لا تسع فی ضراری

دل را مکن چو خاره، مگزین ز ما کناره                        یا منیة الفواد، دار ولا تمار

ساقی خاص روحی، در ده می صبوحی                         اللیل قد تولی و البدر فی التواری

ای برده هوش ما را، یار آر دوش ما را                         اسقیتنا کوسا صرفا علی الخمار

مار را خراب کردی، غرق شراب کردی                        حتی بدا و افشا، ما کان فی سراری

سلطان خیل مایی، لیلی لیل مایی                                 یا لدة اللیالی، یا بهجة النهار

ای سر طور سینا وی نور چشم بینا                              انت الکبیر فینا، فارحم علی اصغار

هین نوبت جنون شد، مستی ما فزون شد                         یا مسکرالعقول، یا هادم الوقار

شاه سخن ور آمد، موج سخن درآمد                              نحن الصدا نصدی، والله خیر قاری

 

3195

درهم شکن چو شیشه خود را، چو مست جامی                  بد نام عشق جان شو، اینست نیکنامی

پرذوق، چون صراحی بنشین، اگر نشینی                       کن کالقدح مذیقا للقوم فی القیام

عقل تو پای بندی، عشق تو سربلندی                             العقل فی الملام والعشق فی المدام

الدیک فی صیاح، واللیل فی انهزام                               والصبح قد تبدی فی مهجة الضلام

معشوق غیر ما، نی، جز که خون ما، نی                        هم جان کند رئیسی، هم جان کند غلامی

دل را کباب کردی، خون را شراب کردی                       یا من فداک روحی یا سیدالانام

ز اندیشه شو پیاده، تا بر خوری ز باده                          من راوق قدیم، مستکمل القوام

مستفعلن فعولن، آتش مکن مجوشان                              زیرا کمال آمد، دیگر نماند خامی

می گو تو هرچه خواهی، فرمان روا و شاهی                   سلمت یا عزیزی، یا صاحب السلام

باده چو با خیزان، چون پشه غم گریزان                        لا تعذلوا السکارا افدیکم کرامی

تبریز شاد بادا، ز اشرق شمس دینم                              فالشمس حیث تجری للمشرقین حامی

 

3196

بار منست او بچه نغزی، خواجه اگرچه همه مغزی             چون گذری بر سر کویش، پای نکونه که نلغزی

حدثنی صاحب قلبی، طهرلی جلدة کلبی                          اضحکنی نور فوادی، اسکرنی شربة ربی

وز در بسته چو برنجی، شیوه کنی زود بقنجی؟!                شیوه مکن، قنج رها کن، پست کن آن سر، که بگنجی

طاب لحبی حرکاتی، صار خساری برکاتی                      انت حیاتی و تعدی، طال حیاتی بحیاتی

جان دل تو، دل جانی، قبله ی نظاره کنانی                      چونک شود خیره نظرشان، از ره دلشان بکشانی

عمرک یا عمر و تولی، زادک یا زید تجلی                      کم تنم اللیل؟! تنبه! قد ظهرالصبح، تجلی

خانه ی دل را دو دری کن، جانب جان راه بری کن            طالب دریای حیاتی، سنگ دلا، رو گهری کن

یا سندی انت جمالی ، انت دلیلی ودلالی                         کیف تجوز و ترجی، تعرض عنی لملالی

جان و روان خیز روان کن، با شه شاهان سیران کن          هیچ بطی جوید کشتی؟! جان شده ی ترک مکان کن

قد طلع البدر علینا، قد وصل الوصل الینا                        یا فاتی وافق بدر فیه نذرنا والینا

ای طربستان، چه لطیفی؟! ای سرمستان چه ظریفی؟!         ده بخوری تو بدهی یک، کی بود این شرط حریفی؟!

کل مساء و صباح یسکرناالعشق براح                           قد یاس المحزن منا، التحق الحزن بصاح

بس کن گفتار رها کن، باز شهی قصد هوا کن                  باز رو ای باز بدان شه، با شه خود عهد و وفا کن

بسکم الهجر فعودوا، فی طلب الوصل سعود                      امتنع الوصل بشح، اجتنبواالشح، وجودوا

 

3197

سیدی ایم هو کی، خذیدی ایم هو کی                             ارنی وجهک ساعة، نقتدی ایم هو کی

من ردا اکرامکم، نرتدی ایم هو کی                              فی سناسیمائکم نهتدی، ایم هو کی

خوش بود از جام تو، بیخودی ایم هو کی                        در صبوح از نقل تو، نغتدی ایم هو کی

همچو مه در شهرها، شاهدی ایم هو کی                         از همه بیندت، مقتدی ایم هو کی

حاضر و آواره را، مسندی ایم هو کی                           کعبه وار آفاق را، مسجدی ایم هو کی

برد عشقت از دلم، زاهدی ایم هو کی                            اسکتوا ذاک الخیال، قایدی ایم هو کی

 

3198

گهی پرده سوزی، گهی پرده داری                               تو سر خزانی، تو جان بهاری

خزان و بهار از تو شد تلخ و شیرین                             توی قهر و لطفش، بیا تا چه داری

بهاران بیاید، ببخشی سعادت                                      خزان چون بیاید، سعادت بکاری

ز گلها که روید بهارت ز دلها                                    به پیش افکند گل سر، از شرمساری

گرین گل ازان گل یکی لطف بردی                              نکردی یکی خار در باغ خاری

همه پادشاهان، شکاری بجویند                                   توی که به جانت بجوید شکاری

شکاران به پیشت، گلوها کشیده                                   که جان بخش ما را، سزد جان سپاری

قراری گرفته، غم عشق در دل                                   قرار غم الحق دهد بی قراری

دلا معنی بی قراری بگویم                                        بنه گوش، یارانه بشنو، که یاری

فدیت لمولی به افتخاری                                           بطی الاجابة، سریع الفرار

و منذ سبانی هواه، ترانی                                         اموت و احیی، بغیر اختیاری

اموت بهجر، و احیی بوصل                                      فهذاک سکری، وذاک خماری

عجبت بانی اذرب بشمس                                         اذا غاب عنی زمان التواری

اذا غاب غبنا، و ان عاتعدنا                                       کذا عادة الشمس فوق الذراری

بمائین یحیی، بحس و عقل                                        فذوا الحس راکد، وذوا العقل جاری

فماالعقل، الا طلاب المواقب                                       و ماالحس الاخداع العواری

فذو العقل یبصر هداه و یخضع                                    و ذوالحس یبصر هواه یماری

گهی آفتابی ز بالا بتابی                                           گهی ابرواری چو گوهر بتابی

زمین گوهرت را به جای چراغی                                نهد پیش مهمان به شبهای تاری

ز من چون روی تو ز من رود هم                               برم چون بیایی، مرا هم بیاری

 

3199

الام طماعیة العاذل                                                ولا رای فی الحب للعاقل

برادر، مرا در چنین بی دلی                                      ملامت رها کن، اگر عاقلی

یراد من الطبع نسیانکم                                            و یا بی الطباع علی الناقل

تو عاقل ازانی که عاشق نه ی                                    ترا قبله عشقست اگر مقبلی

و انی لا عشق، من عشقکم                                       نحولی و کل فتی ناحل

به صورت فریبی مرا روز و شب                               ز جان برنخیزی که بس کاهلی

و لوزلتم، ثم لم ابککم                                             بکیت علی حبی الزائل

منم مرغ آبی، توی مرغ خاک                                    ازین منزلم من، تو زان منزلی

اینکر خدی دموعی و قد                                          جری منه فی مسلک سابل؟

لکم دینکم خوان، ولی دین برو                                   وگر نی بوصل آ، اگر واصلی

اول دمع جری فوقه؟                                              و اول حزن علی راحل؟

بر آفتابست مه در کمی                                            ازو دور ماند گه کاملی

وهبت السلو لمن لا منی                                           و بت من العشق فی شاغل

چو جان ولی شد قرین قمر                                       ببارد چو باران بلا، بر ولی

ولو کنت فی اسر غیرالهوی                                       ضمنت ضمان الی وائل

فلا استغیث الی ناصر                                             ولا اتضعضع من خاذل

ازین در برد جمله عالم مراد                                     برین در بمیرم، چو تو سایلی

کان الجفون علی مقلتی                                            ثیاب شققن علی ثاکل

برین در چو دری درون صدف                                  چو دوری، چو ریمی، که در دملی

 

3200

هذا طبیبی، عند الدوآء                                            هذا حبیبی، عند الولاء

هذا لباسی، هذا کناسی                                            هذا شرابی، هذا غذایی

هذا انیسی، عندالفراق                                             هذا خلاصی، عند البلاء

قالوا تسلی، حاشا و کلا                                           قلبی مقیم، وسط الوفآء

این کان احمد، قلبی تعمد                                          روحی فداه، عند الفنآء

ان کان شاکی، یبغی هلاکی                                       سمعا و طاعه ذا مشتهایی

هذا سلحدار، لایدخل الدار                                         الا بدینار، عند الابآء

مونی حیاتی، حصدی نباتی                                       حبسی نجاتی، مقتی بقایی

یا من یلمنی، مالک و مالی                                        صبری محال فی الاتقآء

روحی مصیب، قلبی مصاف                                      صبری مذاب، فی حرنایی

انا نسینا، ما قد لقینا                                               لما راینا، بدر الضیآء

یا ذوفنونی، ابصر جنونی                                         فوق الظنون، خرق الحیاء

امروز دلبر یکبار دیگر                                           آمد که گیرد مرغ هوایی

گر او پذیرد، ده ده بگیرد                                         لیکن بخیلست، در رخ نمایی

بر گرد دلبر، پانصد کبوتر                                        پر می فشانند، بهر گوایی

ای نیم مرده، پران شو اینجا                                      کاینجا نماند، بی اشتهایی

مستان کم زن، رستند از تن                                      دزدم گلیمی، من از کسایی

 

3201

یا ساقی الحی اسمع سوالی                                        انشد فوادی، واخبر بحال

قالو تسلی، حاشا و کلا                                            عشق تجلی من ذی الجلال

العشق فنی، والشوق دنی                                          والخمر منی، والسکر حالی

عشق وجیهی، بحر یلیه                                           والحوت فیه روح الرجال

انتم شفایی، انتم دوایی                                             انتم رجایی، انتم کمالی

الفخ کامن، والعشق آمن                                           والرب ضامن، کی لاتبالی

عشق موبد، فتلی تعمد                                             و انا معود، باس النزال

گفتم که:  ما را هنگامه بنما                                       گفت:  اینک اما تو در جوالی

بدران جوال و سر را برون کن                                  تا خود ببینی کندر وصالی

اندر ره جان پا را مرنجان                                       زیرا همایی با پر و بالی

گفتم که:  عاشق بیند مرافق                                       گفتا که:  لالا ان کان سالی

گفتم که:  بکشی تو بی گنه را                                    گفتا:  کذا هوالوصل غالی

گفتم  چه نوشم زان شهد؟  گفتا                                   مومت نباشد هان، تا نمالی

انعم صباحا، واطلب رباحا                                        وابسط جناحا فالقصر عالی

می نال چون نا، خوش همنشینا!                                 حقست بینا، هر چون که نالی

انا وجدنا درا، فقدنا                                                لما ولجنا، موج اللیالی

می گرد شبها، گرد طلبها                                         تا پیشت آید نیکو سگالی

می گرد شب در، مانند اختر                                      ان اللیالی بحراللالی

دارم رسولی، اما ملولی                                           یارب خلص، عن ذی الملال

عندی شراب لوذقت منه                                           بس شیرگیری، گرچه شغالی

درکش چو افیون، واره تو اکنون                                 گه در جوابی، گه در سوالی

من سخت مستم، به خود خوشستم                                یا من تلمنی، لم تدر حالی

جانا فرود آ، از بام بالا                                           وانعم بوصل، فالبیت خالی

گفتم که:  بشنو، رمزی ز بنده                                    گفتا که:  اسکت یا ذاالمقال

گفتم:  خموشی صعبست  گفتا:                                    یا ذاالمقال، صرذاالمعالی

کس نیست محرم، کوتاه کن دم                                   والله اعلم، والله تالی

 

3202

هذا سیدی، هذا سندی                                              هذا سکنی، هذا مددی

هذا کنفی، هذا عمدی                                              هذا ازلی، هذا ابدی

یا من وجهه، ضعف القمر                                         یا من قده صعف الشجر

یا من زارنی، وقت السحر                                        یا من عشقه نور نظری

گر تو بدوی، ور تو بپری                                         زین دلبر جان، خود جان نبری

ور جان ببری از دست غمش                                    از مرده خری، والله بتری

ایلا کلیمو ایلا شاهمو                                              خراذی دیذیس ذوزمس آنیمو

پوذپسه بنی، پوپونی لالی                                         میذن چاکوس کالی تو یالی

از لیلی خود مجنون شده ام                                       وز صد مجنون افزون شده ام

وز خون جگر پرخون شده ام                                    باری بنگر تا چون شده ام

گر زانک مرا زین جان بکشی                                   من غرقه شوم، در عین خوشی

دریا شود این دو چشم سرم                                       گر گوش مرا زان سو بکشی

یا منبسطا فی تربیتی                                              یا مبتشرا فی تهنیتی

ان کنت تری ان تقتلنی                                            یا قاتلنا انت دیتی

گر خویش تو بر مستی بزنی                                     هستی تو بر هستی بزنی

در حلقه درآ بهر دل ما                                            شکلی بکنی دستی بزنی

صدگونه خوشی دیدم ز کسی                                     گفتم که:  لبت ، گفتا:  نچشی

بر گورم اگر آیی بنگر                                            پرعشق بود چشمم ز کشی

آن باغ بود بی صورت بر                                        وآن گنج بود بی صورت زر

شب عیش بود بی نقل و سمر                                     لاتسالنی زان چیز دگر

 

3203

طیب الله عیشکم، لا اوحش الله من ابی                           لست انسی احبتی، والجفا لیس مذهبی

سایه بر بندگان فکن، که تو مهتاب هر شبی                     سخنی گو، خمش مکن، که به غایت شکر لبی

ما تسلیت عنکم، ما نسینا حقوقکم                                 نصب عینی خیالکم لیس حسناه یختبی

جان سوارست و فارسی، خر تن زیر ران او                   زشت باشد که زیر خر، کند این روح مرکبی

فتح الله عیننا، جمع الله بیننا                                       خفرات اتیننا، بجمال و غبغب

هله زین نیر درگذر، بده آن جام معتبر                           که دل و جان ز جام او، برهد زین مذبذبی

املاالکاس لا تقل لنداماک اصبروا                                نفدالصبرالتقی یا حبیبی و صاحبی

زمن از تو دونده شد، فلکت نیز بنده شد                         دو جهان از تو زنده شد چه دلاویز مشربی!

حیث ما حاول الثری، فمه جانب السما                           حبث ما حل خاطری، انت قصدی و مطلبی

دل به اسباب این جهان به امید تو می رود                       که تو اسباب را همه بید خود مسببی

ز تو مشغول می شود به سببها ضمیرها                         خبرش نی ز قرب تو، که تو از قرب اقربی

املا لکاس صاحبی، من دنان ابن راهب                         یا کریما مکرما تتجمل و تطرب

هله خامش مگو صلا، تو که داری بخور هلا                    چو درین ظل دولتی ز چه رو در تقلبی؟!

سکرالقوم فاسکتوا طرب الروح فانصتوا                         وصلوا لا تعربدوا طلبا للتغلب

 

3204

یا ملک المبعث والمحشر                                          لیس سوی صدرک من مصدر

سر نبری ای سر، اگر سر بری                                  آن ز خری دان که تو سر واخری

مقلة عینی لک یا ناظری                                          نظرة قلبی لک یا منظری

همچو پری، باش ز خلقان نهان                                  بر نپری تا نشنوی چون پری

غاب فوادی لم غیبته                                               بعد حضوری لک، یا محضری

بر سر خشکی چو ثقیلان مران                                   برتر از آنی که روی برتری

منزلناالعرش و ما فوقه                                            عمرک یا نفس قمی، سافری

جمله چو دردند به پایان خم                                       سرور از آنی تو، که تو سروری

قلت الا بدلنا سلما                                                  اسلمک الصبر قفی واصبری

چند پس پرده و از در برون                                      بر در این پرده، اگر بر دری

قالت هل صبری الا به                                            هل عقدالبیع بلا مشتری

می مفروش از جهت حرص زر                                 جوهر می خود بنماید زری

اذ حضرالراح فما فاتنا                                            افتح عینیک به وابصری

می بفروشی، چه خری؟! جز که غم                             دین بفروشی چه بری؟! کافری

قر به العین کلی واشربی                                          قد قرب امنزل فاستبشری

وصلت فانی ننماید بقا                                             زن نشود حامله از سعتری

 

3205

روزن دل! آه چه خوش روزنی                                  یا تو مگر روزن یار منی

عمرک یا نخلة هل تاذنی                                          نحو جنی غصنک کی نجتنی

روزن آن خانه اگر نیستی                                        پس تو ز چه روی چنین روشنی

کل سراج حدث ینطفی                                            غیرک یا اصلی یا معدنی

هرچه کند چرخ مطوق بود                                       جز تو که بنیاد بقا می کنی

اتخذالحرص هنا مسکنا                                           دونک یا نفس فلا تسکنی

دانه ی دامست، چرا می خوری؟!                                آهن سردست، چرا می زنی؟!

شربة اهوائک مسمومة                                            حیلة اعدائک فی المکمن

سخته کمانیست، پس این کمین                                    بر پر! چون تیر، چرا ایمنی؟!

قد نفد العمر وضاق المدی                                         خذ بیدالهالک یا محسنی

گر دو جهان ملک شود مرمرا                                    بی تو گدایم، نشوم من غنی

غیر سنا وجهک لا نشتهی                                        ای وسوی عشقک لا نقتنی

 

3206

اضحکنی بنظرة، قلت له فهکذی                                  شرفنی بحضرة، قلت له فهکذی

جاء امیر عشقه ازعجنی جنوده                                   امددنی بنصرة، قلت له فهکذی

جملنی جماله، نورنی هلاله                                       اطربنی بسکرة، قلت له فهکذی

یسکن فی جوارنا، تسکن منه نارنا                               یدهشنا بعشرة، قلت له فهکذی

نور وجهه الدجی، صدق لطفه الرجا                             اکرمنی بزورة، قلت له فهکذی

نال فوادی کاسه عظمه و باسه                                    فاز به بخمرة، قلت له فهکذی

من تبریز شمس دین یسمع منی الانین                            یکرمنی بسفرة، قلت له فهکذی

 

3207

قد اسکرنی ربی من قهوة مد راری                               واستغرقنی الساقی من نائله الجاری

یا قهوة اجلالی، یا دافع بلبالی                                     ما جات هنا الا کی تکشف اسراری

قد کلفنی عشقی، الصبوة لا تشفی                                 اصعدت به عمری، ادرکت به ثاری

سقیا لک یا ساقی، من نائلک الباقی                              لا تسر الی صدری، انی لک یا ساری

فزنا بمطایاکم جدنا بعطایاکم                                      من اسعد یلقاکم لا یلدغه ضاری

ذاالحال حوالینا و انشق به عینا                                   لا زال لنا زینا من حلة انواری

یا سمعی و یا شمعی یا سکری و یا شکری                      یا راحی و یا روحی من غیرک اغیاری

 

3208

الا فی الغشق تشریفی و عیدی                                    تعالوا نحو عشق منستزید

دعانا من تعالی عن حدود                                         نجی المحدود بالعین الحدید

دعانا بحر ذی ماء فرات                                          فانکرنا التیمم بالصعید

دعانا خالق کل دعاء                                              تخاسر عندنا کل بعید

نسینا کل شی مذ ذکرنا                                            مقامات تعالت عن ندید

بدایات نهایات لدیها                                                مجال الروح فی جد جدید

 

3209

نسیت الیوم من عشقی صلاتی                                    فلا ادری عشائی من غداتی

فوجهک سیدی! شمسی و بدری                                   و نثری منک یاقوت الزکاة

نداک سکرة الارواح طرا                                         و فی لقیاک طاع ء کل ناتی

لقد نهج الهوی منهاج کبد                                          فضاعت فی مناهجه ثباتی

و ادنی ما لقینا فی هواه                                            حیوة فی حیوة فی حیات

تشبثنا باذیال کرام                                                 باید تایبات آیبات

فما اغنی التشبث للسکاری                                        و ما النتفعوا بآیات النجاة

و انی الاستقامة والتوقی                                           لقلب بعد شرب المنکرات؟!

 

3210

اتاک الصوم فی حلل السعود                                      فدم واسلم علی رغم الحسود

وصم وافطر و عید فی نعیم                                       لک العمر الموبد بالخلود

فلا زالت تزف لک التهانی                                        مهناة من الملک الودود

فشکرا ثم شکرا ثم شکرا                                          لاوراد العطا خیرالورود

و سقیا ثم سقیا ثم سقیا                                             لجود بعد جود بعد جود

و کاسا قد سقیناه دهاثا                                             یری رقراقها تحت الجلود

ینابیع جرت شرقا و غربا                                         کانهارالجنان بلا رکود

و نیران الشباب موقدات                                           بسعد لا یخاف من الخمود

براح الروح روحی! قرعینا                                       و یا نفسی دعاک الجد عودی

و ارض الله واسعة فسیح                                          الی رب روف بالوفود

ینادی ربنا، عودوا الینا                                            اجبیونا و اوفوا بالعقود

ازهدا فی ملاقاتی و عندی                                         وجود، فی وجود فی وجود

ولم یخسر طلوب فی فنائی                                        ولم یمکن خلاف فی وعودی

خمش کردم که هر ناگفته ی را                                   بدیدم من که دیدی و شنودی

 

3211

نسیم الصبح جد بالابتشار                                         و بشر حین یاتی بانتشار

واتحفنی لباس الجد منه                                            فانی من لباس الجد عاری

فقد احرقت فی صد و بعد                                          بنار لا تسلنی ای نار

اما تصغی الی قلب حریق                                         ینادی، یا حذاری، یا حذاری

و مما خان بی دهر قتول                                          و ما قدحان لی ادراک ثاری

اذا ما فیک افنی فیک احیی                                       اذا ما انت جاری، انت جاری

ظللت کیونس فی بطن حوت                                      فمذ صح الهوی کسروا فقاری

الا یا صاح انظر فی خدودی                                      تری او صافه ان کنت قاری

 

3212

الا یا مالکا رق الزمان                                            الا یا ناسخا، حسن الغوانی

الا من لطفه ماء زلال                                             و مافی الکون ظرف کالاوانی

سجود کل اوج او حضیض                                        بشمس الدین سلطان المعانی

الا تبریز بشراک دواما                                            و صار ساجدیک المشرقان

ظل الله تبریزا بظل                                                تضعضع من تصوره جنانی

تعالی عن مدیحی، قد تعالی                                       ولکن لیس صبر فی لسانی

 

3213

املا قدح البقا ندیمی!                                              من خمرة دنک القدیم

صحیح المی و داو سقمی                                          من غمزة لحظک السقیم

للعشق ظعنت یا مقیما                                              والظاعن طالب المقیم

قد قیل بمن یراک یوما                                             بشراک بغیهة النعیم

لایدرک عادلی بعقل                                               فوارة عشقی القدیم

قدامک روضة المعالی                                             ایاک سعاد! ان تقیمی

هل اغد سعاد ذات یوم                                             سکران بذلک الحریم

تبریز و شمس و دین مولی                                       ذوالبهجة والید الکریم

 

3214

یا مالک دمة الزمان                                               یا فاتح جنة الامعانی

لا هوتک موضح المصادر                                        ناسوتک سلم الامانی

من رام لقاک فی جهات                                           ردوه بفول لن ترانی

کم اتلفنی بلن حبیبی                                               لما اتلفنی بلن اتانی

کم رد علی بات وصل                                             کم عنه رجعت قد دعانی

کم عانق روحه و روحی                                          کم جالسنی بلا مکان

کم البسنی ببرد تیه                                                 کم اطعمنی و کم سقانی

کم اسکرنی بکاس حب                                            بین الحرفاء و المغانی

یا قلب کفاک لا تطول                                             بالله علیک یا لسانی

 

3215

یا ساقیة المدام هاتی                                               وامحوا بمدامة صفاتی

من عین مدامة رحیق                                              لا تمزجها من الفرات

اشبع طربا و رو عیشا                                            لا تخش ملامة الوشاة

لا تسکر جاهلا لایما                                              واسکر نفرا من الکفاة

قم فاسب بوجنتیک عقلی                                          قم فاقن بمقلتیک ذاتی

بشری بولوج روح قدس                                           ینجی نظری من الکفاة

لاخوف ولا فنا لذات                                               لا ینعشه من الممات

لا امن و لا امان حتی                                             اقطع طمعی من نجات

تبریز نحقتنی و الا                                                فاحسب بدنی من الموات

 

3216

طارت حیلی و زال حیلی                                         اصبحت مکابدا لویلی

قد اظلم بالجوی نهاری                                            کیف اخبرکم انا بلیلی

ما املاء عصتی و وجدی                                         ما افرع من رضاک کیلی

 

3217

قالت الکاس ارفعونی کم تحبسونی                                ان جسمی فی زجاج بالنوی لا تکسرونی

اجعلوا الساقی خبیرا عارفا عنه سلونی                           اننی لست احب المفتری لا تظلمونی

فاذا انتم سکرتم فوق السکر سکرا                                فاقرعوا باب التقاضی واسالوا لا تقنطونی

کنت فی سیر خفی صورتی فی ذالسکون                         خلتمنی کالجماد ذاک من نکس العیون

ان اردتم انتعاشا فاتقوا مکرالظنون                               ان نکستم فاستقیموا واحذروا ریب المنون

 

3218

ترکبن طبقا عن طبق مولائی                                     انت کالروح و نحن لک کالاعضآء

کیف یبقی فطنا، من نزل العشق به                               کیف یروی کبد ذاب من استسقاء

کم خلقنا و نقضنا لک، لا عهد لنا                                 خدعة ان ضمن المفلس للایفاء

طاب ما ادبنی دهری بالضر ولم                                  یغن عنی ادب یصرف عنی دائی

عشقت جملة اجزاء وجودی قمرا                                 عاینته سحرا من افق الالاء

لا تواخذ فلکا حق اذا فارقه                                        قمر مثلک یا محترق الضواء

قلة الصبر و الا انا فی المدح مسی                                هل یجوز شبه الشی بلا اشیاء

یشعر العاشق و هو عجم فی عجم                                فیک وارتج لسان العرب العرباء

غلب الفرد علی الشفع بلی واتحدا                                 ان تثنی شبح فی نظر الحولاء

 

3219

اسفا لقلبی یوما هجرالحبیب داری                                و تحرقت ضلوعی و جوانحی بناری

و سعادة لیوم نظرالسعود فینا                                      نزل السهیل سهلا و اقام فی جواری

فدخلت لج بحر بطرا بما اتانی                                    فغرقت فیه لکن نظرالحبیب جاری

فتحت عیون قلبی فرایت الف بحر                                و مراکبا علیها بهوی الهوا سواری

تبریز حض فضلا و ترابه کمالا                                  بشعاع نور صدر هو افضل الکبار

تبریز اشفعی لی بشفاعة الی من                                  زعقات وجد قلبی لحقتة بالتواری

و لاجل سو حالی بتواضعی لدیه                                  و تعرضی هوانی بهواه والصغار

و تقول لا تقطع کبدا رهین شوق                                  برجاک ما یرجی و یذوب بالبواری

و تتوب من ذنوبی و تجاسری علیه                               و لیه عود قلبی و نهایة الفرار

لمعات شمس دین هو سیدی حقیقا                                 هی اصل اصل روحی و وراء هاعواری

جمع الاله شملا قطعته شقوة لی                                   فهو الکبیر یعفو لجنایة العصاری

 

3220

لا قی الفراش نارا کن هکذا حبیبی                               فی النار قد تواری کن هکذا حبیبی

ذاق القراش ذوقا والشمع ذاب شوقا                               والدمع منه سارا کن هکذا حبیبی

فی العشق مذرجعتا باللیل ما هجعنا                               فی مجلس السکاری کن هکذا حبیبی

العاشقون قاموا، ذااللیل لاتناموا                                   لا تنفروا فرارا کن هکذا حبیبی

الوصل سال سیلا مجنون صار لیلی                              لیل غدا نهارا کن هکذا حبیبی

الشمس فی ضحاها و القلب قد یراها                              والعقل فیه حارا کن هکذا حبیبی

من الکلیم دلا و لرب قد تجلی                                     انی آنست نارا کن هکذا حبیبی

 

3221

الا حریم لیلی، علیکم سلامی                                      ادرتم علینا صفیة المدام

فذا ربیع وصل و نوبة التلاقی                                     و نعمة احاطت جمیعة الانام

تداولوا کوسا واسکروا روسا                                      کذا بکون خقا ولیمة الکرام

فوصلکم مدید صلوا بلا انقطاع                                    و نزلکم مزید کلوا بلا غرام

فلا یهیم قلبی بظلمة اللیالی                                        ولا تعام عینی علت عن المنام

 

3222

اخرج عن المکان، یا صارم الزمان                              واسبح سباح حوت فی قلزم المعانی

لا تبغ اتصالا نعت جسم                                           انی اری دنوا انی من التدانی

العبد لیس یرضی فی رقه شریکا                                 فلرب کیف یرضی فی ملکه بثانی

هل عاشق تصدیم عشوقتین جمعا                                 اعشق فان فیه تخلیص کل غانی

العشق نور روحی صبح الهوی صبوحی                         امنیة و فیه مجموعة الامانی

ماالعشق یا معنا یشرک انا و انا                                  تقنی عن المدارک فی خالق الحسان

هذاالصدود خانی و النار فی جنانی                               یزداد کل یوم عشقی بلا توانی

قلبی علیک یحرص یا رب لا تخلص                             یارب زد وقودا سبحان من یرانی

سبحان من یرانی سبحان من رعانی                             سبحان من دعانی من غیر امتحان

اسکت فلون خدی اوج دمعتی تودی                               عشقا به تعالی عن صفوة المعانی

 

3223

یا من یزید حسنک حقا تحیری                                   اهلا و مرحبا بسراج منور

یا من سالت عن صفة الروح کیف هو                            االروح لاح من قمرالحسن فابصر

فی برق و جنتیه حیات مخلد                                      لا تعد عنه نحو حیات مزور

من سکر مقلتیه اری کل جانب                                    سکران عاشق بشراب مطهر

قد کان فی ضمیری منه تصورا                                   من صورة الجلالة افنی تصوری

اطلب لباب دینک واترک قشوره                                  بالله فاستمع لکلام مقشر

لما صفا حیوتک من نور بدره                                    ابشر فقد سعدت بشمس و مشتری

 

3224

یا ویح نفسنا بفوات الفضائل                                       یا ویل روحنا بفسادالوسائل

قد حن واشتکی فلذا الصخر بکیا                                  علی علی هجران فخرالقبایل

لو ان فراقی حمل الطور والصفا                                  زمانا یسیرا هدمت بالزلازل

لو ان شرارا من هوانا تبلجت                                     علی ظاهری احرقت کل العواذل

لو ان قلیلا من جمالک اثرت                                      علی البر لم توحش فلا بالقوافل

بحق وصال نورالقلب فضله                                       بنور نای عن درکه کل فاضل

و حرمه ی اسرار جرت و لطایف                                کنیت بها سرا و لست بقایل

و جودک و النعماء ما لم تسمه                                    لسانی و قلبی عنه لیس بزائل

تجود بوصل مشرق باهر نری                                    به جملة حاجاتنا و المسائل

فانی لا اسطاع زورة زایر                                        بجفنین مقروحین در الهوامل

ارید ترابا من تراب فنائه                                          مدبر نورالعین منی و کاحل

اکل ثری تبریز مثل ترابه                                         فلا کان جسم قال روحی ممائلی

فلا زال شمس الدین مولا و سیدا                                  و ذو منة فی ذمتی و هو کافلی

 

3225

یا ملک المحشر، ترحم لا ترتشی                                 کل سقیط ردی ترحمه تنعش

تحبس ارواحنا فی صورت صورت                              فی ورق مدرک جل عن المنقش

نورک شعشاعه یخرق حجب الدجی                              تمنعها غیرة عن بصر الاعمش

ضآء فضاء الفلا عن درک ادراکه                                تدرجه راقة فی نظر الا خفش

قارب معراجنا، فارق الی المرتقی                                حان رحیل السری فانا عن المفرش

وارکب خیل السخا، فهو حسان النهی                             وادرس لوح الوفا وافهم ما یرقش

فاسرق درا اذا کنت اخی سارقا                                   واشرب من کاسنا معتجلا تنتشی

 

3226

قلت له مصیحا یا ملک المشرق                                   اقسم بالخالق مثلک لم یخلق

قدرک لایعرف وعدک لا یخلف                                   نائلک الاشرف بالک لم یغلق

جسمی کالخردله احرقه ذاالوله                                    خلد فی الزلزله من یک لم یخفق

صرت انا لا انا غیرک عندی فنا                                 ضدک یا ذاالغنا مختدع احمق

هیج کس ای جان من، جان سخن دان من                       نور رخ شد ندید، تا نکند بیدقی

 

3227

یا ساقی الراح خذ و امرلاء به طاسی                            فلست املک صبر نوبة الکاس

و تابع الطاس مملوا بلا مهل                                      فان صحوت فهذا نوبة الیاس

و دوام السکر من کاس البقا مددا                                  فحالة الصحو یاتی الف وسواس

بالله راسک حرک هکذا طربا                                    حتی تقع قهوة حمرآء فی راسی

بالروح تسقی وراء الغیب قهوتنا                                  یظل تدرک سقیاها بایناس

اذا سقاک بکاس الخلد فی نفس                                    تری حیاتک تبقی لا بانفاس

و تستلذ باقمار البقا طربا                                          و قهوة الخد تصبح ساقیا حاسی

 

3228

ایا ملتقی العیش کم تبعدی                                         و یا فرقة الحسب کم تعتدی

لیالی الفراق! فکم ذاالجوی؟!                                      ربی الوصل! ما حان ان تهتدی؟!

و نشرب من عذب لقیاکم                                          و من حلو رویاکم نعتدی

فذاک الوصال، بما نشتری                                        و قلب المعنی بما نفتدی

لباسا من الطیف کی نکتسی                                       رداء من القرب کی نرتدی

فحب الذی نرتجی دیننا                                            به اختتام به نبتدی

ایا بعد مولای ، ما تقرب؟                                         ایا جمرة القلب، ما تبردی؟

ایا خفق قلبی اما تسکن؟                                           و یا دمعة العین ما ترکدی؟

ایا حزن قلبی اما تنجلی؟                                          ایا جفنتی قط ترقدی؟

نعم نور خدیه شمس الضحی                                      نعم مثل حسناه ما یوجد

نعم نار شوقی یکفی الوری                                        ایا واقد النار لا توقد

فکم تبکی یا عین من صدهم؟                                     اما تخش یا عین ان ترمد

فان ترمدی کیف یوم اللقا                                          تری سیدا مفخرالسودد

یقول دع ارمد فیوم اللقا                                            اکحل من حسنه الاثمد

لاقسمت حقا لمن لم یلد                                            تفرد باالمجد لم یولد

ابحت الفواد لبلواکم                                                و ان کان حردا علی اردد

ایا سیدا شمس دین العلا                                           فدیت لتبریزی المسعد

 

3229

یا ولی نعمتی و سلطانی                                           سابق الحسن ما له ثانی

انت بحر تحیط بالدنیا                                             مدمن جوهر و مرجان

کان بنیان عبد کم خربا                                            رمنی هو و شید ارکانی

کیف هذاالجفا و انت وفا؟                                         کیف اردیتنی بنسیان

حیة البین کلما هاجت                                              لسعت مثل لسع ثعبان

ظل خدی مزعفرا کدرا                                            سال دمعی کمایع آن

ارع قلبا هواک ساکنه                                             لیس لی غیر عطفکم بانی

شمتت فی الشجون اعدائی                                         کم تباکوا علی اخوانی

یا محیطا بروحه الدنیا                                             انت بالروح حاضر دانی

 

--------------------------------------------------------