دیوان شمس تبریزی (غزلیات)

501 - 1000

--------------------------------------------------------

 

501

امشب از چشم و مغز خواب گریخت                             دید دل را چنین خراب گریخت

خواب دل را خراب دید و یباب                                   بی نمک بود از این کباب گریخت

خواب مسکین به زیر پنجه عشق                                 زخم ها خورد وز اضطراب گریخت

عشق همچون نهنگ لب بگشاد                                   خواب چون ماهی اندر آب گریخت

خواب چون دید خصم بی زنهار                                  مول مولی بزد شتاب گریخت

ماه ما شب برآمد و این خواب                                    همچو سایه ز آفتاب گریخت

خواب چون دید دولت بیدار                                       همچو گنجشک از عقاب گریخت

شکرلله همای بازآمد                                               چونک باز آمد این غراب گریخت

عشق از خواب یک سوالی کرد                                  چون فروماند از جواب گریخت

خواب می بست شش جهت را در                                چون خدا کرد فتح باب گریخت

شمس تبریز از خیالت خواب                                     چون خطاییست کز صواب گریخت

 

502

اندرآ عیش بی تو شادان نیست                                   کیست کو بنده تو از جان نیست

ای تو در جان چو جان ما در تن                                سخت پنهان ولیک پنهان نیست

دست بر هر کجا نهی جانست                                    دست بر جان نهادن آسان نیست

جان که صافی شدست در قالب                                   جز که آیینه دار جانان نیست

جمع شد آفتاب و مه این دم                                       وقت افسانه پریشان نیست

مستی افزون شدست و می ترسم                                 کاین سخن را مجال جولان نیست

دست نه بر دهان من تا من                                       آن نگویم چو گفت را آن نیست

 

503

بر شکرت جمع مگس ها چراست                                نکته لاحول مگسران کجاست

هر نظری بر رخ او راست نیست                               جز نظری کو ز ازل بود راست

اسب خسان را به رخی پی بزن                                  عشوه ده ای شاه که این روی ماست

عشوه و عیاری و جور و دغل                                   تو نکنی ور کنی از تو رواست

از تو اگر سنگ رسد گوهرست                                  گر تو کنی جور به از صد وفاست

تیره نظر چونک ببیند دو نقش                                    جامه درد نعره زند کاین صفاست

چونک هر اندیشه خیالی گزید                                    مجلس عشاق خیالش جداست

کعبه چو از سنگ پرستان پرست                                روی به ما آر که قبله خداست

آنک از این قبله گدایی کند                                        در نظرش سنجر و سلطان گداست

جز که به تبریز بر شمس دین                                    روح نیاسود و نخفت و نخاست

 

504

خیز که امروز جهان آن ماست                                   جان و جهان ساقی و مهمان ماست

در دل و در دیده دیو و پری                                      دبدبه فر سلیمان ماست

رستم دستان و هزاران چو او                                    بنده و بازیچه دستان ماست

بس نبود مصر مرا این شرف                                    این که شهش یوسف کنعان ماست

خیز که فرمان ده جان و جهان                                   از کرم امروز به فرمان ماست

زهره و مه دف زن شادی ماست                                 بلبل جان مست گلستان ماست

کاسه ارزاق پیاپی شده ست                                       کیسه اقبال حرمدان ماست

شاه شهی بخش طرب ساز ماست                                یار پری روی پری خوان ماست

آن ملک مفخر چوگان و گوی                                     شکر که امروز به میدان ماست

آن ملک مملکت جان و دل                                        در دل و در جان پریشان ماست

کیست در آن گوشه دل تن زده                                   پیش کشش کو شکرستان ماست

خازن رضوان که مه جنت ست                                  مست رضای دل رضوان ماست

شور درافکنده و پنهان شده                                       او نمک عمر و نمکدان ماست

گوشه گرفتست و جهان مست اوست                             او خضر و چشمه حیوان ماست

چون نمک دیگ و چو جان در بدن                              از همه ظاهرتر و پنهان ماست

نیست نماینده و خود جمله اوست                                 خود همه ماییم چو او آن ماست

بیش مگو حجت و برهان که عشق                               در خمشی حجت و برهان ماست

 

505

پیشتر آ روی تو جز نور نیست                                   کیست که از عشق تو مخمور نیست

نی غلطم در طلب جان جان                                      پیش میا پس به مرو دور نیست

طلعت خورشید کجا برنتافت                                      ماه بر کیست که مشهور نیست

پرده اندیشه جز اندیشه نیست                                     ترک کن اندیشه که مستور نیست

ای شکری دور ز وهم مگس                                     وی عسلی کز تن زنبور نیست

هر که خورد غصه و غم بعد از این                             با رخ چون ماه تو معذور نیست

هر دل بی عشق اگر پادشاست                                   جز کفن اطلس و جز گور نیست

تابش اندیشه هر منکری                                          مقت خدا بیند اگر کور نیست

پیر و جوان کو خورد آب حیات                                  مرگ بر او نافذ و میسور نیست

پرده حق خواست شدن ماه و خور                               عشق شناسید که او حور نیست

مفخر تبریز تویی شمس دین                                      گفتن اسرار تو دستور نیست

 

506

کار من اینست که کاریم نیست                                   عاشقم از عشق تو عاریم نیست

تا که مرا شیر غمت صید کرد                                    جز که همین شیر شکاریم نیست

در تک این بحر چه خوش گوهری                              که مثل موج قراریم نیست

بر لب بحر تو مقیمم مقیم                                          مست لبم گر چه کناریم نیست

وقف کنم اشکم خود بر میت                                      کز می تو هیچ خماریم نیست

می رسدم باده تو ز آسمان                                        منت هر شیره فشاریم نیست

باده ات از کوه سکونت برد                                      عیب مکن زان که وقاریم نیست

ملک جهان گیرم چون آفتاب                                      گر چه سپاهی و سواریم نیست

می کشم از مصر شکر سوی روم                                گر چه شتربان و قطاریم نیست

گر چه ندارم به جهان سروری                                   دردسر بیهده باریم نیست

بر سر کوی تو مرا خانه گیر                                     کز سر کوی تو گذاریم نیست

همچو شکر با گلت آمیختم                                        نیست عجب گر سر خاریم نیست

قطب جهانی همه را رو به توست                                جز که به گرد تو دواریم نیست

خویش من آنست که از عشق زاد                                خوشتر از این خویش و تباریم نیست

چیست فزون از دو جهان شهر عشق                            بهتر از این شهر و دیاریم نیست

گر ننگارم سخنی بعد از این                                      نیست از آن رو که نگاریم نیست

 

507

کیست که او بنده رای تو نیست                                   کیست که او مست لقای تو نیست

غصه کشی کو که ز خوف تو نیست                             یا طربی کان ز رجای تو نیست

بخل کفی کو که ز قبض تو نیست                                یا کرمی کان ز عطای تو نیست

لعل لبی کو که ز کان تو نیست                                   محتشمی کو که گدای تو نیست

متصل اوصاف تو با جان ها                                     یک رگ بی بند و گشای تو نیست

هر دو جهان چون دو کف و تو چو جان                         کف چه دهد کان ز سخای تو نیست

چشم کی دیدست در این باغ کون                                 رقص گلی کان ز هوای تو نیست

غافل ناله کند از جور خلق                                       خلق بجز شبه عصای تو نیست

جنبش این جمله عصاها ز توست                                هر یک جز درد و دوای تو نیست

زخم معلم زند آن چوب کیست                                    کیست که او بند قضای تو نیست

همچو سگان چوب تو را می گزند                               در سرشان فهم جزای تو نیست

دفع بلای تن و آزار خلق                                         جز به مناجات و ثنای تو نیست

بشکنی این چوب نه چوبش کمست                               دفع دو سه چوب رهای تو نیست

صاحب حوت از غم امت گریخت                                جان به کجا برد که جای تو نیست

بس کن وز محنت یونس بترس                                   با قدر استیزه به پای تو نیست

 

508

شیر خدا بند گسستن گرفت                                        ساقی جان شیشه شکستن گرفت

دزد دلم گشت گرفتار یار                                         دزد مرا دست ببستن گرفت

دوش چه شب بود که در نیم شب                                 برق ز رخسار تو جستن گرفت

عشق تو آورد شراب و کباب                                     عقل به یک گوشه نشستن گرفت

ساغر می قهقهه آغاز کرد                                        خابیه خونابه گرستن گرفت

در دل خم باده چو انداخت تیر                                    بال و پر غصه گسستن گرفت

پیر خرد دید که سرده توی                                        دست ز مستان تو شستن گرفت

طفل دلم را به کرم شیر ده                                        چون سر پستان تو جستن گرفت

جان من از شیر تو شد شیرگیر                                  وز سگی نفس برستن گرفت

ساقی باقی چو به جان باده داد                                    عمر ابد یافت و بزستن گرفت

بیش مگو راز که دلبر به خشم                                   جانب من کژ نگرستن گرفت

 

509

مرغ دلم باز پریدن گرفت                                         طوطی جان قند چریدن گرفت

اشتر دیوانه سرمست من                                          سلسله عقل دریدن گرفت

جرعه آن باده بی زینهار                                         بر سر و بر دیده دویدن گرفت

شیر نظر با سگ اصحاب کهف                                  خون مرا باز خوریدن گرفت

باز در این جوی روان گشت آب                                 بر لب جو سبزه دمیدن گرفت

باد صبا باز وزان شد به باغ                                     بر گل و گلزار وزیدن گرفت

عشق فروشید به عیبی مرا                                        سوخت دلش بازخریدن گرفت

راند مرا رحمتش آمد بخواند                                      جانب ما خوش نگریدن گرفت

دشمن من دید که با دوستم                                        او ز حسد دست گزیدن گرفت

دل برهید از دغل روزگار                                        در بغل عشق خزیدن گرفت

ابروی غماز اشارت کنان                                         جانب آن چشم خمیدن گرفت

عشق چو دل را به سوی خویش خواند                           دل ز همه خلق رمیدن گرفت

خلق عصااند عصا را فکند                                       قبضه هر کور که دیدن گرفت

خلق چو شیرند رها کرد شیر                                     طفل که او لوت کشیدن گرفت

روح چو بازیست که پران شود                                  کز سوی شه طبل شنیدن گرفت

بس کن زیرا که حجاب سخن                                     پرده به گرد تو تنیدن گرفت

 

510

باز به بط گفت که صحرا خوشست                              گفت شبت خوش که مرا جا خوشست

سر بنهم من که مرا سر خوشست                                راه تو پیما که سرت ناخوشست

گر چه که تاریک بود مسکنم                                     در نظر یوسف زیبا خوشست

دوست چو در چاه بود چه خوشست                              دوست چو بالاست به بالا خوشست

در بن دریا به تک آب تلخ                                        در طلب گوهر رعنا خوشست

بلبل نالنده به گلشن به دشت                                       طوطی گوینده شکرخا خوشست

تابش تسبیح فرشته ست و روح                                  کاین فلک نادره مینا خوشست

چونک خدا روفت دلت را ز حرص                             رو به دل آور دل یکتا خوشست

از تو چو انداخت خدا رنج کار                                   رو به تماشا که تماشا خوشست

گفت تماشای جهان عکس ماست                                 هم بر ما باش که با ما خوشست

عکس در آیینه اگر چه نکوست                                   لیک خود آن صورت احیا خوشست

زردی رو عکس رخ احمرست                                   بگذر از این عکس که حمرا خوشست

نور خدایی ست که ذرات را                                      رقص کنان بی سر و بی پا خوشست

رقص در این نور خرد کن کز او                                تحت ثری تا به ثریا خوشست

ذره شدی بازمرو که مشو                                         صبر و وفا کن که وفاها خوشست

بس کن چون دیده ببین و مگو                                    دیده مجو دیده بینا خوشست

مفخر تبریز شهم شمس دین                                       با همه فرخنده و تنها خوشست

 

511

همچو گل سرخ برو دست دست                                  همچو میی خلق ز تو مست مست

بازوی تو قوس خدا یافت یافت                                   تیر تو از چرخ برون جست جست

غیرت تو گفت برو راه نیست                                    رحمت تو گفت بیا هست هست

لطف تو دریاست و منم ماهیش                                   غیرت تو ساخت مرا شست شست

مرهم تو طالب مجروح هاست                                    نیست غم ار شست توام خست خست

ای که تو نزدیکتر از دم به من                                   دم نزنم پیش تو جز پست پست

گر چه یکی یوسف و صد گرگ بود                             از دم یعقوب کرم رست رست

مست همه گرد در این شهر ما                                   دزد و عسس را شه ما بست بست

 

512

صبر مرا آینه بیماریست                                          آینه عاشق غمخواریست

درد نباشد ننماید صبور                                           که دل او روشن یا تاریست

آینه جویی ست نشان جمال                                       که رخم از عیب و کلف عاریست

ور کلفی باشد عاریتیست                                          قابل داروست و تب افشاریست

آینه رنج ز فرعون دور                                           کان رخ او رنگی و زنگاریست

چند هزاران سر طفلان برید                                      کم ز قضا دردسری ساریست

من در آن خوف ببندم تمام                                        چون که مرا حکم و شهی جاریست

گفت قضا بر سر و سبلت مخند                                   کاین قلمی رفته ز جباریست

کور شو امروز که موسی رسید                                  در کف او خنجر قهاریست

حلق بکش پیش وی و سر مپیچ                                   کاین نه زمان فن و مکاریست

سبط که سرشان بشکستی به ظلم                                 بعد توشان دولت و پاداریست

خار زدی در دل و در دیدشان                                   این دمشان نوبت گلزاریست

خلق مرا زهر خورانیده ای                                       از منشان داد شکرباریست

از تو کشیدند خمار دراز                                          تا به ابدشان می و خماریست

هیزم دیک فقرا ظالمست                                          پخته بدو گردد کو ناریست

دم نزدم زان که دم من سکست                                   نوبت خاموشی و ستاریست

خامش کن که تا بگوید حبیب                                     آن سخنان کز همه متواریست

 

513

کیست در این شهر که او مست نیست                            کیست در این دور کز این دست نیست

کیست که از دمدمه روح قدس                                    حامله چون مریم آبست نیست

کیست که هر ساعت پنجاه بار                                   بسته آن طره چون شست نیست

چیست در آن مجلس بالای چرخ                                 از می و شاهد که در این پست نیست

می نهلد می که خرد دم زند                                       تا بنگویند که پیوست نیست

جان بر او بسته شد و لنگ ماند                                  زانک از این جاش برون جست نیست

بوالعجب بوالعجبان را نگر                                       هیچ تو دیدی که کسی هست نیست

برپرد آن دل که پرش شه شکست                                بر سر این چرخ کش اشکست نیست

نیست شو و واره از این گفت و گوی                            کیست کز این ناطقه وارست نیست

 

514

قصد سرم داری خنجر به مشت                                  خوشتر از این نیز توانیم کشت

برگ گل از لطف تو نرمی بیافت                                بر مثل خار چرایی درشت

تیغ زدی بر سرم ای آفتاب                                       تا شدم از تیغ تو من گرم پشت

تیغ حجابست رها کن حجاب                                     بر رخ من گرم بزن یک دو مشت

وصف طلاق زن همسایه کرد                                    گفت به خاری زن خود هشت هشت

گفت چرا هشت جوابش بداد                                      در عوض زشت بدان قحبه رشت

بهر طلاقست امل کو چو مار                                     حبس حطامست و کند خشت خشت

آتش در مال زن و در حطام                                      تا برهی ز آتش وز زاردشت

بس کن و کم گوی سخن کم نویس                                بس بودت دفتر جان سر نوشت

 

515

خانه دل باز کبوتر گرفت                                         مشغله و بقر بقو درگرفت

غلغل مستان چو به گردون رسید                                 کرکس زرین فلک پر گرفت

بوطربون گشت مه و مشتری                                     زهره مطرب طرب از سر گرفت

خالق ارواح ز آب و ز گل                                        آینه ای کرد و برابر گرفت

ز آینه صد نقش شد و هر یکی                                   آنچ مر او راست میسر گرفت

هر که دلی داشت به پایش فتاد                                   هر که سر او سر منبر گرفت

خرمن ارواح نهایت نداشت                                       مورچه ای چیز محقر گرفت

گر ز تو پر گشت جهان همچو برف                             نیست شوی چون تف خود درگرفت

نیست شو ای برف و همه خاک شو                              بنگر کاین خاک چه زیور گرفت

خاک به تدریج بدان جا رسید                                     کز فر او هر دو جهان فر گرفت

بس که زبان این دم معزول شد                                   بس که جهان جان سخنور گرفت

 

516

بازرسیدیم ز میخانه مست                                        بازرهیدیم ز بالا و پست

جمله مستان خوش و رقصان شدند                               دست زنید ای صنمان دست دست

ماهی و دریا همه مستی کنند                                      چونک سر زلف تو افتاده شست

زیر و زبر گشت خرابات ما                                     خنب نگون گشت و قرابه شکست

پیر خرابات چو آن شور دید                                      بر سر بام آمد و از بام جست

جوش برآورد یکی می کز او                                     هست شود نیست شود نیست هست

شیشه چو بشکست و به هر سوی ریخت                         چند کف پای حریفان که خست

آن که سر از پای نداند کجاست                                   مست فتادست به کوی الست

باده پرستان همه در عشرتند                                     تنتن تنتن شنو ای تن پرست

 

517

ای ز بگه خاسته سر مست مست                                 مست شرابی و شراب الست

عشق رسانید تو را همچو جام                                    از بر ما تا بر خود دست دست

بازوی تو قوس خدا یافت یافت                                   تیر تو از چرخ برون جست جست

هر گهری کان ز خزینه خداست                                  در دو لب لعل تو آن هست هست

فاش شد این عشق تو بی قصد ما                                 بند بدرید ز دل جست جست

فاش شد آن راز که در نیم شب                                   زیر زبان گفته بدم پست پست

کرم خورد چوب و بروید ز چوب                                عشق ز من رست و مرا خست خست

 

518

نفسی بهوی الحبیب فارت                                         لما رات الکوس دارت

مدت یدها الی رحیق                                              و النفس بنوره استنارت

لما شربته نفس و ترا                                              خفت و تصاعدت و طارت

لاقت قمرا اذا تجلی                                                الشمس من الحیا توارت

جادت بالروح حین لاقت                                          لا التفتت و لا استشارت

 

519

ای دل فرورو در غمش کالصبر مفتاح الفرج                    تا رو نماید مرهمش کالصبر مفتاح الفرج

چندان فروخور آن دهان تا پیشت آید ناگهان                     کرسی و عرش اعظمش کالصبر مفتاح الفرج

خندان شو از نور جهان تا تو شوی سور جهان                 ایمن شوی از ماتمش کالصبر مفتاح الفرج

باری دلم از مرد و زن برکند مهر خویشتن                      تا عشق شد خال و عمش کالصبر مفتاح الفرج

گر سینه آیینه کنی بی کبر و بی کینه کنی                        در وی ببینی هر دمش کالصبر مفتاح الفرج

چون آسمان گر خم دهی در امر و فرمان وارهی               زین آسمان و از خمش کالصبر مفتاح الفرج

هم بجهی از ما و منی هم دیو را گردن زنی                     در دست پیچی پرچمش کالصبر مفتاح الفرج

اقبال خویش آید تو را دولت به پیش آید تو را                   فرخ شوی از مقدمش کالصبر مفتاح الفرج

دیویست در اسرار تو کز وی نگون شد کار تو                  بربند این دم محکمش کالصبر مفتاح الفرج

دارد خدا خوش عالمی منگر در این عالم دمی                  جز حق نباشد محرمش کالصبر مفتاح الفرج

خامش بیان سر مکن خامش که سر من لدن                     چون می زند اندرهمش کالصبر مفتاح الفرج

 

520

ای مبارک ز تو صبوح و صباح                                 ای مظفر فر از تو قلب و جناح

ای شراب طهور از کف حور                                    بر حریفان مجلس تو مباح

ای گشاده هزار در بر ما                                         وی بداده به دست ما مفتاح

وانمودی هر آنچ می گویند                                        موذنان صبح فالق الاصباح

هرچ دادی عوض نمی خواهی                                   گر چه گفتند السماح رباح

 

521

یا راهبا انظر الی مصباح                                         متشعشعا و استغن عن اصباح

انظر الی راح تناهی لطفه                                        و سبی النهی یا لطف ها من راح

فالراح نسخ للعقول بنوره                                          کالشمس عزل للنجوم و ماح

الجد یسجد راحنا متخاضعا                                        و اعوذ من راح یزید مزاحی

اهل المزاح و اهل راح هالک                                    لا خیر فیهم مسکرا او صاحی

العقل مساح الزمان و اهله                                        فتجانبوا من عاقل مساح

الراح اجنحه لسکری انها                                         یجتازهم بحرا بلا ملاح

ذا الراح لا شرقیه غربیه                                          من دنه مسکیه نفاح

نسخ الهموم و لیس ذاک لغفله                                     زاد العقول و مدها بلقاح

فتحوا العیون بطیبه و نسیمه                                       سکروا به فاذا هم بملاح

صاروا سکاری نحو باب ملیکنا                                  ملک الملوک و روحهم کریاح

ملک البصیره شمس دین سیدی                                   ظلنا به ذی عزه مرتاح

هاتوا من التبریز من صهبائهم                                    من مازح متروق وشاح

 

522

ماه دیدم شد مرا سودای چرخ                                     آن مهی نی کو بود بالای چرخ

تو ز چرخی با تو می گویم ز چرخ                              ور نه این خورشید را چه جای چرخ

زهره را دیدم همی زد چنگ دوش                               ای همه چون دوش ما شب های چرخ

جان من با اختران آسمان                                         رقص رقصان گشته در پهنای چرخ

در فراق آفتاب جان ببین                                          از شفق پرخون شده سیمای چرخ

سر فروکن یک دمی از بام چرخ                                 تا زنم من چرخ ها در پای چرخ

سنگ از خورشید شد یاقوت و لعل                               چشم از خورشید شد بینای چرخ

ماه خود بر آسمان دیگرست                                      عکس آن ماهست در دریای چرخ

 

523

ای بی وفا جانی که او بر ذوالوفا عاشق نشد                    قهر خدا باشد که بر لطف خدا عاشق نشد

چون کرد بر عالم گذر سلطان مازاغ الصبر                    نقشی بدید آخر که او بر نقش ها عاشق نشد

جانی کجا باشد که او بر اصل جان مفتون نشد                  آهن کجا باشد که بر آهن ربا عاشق نشد

من بر در این شهر دی بشنیدم از جمع پری                     خانه ش بده بادا که او بر شهر ما عاشق نشد

ای وای آن ماهی که او پیوسته بر خشکی فتد                   ای وای آن مسی که او بر کیمیا عاشق نشد

بسته بود راه اجل نبود خلاصش معتجل                          هم عیش را لایق نبد هم مرگ را عاشق نشد

 

524

بی گاه شد بی گاه شد خورشید اندر چاه شد                      خورشید جان عاشقان در خلوت الله شد

روزیست اندر شب نهان ترکی میان هندوان                     شب ترک تازی ها بکن کان ترک در خرگاه شد

گر بو بری زین روشنی آتش به خواب اندرزنی                کز شب روی و بندگی زهره حریف ماه شد

ما شب گریزان و دوان و اندر پی ما زنگیان                    زیرا که ما بردیم زر تا پاسبان آگاه شد

ما شب روی آموخته صد پاسبان را سوخته                      رخ ها چو شمع افروخته کان بیذق ما شاه شد

ای شاد آن فرخ رخی کو رخ بدان رخ آورد                    ای کر و فر آن دلی کو سوی آن دلخواه شد

آن کیست اندر راه دل کو را نباشد آه دل                         کار آن کسی دارد که او غرقابه آن آه شد

چون غرق دریا می شود دریاش بر سر می نهد                چون یوسف چاهی که او از چاه سوی جاه شد

گویند اصل آدمی خاکست و خاکی می شود                      کی خاک گردد آن کسی کو خاک این درگاه شد

یک سان نماید کشت ها تا وقت خرمن دررسد                  نیمیش مغز نغز شد وان نیم دیگر کاه شد

 

525

بی گاه شد بی گاه شد خورشید اندر چاه شد                      خیزید ای خوش طالعان وقت طلوع ماه شد

ساقی به سوی جام رو ای پاسبان بر بام رو                     ای جان بی آرام رو کان یار خلوت خواه شد

اشکی که چشم افروختی صبری که خرمن سوختی              عقلی که راه آموختی در نیم شب گمراه شد

جان های باطن روشنان شب را به دل روشن کنان             هندوی شب نعره زنان کان ترک در خرگاه شد

باشد ز بازی های خوش بی ذوق رود فرزین شود              در سایه فرخ رخی بیدق برفت و شاه شد

شب روح ها واصل شود مقصودها حاصل شود                 چون روز روشن دل شود هر کو ز شب آگاه شد

ای روز چون حشری مگر وی شب شب قدری مگر            یا چون درخت موسیی کو مظهر الله شد

شب ماه خرمن می کند ای روز زین بر گاو نه                 بنگر که راه کهکشان از سنبله پرکاه شد

در چاه شب غافل مشو در دلو گردون دست زن                یوسف گرفت آن دلو را از چاه سوی جاه شد

در تیره شب چون مصطفی می رو طلب می کن صفا          کان شه ز معراج شبی بی مثل و بی اشباه شد

خاموش شد عالم به شب تا چست باشی در طلب                زیرا که بانگ و عربده تشویش خلوتگاه شد

ای شمس تبریزی که تو از پرده شب فارغی                    لاشرقی و لاغربیی اکنون سخن کوتاه شد

 

526

ای لولیان ای لولیان یک لولیی دیوانه شد                        طشتش فتاد از بام ما نک سوی مجنون خانه شد

می گشت گرد حوض او چون تشنگان در جست و جو          چون خشک نانه ناگهان در حوض ما ترنانه شد

ای مرد دانشمند تو دو گوش از این بربند تو                     مشنو تو این افسون که او ز افسون ما افسانه شد

زین حلقه نجهد گوش ها کو عقل برد از هوش ها               تا سر نهد بر آسیا چون دانه در پیمانه شد

بازی مبین بازی مبین این جا تو جانبازی گزین                سرها ز عشق جعد او بس سرنگون چون شانه شد

غره مشو با عقل خود بس اوستاد معتمد                         کاستون عالم بود او نالانتر از حنانه شد

من که ز جان ببریده ام چون گل قبا بدریده ام                   زان رو شدم که عقل من با جان من بیگانه شد

این قطره های هوش ها مغلوب بحر هوش شد                  ذرات این جان ریزه ها مستهلک جانانه شد

خامش کنم فرمان کنم وین شمع را پنهان کنم                    شمعی که اندر نور او خورشید و مه پروانه شد

 

527

گر جان عاشق دم زند آتش در این عالم زند                    وین عالم بی اصل را چون ذره ها برهم زند

عالم همه دریا شود دریا ز هیبت لا شود                         آدم نماند و آدمی گر خویش با آدم زند

دودی برآید از فلک نی خلق ماند نی ملک                       زان دود ناگه آتشی بر گنبد اعظم زند

بشکافد آن دم آسمان نی کون ماند نی مکان                      شوری درافتد در جهان، وین سور بر ماتم زند

گه آب را آتش برد گه آب آتش را خورد                         گه موج دریای عدم بر اشهب و ادهم زند

خورشید افتد در کمی از نور جان آدمی                          کم پرس از نامحرمان آن جا که محرم کم زند

مریخ بگذارد نری دفتر بسوزد مشتری                          مه را نماند زهره را تا پرده خرم زند

افتد عطارد در وحل آتش درافتد در زحل                        زهره نماند زهره را تا پرده خرم زند

نی قوس ماند نی قزح نی باده ماند نی قدح                      نی عیش ماند نی فرح نی زخم بر مرهم زند

نی آب نقاشی کند نی باد فراشی کند                              نی باغ خوش باشی کند نی ابر نیسان نم زند

نی درد ماند نی دوا نی خصم ماند نی گوا                       نی نای ماند نی نوا نی چنگ زیر و بم زند

اسباب در باقی شود ساقی به خود ساقی شود                    جان ربی الاعلی گود دل ربی الاعلم زند

برجه که نقاش ازل بار دوم شد در عمل                         تا نقش های بی بدل بر کسوه معلم زند

حق آتشی افروخته تا هر چه ناحق سوخته                       آتش بسوزد قلب را بر قلب آن عالم زند

خورشید حق دل شرق او شرقی که هر دم برق او              بر پوره ادهم جهد بر عیسی مریم زند

 

528

آن کیست آن آن کیست آن کو سینه را غمگین کند               چون پیش او زاری کنی تلخ تو را شیرین کند

اول نماید مار کر آخر بود گنج گهر                              شیرین شهی کاین تلخ را در دم نکوآیین کند

دیوی بود حورش کند ماتم بود سورش کند                       وان کور مادرزاد را دانا و عالم بین کند

تاریک را روشن کند وان خار را گلشن کند                     خار از کفت بیرون کشد وز گل تو را بالین کند

بهر خلیل خویشتن آتش دهد افروختن                            وان آتش نمرود را اشکوفه و نسرین کند

روشن کن استارگان چاره گر بیچارگان                         بر بنده او احسان کند هم بند را تحسین کند

جمله گناه مجرمان چون برگ دی ریزان کند                    در گوش بدگویان خود عذر گنه تلقین کند

گوید بگو یا ذا الوفا اغفر لذنب قد هفا                            چون بنده آید در دعا او در نهان آمین کند

آمین او آنست کو اندر دعا ذوقش دهد                            او را برون و اندرون شیرین و خوش چون تین کند

ذوقست کاندر نیک و بد در دست و پا قوت دهد                 کاین ذوق زور رستمان جفت تن مسکین کند

با ذوق مسکین رستمی بی ذوق رستم پرغمی                   گر ذوق نبود یار جان جان را چه باتمکین کند

دل را فرستادم به گه کو تیز داند رفت ره                       تا سوی تبریز وفا اوصاف شمس الدین کند

 

529

خامی سوی پالیز جان آمد که تا خربز خورد                    دیدی تو یا خود دید کس کاندر جهان خر بز خورد

ترونده پالیز جان هر گاو و خر را کی رسد                     زان میوه های نادره زیرک دل و گربز خورد

آن کس که در مغرب بود یابد خورش از اندلس                 وان کس که در مشرق بود او نعمت هرمز خورد

چون خدمت قیصر کند او راتبه قیصر خورد                    چون چاکر اربز بود از مطبخ اربز خورد

آن کو به غصب و دزدیی آهنگ پالیزی کند                     از داد و داور عاقبت اشکنجه های غز خورد

ترک آن بود کز بیم او دیه از خراج ایمن بود                   ترک آن نباشد کز طمع سیلی هر قنسز خورد

وان عقل پرمغزی که او در نوبهاری دررسد                    از پوست ها فارغ شود کی غصه قندز خورد

صفراییی کز طبع بد از نار شیرین می رمد                     نار ترش خواهد ولی آن به که نار مز خورد

خامش نخواهد خورد خود این راح های روح را                آن کس که از جوع البقر ده مرده ماش و رز خورد

 

530

امروز خندانیم و خوش کان بخت خندان می رسد               سلطان سلطانان ما از سوی میدان می رسد

امروز توبه بشکنم پرهیز را برهم زنم                           کان یوسف خوبان من از شهر کنعان می رسد

مست و خرامان می روم پوشیده چون جان می روم            پرسان و جویان می روم آن سو که سلطان می رسد

اقبال آبادان شده دستار دل ویران شده                            افتان شده خیزان شده کز بزم مستان می رسد

فرمان ما کن ای پسر با ما وفا کن ای پسر                      نسیه رها کن ای پسر کامروز فرمان می رسد

پرنور شو چون آسمان سرسبزه شو چون بوستان               شو آشنا چون ماهیان کان بحر عمان می رسد

هان ای پسر هان ای پسر خود را ببین در من نگر             زیرا ز بوی زعفران گویند خندان می رسد

بازآمدی کف می زنی تا خانه ها ویران کنی                    زیرا که در ویرانه ها خورشید رخشان می رسد

ای خانه را گشته گرو تو سایه پروردی برو                     کز آفتاب آن سنگ را لعل بدخشان می رسد

گه خونی و خون خواره ای گه خستگان را چاره ای           خاصه که این بیچاره را کز سوی ایشان می رسد

امروز مستان را بجو غیبم ببین عیبم مگو                       زیرا ز مستی های او حرفم پریشان می رسد

 

531

صوفی چرا هوشیار شد ساقی چرا بی کار شد                  مستی اگر در خواب شد مستی دگر بیدار شد

خورشید اگر در گور شد عالم ز تو پرنور شد                   چشم خوشت مخمور شد چشم دگر خمار شد

گر عیش اول پیر شد صد عیش نو توفیر شد                    چون زلف تو زنجیر شد دیوانگی ناچار شد

ای مطرب شیرین نفس عشرت نگر از پیش و پس             کس نشنود افسون کس چون واقف اسرار شد

ما موسییم و تو مها گاهی عصا گه اژدها                        ای شاهدان ارزان بها چون غارت بلغار شد

لعلت شکرها کوفته چشمت ز رشک آموخته                     جان خانه دل روفته هین نوبت دیدار شد

هر بار عذری می نهی وز دست مستی می جهی                ای جان چه دفعم می دهی این دفع تو بسیار شد

ای کرده دل چون خاره ای امشب نداری چاره ای              تو ماه و ما استاره ای استاره با مه یار شد

ای ماه بیرون از افق ای ما تو را امشب قنق                    چون شب جهان را شد تتق پنهان روان را کار شد

گر زحمت از تو برده ام پنداشتی من مرده ام                    تو صافی و من درده ام بی صاف دردی خوار شد

از وصل همچون روز تو در هجر عالم سوز تو                در عشق مکرآموز تو بس ساده دل عیار شد

نی تب بدم نی درد سر سر می زدم دیوار بر                    کز طمع آن خوش گلشکر قاصد دلم بیمار شد

 

532

مر عاشقان را پند کس هرگز نباشد سودمند                     نی آن چنان سیلیست این کش کس تواند کرد بند

ذوق سر سرمست را هرگز نداند عاقلی                          حال دل بی هوش را هرگز نداند هوشمند

بیزار گردند از شهی شاهان اگر بویی برند                      زان باده ها که عاشقان در مجلس دل می خورند

خسرو وداع ملک خود از بهر شیرین می کند                   فرهاد هم از بهر او بر کوه می کوبد کلند

مجنون ز حلقه عاقلان از عشق لیلی می رمد                    بر سبلت هر سرکشی کردست وامق ریش خند

افسرده آن عمری که آن بگذشت بی آن جان خوش             ای گنده آن مغزی که آن غافل بود زین لورکند

این آسمان گر نیستی سرگشته و عاشق چو ما                   زین گردش او سیر آمدی گفتی بسستم چند چند

عالم چو سرنایی و او در هر شکافش می دمد                   هر ناله ای دارد یقین زان دو لب چون قند قند

می بین که چون در می دمد در هر گلی در هر دلی            حاجت دهد عشقی دهد کافغان برآرد از گزند

دل را ز حق گر برکنی بر کی نهی آخر بگو                    بی جان کسی که دل از او یک لحظه برتانست کند

من بس کنم تو چست شو شب بر سر این بام رو                خوش غلغلی در شهر زن ای جان به آواز بلند

 

533

رندان سلامت می کنند جان را غلامت می کنند                 مستی ز جامت می کنند مستان سلامت می کنند

در عشق گشتم فاشتر وز همگنان قلاشتر                        وز دلبران خوش باشتر مستان سلامت می کنند

غوغای روحانی نگر سیلاب طوفانی نگر                       خورشید ربانی نگر مستان سلامت می کنند

افسون مرا گوید کسی توبه ز من جوید کسی                     بی پا چو من پوید کسی مستان سلامت می کنند

ای آرزوی آرزو آن پرده را بردار زو                          من کس نمی دانم جز او مستان سلامت می کنند

ای ابر خوش باران بیا وی مستی یاران بیا                      وی شاه طراران بیا مستان سلامت می کنند

حیران کن و بی رنج کن ویران کن و پرگنج کن                نقد ابد را سنج کن مستان سلامت می کنند

شهری ز تو زیر و زبر هم بی خبر هم باخبر                   وی از تو دل صاحب نظر مستان سلامت می کنند

آن میر مه رو را بگو وان چشم جادو را بگو                   وان شاه خوش خو را بگو مستان سلامت می کنند

آن میر غوغا را بگو وان شور و سودا را بگو                  وان سرو خضرا را بگو مستان سلامت می کنند

آن جا که یک باخویش نیست یک مست آن جا بیش نیست      آن جا طریق و کیش نیست مستان سلامت می کنند

آن جان بی چون را بگو وان دام مجنون را بگو                وان در مکنون را بگو مستان سلامت می کنند

آن دام آدم را بگو وان جان عالم را بگو                         وان یار و همدم را بگو مستان سلامت می کنند

آن بحر مینا را بگو وان چشم بینا را بگو                        وان طور سینا را بگو مستان سلامت می کنند

آن توبه سوزم را بگو وان خرقه دوزم را بگو                  وان نور روزم را بگو مستان سلامت می کنند

آن عید قربان را بگو وان شمع قرآن را بگو                    وان فخر رضوان را بگو مستان سلامت می کنند

ای شه حسام الدین ما ای فخر جمله اولیا                        ای از تو جان ها آشنا مستان سلامت می کنند

 

534

رو آن ربابی را بگو مستان سلامت می کنند                    وان مرغ آبی را بگو مستان سلامت می کنند

وان میر ساقی را بگو مستان سلامت می کنند                   وان عمر باقی را بگو مستان سلامت می کنند

وان میر غوغا را بگو مستان سلامت می کنند                   وان شور و سودا را بگو مستان سلامت می کنند

ای مه ز رخسارت خجل مستان سلامت می کنند                وی راحت و آرام دل مستان سلامت می کنند

ای جان جان ای جان جان مستان سلامت می کنند              یک مست این جا بیش نیست مستان سلامت می کنند

ای آرزوی آرزو مستان سلامت می کنند                         آن پرده را بردار زو مستان سلامت می کنند

 

535

سودای تو در جوی جان چون آب حیوان می رود               آب حیات از عشق تو در جوی جویان می رود

عالم پر از حمد و ثنا از طوطیان آشنا                           مرغ دلم بر می پرد چون ذکر مرغان می رود

بر ذکر ایشان جان دهم جان را خوش و خندان دهم            جان چون نخندد چون ز تن در لطف جانان می رود

هر مرغ جان چون فاخته در عشق طوقی ساخته               چون من قفص پرداخته سوی سلیمان می رود

از جان هر سبحانیی هر دم یکی روحانیی                      مست و خراب و فانیی تا عرش سبحان می رود

جان چیست خم خسروان در وی شراب آسمان                  زین رو سخن چون بیخودان هر دم پریشان می رود

در خوردنم ذوقی دگر در رفتنم ذوقی دگر                       در گفتنم ذوقی دگر باقی بر این سان می رود

میدان خوش است ای ماه رو با گیر و دار ما و تو              ای هر که لنگست اسب او لنگان ز میدان می رود

مه از پی چوگان تو خود را چو گویی ساخته                    خورشید هم جان باخته چون گوی غلطان می رود

این دو بسی بشتافته پیش تو ره نایافته                           در نور تو دربافته بیرون ایوان می رود

چون نور بیرون این بود پس او که دولت بین بود               یا رب چه باتمکین بود یا رب چه رخشان می رود

 

536

آمد بهار عاشقان تا خاکدان بستان شود                          آمد ندای آسمان تا مرغ جان پران شود

هم بحر پرگوهر شود هم شوره چون گوهر شود                هم سنگ لعل کان شود هم جسم جمله جان شود

گر چشم و جان عاشقان چون ابر طوفان بار شد                اما دل اندر ابر تن چون برق ها رخشان شود

دانی چرا چون ابر شد در عشق چشم عاشقان                   زیرا که آن مه بیشتر در ابرها پنهان شود

ای شاد و خندان ساعتی کان ابرها گرینده شد                   یا رب خجسته حالتی کان برق ها خندان شود

زان صد هزاران قطره ها یک قطره ناید بر زمین             ور زانک آید بر زمین جمله جهان ویران شود

جمله جهان ویران شود وز عشق هر ویرانه ای                 با نوح هم کشتی شود پس محرم طوفان شود

طوفان اگر ساکن بدی گردان نبودی آسمان                      زان موج بیرون از جهت این شش جهت جنبان شود

ای مانده زیر شش جهت هم غم بخور هم غم مخور            کان دانه ها زیر زمین یک روز نخلستان شود

از خاک روزی سر کند آن بیخ شاخ تر کند                     شاخی دو سه گر خشک شد باقیش آبستان شود

وان خشک چون آتش شود آتش چو جان هم خوش شود        آن این نباشد این شود این آن نباشد آن شود

چیزی دهانم را ببست یعنی کنار بام و مست                    هر چه تو زان حیران شوی آن چیز از او حیران شود

 

537

کاری نداریم ای پدر جز خدمت ساقی خود                      ای ساقی افزون ده قدح تا وارهیم از نیک و بد

هر آدمی را در جهان آورد حق در پیشه ای                     در پیشه ای بی پیشگی کردست ما را نام زد

هر روز همچون ذره ها رقصان به پیش آن ضیا               هر شب مثال اختران طواف یار ماه خد

کاری ز ما گر خواهدی زین باده ما را ندهدی                  اندر سری کاین می رود او کی فروشد یا خرد

سرمست کاری کی کند مست آن کند که می کند                 باده خدایی طی کند هر دو جهان را تا صمد

مستی باده این جهان چون شب بخسپی بگذرد                   مستی سغراق احد با تو درآید در لحد

آمد شرابی رایگان زان رحمت ای همسایگان                   وان ساقیان چون دایگان شیرین و مشفق بر ولد

ای دل از این سرمست شو هر جا روی سرمست رو           تو دیگران را مست کن تا او تو را دیگر دهد

هر جا که بینی شاهدی چون آینه پیشش نشین                   هر جا که بینی ناخوشی آیینه درکش در نمد

می گرد گرد شهر خوش با شاهدان در کش مکش              می خوان تو لااقسم نهان تا حبذا هذا البلد

چون خیره شد زین می سرم خامش کنم خشک آورم            لطف و کرم را نشمرم کان درنیاید در عدد

 

538

گر آتش دل برزند بر مومن و کافر زند                          صورت همه پران شود گر مرغ معنی پر زند

عالم همه ویران شود جان غرقه طوفان شود                    آن گوهری کو آب شد آب بر گوهر زند

پیدا شود سر نهان ویران شود نقش جهان                        موجی برآید ناگهان بر گنبد اخضر زند

گاهی قلم کاغذ شود کاغذ گهی بیخود شود                       جان خصم نیک و بد شود هر لحظه ای خنجر زند

هر جان که اللهی شود در لامکان پیدا شود                      ماری بود ماهی شود از خاک بر کوثر زند

از جا سوی بی جا شود در لامکان پیدا شود                     هر سو که افتد بعد از این بر مشک و بر عنبر زند

در فقر درویشی کند بر اختران پیشی کند                        خاک درش خاقان بود حلقه درش سنجر زند

از آفتاب مشتعل هر دم ندا آید به دل                             تو شمع این سر را بهل تا باز شمعت سر زند

تو خدمت جانان کنی سر را چرا پنهان کنی                     زر هر دمی خوشتر شود از زخم کان زرگر زند

دل بیخود از باده ازل می گفت خوش خوش این غزل          گر می فروگیرد دمش این دم از این خوشتر زند

 

539

مستی سلامت می کند پنهان پیامت می کند                       آن کو دلش را برده ای جان هم غلامت می کند

ای نیست کرده هست را بشنو سلام مست را                    مستی که هر دو دست را پابند دامت می کند

ای آسمان عاشقان ای جان جان عاشقان                         حسنت میان عاشقان نک دوستکامت می کند

ای چاشنی هر لبی ای قبله هر مذهبی                            مه پاسبانی هر شبی بر گرد بامت می کند

آن کو ز خاک ابدان کند مر دود را کیوان کند                   ای خاک تن وی دود دل بنگر کدامت می کند

یک لحظه ات پر می دهد یک لحظه لنگر می دهد              یک لحظه صحبت می کند یک لحظه شامت می کند

یک لحظه می لرزاندت یک لحظه می خنداندت                 یک لحظه مستت می کند یک لحظه جامت می کند

چون مهره ای در دست او گه باده و گه مست او                این مهره ات را بشکند والله تمامت می کند

گه آن بود گه این بود پایان تو تمکین بود                        لیکن بدین تلوین ها مقبول و رامت می کند

تو نوح بودی مدتی بودت قدم در شدتی                          ماننده کشتی کنون بی پا و گامت می کند

خامش کن و حیران نشین حیران حیرت آفرین                  پخته سخن مردی ولی گفتار خامت می کند

 

540

مستی سلامت می کند پنهان پیامت می کند                       آن کو دلش را برده ای جان هم غلامت می کند

ای نیست کرده هست را بشنو سلام مست را                    مستی که هر دو دست را پابند دامت می کند

ای آسمان عاشقان ای جان جان عاشقان                         حسنت میان عاشقان نک دوستکامت می کند

ای چاشنی هر لبی وی قبله هر مذهبی                           مه پاسبانی هر شبی بر گرد بامت می کند

ای دل چه مستی و خوشی سلطانی و سلطان وشی              با این دماغ و سرکشی چون عشق رامت می کند

آن کو ز خاکی جان کند او دود را کیوان کند                    ای خاک تن وی دود دل بنگر کدامت می کند

بستان ز شاه ساقیان سرمست شو چون باقیان                   گر نیم مست ناقصی مست تمامت می کند

از لب سلامت ای احد چون برگ بیرون می جهد               اندازه لب نیست این این لطف عامت می کند

ماه از غمت دو نیم شد رخساره ها چون سیم شد                قد الف چون جیم شد وین جیم جامت می کند

در عشق زاری ها نگر وین اشک باری ها نگر                وان پخته کاری ها نگر کان رطل خامت می کند

ای باده خوش رنگ و بو بنگر که دست جود او                 بر جان حلالت می کند بر تن حرامت می کند

پس تن نباشم جان شوم جوهر نباشم کان شوم                   ای دل مترس از نام بد کو نیک نامت می کند

بس کن رها کن گفت و گو نی نظم گو نی نثر گو               کان حیله ساز و حیله جو بدو کلامت می کند

 

541

صرفه مکن صرفه مکن صرفه گدارویی بود                    در پاکبازان ای پسر فیض و خداخویی بود

خود عاقبت اندر ولا نی بخل ماند نی سخا                       اندر سخا هم بی شکی پنهان عوض جویی بود

هست این سخا چون سیر ره وین بخل منزل کردنت            در کشتی نوح آمدی کی وقف و ره پویی بود

حاصل عصای موسوی عشقست در کون ای روی              عین و عرض در پیش او اشکال جادویی بود

یک سو رو از گرداب تن پیش از دم غرقه شدن                زیرا بقا و خرمی زان سوی شش سویی بود

خود را بیفشان چون شجر از برگ خشک و برگ تر          بی رنگ نیک و رنگ بد توحید و یک تویی بود

ره رو مگو این چون بود زیرا ز چون بیرون بود              کی شیر را همدم شوی تا در تو آهویی بود

خاموش کاین گفت زبان دارد نشان فرقتی                       ور نی چو نان خاید فتی کی وقت نان گویی بود

 

542

بی گاه شد بی گاه شد خورشید اندر چاه شد                      خورشید جان عاشقان در خلوت الله شد

روزیست اندر شب نهان ترکی میان هندوان                     هین ترک تازیی بکن کان ترک در خرگاه شد

گر بو بری زان روشنی آتش به خواب اندرزنی                کز شب روی و بندگی زهره حریف ماه شد

گردیم ما آن شب روان اندر پی ما هندوان                       زیرا که ما بردیم زر تا پاسبان آگاه شد

ما شب روی آموخته صد پاسبان را سوخته                      رخ ها چو گل افروخته کان بیذق ما شاه شد

بشکست بازار زمین بازار انجم را ببین                         کز انجم و در ثمین آفاق خرمنگاه شد

تا چند از این استور تن کو کاه و جو خواهد ز من              بر چرخ راه کهکشان از بهر او پرکاه شد

استور را اشکال نه رخ بر رخ اقبال نه                         اقبال آن جانی که او بی مثل و بی اشباه شد

تن را بدیدی جان نگر گوهر بدیدی کان نگر                    این نادره ایمان نگر کایمان در او گمراه شد

معنی همی گوید مکن ما را در این دلق کهن                     دلق کهن باشد سخن کو سخره افواه شد

من گویم ای معنی بیا چون روح در صورت درآ                تا خرقه ها و کهنه ها از فر جان دیباه شد

بس کن رها کن گازری تا نشنود گوش پری                     کان روح از کروبیان هم سیر و خلوت خواه شد

 

543

یار مرا می نهلد تا که بخارم سر خود                           هیکل یارم که مرا می فشرد در بر خود

گاه چو قطار شتر می کشدم از پی خود                          گاه مرا پیش کند شاه چو سرلشکر خود

گه چو نگینم به مزد تا که به من مهر نهد                        گاه مرا حلقه کند دوزد او بر در خود

خون ببرد نطفه کند نطفه برد خلق کند                           خلق کشد عقل کند فاش کند محشر خود

گاه براند به نیم همچو کبوتر ز وطن                             گاه به صد لابه مرا خواند تا محضر خود

گاه چو کشتی بردم بر سر دریا به سفر                          گاه مرا لنگ کند بندد بر لنگر خود

گاه مرا آب کند از پی پاکی طلبان                                گاه مرا خار کند در ره بداختر خود

هشت بهشت ابدی منظر آن شاه نشد                             تا چه خوش است این دل من کو کندش منظر خود

من به شهادت نشدم مومن آن شاهد جان                         مومنش آن گاه شدم که بشدم کافر خود

هر کی درآمد به صفش یافت امان از تلفش                      تیغ بدیدم به کفش سوختم آن اسپر خود

همپر جبریل بدم ششصد پر بود مرا                              چونک رسیدم بر او تا چه کنم من پر خود

حارس آن گوهر جان بودم روزان و شبان                      در تک دریای گهر فارغم از گوهر خود

چند صفت می کنیش چونک نگنجد به صفت                    بس کن تا من بروم بر سر شور و شر خود

 

544

ای که ز یک تابش تو کوه احد پاره شود                        چه عجب ار مشت گلی عاشق و بیچاره شود

چونک به لطفش نگری سنگ حجر موم شود                    چونک به قهرش نگری موم تو خود خاره شود

نوحه کنی نوحه کنی مرده دل زنده شود                         کار کنی کار کنی جان تو این کاره شود

عزم سفر دارد جان می نهیش بند گران                          برسکلد بند تو را عاقبت آواره شود

چونک سلیمان برود دیو شهنشاه شود                            چون برود صبر و خرد نفس تو اماره شود

عشق گرفتست جهان رنگ نبینی تو از او                       لیک چو بر تن بزند زردی رخساره شود

شه بچه ای باید کو مشتری لعل بود                              نادره ای باید کو بهر تو غمخواره شود

بشنو از قل خدا هست زمین مهد شما                             گر نبود طفل چرا بسته گهواره شود

چون بجهی از غضبش دامن حلمش بکشی                      آتش سوزنده تو را لطف و کرم باره شود

گردش این سایه من سخره خورشید حق است                   نی چو منجم که دلش سخره استاره شود

 

545

بی تو به سر می نشود با دگری می نشود                        هر چه کنم عشق بیان بی جگری می نشود

اشک دوان هر سحری از دلم آرد خبری                        هیچ کسی را ز دلم خود خبری می نشود

یک سر مو از غم تو نیست که اندر تن من                      آب حیاتی ندهد یا گهری می نشود

ای غم تو راحت جان چیستت این جمله فغان                    تا بزنم بانگ و فغان خود حشری می نشود

میل تو سوی حشرست پیشه تو شور و شرست                  بی ره و رای تو شها رهگذری می نشود

چیست حشر از خود خود رفتن جان ها به سفر                 مرغ چو در بیضه خود بال و پری می نشود

بیست چو خورشید اگر تابد اندر شب من                        تا تو قدم درننهی خود سحری می نشود

دانه دل کاشته ای زیر چنین آب و گلی                          تا به بهارت نرسد او شجری می نشود

در غزلم جبر و قدر هست از این دو بگذر                      زانک از این بحث بجز شور و شری می نشود

 

546

هین سخن تازه بگو تا دو جهان تازه شود                       وارهد از حد جهان بی حد و اندازه شود

خاک سیه بر سر او کز دم تو تازه نشد                          یا همگی رنگ شود یا همه آوازه شود

هر کی شدت حلقه در زود برد حقه زر                          خاصه که در باز کنی محرم دروازه شود

آب چه دانست که او گوهر گوینده شود                           خاک چه دانست که او غمزه غمازه شود

روی کسی سرخ نشد بی مدد لعل لبت                            بی تو اگر سرخ بود از اثر غازه شود

ناقه صالح چو ز که زاد یقین گشت مرا                          کوه پی مژده تو اشتر جمازه شود

راز نهان دار و خمش ور خمشی تلخ بود                        آنچ جگرسوزه بود باز جگرسازه شود

 

547

سجده کنم پیشکش آن قد و بالا چه شود                          دیده کنم پیشکش آن دل بینا چه شود

باده او را نخورم ور نخورم پس کی خورد                      گر بخورم نقد و نیندیشم فردا چه شود

باده او همدل من بام فلک منزل من                              گر بگشایم پر خود برپرم آن جا چه شود

دل نشناسم چه بود جان و بدن تا برود                           غم نخورم غم نخورم غم نخورم تا چه شود

 

548

چشم تو ناز می کند ناز جهان تو را رسد                        حسن و نمک تو را بود ناز دگر که را رسد

چشم تو ناز می کند لعل تو داد می دهد                          کشتن و حشر بندگان لاجرم از خدا رسد

چشم کشید خنجری لعل نمود شکری                             بو که میان کش مکش هدیه به آشنا رسد

سلطنتست و سروری خوبی و بنده پروری                      و آنچ بگفت ناید آن کز تو به جان عطا رسد

نطق عطاردانه ام مستی بی کرانه ام                             گر نبود ز خوان تو راتبه از کجا رسد

چرخ سجود می کند خرقه کبود می کند                          چرخ زنان چو صوفیان چونک ز تو صلا رسد

جز تو خلیفه خدا کیست بگو به دور ما                          سجده کند ملک تو را چون ملک از سما رسد

دولت خاکیان نگر کز ملکند پاکتر                                پرورش این چنین بود کز بر شاه ما رسد

سر مکش از چنین سری کآید تاج از آن سرش                 کبر مکن بر آن کسی کز سوی کبریا رسد

نقد الست می رسد دست به دست می رسد                       زود بکن بلی بلی ور نکنی بلا رسد

من که خریده ویم پرده دریده ویم                                 رگ به رگ مرا از او لطف جدا جدا رسد

گر به تمام مستمی راز غمش بگفتمی                            گفت تمام چون شکر زان مه خوش لقا رسد

 

549

آب زنید راه را هین که نگار می رسد                           مژده دهید باغ را بوی بهار می رسد

راه دهید یار را آن مه ده چهار را                               کز رخ نوربخش او نور نثار می رسد

چاک شدست آسمان غلغله ایست در جهان                       عنبر و مشک می دمد سنجق یار می رسد

رونق باغ می رسد چشم و چراغ می رسد                       غم به کناره می رود مه به کنار می رسد

تیر روانه می رود سوی نشانه می رود                          ما چه نشسته ایم پس شه ز شکار می رسد

باغ سلام می کند سرو قیام می کند                               سبزه پیاده می رود غنچه سوار می رسد

خلوتیان آسمان تا چه شراب می خورند                          روح خراب و مست شد عقل خمار می رسد

چون برسی به کوی ما خامشی است خوی ما                   زان که ز گفت و گوی ما گرد و غبار می رسد

 

550

پنبه ز گوش دور کن بانگ نجات می رسد                      آب سیاه درمرو کآب حیات می رسد

نوبت عشق مشتری بر سر چرخ می زند                        بهر روان عاشقان صد صلوات می رسد

جمله چو شهد و شیر شو وز خود خود فقیر شو                 زانک ز شه فقیر را عشر و زکات می رسد

رحمت اوست کآب و گل طالب دل همی شود                    جذبه اوست کز بشر صوم و صلات می رسد

در ظلمات ابتلا صبر کن و مکن ابا                              کآب حیات خضر را در ظلمات می رسد

 

551

جان و جهان چو روی تو در دو جهان کجا بود                 گر تو ستم کنی به جان از تو ستم روا بود

چون همه سوی نور تست کیست دورو به عهد تو               چون همه رو گرفته ای روی دگر کجا بود

آنک بدید روی تو در نظرش چه سرد شد                       گنج که در زمین بود ماه که در سما بود

با تو برهنه خوشترم جامه تن برون کنم                         تا که کنار لطف تو جان مرا قبا بود

ذوق تو زاهدی برد جام تو عارفی کشد                          وصف تو عالمی کند ذات تو مر مرا بود

هر که حدیث جان کند با رخ تو نمایمش                         عشق تو چون زمردی گر چه که اژدها بود

هر که رخش چنین بود شاه غلام او شود                        گر چه که بنده ای بود خاصه که در هوا بود

این دل پاره پاره را پیش خیال تو نهم                            گر سخن وفا کند گویم کاین وفا بود

چون در ماجرا زنم خانه شرع وا شود                           شاهد من رخش بود نرگس او گوا بود

از تبریز شمس دین چونک مرا نعم رسد                        جز تبریز و شمس دین جمله وجود لا بود

 

552

چیست صلای چاشتگه خواجه به گور می رود                  دیر به خانه وارسد منزل دور می رود

در عوض بت گزین کزدم و مار همنشین                        وز تتق بریشمین سوی قبور می رود

شد می و نقل خوردنش عشرت و عیش کردنش                 سخت شکست گردنش سخت صبور می رود

زهره نداشت هیچ کس تا بر او زند نفس                        پخته شود از این سپس چون به تنور می رود

صاف صفا نمی رود راه وفا نمی رود                           مست خدا نمی رود مست غرور می رود

ای خنک آن که پیش شد بنده دین و کیش شد                    موسی وقت خویش شد جانب طور می رود

چند برید جامه ها بست بسی عمامه ها                           چون که نداشت ستر حق ناکس و عور می رود

آنک ز روم زاده بد جانب روم وارود                            وان که ز غور زاده بد هم سوی غور می رود

آن که ز نار زاده بد همچو بلیس نار شد                         وان که ز نور زاده بد هم سوی نور می رود

آن که ز دیو زاده بد دست جفا گشاده بد                          هیچ گمان مبر که او در بر حور می رود

بانمکان و چابکان جانب خوان حق شده                         وان دل خام بی نمک در شر و شور می رود

طبل سیاستی ببین کز فزع نهیب او                              شیر چو گربه می شود میر چو مور می رود

بس که بیان سر تو گر چه به لب نیاوری                        همچو خیال نیکوان سوی صدور می رود

 

553

بی همگان به سر شود بی تو به سر نمی شود                   داغ تو دارد این دلم جای دگر نمی شود

دیده عقل مست تو چرخه چرخ پست تو                         گوش طرب به دست تو بی تو به سر نمی شود

جان ز تو جوش می کند دل ز تو نوش می کند                  عقل خروش می کند بی تو به سر نمی شود

خمر من و خمار من باغ من و بهار من                         خواب من و قرار من بی تو به سر نمی شود

جاه و جلال من تویی ملکت و مال من تویی                     آب زلال من تویی بی تو به سر نمی شود

گاه سوی وفا روی گاه سوی جفا روی                           آن منی کجا روی بی تو به سر نمی شود

دل بنهند برکنی توبه کنند بشکنی                                 این همه خود تو می کنی بی تو به سر نمی شود

بی تو اگر به سر شدی زیر جهان زبر شدی                    باغ ارم سقر شدی بی تو به سر نمی شود

گر تو سری قدم شوم ور تو کفی علم شوم                       ور بروی عدم شوم بی تو به سر نمی شود

خواب مرا ببسته ای نقش مرا بشسته ای                         وز همه ام گسسته ای بی تو به سر نمی شود

گر تو نباشی یار من گشت خراب کار من                       مونس و غمگسار من بی تو به سر نمی شود

بی تو نه زندگی خوشم بی تو نه مردگی خوشم                  سر ز غم تو چون کشم بی تو به سر نمی شود

هر چه بگویم ای سند نیست جدا ز نیک و بد                    هم تو بگو به لطف خود بی تو به سر نمی شود

 

554

این رخ رنگ رنگ من هر نفسی چه می شود                  بی هوسی مکن ببین کز هوسی چه می شود

دزد دلم به هر شبی در هوس شکرلبی                           در سر کوی شب روان از عسسی چه می شود

هیچ دلی نشان دهد هیچ کسی گمان برد                          کاین دل من ز آتش عشق کسی چه می شود

آن شکر چو برف او وان عسل شگرف او                      از سر لطف و نازکی از مگسی چه می شود

عشق تو صاف و ساده ای بحر صفت گشاده ای                چونک در آن همی فتد خار و خسی چه می شود

از تبریز شمس دین دست دراز می کند                          سوی دل و دل من از دسترسی چه می شود

 

555

چونک جمال حسن تو اسب شکار زین کند                      نیست عجب که از جنون صد چو مرا چنین کند

بال برآرد این دلم چونک غمت پرک زند                        بارخدا تو حکم کن تا به ابد همین کند

چونک ستاره دلم با مه تو قران کند                              اه که فلک چه لطف ها از تو بر این زمین کند

باده به دست ساقیت گرد جهان همی رود                        آخر کار عاقبت جان مرا گزین کند

گر چه بسی بیاورد در دل بنده سر کند                          غیرت تو بسوزدش گر نفسی جز این کند

از دل همچو آهنم دیو و پری حذر کند                           چون دل همچو آب را عشق تو آهنین کند

جان چو تیر راست من در کف تست چون کمان                چرخ از این ز کین من هر طرفی کمین کند

دیده چرخ و چرخیان نقش کند نشان من                         زانک مرا به هر نفس لطف تو همنشین کند

سجده کنم به هر نفس از پی شکر آنک حق                     در تبریز مر مرا بنده شمس دین کند

 

556

جور و جفا و دوریی کان کنکار می کند                         بر دل و جان عاشقان چون کنه کار می کند

هم تک یار یار کو راحت مطلقست او                           یار ز حکم و داوری با تو چه یار می کند

یک صفتی قرین شود چرخ بدو زمین شود                      یک صفتی خریف را فصل بهار می کند

از صفتی فرشته را دیو و بلیس می کند                          وز تبشی شب مرا رشک بهار می کند

می زده را معالجه هم به می از چه می کند                     اشتر مست را ز می باز چه بار می کند

از کف پیر میکده مجلسیان خرف شده                           دور ز حد گذشت کو آن که شمار می کند

هست شد آن عدم که او دولت هست ها بود                      مست شد آن خرد که او یاد خمار می کند

عشرت خشک لب شده آمد و تر همی زند                       آن تریی که اندر او آب غبار می کند

ساقی جان بیا که دل بی تو شدست مشتغل                       تا که نبیند او تو را با کی قرار می کند

جزو دوید تا به کل خار گرفت صدر گل                         جذبه خارخار بین کان دل خار می کند

مطرب جان بیا بزن تنتن تن تنن تنن                            کاین دل مست از به گه یاد نگار می کند

یاد نگار می کند قصد کنار می کند                               روح نثار می کند شیر شکار می کند

تا که چه دید دوش او یا که چه کرد نوش او                     کز بن بامداد او ناله زار می کند

گفت حبیب نادرست همچو الست و جنس او                     تا که به پاسخ بلی چرخ دوار می کند

جمله مکونات را چرخ زنان چو چرخ دان                      جسم جهار می کند روح سرار می کند

دور به گرد ساغرش هست نصیب اسعدی                       کو بحراک دست او دور سوار می کند

ای همراه راه بین بر سر راه ماه بین                            لیک خمش سخن مگو گفت غبار می کند

 

557

دل چو بدید روی تو چون نظرش به جان بود                   جان ز لبت چو می کشد خیره و لب گزان بود

تن برود به پیش دل کاین همه را چه می کنی                   گوید دل که از مهی کز نظرت نهان بود

جز رخ دل نظر مکن جز سوی دل گذر مکن                   زانک به نور دل همه شعله آن جهان بود

شیخ شیوخ عالمست آن که تو راست نومرید                    آن که گرفت دست تو خاصبک زمان بود

دل به میان چو پیر دین حلقه تن به گرد او                      شاد تنی که پیر دل شسته در آن میان بود

راز دل تو شمس دین در تبریز بشنود                           دور ز گوش و جان او کز سخنت گران بود

 

558

یار مرا چو اشتران باز مهار می کشد                           اشتر مست خویش را در چه قطار می کشد

جان و تنم بخست او شیشه من شکست او                        گردن من به بست او تا به چه کار می کشد

شست ویم چو ماهیان جانب خشک می برد                      دام دلم به جانب میر شکار می کشد

آنک قطار ابر را زیر فلک چو اشتران                          ساقی دشت می کند برکه و غار می کشد

رعد همی زند دهل زنده شدست جزو و کل                     در دل شاخ و مغز گل بوی بهار می کشد

آنک ضمیر دانه را علت میوه می کند                            راز دل درخت را بر سر دار می کشد

لطف بهار بشکند رنج خمار باغ را                              گر چه جفای دی کنون سوی خمار می کشد

 

559

زهره عشق هر سحر بر در ما چه می کند                      دشمن جان صد قمر بر در ما چه می کند

هر که بدید از او نظر باخبرست و بی خبر                     او ملکست یا بشر بر در ما چه می کند

زیر جهان زبر شده آب مرا ز سر شده                          سنگ از او گهر شده بر در ما چه می کند

ای بت شنگ پرده ای گر تو نه فتنه کرده ای                    هر نفسی چنین حشر بر در ما چه می کند

گر نه که روز روشنی پیشه گرفته رهزنی                      روز به روز و ره گذر بر در ما چه می کند

ور نه که دوش مست او آمد و درشکست او                     پس به نشانه این کمر بر در ما چه می کند

گر نه جمال حسن او گرد برآرد از عدم                         این همه گرد شور و شر بر در ما چه می کند

از تبریز شمس دین سوی که رای می کند                       بحر چه موج زد گهر بر در ما چه می کند

 

560

عاشق دلبر مرا شرم و حیا چرا بود                             چونک جمال این بود رسم وفا چرا بود

این همه لطف و سرکشی قسمت خلق چون شود                 این همه حسن و دلبری بر بت ما چرا بود

درد فراق من کشم ناله به نای چون رسد                        آتش عشق من برم چنگ دوتا چرا بود

لذت بی کرانه ایست عشق شدست نام او                         قاعده خود شکایتست ور نه جفا چرا بود

از سر ناز و غنج خود روی چنان ترش کند                    آن ترشی روی او روح فزا چرا بود

آن ترشی روی او ابرصفت همی شود                           ور نه حیات و خرمی باغ و گیا چرا بود

 

561

طوطی جان مست من از شکری چه می شود                   زهره می پرست من از قمری چه می شود

بحر دلم که موج او از فلک نهم گذشت                           خیره بمانده ام که او از گهری چه می شود

باغ دلم که صد ارم در نظرش بود عدم                          نرگس تازه خیره شد کز شجری چه می شود

جان سپهست و من علم جان سحرست و من شبم                این دل آفتاب من هر سحری چه می شود

دل شده پاره پاره ها در نظر و نظاره ها                        کاین همه کون هر زمان از نظری چه می شود

از غلبات عشق او عقل چه شور می کند                        وز لمعان جان او جانوری چه می شود

من همگی چو شیشه ام شیشه گریست پیشه ام                   آه که شیشه دلم از حجری چه می شود

باخبران و زیرکان گر چه شوند لعل کان                        بی خبرند از این کز او بی خبری چه می شود

از تبریز شمس دین راست شود دل و نظر                      آن نظر خوش از کژ و کژنگری چه می شود

 

562

خیال ترک من هر شب صفات ذات من گردد                    که نفی ذات من در وی همی اثبات من گردد

ز حرف عین چشم او ز ظرف جیم گوش او                    شه شطرنج هفت اختر به حرفی مات من گردد

اگر زان سیب بن سیبی شکافم حوریی زاید                     که عالم را فروگیرد رز و جنات من گردد

وگر مصحف به کف گیرم ز حیرت افتد از دستم                رخش سرعشر من خواند لبش آیات من گردد

جهان طورست و من موسی که من بی هوش و او رقصان     ولیکن این کسی داند که بر میقات من گردد

برآمد آفتاب جان که خیزید ای گران جانان                      که گر بر کوه برتابم کمین ذرات من گردد

خمش چندان بنالیدم که تا صد قرن این عالم                     در این هیهای من پیچد بر این هیهات من گردد

 

563

دلا نزد کسی بنشین که او از دل خبر دارد                      به زیر آن درختی رو که او گل های تر دارد

در این بازار عطاران مرو هر سو چو بی کاران               به دکان کسی بنشین که در دکان شکر دارد

ترازو گر نداری پس تو را زو رهزند هر کس                  یکی قلبی بیاراید تو پنداری که زر دارد

تو را بر در نشاند او به طراری که می آید                      تو منشین منتظر بر در که آن خانه دو در دارد

به هر دیگی که می جوشد میاور کاسه و منشین                 که هر دیگی که می جوشد درون چیزی دگر دارد

نه هر کلکی شکر دارد نه هر زیری زبر دارد                  نه هر چشمی نظر دارد نه هر بحری گهر دارد

بنال ای بلبل دستان ازیرا ناله مستان                             میان صخره و خارا اثر دارد اثر دارد

بنه سر گر نمی گنجی که اندر چشمه سوزن                     اگر رشته نمی گنجد از آن باشد که سر دارد

چراغست این دل بیدار به زیر دامنش می دار                  از این باد و هوا بگذر هوایش شور و شر دارد

چو تو از باد بگذشتی مقیم چشمه ای گشتی                      حریف همدمی گشتی که آبی بر جگر دارد

چو آبت بر جگر باشد درخت سبز را مانی                      که میوه نو دهد دایم درون دل سفر دارد

 

564

همی بینیم ساقی را که گرد جام می گردد                        ز زر پخته بویی بر که سیم اندام می گردد

دگر دل دل نمی باشد دگر جان می نیارامد                      که آن ماه دل و جان ها به گرد بام می گردد

چو خرمن کرد ماه ما بر آن شد تا بسوزاند                      چو پخته کرد جان ها را به گرد خام می گردد

دل بیچاره مفتون شد خرد افتاد و مجنون شد                    به دست اوست آن دانه چه گرد دام می گردد

ز گردش فارغست آن مه چه منزل پیش او چه ره              برای حاجت ما دان که چون ایام می گردد

شهی که کان و دریاها زکات از وی همی خواهند               به گرد کوی هر مفلس برای وام می گردد

از این جمله گذر کردم بده ساقی یکی جامی                     ز انعامت که این عالم بر آن انعام می گردد

شبی گفتی به دلداری شبت را روز گردانم                       چو سنگ آسیا جانم بر آن پیغام می گردد

به لطف خویش مستش کن خوش جام الستش کن                خراب و می پرستش کن که بی آرام می گردد

گشا خنب حقایق را بده بی صرفه عاشق را                     می آشامش کن ایرا دل خیال آشام می گردد

بده زان باده خوش بو مپرسش مستحقی تو                      ازیرا آفتابی که همه بر عام می گردد

نهان ار رهزنی باشد نهان بینا ببر حلقش                        چه نقصان قهرمانت را که چون صمصام می گردد

اگر گبرم اگر شاکر تویی اول تویی آخر                         چو تو پنهان شوی شادی غم و سرسام می گردد

دلم پرست و آن اولی که هم تو گویی ای مولی                  حدیث خفته ای چه بود که بر احلام می گردد

 

565

اگر صد همچو من گردد هلاک او را چه غم دارد               که نی عاشق نمی یابد که نی دلخسته کم دارد

مرا گوید چرا چشمت رقیب روی من باشد                      بدان در پیش خورشیدش همی دارم که نم دارد

چو اسماعیل پیش او بنوشم زخم نیش او                         خلیلم را خریدارم چه گر قصد ستم دارد

اگر مشهور شد شورم خدا داند که معذورم                       کاسیر حکم آن عشقم که صد طبل و علم دارد

مرا یار شکرناکم اگر بنشاند بر خاکم                            چرا غم دارد آن مفلس که یار محتشم دارد

غمش در دل چو گنجوری دلم نور علی نوری                   مثال مریم زیبا که عیسی در شکم دارد

چو خورشیدست یار من نمی گردد بجز تنها                     سپه سالار مه باشد کز استاره حشم دارد

مسلمان نیستم گبرم اگر ماندست یک صبرم                     چه دانی تو که درد او چه دستان و قدم دارد

ز درد او دهان تلخست هر دریا که می بینی                    ز داغ او نکو بنگر که روی مه رقم دارد

به دوران ها چو من عاشق نرست از مغرب و مشرق          بپرس از پیر گردونی که چون من پشت خم دارد

خنک جانی که از خوابش به مالش ها برانگیزد                 بدان مالش بود شادان و آن را مغتنم دارد

طبیبی چون دهد تلخش بنوشد تلخ او را خوش                  طبیبان را نمی شاید که عاقل متهم دارد

اگر شان متهم داری بمانی بند بیماری                            کسی برخورد از استا که او را محترم دارد

خمش کن کاندر این دریا نشاید نعره و غوغا                    که غواص آن کسی باشد که او امساک دم دارد

 

566

بتی کو زهره و مه را همه شب شیوه آموزد                     دو چشم او به جادویی دو چشم چرخ بردوزد

شما دل ها نگه دارید مسلمانان که من باری                     چنان آمیختم با او که دل با من نیامیزد

نخست از عشق او زادم به آخر دل بدو دادم                     چو میوه زاید از شاخی از آن شاخ اندرآویزد

ز سایه خود گریزانم که نور از سایه پنهانست                  قرارش از کجا باشد کسی کز سایه بگریزد

سر زلفش همی گوید صلا زوتر رسن بازی                     رخ شمعش همی گوید کجا پروانه تا سوزد

برای این رسن بازی دلاور باش و چنبر شو                    درافکن خویش در آتش چو شمع او برافروزد

چو ذوق سوختن دیدی دگر نشکیبی از آتش                     اگر آب حیات آید تو را ز آتش نینگیزد

 

567

نباشد عیب پرسیدن تو را خانه کجا باشد                        نشانی ده اگر یابیم وان اقبال ما باشد

تو خورشید جهان باشی ز چشم ما نهان باشی                   تو خود این را روا داری وانگه این روا باشد

نگفتی من وفادارم وفا را من خریدارم                           ببین در رنگ رخسارم بیندیش این وفا باشد

بیا ای یار لعلین لب دلم گم گشت در قالب                       دلم داغ شما دارد یقین پیش شما باشد

در این آتش کبابم من خراب اندر خرابم من                     چه باشد ای سر خوبان تنی کز سر جدا باشد

دل من در فراق جان چو ماری سرزده پیچان                   بگرد نقش تو گردان مثال آسیا باشد

بگفتم ای دل مسکین بیا بر جای خود بنشین                     حذر کن ز آتش پرکین دل من گفت تا باشد

فروبستست تدبیرم بیا ای یار شبگیرم                            بپرس از شاه کشمیرم کسی را کآشنا باشد

خود او پیدا و پنهانست جهان نقش است و او جانست           بیندیش این چه سلطانست مگر نور خدا باشد

خروش و جوش هر مستی ز جوش خم می باشد                سبکساری هر آهن ز تو آهن ربا باشد

خریدی خانه دل را دل آن توست می دانی                       هر آنچ هست در خانه از آن کدخدا باشد

قماشی کان تو نبود برون انداز از خانه                          درون مسجد اقصی سگ مرده چرا باشد

مسلم گشت دلداری تو را ای تو دل عالم                         مسلم گشت جان بخشی تو را وان دم تو را باشد

که دریا را شکافیدن بود چالاکی موسی                          قبای مه شکافیدن ز نور مصطفی باشد

برآرد عشق یک فتنه که مردم راه که گیرد                      به شهر اندر کسی ماند که جویای فنا باشد

زند آتش در این بیشه که بگریزند نخجیران                     ز آتش هر که نگریزد چو ابراهیم ما باشد

خمش کوته کن ای خاطر که علم اول و آخر                    بیان کرده بود عاشق چو پیش شاه لا باشد

 

568

چو آمد روی مه رویم چه باشد جان که جان باشد               چو دیدی روز روشن را چه جای پاسبان باشد

برای ماه و هنجارش که تا برنشکند کارش                      تو لطف آفتابی بین که در شب ها نهان باشد

دلا بگریز از این خانه که دلگیرست و بیگانه                   به گلزاری و ایوانی که فرشش آسمان باشد

از این صلح پر از کینش وز این صبح دروغینش               همیشه این چنین صبحی هلاک کاروان باشد

بجو آن صبح صادق را که جان بخشد خلایق را                هزاران مست عاشق را صبوحی و امان باشد

هر آن آتش که می زاید غم و اندیشه را سوزد                  به هر جایی که گل کاری نهالش گلستان باشد

یکی یاری نکوکاری ز هر آفت نگهداری                        ظریفی ماه رخساری به صد جان رایگان باشد

یکی خوبی شکرریزی چو باده رقص انگیزی                   یکی مستی خوش آمیزی که وصلش جاودان باشد

اگر با نقش گرمابه شود یک لحظه همخوابه                     همان دم نقش گیرد جان چو من دستک زنان باشد

دل آواره ما را از آن دلبر خبر آید                               شبی استاره ما را به ماه او قران باشد

چو از بام بلند او رو نماید ناگهان ما را                          هوای سست بی آن دم مثال نردبان باشد

کسی کو یار صبر آمد سوار ماه و ابر آمد                       مکن باور که ابر تر گدای ناودان باشد

چو چشم چپ همی پرد نشان شادی دل دان                      چو چشم دل همی پرد عجب آن چه نشان باشد

بسی کمپیر در چادر ز مردان برده عمر و زر                  مبین چادر تو آن بنگر که در چادر نهان باشد

بسی ماه و بسی فتنه به زیر چادر کهنه                          بسی پالانیی لنگی که در برگستوان باشد

بسی خرگه سیه باشد در او ترکی چو مه باشد                   چه غم داری تو از پیری چو اقبالت جوان باشد

بریزد صورت پیرت بزاید صورت بختت                       ز ابر تیره زاید او که خورشید جهان باشد

کسی کو خواب می بیند که با ماهست بر گردون                چه غم گر این تن خفته میان کاهدان باشد

معاذالله که مرغ جان قفص را آهنین خواهد                      معاذالله که سیمرغی در این تنگ آشیان باشد

دهان بربند و خامش کن که نطق جاودان داری                 سخن با گوش و هوشی گو که او هم جاودان باشد

 

569

بهار آمد بهار آمد بهار مشکبار آمد                               نگار آمد نگار آمد نگار بردبار آمد

صبوح آمد صبوح آمد صبوح راح و روح آمد                   خرامان ساقی مه رو به ایثار عقار آمد

صفا آمد صفا آمد که سنگ و ریگ روشن شد                   شفا آمد شفا آمد شفای هر نزار آمد

حبیب آمد حبیب آمد به دلداری مشتاقان                          طبیب آمد طبیب آمد طبیب هوشیار آمد

سماع آمد سماع آمد سماع بی صداع آمد                         وصال آمد وصال آمد وصال پایدار آمد

ربیع آمد ربیع آمد ربیع بس بدیع آمد                             شقایق ها و ریحان ها و لاله خوش عذار آمد

کسی آمد کسی آمد که ناکس زو کسی گردد                      مهی آمد مهی آمد که دفع هر غبار آمد

دلی آمد دلی آمد که دل ها را بخنداند                             میی آمد میی آمد که دفع هر خمار آمد

کفی آمد کفی آمد که دریا در از او یابد                           شهی آمد شهی آمد که جان هر دیار آمد

کجا آمد کجا آمد کز این جا خود نرفتست او                     ولیکن چشم گه آگاه و گه بی اعتبار آمد

ببندم چشم و گویم شد گشایم گویم او آمد                          و او در خواب و بیداری قرین و یار غار آمد

کنون ناطق خمش گردد کنون خامش به نطق آید                رها کن حرف بشمرده که حرف بی شمار آمد

 

570

بهار آمد بهار آمد بهار خوش عذار آمد                          خوش و سرسبز شد عالم اوان لاله زار آمد

ز سوسن بشنو ای ریحان که سوسن صد زبان دارد            به دشت آب و گل بنگر که پرنقش و نگار آمد

گل از نسرین همی پرسد که چون بودی در این غربت         همی گوید خوشم زیرا خوشی ها زان دیار آمد

سمن با سرو می گوید که مستانه همی رقصی                   به گوشش سرو می گوید که یار بردبار آمد

بنفشه پیش نیلوفر درآمد که مبارک باد                           که زردی رفت و خشکی رفت و عمر پایدار آمد

همی زد چشمک آن نرگس به سوی گل که خندانی              بدو گفتا که خندانم که یار اندر کنار آمد

صنوبر گفت راه سخت آسان شد به فضل حق                   که هر برگی به ره بری چو تیغ آبدار آمد

ز ترکستان آن دنیا بنه ترکان زیبارو                            به هندستان آب و گل به امر شهریار آمد

ببین کان لکلک گویا برآمد بر سر منبر                          که ای یاران آن کاره صلا که وقت کار آمد

 

571

بیا کامشب به جان بخشی به زلف یار می ماند                  جمال ماه نورافشان بدان رخسار می ماند

به گرد چرخ استاره چو مشتاقان آواره                          که از سوز دل ایشان خرد از کار می ماند

سقای روح یک باده ز جام غیب درداده                         ببین تا کیست افتاده و کی بیدار می ماند

به شب نالان و بیداران نیابی جز که بیماران                    و من گر هم نمی نالم دلم بیمار می ماند

در این دریای بی مونس دلا می نال چون یونس                نهنگ شب در این دریا به مردم خوار می ماند

بدان سان می خورد ما را ز خاص و عام اندر شب            نه دکان و نه سودا و نه این بازار می ماند

چه شد ناصر عبادالله چه شد حافظ بلادالله                       ببین جز مبدع جان ها اگر دیار می ماند

فلک بازار کیوانست در او استاره گردان است                  شب ما روز ایشانست که بی اغیار می ماند

جز این چرخ و زمین در جان عجب چرخیست و بازاری     ولیک از غیرت آن بازار در اسرار می ماند

 

572

ورای پرده جانت دلا خلقان پنهانند                               ز زخم تیغ فردیت همه جانند و بی جانند

تو از نقصان و از بیشی نگویی چند اندیشی                     درآ در دین بی خویشی که بس بی خویش خویشانند

چه دریاها که می نوشند چو دریاها همی جوشند                اگر چه خود که خاموشند دانااند و می دانند

در آن دریای پرمرجان یکی قومند همچون جان                 ورای گنبد گردان براق جان همی رانند

ایا درویش باتمکین سبک دل گرد زوتر هین                    میان بزم مردان شین که ایشان جمله رندانند

ملوکانند درویشان ز مستی جمله بی خویشان                    اگر چه خاکیند ایشان ولیکن شاه و سلطانند

ز گنج عشق زر ریزند غلام شمس تبریزند                     و کان لعل و یاقوتند و در کان جان ارکانند

 

573

برآمد بر شجر طوطی که تا خطبه شکر گوید                   به بلبل کرد اشارت گل که تا اشعار برگوید

به سرو سبز وحی آمد که تا جانش بود در تن                   میان بندد به خدمت روز و شب ها این سمر گوید

همه تسبیح گویانند اگر ماهست اگر ماهی                        ولیکن عقل استادست او مشروحتر گوید

درآید سنگ در گریه درآید چرخ در کدیه                        ز عرش آید دو صد هدیه چو او درس نظر گوید

هزاران سیمبر بینی گشاییده بر او سینه                          چو آن عنبرفشان قصه نسیم آن سحر گوید

که را ماند دل آن لحظه که آن جان شرح دل گوید              که را ماند خبر از خود در آن دم کو خبر گوید

حدیث عشق جان گوید حدیث ره روان گوید                     حدیث سکر سر گوید حدیث خون جگر گوید

 

574

مرا عاشق چنان باید که هر باری که برخیزد                   قیامت های پرآتش ز هر سویی برانگیزد

دلی خواهیم چون دوزخ که دوزخ را فروسوزد                 دو صد دریا بشوراند ز موج بحر نگریزد

ملک ها را چه مندیلی به دست خویش درپیچد                  چراغ لایزالی را چو قندیلی درآویزد

چو شیری سوی جنگ آید دل او چون نهنگ آید                 بجز خود هیچ نگذارد و با خود نیز بستیزد

چو هفت صد پرده دل را به نور خود بدراند                    ز عرشش این ندا آید بنامیزد بنامیزد

چو او از هفتمین دریا به کوه قاف رو آرد                       از آن دریا چه گوهرها کنار خاک درریزد

 

575

ایا سر کرده از جانم تو را خانه کجا باشد                       الا ای ماه تابانم تو را خانه کجا باشد

الا ای قادر قاهر ز تن پنهان به دل ظاهر                       زهی پیدای پنهانم تو را خانه کجا باشد

تو گویی خانه خاقان بود دل های مشتاقان                       مرا دل نیست ای جانم تو را خانه کجا باشد

بود مه سایه را دایه به مه چون می رسد سایه                   بگو ای مه نمی دانم تو را خانه کجا باشد

نشان ماه می دیدم به صد خانه بگردیدم                          از این تفتیش برهانم تو را خانه کجا باشد

 

576

دل من چون صدف باشد خیال دوست در باشد                  کنون من هم نمی گنجم کز او این خانه پر باشد

ز شیرینی حدیثش شب شکافیدست جان را لب                  عجب دارم که می گوید حدیث حق مر باشد

غذاها از برون آید غذای عاشق از باطن                        برآرد از خود و خاید که عاق چون شتر باشد

سبک رو همچو پریان شو ز جسم خویش عریان شو           مسلم نیست عریانی مر آن کس را که عر باشد

صلاح الدین به صید آمد همه شیران بود صیدش                غلام او کسی باشد که از دو کون حر باشد

 

577

چو برقی می جهد چیزی عجب آن دلستان باشد                 از آن گوشه چه می تابد عجب آن لعل کان باشد

چیست از دور آن گوهر عجب ماهست یا اختر                 که چون قندیل نورانی معلق ز آسمان باشد

عجب قندیل جان باشد درفش کاویان باشد                       عجب آن شمع جان باشد که نورش بی کران باشد

گر از وی درفشان گردی ز نورش بی نشان گردی             نگه دار این نشانی را میان ما نشان باشد

ایا ای دل برآور سر که چشم توست روشنتر                    بمال آن چشم و خوش بنگر که بینی هر چه آن باشد

چو دیدی تاب و فر او فنا شو زیر پر او                         ازیرا بیضه مقبل به زیر ماکیان باشد

چو ما اندر میان آییم او از ما کران گیرد                        چو ما از خود کران گیریم او اندر میان باشد

نماید ساکن و جنبان نه جنبانست و نه ساکن                     نماید در مکان لیکن حقیقت بی مکان باشد

چو آبی را بجنبانی میان نور عکس او                           بجنبد از لگن بینی و آن از آسمان باشد

نه آن باشد نه این باشد صلاح الحق و دین باشد                 اگر همدم امین باشد بگویم کان فلان باشد

 

578

مرا عهدیست با شادی که شادی آن من باشد                     مرا قولیست با جانان که جانان جان من باشد

به خط خویشتن فرمان به دستم داد آن سلطان                   که تا تختست و تا بختست او سلطان من باشد

اگر هشیار اگر مستم نگیرد غیر او دستم                        وگر من دست خود خستم همو درمان من باشد

چه زهره دارد اندیشه که گرد شهر من گردد                    کی قصد ملک من دارد چو او خاقان من باشد

نبیند روی من زردی به اقبال لب لعلش                          بمیرد پیش من رستم چو از دستان من باشد

بدرم زهره زهره خراشم ماه را چهره                           برم از آسمان مهره چو او کیوان من باشد

بدرم جبه مه را بریزم ساغر شه را                              وگر خواهند تاوانم همو تاوان من باشد

چراغ چرخ گردونم چو اجری خوار خورشیدم                  امیر گوی و چوگانم چو دل میدان من باشد

منم مصر و شکرخانه چو یوسف در برم گیرم                  چه جویم ملک کنعان را چو او کنعان من باشد

زهی حاضر زهی ناظر زهی حافظ زهی ناصر                زهی الزام هر منکر چو او برهان من باشد

یکی جانیست در عالم که ننگش آید از صورت                 بپوشد صورت انسان ولی انسان من باشد

سر ما هست و من مجنون مجنبانید زنجیرم                     مرا هر دم سر مه شد چو مه بر خوان من باشد

سخن بخش زبان من چو باشد شمس تبریزی                    تو خامش تا زبان ها خود چو دل جنبان من باشد

 

579

دگرباره سر مستان ز مستی در سجود آمد                       مگر آن مطرب جان ها ز پرده در سرود آمد

سراندازان و جانبازان دگرباره بشوریدند                        وجود اندر فنا رفت و فنا اندر وجود آمد

دگرباره جهان پر شد ز بانگ صور اسرافیل                    امین غیب پیدا شد که جان را زاد و بود آمد

ببین اجزای خاکی را که جان تازه پذرفتند                       همه خاکیش پاکی شد زیان ها جمله سود آمد

ندارد رنگ آن عالم ولیک از تابه دیده                           چو نور از جان رنگ آمیز این سرخ و کبود آمد

نصیب تن از این رنگست نصیب جان از این لذت              ازیرا ز آتش مطبخ نصیب دیگ دود آمد

بسوز ای دل که تا خامی نیاید بوی دل از تو                    کجا دیدی که بی آتش کسی را بوی عود آمد

همیشه بوی با عودست نه رفت از عود و نه آمد                یکی گوید که دیر آمد یکی گوید که زود آمد

ز صف نگریخت شاهنشه ولی خود و زره پرده ست           حجاب روی چون ماهش ز زخم خلق خود آمد

 

580

صلا یا ایها العشاق کان مه رو نگار آمد                         میان بندید عشرت را که یار اندر کنار آمد

بشارت می پرستان را که کار افتاد مستان را                   که بزم روح گستردند و باده بی خمار آمد

قیامت در قیامت بین نگار سروقامت بین                        کز او عالم بهشتی شد هزاران نوبهار آمد

چو او آب حیات آمد چرا آتش برانگیزد                          چو او باشد قرار جان چرا جان بی قرار آمد

درآ ساقی دگرباره بکن عشاق را چاره                          که آهوچشم خون خواره چو شیر اندر شکار آمد

چو کار جان به جان آمد ندای الامان آمد                        که لشکرهای عشق او به دروازه حصار آمد

رود جان بداندیشش به شمشیر و کفن پیشش                     که هرک از عشق برگردد به آخر شرمسار آمد

نه اول ماند و نی آخر مرا در عشق آن فاخر                    که عاشق همچو نی آمد و عشق او چو نار آمد

اگر چه لطف شمس الدین تبریزی گذر دارد                     ز باد و آب و خاک و نار جان هر چهار آمد

 

581

مه دی رفت و بهمن هم بیا که نوبهار آمد                        زمین سرسبز و خرم شد زمان لاله زار آمد

درختان بین که چون مستان همه گیجند و سرجنبان             صبا برخواند افسونی که گلشن بی قرار آمد

سمن را گفت نیلوفر که پیچاپیچ من بنگر                        چمن را گفت اشکوفه که فضل کردگار آمد

بنفشه در رکوع آمد چو سنبل در خشوع آمد                     چو نرگس چشمکش می زد که وقت اعتبار آمد

چه گفت آن بید سرجنبان که از مستی سبک سر شد            چه دید آن سرو خوش قامت که رفت و پایدار آمد

قلم بگرفته نقاشان که جانم مست کف هاشان                     که تصویرات زیباشان جمال شاخسار آمد

هزاران مرغ شیرین پر نشسته بر سر منبر                     ثنا و حمد می خواند که وقت انتشار آمد

چو گوید مرغ جان یاهو بگوید فاخته کوکو                      بگوید چون نبردی بو نصیبت انتظار آمد

بفرمودند گل ها را که بنمایید دل ها را                          نشاید دل نهان کردن چو جلوه یار غار آمد

به بلبل گفت گل بنگر به سوی سوسن اخضر                    که گر چه صد زبان دارد صبور و رازدار آمد

جوابش داد بلبل رو به کشف راز من بگرو                      که این عشقی که من دارم چو تو بی زینهار آمد

چنار آورد رو در رز که ای ساجد قیامی کن                    جوابش داد کاین سجده مرا بی اختیار آمد

منم حامل از آن شربت که بر مستان زند ضربت               مرا باطن چو نار آمد تو را ظاهر چنان آمد

برآمد زعفران فرخ نشان عاشقان بر رخ                        بر او بخشود و گل گفت اه که این مسکین چه زار آمد

رسید این ماجرای او به سیب لعل خندان رو                    به گل گفت او نمی داند که دلبر بردبار آمد

چو سیب آورد این دعوی که نیکو ظنم از مولی                 برای امتحان آن ز هر سو سنگسار آمد

کسی سنگ اندر او بندد چو صادق بود می خندد                چرا شیرین نخندد خوش کش از خسرو نثار آمد

کلوخ انداز خوبان را برای خواندن باشد                         جفای دوستان با هم نه از بهر نفار آمد

زلیخا گر درید آن دم گریبان و زه یوسف                       پی تجمیش و بازی دان که کشاف سرار آمد

خورد سنگ و فروناید که من آویخته شادم                       که این تشریف آویزش مرا منصوروار آمد

که من منصورم آویزان ز شاخ دار الرحمان                    مرا دور از لب زشتان چنین بوس و کنار آمد

هلا ختم است بر بوسه نهان کن دل چو سنبوسه                 درون سینه زن پنهان دمی که بی شمار آمد

 

582

اگر خواب آیدم امشب سزای ریش خود بیند                     به جای مفرش و بالی همه مشت و لگد بیند

ازیرا خواب کژ بیند که آیینه خیالست او                         که معلوم ست تعبیرش اگر او نیک و بد بیند

خصوصا اندر این مجلس که امشب در نمی گنجد               دو چشم عقل پایان بین که صدساله رصد بیند

شب قدرست وصل او شب قبرست هجر او                      شب قبر از شب قدرش کرامات و مدد بیند

خنک جانی که بر بامش همی چوبک زند امشب                شود همچون سحر خندان عطای بی عدد بیند

برو ای خواب خاری زن تو اندر چشم نامحرم                  که حیفست آن که بیگانه در این شب قد و خد بیند

شرابش ده بخوابانش برون بر از گلستانش                      که تا در گردن او فردا ز غم حبل مسد بیند

ببردی روز در گفتن چو آمد شب خمش باری                   که هرک از گفت خامش شد عوض گفت ابد بیند

 

583

رسیدم در بیابانی که عشق از وی پدید آید                       بیابد پاکی مطلق در او هر چه پلید آید

چه مقدارست مر جان را که گردد کفو مرجان را               ولی تو آفتابی بین که بر ذره پدید آید

هزاران قفل و هر قفلی به عرض آسمان باشد                   دو سه حرف چو دندانه بر آن جمله کلید آید

یکی لوحیست دل لایح در آن دریای خون سایح                 شود غازی ز بعد آنک صد باره شهید آید

غلام موج این بحرم که هم عیدست و هم نحرم                  غلام ماهیم که او ز دریا مستفید آید

هر آن قطره کز این دریا به ظاهر صورتی یابد                یقین می دان که نام او جنید و بایزید آید

درآ ای جان و غسلی کن در این دریای بی پایان               که از یک قطره غسلت هزاران داد و دید آید

خطر دارند کشتی ها ز اوج و موج هر دریا                    امان یابند از موجی کز این بحر سعید آید

چو عارف را و عاشق را به هر ساعت بود عیدی             نباشد منتظر سالی که تا ایام عید آید

 

584

یکی گولی همی خواهم که در دلبر نظر دارد                    نمی خواهم هنرمندی که دیده در هنر دارد

دلی همچون صدف خواهم که در جان گیرد آن گوهر           دل سنگین نمی خواهم که پندار گهر دارد

ز خودبینی جدا گشته پر از عشق خدا گشته                     ز مالش های غم غافل به مالنده عبر دارد

 

585

مرا دلبر چنان باید که جان فتراک او گیرد                      مرا مطرب چنان باید که زهره پیش او میرد

یکی پیمانه ای دارم که بر دریا همی خندد                       دل دیوانه ای دارم که بند و پند نپذیرد

خداوندا تو می دانی که جانم از تو نشکیبد                       ازیرا هیچ ماهی را دمی از آب نگزیرد

زهی هستی که تو داری زهی مستی که من دارم                تو را هستی همی زیبد مرا مستی همی زیبد

هلا بس کن هلا بس کن که این عشقی که بگزیدی              نشاطی می دهد بی غم قبولی می کند بی رد

 

586

سعادت جو دگر باشد و عاشق خود دگر باشد                    ندارد پای عشق او کسی کش عشق سر باشد

مراد دل کجا جوید بقای جان کجا خواهد                         دو چشم عشق پرآتش که در خون جگر باشد

ز بدحالی نمی نالد دو چشم از غم نمی مالد                      که او خواهد که هر لحظه ز حال بد بتر باشد

نه روز بخت می خواهد نه شب آرام می جوید                  میان روز و شب پنهان دلش همچون سحر باشد

دو کاشانه ست در عالم یکی دولت یکی محنت                  به ذات حق که آن عاشق از این هر دو به درباشد

ز دریا نیست جوش او که در بس یتیمست او                    از این کان نیست روی او اگر چه همچو زر باشد

دل از سودای شاه جان شهنشاهی کجا جوید                     قبا کی جوید آن جانی که کشته آن کمر باشد

اگر عالم هما گیرد نجوید سایه اش عاشق                       که او سرمست عشق آن همای نام ور باشد

اگر عالم شکر گیرد دلش نالان چو نی باشد                     وگر معشوق نی گوید گدازان چون شکر باشد

ز شمس الدین تبریزی مقیم عشق می گویم                       خداوندا چرا چندین شهی اندر سفر باشد

 

587

صلا جان های مشتاقان که نک دلدار خوب آمد                 چو زرکوبست آن دلبر رخ من سیم کوب آمد

از او کو حسن مه دارد هر آن کو دل نگه دارد                 به خاک پای آن دلبر که آن کس سنگ و چوب آمد

هر آنک از عشق بگریزد حقیقت خون خود ریزد               کجا خورشید را هرگز ز مرغ شب غروب آمد

بروب از خویش این خانه ببین آن حس شاهانه                 برو جاروب لا بستان که لا بس خانه روب آمد

تن تو همچو خاک آمد دم تو تخم پاک آمد                        هوس ها چون ملخ ها شد نفس ها چون حبوب آمد

ز بینایی بگردیدی مگر خواب دگر دیدی                        چه خوردی تو که قاروره پر از خلط رسوب آمد

تو چه شنیدی تو چه گفتی بگو تا شب کجا خفتی                حکایت می کند رنگت که جاسوس القلوب آمد

صلاح الدین یعقوبان جواهربخش زرکوبان                      که او خورشید اسرارست و علام الغیوب آمد

 

588

صلا رندان دگرباره که آن شاه قمار آمد                         اگر تلبیس نو دارد همانست او که پار آمد

ز رندان کیست این کاره که پیش شاه خون خواره              میان بندد دگرباره که اینک وقت کار آمد

بیا ساقی سبک دستم که من باری میان بستم                     به جان تو که تا هستم مرا عشق اختیار آمد

چو گلزار تو را دیدم چو خار و گل بروییدم                     چو خارم سوخت در عشقت گلم بر تو نثار آمد

پیاپی فتنه انگیزی ز فتنه بازنگریزی                            ولیک این بار دانستم که یار من عیار آمد

اگر بر رو زند یارم رخی دیگر به پیش آرم                     ازیرا رنگ رخسارم ز دستش آبدار آمد

تویی شاها و دیرینه مقام تست این سینه                          نمی گویی کجا بودی که جان بی تو نزار آمد

شهم گوید در این دشتم تو پنداری که گم گشتم                   نمی دانی که صبر من غلاف ذوالفقار آمد

مرا برید و خون آمد غزل پرخون برون آمد                     برید از من صلاح الدین به سوی آن دیار آمد

 

589

شکایت ها همی کردی که بهمن برگ ریز آمد                   کنون برخیز و گلشن بین که بهمن بر گریز آمد

ز رعد آسمان بشنو تو آواز دهل یعنی                           عروسی دارد این عالم که بستان پرجهیز آمد

بیا و بزم سلطان بین ز جرعه خاک خندان بین                 که یاغی رفت و از نصرت نسیم مشک بیز آمد

بیا ای پاک مغز من ببو گلزار نغز من                           به رغم هر خری کاهل که مشک او کمیز آمد

زمین بشکافت و بیرون شد از آن رو خنجرش خواندم          به یک دم از عدم لشکر به اقلیم حجیز آمد

سپاه گلشن و ریحان بحمدالله مظفر شد                           که تیغ و خنجر سوسن در این پیکار تیز آمد

چو حلواهای بی آتش رسید از دیگ چوبین خوش               سر هر شاخ پرحلوا به سان کفچلیز آمد

به گوش غنچه نیلوفر همی گوید که یا عبهر                     باستیز عدو می خور که هنگام ستیز آمد

مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن                                مکن با او تو همراهی که او بس سست و حیز آمد

خمش باش و بجو عصمت سفر کن جانب حضرت              که نبود خواب را لذت چو بانگ خیز خیز آمد

 

590

سر از بهر هوس باید چو خالی گشت سر چه بود               چو جان بهر نظر باشد روان بی نظر چه بود

نظر در روی شه باید چو آن نبود چه را شاید                   سفر از خویشتن باید چو با خویشی سفر چه بود

مرا پرسید صفرایی که گر مرد شکرخایی                       کمر بندم چو نی پیشت اگر گویی شکر چه بود

بگفتم بهترین چیزی ولیکن پیش غیر تو                         که تو ابله شکر بینی و گویی زین بتر چه بود

ازیرا اصل جسم تو ز زهر قاتل افتادست                        سقر بودست اصل تو نداند جز سقر چه بود

جهان و عقل کلی را ز عقل جزو چون بینی                     در آن دریای خون آشام عقل مختصر چه بود

دو سه سطرست که می خوانی ز سر تا پا و پا تا سر          دگر کاری نداری تو وگر نه پا و سر چه بود

چو کور افتاد چشم دل چو گوش از ثقل شد پرگل               به غیر خانه وسواس جای کور و کر چه بود

 

591

چه بویست این چه بویست این مگر آن یار می آید              مگر آن یار گل رخسار از آن گلزار می آید

شبی یا پرده عودی و یا مشک عبرسودی                       و یا یوسف بدین زودی از آن بازار می آید

چه نورست این چه تابست این چه ماه و آفتابست این           مگر آن یار خلوت جو ز کوه و غار می آید

سبوی می چه می جویی دهانش را چه می بویی                تو پنداری که او چون تو از این خمار می آید

چه نقصان آفتابی را اگر تنها رود در ره                        چه نقصان حشمت مه را که بی دستار می آید

چه خورد این دل در آن محفل که همچون مست اندر گل       از آن میخانه چون مستان چه ناهموار می آید

مخسب امشب مخسب امشب قوامش گیر و دریابش             که او در حلقه مستان چنین بسیار می آید

گلستان می شود عالم چو سروش می کند سیران                قیامت می شود ظاهر چو در اظهار می آید

همه چون نقش دیواریم و جنبان می شویم آن دم                 که نور نقش بند ما بر این دیوار می آید

گهی در کوی بیماران چو جالینوس می گردد                    گهی بر شکل بیماران به حیلت زار می آید

خمش کردم خمش کردم که این دیوان شعر من                  ز شرم آن پری چهره به استغفار می آید

 

592

اگر چرخ وجود من از این گردش فروماند                      بگرداند مرا آن کس که گردون را بگرداند

اگر این لشکر ما را ز چشم بد شکست افتد                      به امر شاه لشکرها از آن بالا فروآید

اگر باد زمستانی کند باغ مرا ویران                             بهار شهریار من ز دی انصاف بستاند

شمار برگ اگر باشد یکی فرعون جباری                       کف موسی یکایک را به جای خویش بنشاند

مترسان دل مترسان دل ز سختی های این منزل                که آب چشمه حیوان بتا هرگز نمیراند

رایناکم رایناکم و اخرجنا خفایاکم                                 فان لم تنتهوا عنها فایانا و ایاکم

و ان طفتم حوالینا و انتم نور عینانا                              فلا تستیاسوا منان فان العیش احیاکم

شکسته بسته تازی ها برای عشقبازی ها                        بگویم هر چه من گویم شهی دارم که بستاند

چو من خود را نمی یابم سخن را از کجا یابم                   همان شمعی که داد این را همو شمعم بگیراند

 

593

برون شو ای غم از سینه که لطف یار می آید                   تو هم ای دل ز من گم شو که آن دلدار می آید

نگویم یار را شادی که از شادی گذشتست او                    مرا از فرط عشق او ز شادی عار می آید

مسلمانان مسلمانان مسلمانی ز سر گیرید                        که کفر از شرم یار من مسلمان وار می آید

برو ای شکر کاین نعمت ز حد شکر بیرون شد                 نخواهم صبر گر چه او گهی هم کار می آید

روید ای جمله صورت ها که صورت های نو آمد               علم هاتان نگون گردد که آن بسیار می آید

در و دیوار این سینه همی درد ز انبوهی                        که اندر در نمی گنجد پس از دیوار می آید

 

594

امروز جمال تو سیمای دگر دارد                                 امروز لب نوشت حلوای دگر دارد

امروز گل لعلت از شاخ دگر رستست                            امروز قد سروت بالای دگر دارد

امروز خود آن ماهت در چرخ نمی گنجد                        وان سکه چون چرخت پهنای دگر دارد

امروز نمی دانم فتنه ز چه پهلو خاست                           دانم که از او عالم غوغای دگر دارد

آن آهوی شیرافکن پیداست در آن چشمش                       کو از دو جهان بیرون صحرای دگر دارد

رفت این دل سودایی گم شد دل و هم سودا                       کو برتر از این سودا سودای دگر دارد

گر پا نبود عاشق با پر ازل پرد                                  ور سر نبود عاشق سرهای دگر دارد

دریای دو چشم او را می جست و تهی می شد                   آگاه نبد کان در دریای دگر دارد

در عشق دو عالم را من زیر و زبر کردم                       این جاش چه می جستی کو جای دگر دارد

امروز دلم عشقست فردای دلم معشوق                           امروز دلم در دل فردای دگر دارد

گر شاه صلاح الدین پنهانست عجب نبود                        کز غیرت حق هر دم لالای دگر دارد

 

595

آن را که درون دل عشق و طلبی باشد                           چون دل نگشاید در آن را سببی باشد

رو بر در دل بنشین کان دلبر پنهانی                             وقت سحری آید یا نیم شبی باشد

جانی که جدا گردد جویای خدا گردد                             او نادره ای باشد او بوالعجبی باشد

آن دیده کز این ایوان ایوان دگر بیند                             صاحب نظری باشد شیرین لقبی باشد

آن کس که چنین باشد با روح قرین باشد                        در ساعت جان دادن او را طربی باشد

پایش چو به سنگ آید دریش به چنگ آید                        جانش چو به لب آید با قندلبی باشد

چون تاج ملوکاتش در چشم نمی آید                              او بی پدر و مادر عالی نسبی باشد

خاموش کن و هر جا اسرار مکن پیدا                            در جمع سبک روحان هم بولهبی باشد

 

596

آن مه که ز پیدایی در چشم نمی آید                              جان از مزه عشقش بی گشن همی زاید

عقل از مزه بویش وز تابش آن رویش                           هم خیره همی خندد هم دست همی خاید

هر صبح ز سیرانش می باشم حیرانش                          تا جان نشود حیران او روی ننماید

هر چیز که می بینی در بی خبری بینی                          تا باخبری والله او پرده بنگشاید

دم همدم او نبود جان محرم او نبود                               و اندیشه که این داند او نیز نمی شاید

تن پرده بدوزیده جان برده بسوزیده                              با این دو مخالف دل بر عشق بنبساید

دو لشکر بیگانه تا هست در این خانه                            در چالش و در کوشش جز گرد بنفزاید

در زیر درخت او می ناز به بخت او                            تا جان پر از رحمت تا حشر بیاساید

از شاه صلاح الدین چون دیده شود حق بین                     دل رو به صلاح آرد جان مشعله برباید

 

597

امروز جمال تو بر دیده مبارک باد                               بر ما هوس تازه پیچیده مبارک باد

گل ها چون میان بندد بر جمله جهان خندد                       ای پرگل و صد چون گل خندیده مبارک باد

خوبان چو رخت دیده افتاده و لغزیده                             دل بر در این خانه لغزیده مبارک باد

نوروز رخت دیدم خوش اشک بباریدم                           نوروز و چنین باران باریده مبارک باد

بی گفت زبان تو بی حرف و بیان تو                            از باطن تو گوشت بشنیده مبارک باد

 

598

یاران سحر خیزان تا صبح کی دریابد                           تا ذره صفت ما را کی زیر و زبر یابد

آن بخت که را باشد کآید به لب جویی                            تا آب خورد از جو خود عکس قمر یابد

یعقوب صفت کی بود کز پیرهن یوسف                          او بوی پسر جوید خود نور بصر یابد

یا تشنه چو اعرابی در چه فکند دلوی                            در دلو نگارینی چون تنگ شکر یابد

یا موسی آتش جو کآرد به درختی رو                            آید که برد آتش صد صبح و سحر یابد

در خانه جهد عیسی تا وارهد از دشمن                          از خانه سوی گردون ناگاه گذر یابد

یا همچو سلیمانی بشکافد ماهی را                                اندر شکم ماهی آن خاتم زر یابد

شمشیر به کف عمر در قصد رسول آید                          در دام خدا افتد وز بخت نظر یابد

یا چون پسر ادهم راند به سوی آهو                              تا صید کند آهو خود صید دگر یابد

یا چون صدف تشنه بگشاده دهان آید                             تا قطره به خود گیرد در خویش گهر یابد

یا مرد علف کش کو گردد سوی ویران ها                       ناگاه به ویرانی از گنج خبر یابد

ره رو بهل افسانه تا محرم و بیگانه                              از نور الم نشرح بی شرح تو دریابد

هر کو سوی شمس الدین از صدق نهد گامی                     گر پاش فروماند از عشق دو پر یابد

 

599

امشب عجبست ای جان گر خواب رهی یابد                     وان چشم کجا خسپد کو چون تو شهی یابد

ای عاشق خوش مذهب زنهار مخسب امشب                    کان یار بهانه جو بر تو گنهی یابد

من بنده آن عاشق کو نر بود و صادق                           کز چستی و شبخیزی از مه کلهی یابد

در خدمت شه باشد شب همره مه باشد                           تا از ملاء اعلا چون مه سپهی یابد

بر زلف شب آن غازی چون دلو رسن بازی                    آموخت که یوسف را در قعر چهی یابد

آن اشتر بیچاره نومید شدست از جو                             می گردد در خرمن تا مشت کهی یابد

بالش چو نمی یابد از اطلس روی تو                             باشد ز شب قدرت شال سیهی یابد

زان نعل تو در آتش کردند در این سودا                         تا هر دل سودایی در خود شرهی یابد

امشب شب قدر آمد خامش شو و خدمت کن                      تا هر دل اللهی ز الله ولهی یابد

اندر پی خورشیدش شب رو پی امیدش                          تا ماه بلند تو با مه شبهی یابد

 

600

جامم بشکست ای جان پهلوش خلل دارد                         در جمع چنین مستان جامی چه محل دارد

گر بشکند این جامم من غصه نیاشامم                            جامی دگر آن ساقی در زیر بغل دارد

جامست تن خاکی جانست می پاکی                              جامی دگرم بخشد کاین جام علل دارد

ساقی وفاداری کز مهر کله دارد                                  ساقی که قبای او از حلم تگل دارد

شادی و فرح بخشد دل را که دژم باشد                          تیزی نظر بخشد گر چشم سبل دارد

عقلی که بر این روزن شد حارس این خانه                     خاک در او گردد گر علم و عمل دارد

شهمات کجا گردد آن کو رخ شه بیند                             کی تلخ شود آن کو دریای عسل دارد

از آب حیات او آن کس که کشد گردن                           در عین حیات خود صد مرگ و اجل دارد

خورشید به هر برجی مسعود و بهی باشد                        اما کر و فر خود در برج حمل دارد

جز صورت عشق حق هر چیز که من دیدم                     نیمیش دروغ آمد نیمیش دغل دارد

چندان لقبش گفتم از کامل و از ناقص                            از غایت بی مثلی صد گونه مثل دارد

 

601

آن عشق که از پاکی از روح حشم دارد                         بشنو که چه می گوید بنگر که چه دم دارد

گر جسم تنک دارد جان تو سبک دارد                           هر چند که صد لشکر در کتم عدم دارد

گر مانده ای در گل روی آر به صاحب دل                      کو ملک ابد بخشد کو تاج قدم دارد

ای دل که جهان دیدی بسیار بگردیدی                           بنمای که را دیدی کز عشق رقم دارد

ای مرکب خود کشته وی گرد جهان گشته                       بازآی به خورشیدی کز سینه کرم دارد

آن سینه و چون سینه صیقل ده آیینه                              آن سینه که اندر خود صد باغ ارم دارد

این عشق همی گوید کان کس که مرا جوید                      شرطیست که همچون زر در کوره قدم دارد

من سیمتنی خواهم من همچو منی خواهم                         بیزارم از آن زشتی کو سیم و درم دارد

القاب صلاح الدین بر لوح چو پیدا شد                           انصاف بسی منت بر لوح و قلم دارد

 

602

آن کس که تو را دارد از عیش چه کم دارد                      وان کس که تو را بیند ای ماه چه غم دارد

از رنگ بلور تو شیرین شده جور تو                            هر چند که جور تو بس تند قدم دارد

ای نازش حور از تو وی تابش نور از تو                       ای آنک دو صد چون مه شاگرد و حشم دارد

ور خود حشمش نبود خورشید بود تنها                           آخر حشم حسنش صد طبل و علم دارد

بس عاشق آشفته آسوده و خوش خفته                            در سایه آن زلفی کو حلقه و خم دارد

گفتم به نگار من کز جور مرا مشکن                             گفتا به صدف مانی کو در به شکم دارد

تا نشکنی ای شیدا آن در نشود پیدا                               آن در بت من باشد یا شکل بتم دارد

شمس الحق تبریزی بر لوح چو پیدا شد                          والله که بسی منت بر لوح و قلم دارد

 

603

گویند به بلا ساقون ترکی دو کمان دارد                          ور زان دو یکی کم شد ما را چه زیان دارد

ای در غم بیهوده از بوده و نابوده                                کاین کیسه زر دارد وان کاسه و خوان دارد

در شام اگر میری زینی به کسی بخشد                           جانت ز حسد این جا رنج خفقان دارد

جز غمزه چشم شه جز غصه خشم شه                           والله که نیندیشد هر زنده که جان دارد

دیوانه کنم خود را تا هرزه نیندیشم                               دیوانه من از اصلم ای آنک عیان دارد

چون عقل ندارم من پیش آ که تویی عقلم                         تو عقل بسی آن را کو چون تو شبان دارد

گر طاعت کم دارم تو طاعت و خیر من                         آن را که تویی طاعت از خوف امان دارد

ای کوزه گر صورت مفروش مرا کوزه                          کوزه چه کند آن کس کو جوی روان دارد

تو وقف کنی خود را بر وقف یکی مرده                         من وقف کسی باشم کو جان و جهان دارد

تو نیز بیا یارا تا یار شوی ما را                                 زیرا که ز جان ما جان تو نشان دارد

شمس الحق تبریزی خورشید وجود آمد                          کان چرخ چه چرخست آن کان جا سیران دارد

 

604

هرک آتش من دارد او خرقه ز من دارد                         زخمی چو حسینستش جامی چو حسن دارد

غم نیست اگر ماهش افتاد در این چاهش                        زیرا رسن زلفش در دست رسن دارد

نفس ار چه که زاهد شد او راست نخواهد شد                   گر راستیی خواهی آن سرو چمن دارد

صد مه اگر افزاید در چشم خوشش ناید                          با تنگی چشم او کان خوب ختن دارد

از عکس ویست ای جان گر چرخ ضیا دارد                    یا باغ گل خندان یا سرو و سمن دارد

گر صورت شمع او اندر لگن غیرست                           بر سقف زند نورش گر شمع لگن دارد

گر با دگرانی تو در ما نگرانی تو                                ما روح صفا داریم گر غیر بدن دارد

بس مست شدست این دل وز دست شدست این دل               گر خرد شدست این دل زان زلف شکن دارد

شمس الحق تبریزی شاه همه شیرانست                          در بیشه جان ما آن شیر وطن دارد

 

605

ای دوست شکر خوشتر یا آنک شکر سازد                      ای دوست قمر خوشتر یا آنک قمر سازد

بگذار شکرها را بگذار قمرها را                                او چیز دگر داند او چیز دگر سازد

در بحر عجایب ها باشد بجز از گوهر                          اما نه چو سلطانی کو بحر و درر سازد

جز آب دگر آبی از نادره دولابی                                 بی شبهه و بی خوابی او قوت جگر سازد

بی عقل نتان کردن یک صورت گرمابه                         چون باشد آن علمی کو عقل و خبر سازد

بی علم نمی تانی کز پیه کشی روغن                            بنگر تو در آن علمی کز پیه نظر سازد

جان ها است برآشفته ناخورده و ناخفته                          از بهر عجب بزمی کو وقت سحر سازد

ای شاد سحرگاهی کان حسرت هر ماهی                        بر گرد میان من دو دست کمر سازد

می خندد این گردون بر سبلت آن مفتون                         خود را پی دو سه خر آن مسخره خر سازد

آن خر به مثال جو در زر فکند خود را                          غافل بود از شاهی کز سنگ گهر سازد

بس کردم و بس کردم من ترک نفس کردم                       خود گوید جانانی کز گوش بصر سازد

 

606

با تلخی معزولی میری بنمی ارزد                                یک روز همی خندد صد سال همی لرزد

خربندگی و آنگه از بهر خر مرده                                بهر گل پژمرده با خار همی سازد

زنهار نخندی تو تا اوت نخنداند                                  زیرا که همه خنده زین خنده همی خیزد

ای روی ترش بنگر آن را که ترش کردت                      تا او شکری شیرین در سرکه درآمیزد

ای خسته افتاده بنگر که که افکندت                              چون درنگری او را هم اوت برانگیزد

گر زانک سگی خسبد بر خاک سر کویش                       شیر از حذر آن سگ بگدازد و بگریزد

 

607

ای دل به غمش ده جان یعنی بنمی ارزد                         بی سر شو و بی سامان یعنی بنمی ارزد

چون لعل لبش دیدی یک بوسه بدزدیدی                          برخیز ز لعل و کان یعنی بنمی ارزد

در عشق چنان چوگان می باش به سر گردان                   چون گوی در این میدان یعنی بنمی ارزد

بی پا شد و بی سر شد تا مرد قلندر شد                          شاباش زهی ارزان یعنی بنمی ارزد

چون آتش نو کردی عقلم به گرو کردی                          خاک توم ای سلطان یعنی بنمی ارزد

بر عشق گذشتم من قربان تو گشتم من                           آن عید بدین قربان یعنی بنمی ارزد

چون مردم دیوانه ویران کنم این خانه                            آن وصل بدین هجران یعنی بنمی ارزد

تا دل به قمر دادم از گردش او شادم                             چون چرخ شدم گردان یعنی بنمی ارزد

 

608

ایمان بر کفر تو ای شاه چه کس باشد                            سیمرغ فلک پیما پیش تو مگس باشد

آب حیوان ایمان خاک سیهی کفران                              بر آتش تو هر دو ماننده خس باشد

جان را صفت ایمان شد وین جان به نفس جان شد              دل غرقه عمان شد چه جای نفس باشد

شب کفر و چراغ ایمان خورشید چو شد رخشان                با کفر بگفت ایمان رفتیم که بس باشد

ایمان فرسی دین را مر نفس چو فرزین را                      وان شاه نوآیین را چه جای فرس باشد

ایمان گودت پیش آ وان کفر گود پس رو                         چون شمع تنت جان شد نی پیش و نی پس باشد

شمس الحق تبریزی رانی تو چنان بالا                           تا جز من پابرجا خود دست مرس باشد

 

609

در خانه غم بودن از همت دون باشد                             و اندر دل دون همت اسرار تو چون باشد

بر هر چه همی لرزی می دان که همان ارزی                  زین روی دل عاشق از عرش فزون باشد

آن را که شفا دانی درد تو از آن باشد                            وان را که وفا خوانی آن مکر و فسون باشد

آن جای که عشق آمد جان را چه محل باشد                     هر عقل کجا پرد آن جا که جنون باشد

سیمرغ دل عاشق در دام کجا گنجد                               پرواز چنین مرغی از کون برون باشد

بر گرد خسان گردد چون چرخ دل تاری                        آن دل که چنین گردد او را چه سکون باشد

جام می موسی کش شمس الحق تبریزی                         تا آب شود پیشت هر نیل که خون باشد

 

610

نان پاره ز من بستان جان پاره نخواهد شد                      آواره عشق ما آواره نخواهد شد

آن را که منم خرقه عریان نشود هرگز                          وان را که منم چاره بیچاره نخواهد شد

آن را که منم منصب معزول کجا گردد                           آن خاره که شد گوهر او خاره نخواهد شد

آن قبله مشتاقان ویران نشود هرگز                               وان مصحف خاموشان سی پاره نخواهد شد

از اشک شود ساقی این دیده من لیکن                            بی نرگس مخمورش خماره نخواهد شد

بیمار شود عاشق اما بنمی میرد                                  ماه ار چه که لاغر شد استاره نخواهد شد

خاموش کن و چندین غمخواره مشو آخر                        آن نفس که شد عاشق اماره نخواهد شد

 

611

ای خفته شب تیره هنگام دعا آمد                                 وی نفس جفاپیشه هنگام وفا آمد

بنگر به سوی روزن بگشای در توبه                            پرداخته کن خانه هین نوبت ما آمد

از جرم و جفاجویی چون دست نمی شویی                      بر روی بزن آبی میقات صلا آمد

زین قبله به یاد آری چون رو به لحد آری                       سودت نکند حسرت آنگه که قضا آمد

زین قبله بجو نوری تا شمع لحد باشد                            آن نور شود گلشن چون نور خدا آمد

 

612

بگذشت مه روزه عید آمد و عید آمد                              بگذشت شب هجران معشوق پدید آمد

آن صبح چو صادق شد عذرای تو وامق شد                     معشوق تو عاشق شد شیخ تو مرید آمد

شد جنگ و نظر آمد شد زهر و شکر آمد                        شد سنگ و گهر آمد شد قفل و کلید آمد

جان از تن آلوده هم پاک به پاکی رفت                           هر چند چو خورشیدی بر پاک و پلید آمد

از لذت جام تو دل ماند به دام تو                                 جان نیز چو واقف شد او نیز دوید آمد

بس توبه شایسته بر سنگ تو بشکسته                            بس زاهد و بس عابد کو خرقه درید آمد

باغ از دی نامحرم سه ماه نمی زد دم                            بر بوی بهار تو از غیب دمید آمد

 

613

ای خواجه بازرگان از مصر شکر آمد                           وان یوسف چون شکر ناگه ز سفر آمد

روح آمد و راح آمد معجون نجاح آمد                            ور چیز دگر خواهی آن چیز دگر آمد

آن میوه یعقوبی وان چشمه ایوبی                                 از منظره پیدا شد هنگام نظر آمد

خضر از کرم ایزد بر آب حیاتی زد                             نک زهره غزل گویان در برج قمر آمد

آمد شه معراجی شب رست ز محتاجی                           گردون به نثار او با دامن زر آمد

موسی نهان آمد صد چشمه روان آمد                             جان همچو عصا آمد تن همچو حجر آمد

زین مردم کارافزا زین خانه پرغوغا                            عیسی نخورد حلوا کاین آخر خر آمد

چون بسته نبود آن دم در شش جهت عالم                        در جستن او گردون بس زیر و زبر آمد

آن کو مثل هدهد بی تاج نبد هرگز                               چون مور ز مادر او بربسته کمر آمد

در عشق بود بالغ از تاج و کمر فارغ                           کز کرسی و از عرشش منشور ظفر آمد

باقیش ز سلطان جو سلطان سخاوت خو                         زو پرس خبرها را کو کان خبر آمد

 

614

آن بنده آواره بازآمد و بازآمد                                     چون شمع به پیش تو در سوز و گداز آمد

چون عبهر و قند ای جان در روش بخند ای جان               در را بمبند ای جان زیرا به نیاز آمد

ور زانک ببندی در بر حکم تو بنهد سر                         بر بنده نیاز آمد شه را همه ناز آمد

هر شمع گدازیده شد روشنی دیده                                 کان را که گداز آمد او محرم راز آمد

زهراب ز دست وی گر فرق کنم از می                         پس در ره جان جانم والله به مجاز آمد

آب حیوانش را حیوان ز کجا نوشد                               کی بیند رویش را چشمی که فرازآمد

من ترک سفر کردم با یار شدم ساکن                            وز مرگ شدم ایمن کان عمر دراز آمد

ای دل چو در این جویی پس آب چه می جویی                  تا چند صلا گویی هنگام نماز آمد

 

615

خواب از پی آن آید تا عقل تو بستاند                             دیوانه کجا خسبد دیوانه چه شب داند

نی روز بود نی شب در مذهب دیوانه                            آن چیز که او دارد او داند او داند

از گردش گردون شد روز و شب این عالم                      دیوانه آن جا را گردون بنگر داند

گر چشم سرش خسپد بی سر همه چشمست او                   کز دیده جان خود لوح ازلی خواند

دیوانگی ار خواهی چون مرغ شو و ماهی                      با خواب چو همراهی آن با تو کجا ماند

شب رو شو و عیاری در عشق چنان یاری                     تا باز شود کاری زان طره که بفشاند

دیوانه دگر سانست او حامله جانست                             چشمش چو به جانانست حملش نه بدو ماند

زین شرح اگر خواهی از شمس حق و شاهی                   تبریز همه عالم زو نور نو افشاند

 

616

چونی و چه باشد چون تا قدر تو را داند                         جز پادشه بی چون قدر تو کجا داند

عالم ز تو پرنورست ای دلبر دور از تو                         حق تو زمین داند یا چرخ سما داند

این پرده نیلی را بادیست که جنباند                               این باد هوایی نی بادی که خدا داند

خرقه غم و شادی را دانی که که می دوزد                      وین خرقه ز دوزنده خود را چه جدا داند

اندر دل آیینه دانی که چه می تابد                                داند چه خیالست آن آن کس که صفا داند

شقه علم عالم هر چند که می رقصد                              چشم تو علم بیند جان تو هوا داند

وان کس که هوا را هم داند که چه بیچارست                    جز حضرت الاالله باقی همه لا داند

شمس الحق تبریزی این مکر که حق دارد                       بی مهره تو جانم کی نرد دغا داند

 

617

چشم از پی آن باید تا چیز عجب بیند                            جان از پی آن باید تا عیش و طرب بیند

سر از پی آن باید تا مست بتی باشد                              پا از پی آن باید کز یار تعب بیند

عشق از پی آن باید تا سوی فلک پرد                            عقل از پی آن باید تا علم و ادب بیند

بیرون سبب باشد اسرار و عجایب ها                            محجوب بود چشمی کو جمله سبب بیند

عاشق که به صد تهمت بدنام شود این سو                       چون نوبت وصل آید صد نام و لقب بیند

ارزد که برای حج در ریگ و بیابان ها                         با شیر شتر سازد یغمای عرب بیند

بر سنگ سیه حاجی زان بوسه زند از دل                       کز لعل لب یاری او لذت لب بیند

بر نقد سخن جانا هین سکه مزن دیگر                           کان کس که طلب دارد او کان ذهب بیند

 

618

چون جغد بود اصلش کی صورت باز آید                        چون سیر خورد مردم کی بوی پیاز آید

چون افتد شیر نر از حمله حیز و غر                            وز زخمه کون خر کی بانگ نماز آید

پای تو شده کوچک از تنگی پاپوچک                            پا برکش ای کوچک تا پهن و دراز آید

بگشای به امیدی تو دیده جاویدی                                 تا تابش خورشیدش از عرش فرازآید

چنگا تو سری برکن در حلقه سر اندر کن                       تو خویش تهیتر کن تا چنگ به ساز آید

 

619

آن صبح سعادت ها چون نورفشان آید                           آن گاه خروس جان در بانگ و فغان آید

خور نور درخشاند پس نور برافشاند                             تن گرد چو بنشاند جانان بر جان آید

مسکین دل آواره آن گمشده یک باره                             چون بشنود این چاره خوش رقص کنان آید

جان به قدم رفته در کتم عدم رفته                                با قد به خم رفته در حین به میان آید

دل مریم آبستن یک شیوه کند با من                              عیسی دوروزه تن درگفت زبان آید

دل نور جهان باشد جان در لمعان باشد                          این رقص کنان باشد آن دست زنان آید

شمس الحق تبریزی هر جا که کنی مقدم                         آن جا و مکان در دم بی جان و مکان باشد

 

620

از سرو مرا بوی بالای تو می آید                                وز ماه مرا رنگ و سیمای تو می آید

هر نی کمر خدمت در پیش تو می بندد                          شکر به غلامی حلوای تو می آید

هر نور که آید او از نور تو زاید او                              می مژده دهد یعنی فردای تو می آید

گل خواجه سوسن شد آرایش گلشن شد                           زیرا که از آن خنده رعنای تو می آید

هر گه ز تو بگریزم با عشق تو بستیزم                          اندر سرم از شش سو سودای تو می آید

چون برروم از پستی بیرون شوم از هستی                      در گوش من آن جا هم هیهای تو می آید

اندر دل آوازی پرشورش و غمازی                              آن ناله چنین دانم کز نای تو می آید

روزست شبم از تو خشکست لبم از تو                           غم نیست اگر خشکست دریای تو می آید

زیر فلک اطلس هشیار نماند کس                                زیرا که ز بیش و پس می های تو می آید

از جور تو اندیشم جور آید در پیشم                              بینم که چنان تلخی از رای تو می آید

شمس الحق تبریزی اندیشه چو باد خوش                        جان تازه کند زیرا صحرای تو می آید

 

621

در تابش خورشیدش رقصم به چه می باید                       تا ذره چو رقص آید از منش به یاد آید

شد حامله هر ذره از تابش روی او                              هر ذره از آن لذت صد ذره همی زاید

در هاون تن بنگر کز عشق سبک روحی                        تا ذره شود خود را می کوبد و می ساید

گر گوهر و مرجانی جز خرد مشو این جا                       زیرا که در این حضرت جز ذره نمی شاید

در گوهر جان بنگر اندر صدف این تن                          کز دست گران جانی انگشت همی خاید

چون جان بپرد از تو این گوهر زندانی                          چون ذره به اصلش شد خوانیش ولی ناید

ور سخت شود بندش در خون بزند نقبی                         عمری برود در خون موییش نیالاید

جز تا به چه بابل او را نبود منزل                               تا جان نشود جادو جایی بنیاساید

تبریز ز برج تو گر تابد شمس الدین                             هم ابر شود چون مه هم ماه درافزاید

 

622

جان پیش تو هر ساعت می ریزد و می روید                   از بهر یکی جان کس چون با تو سخن گوید

هر جا که نهی پایی از خاک بروید سر                          وز بهر یکی سر کس دست از تو کجا شوید

روزی که بپرد جان از لذت بوی تو                             جان داند و جان داند کز دوست چه می بوید

یک دم که خمار تو از مغز شود کمتر                           صد نوحه برآرد سر هر موی همی موید

من خانه تهی کردم کز رخت تو پر دارم                         می کاهم تا عشقت افزاید و افزوید

جانم ز پی عشق شمس الحق تبریزی                            بی پای چو کشتی ها در بحر همی پوید

 

623

عاشق شده ای ای دل سودات مبارک باد                         از جا و مکان رستی آن جات مبارک باد

از هر دو جهان بگذر تنها زن و تنها خور                      تا ملک ملک گویند تنهات مبارک باد

ای پیش رو مردی امروز تو برخوردی                          ای زاهد فردایی فردات مبارک باد

کفرت همگی دین شد تلخت همه شیرین شد                      حلوا شده کلی حلوات مبارک باد

در خانقه سینه غوغاست فقیران را                               ای سینه بی کینه غوغات مبارک باد

این دیده دل دیده اشکی بد و دریا شد                             دریاش همی گوید دریات مبارک باد

ای عاشق پنهانی آن یار قرینت باد                               ای طالب بالایی بالات مبارک باد

ای جان پسندیده جوییده و کوشیده                                پرهات بروییده پرهات مبارک باد

خامش کن و پنهان کن بازار نکو کردی                         کالای عجب بردی کالات مبارک باد

 

624

هر ذره که بر بالا می نوشد و پا کوبد                           خورشید ازل بیند وز عشق خدا کوبد

آن را که بخنداند خوش دست برافشاند                           وان را که بترساند دندان به دعا کوبد

مستست از آن باده با قامت خم داده                              این چرخ بر این بالا ناقوس صلا کوبد

این عشق که مست آمد در باغ الست آمد                         کانگور وجودم را در جهد و عنا کوبد

گر عشق نی مستستی یا باده پرستستی                           در باغ چرا آید انگور چرا کوبد

تو پای همی کوبی و انگور نمی بینی                            کاین صوفی جان تو در معصره ها کوبد

گویی همه رنج و غم بر من نهد آن همدم                        چون باغ تو را باشد انگور که را کوبد

همخرقه ایوبی زان پای همی کوبی                               هر کو شنود ارکض او پای وفا کوبد

از زمزمه یوسف یعقوب به رقص آمد                            وان یوسف شیرین لب پا کوبد پا کوبد

ای طایفه پا کوبید چون حاضر آن جویید                        باشد که سعادت پا در پای شما کوبد

این عشق چو بارانست ما برگ و گیا ای جان                   باشد که دمی باران بر برگ و گیا کوبد

پا کوفت خلیل الله در آتش نمرودی                               تا حلق ذبیح الله بر تیغ بلا کوبد

پا کوفته روح الله در بحر چو مرغابی                           با طایر معراجی تا فوق هوا کوبد

خاموش کن و بی لب خوش طال بقا می زن                     می ترس که چشم بد بر طال بقا کوبد

 

625

گر ماه شب افروزان روپوش روا دارد                          گیرم که بپوشد رو بو را چه دوا دارد

گر نیز بپوشد رو ور نیز ببرد بو                                از خنبش روحانی صد گونه گوا دارد

آن مه چو گریزانه آید سپس خانه                                 لیکن دل دیوانه صد گونه دغا دارد

غم گر چه بود دشمن گوید سر او با من                          با مرغ دلم گوید کو دام کجا دارد

 

626

هر کآتش من دارد او خرقه ز من دارد                          زخمی چو حسینستش جامی چو حسن دارد

نفس ار چه که زاهد شد او راست نخواهد شد                   ور راستیی خواهی آن سرو چمن دارد

جانیست تو را ساده نقش تو از آن زاده                          در ساده جان بنگر کان ساده چه تن دارد

آیینه جان را بین هم ساده و هم نقشین                           هر دم بت نو سازد گویی که شمن دارد

گه جانب دل باشد گه در غم گل باشد                            ماننده آن مردی کز حرص دو زن دارد

کی شاد شود آن شه کز جان نبود آگه                            کی ناز کند مرده کز شعر کفن دارد

می خاید چون اشتر یعنی که دهانم پر                            خاییدن بی لقمه تصدیق ذقن دارد

مردانه تو مجنون شو و اندر لگن خون شو                      گه ماده و گه نر نی کان شیوه زغن دارد

چون موسی رخ زردش توبه مکن از دردش                    تا یار نعم گوید کر گفتن لن دارد

چون مست نعم گشتی بی غصه و غم گشتی                     پس مست کجا داند کاین چرخ سخن دارد

گر چشمه بود دلکش دارد دهنت را خوش                       لیکن همه گوهرها دریای عدن دارد

 

627

عاشق به سوی عاشق زنجیر همی درد                          دیوانه همی گردد تدبیر همی درد

تقصیر کجا گنجد در گرم روی عاشق                           کز آتش عشق او تقصیر همی درد

تا حال جوان چه بود کان آتش بی علت                          دراعه تقوا را بر پیر همی درد

صد پرده در پرده گر باشد در چشمی                            ابروی کمان شکلش از تیر همی درد

مرغ دل هر عاشق کز بیضه برون آید                           از چنگل تعجیلش تاخیر همی درد

این عالم چون قیرست پای همه بگرفته                          چون آتش عشق آید این قیر همی درد

شمس الحق تبریزی هم خسرو و هم میرست                    پیراهن هر صبری زان میر همی درد

 

628

ای دوست شکر بهتر یا آنک شکر سازد                         خوبی قمر بهتر یا آنک قمر سازد

ای باغ توی خوشتر یا گلشن گل در تو                          یا آنک برآرد گل صد نرگس تر سازد

ای عقل تو به باشی در دانش و در بینش                        یا آنک به هر لحظه صد عقل و نظر سازد

ای عشق اگر چه تو آشفته و پرتابی                              چیزیست که از آتش بر عشق کمر سازد

بیخود شده آنم سرگشته و حیرانم                                 گاهیم بسوزد پر گاهی سر و پر سازد

دریای دل از لطفش پرخسرو و پرشیرین                        وز قطره اندیشه صد گونه گهر سازد

آن جمله گهرها را اندرشکند در عشق                           وان عشق عجایب را هم چیز دگر سازد

شمس الحق تبریزی چون شمس دل ما را                        در فعل کند تیغی در ذات سپر سازد

 

629

عاشق چو منی باید می سوزد و می سازد                       ور نی مثل کودک تا کعب همی بازد

مه رو چو تویی باید ای ماه غلام تو                             تا بر همه مه رویان می چربد و می نازد

عاشق چو منی باید کز مستی و بی خویشی                      با خلق نپیوندد با خویش نپردازد

فارس چو تویی باید ای شاه سوار من                            کز وهم و گمان زان سو می راند و می تازد

عشق آب حیات آمد برهاندت از مردن                           ای شاه که او خود را در عشق دراندازد

چون شاخ زرست این جان می کش به خودش می دان         چندان که کشش بیند سوی تو همی یازد

باری دل و جان من مستست در آن معدن                        هر روز چو نوعشقان فرهنگ نو آغازد

چون چنگ شوی از غم خم داده وانگه او                        در بر کشدت شیرین بی واسطه بنوازد

آن آهوی مفتونش چون تازه شود خونش                         آن شیر بدان آهو در میمنه بگرازد

شمس الحق تبریزی بر شمس فلک روزی                       باشد که طراز نو شعشاع تو بطرازد

 

630

گر دیو و پری حارس باتیغ و سپر باشد                         چون حکم خدا آید آن زیر و زبر باشد

بر هر چه امیدستت کی گیرد او دستت                           بر شکل عصا آید وان مار دوسر باشد

وان غصه که می گویی آن چاره نکردم دی                     هر چاره که پنداری آن نیز غرر باشد

خودکرده شمر آن را چه خیزد از آن سودا                      اندر پی صد چون آن صد دام دگر باشد

آن چاره همی کردم آن مات نمی آمد                             آن چاره لنگت را آخر چه اثر باشد

از مات تو قوتی کن یاقوت شو او را تو                         تا او تو شوی تو او این حصن و مفر باشد

 

631

نومید مشو جانا کاومید پدید آمد                                   اومید همه جان ها از غیب رسید آمد

نومید مشو گر چه مریم بشد از دستت                            کان نور که عیسی را بر چرخ کشید آمد

نومید مشو ای جان در ظلمت این زندان                         کان شاه که یوسف را از حبس خرید آمد

یعقوب برون آمد از پرده مستوری                               یوسف که زلیخا را پرده بدرید آمد

ای شب به سحر برده در یارب و یارب تو                      آن یارب و یارب را رحمت بشنید آمد

ای درد کهن گشته بخ بخ که شفا آمد                             وی قفل فروبسته بگشا که کلید آمد

ای روزه گرفته تو از مایده بالا                                  روزه بگشا خوش خوش کان غره عید آمد

خامش کن و خامش کن زیرا که ز امر کن                      آن سکته حیرانی بر گفت مزید آمد

 

632

عید آمد و عید آمد وان بخت سعید آمد                            برگیر و دهل می زن کان ماه پدید آمد

عید آمد ای مجنون غلغل شنو از گردون                         کان معتمد سدره از عرش مجید آمد

عید آمد ره جویان رقصان و غزل گویان                        کان قیصر مه رویان زان قصر مشید آمد

صد معدن دانایی مجنون شد و سودایی                           کان خوبی و زیبایی بی مثل و ندید آمد

زان قدرت پیوستش داوود نبی مستش                            تا موم کند دستش گر سنگ و حدید آمد

عید آمد و ما بی او عیدیم بیا تا ما                                بر عید زنیم این دم کان خوان و ثرید آمد

زو زهر شکر گردد زو ابر قمر گردد                           زو تازه و تر گردد هر جا که قدید آمد

برخیز به میدان رو در حلقه رندان رو                          رو جانب مهمان رو کز راه بعید آمد

غم هاش همه شادی بندش همه آزادی                            یک دانه بدو دادی صد باغ مزید آمد

من بنده آن شرقم در نعمت آن غرقم                              جز نعمت پاک او منحوس و پلید آمد

بربند لب و تن زن چون غنچه و چون سوسن                   رو صبر کن از گفتن چون صبر کلید آمد

 

633

شمس و قمرم آمد سمع و بصرم آمد                              وان سیمبرم آمد وان کان زرم آمد

مستی سرم آمد نور نظرم آمد                                     چیز دگر ار خواهی چیز دگرم آمد

آن راه زنم آمد توبه شکنم آمد                                     وان یوسف سیمین بر ناگه به برم آمد

امروز به از دینه ای مونس دیرینه                               دی مست بدان بودم کز وی خبرم آمد

آن کس که همی جستم دی من به چراغ او را                   امروز چو تنگ گل بر ره گذرم آمد

دو دست کمر کرد او بگرفت مرا در بر                         زان تاج نکورویان نادر کمرم آمد

آن باغ و بهارش بین وان خمر و خمارش بین                  وان هضم و گوارش بین چون گلشکرم آمد

از مرگ چرا ترسم کو آب حیات آمد                             وز طعنه چرا ترسم چون او سپرم آمد

امروز سلیمانم کانگشتریم دادی                                   وان تاج ملوکانه بر فرق سرم آمد

از حد چو بشد دردم در عشق سفر کردم                         یا رب چه سعادت ها که زین سفرم آمد

وقتست که می نوشم تا برق زند هوشم                           وقتست که برپرم چون بال و پرم آمد

وقتست که درتابم چون صبح در این عالم                       وقتست که برغرم چون شیر نرم آمد

بیتی دو بماند اما بردند مرا جانا                                  جایی که جهان آن جا بس مختصرم آمد

 

634

نک ماه رجب آمد تا ماه عجب بیند                               وز سوختگان ره گرمی و طلب بیند

گر سجده کنان آید در امن و امان آید                             ور بی ادبی آرد سیلی و ادب بیند

حکمی که کند یزدان راضی بود و شادان                        ور سر کشد از سلطان در حلق کنب بیند

گر درخور عشق آید خرم چو دمشق آید                         ور دل ندهد دل را ویران چو حلب بیند

گوید چه سبب باشد آن خرم و این ویران                        جان خضری باید تا جان سبب بیند

آمد شعبان عمدا از بهر برات ما                                  تا روزی و بی روزی از بخشش رب بیند

ماه رمضان آمد آن بند دهان آمد                                  زد بر دهن بسته تا لذت لب بیند

آمد قدح روزه بشکست قدح ها را                                تا منکر این عشرت بی باده طرب بیند

سغراق معانی را بر معده خالی زن                              معشوقه خلوت را هم چشم عزب بیند

با غره دولت گو هم بگذرد این نوبت                             چون بگذرد این نوبت هم نوبت تب بیند

نوبت بگذار و رو نوبت زن احمد شو                            تا برف وجود تو خورشید عرب بیند

خامش کن و کمتر گو بسیار کسی گوید                          کو جاه و هوا جوید تا نام و لقب بیند

 

635

مستان می ما را هم ساقی ما باید                                 با آن همه شیرینی گر ترش کند شاید

با آن همه حسن آن مه گر ناز کند گه گه                         والله که کلاه از شه بستاند و برباید

پر ده قدحی میرم آخر نه چو کمپیرم                             تا شینم و می میرم کاین چرخ چه می زاید

فرمای تو ساقی را آن شادی باقی را                             تا باد نپیماید تا باده بپیماید

صد سر ببرد در دم از محرم و نامحرم                          نی غم خورد از ماتم نی دست بیالاید

چون شمع بسوزاند پروانه مسکین را                            چون جعد براندازد چون چهره بیاراید

پروانه چو بی جان شد جانیش دهد نسیه                         وان جان چو آتش را زان رطل بفرماید

رطلی ز می باقی کز غایت راواقی                              هر نقش که اندیشی در دل به تو بنماید

ای عشق خداوندی شمس الحق تبریزی                          چندانک بیفزایی این باده بیفزاید

 

636

بمیرید بمیرید در این عشق بمیرید                               در این عشق چو مردید همه روح پذیرید

بمیرید بمیرید و زین مرگ مترسید                               کز این خاک برآیید سماوات بگیرید

بمیرید بمیرید و زین نفس ببرید                                  که این نفس چو بندست و شما همچو اسیرید

یکی تیشه بگیرید پی حفره زندان                                چو زندان بشکستید همه شاه و امیرید

بمیرید بمیرید به پیش شه زیبا                                    بر شاه چو مردید همه شاه و شهیرید

بمیرید بمیرید و زین ابر برآیید                                   چو زین ابر برآیید همه بدر منیرید

خموشید خموشید خموشی دم مرگست                            هم از زندگیست اینک ز خاموش نفیرید

 

637

برانید برانید که تا بازنمانید                                       بدانید بدانید که در عین عیانید

بتازید بتازید که چالاک سوارید                                  بنازید بنازید که خوبان جهانید

چه دارید چه دارید که آن یار ندارد                              بیارید بیارید در این گوش بخوانید

پرندوش پرندوش خرابات چه سان بد                            بگویید بگویید اگر مست شبانید

شرابیست شرابیست خدا را پنهانی                               که دنیا و شما نیز ز یک جرعه آنید

دوم بار دوم بار چو یک جرعه بریزد                           ز دنیا و ز عقبی و ز خود فرد بمانید

گشادست گشادست سر خابیه امروز                              کدوها و سبوها سوی خمخانه کشانید

صلا گفت صلا گفت کنون فالق اصباح                           سبک روح کند راح اگر سست و گرانید

رسیدند رسیدند رسولان نهانی                                    درآرید درآرید برونشان منشانید

دریغا و دریغا که در این خانه نگنجند                           که ایشان همه کانند و شما بند مکانید

مبادا و مبادا که سر خویش بگیرید                               که ایشان همه جانند و شما سخره نانید

بکوشید بکوشید که تا جان شود این تن                          نه نان بود که تن گشت اگر آدمیانید

زهی عشق و زهی عشق که بس سخته کمانست                در آن دست و در آن شست و شما تیر مکانید

سماعیست سماعیست از آن سوی که سو نیست                 عروسی همه آن جاست شما طبل زنانید

خموشید خموشید خموشانه بنوشید                                بپوشید بپوشید شما گنج نهانید

به دیدار نهانید به آثار عیانید                                     پدید و نه پدیدیت که چون جوهر جانید

چو عقلید و چو عقلید هزاران و یکی چیز                       پراکنده به هر خانه چو خورشید روانید

در این بحر در این بحر همه چیز بگنجد                        مترسید مترسید گریبان مدرانید

دهان بست دهان بست از این شرح دل من                      که تا گیج نگردید که تا خیره نمانید

 

638

ملولان همه رفتند در خانه ببندید                                 بر آن عقل ملولانه همه جمع بخندید

به معراج برآیید چو از آل رسولید                               رخ ماه ببوسید چو بر بام بلندید

چو او ماه شکافید شما ابر چرایید                                چو او چست و ظریفست شما چون هلپندید

ملولان به چه رفتید که مردانه در این راه                       چو فرهاد و چو شداد دمی کوه نکندید

چو مه روی نباشید ز مه روی متابید                             چو رنجور نباشید سر خویش مبندید

چنان گشت و چنین گشت چنان راست نیاید                     مدانید که چونید مدانید که چندید

چو آن چشمه بدیدیت چرا آب نگشتید                            چو آن خویش بدیدیت چرا خویش پسندید

چو در کان نباتید ترش روی چرایید                             چو در آب حیاتید چرا خشک و نژندید

چنین برمستیزید ز دولت مگریزید                               چه امکان گریزست که در دام کمندید

گرفتار کمندید کز او هیچ امان نیست                             مپیچید مپیچید بر استیزه مرندید

چو پروانه جانباز بسایید بر این شمع                            چه موقوف رفیقید چه وابسته بندید

از این شمع بسوزید دل و جان بفروزید                          تن تازه بپوشید چو این کهنه فکندید

ز روباه چه ترسید شما شیرنژادید                                خر لنگ چرایید چو از پشت سمندید

همان یار بیاید در دولت بگشاید                                  که آن یار کلیدست شما جمله کلندید

خموشید که گفتار فروخورد شما را                              خریدار چو طوطیست شما شکر و قندید

 

639

آن سرخ قبایی که چو مه پار برآمد                              امسال در این خرقه زنگار برآمد

آن ترک که آن سال به یغماش بدیدی                             آنست که امسال عرب وار برآمد

آن یار همانست اگر جامه دگر شد                                آن جامه به در کرد و دگربار برآمد

آن باده همانست اگر شیشه بدل شد                               بنگر که چه خوش بر سر خمار برآمد

ای قوم گمان برده که آن مشعله ها مرد                          آن مشعله زین روزن اسرار برآمد

این نیست تناسخ سخن وحدت محضست                         کز جوشش آن قلزم زخار برآمد

یک قطره از آن بحر جدا شد که جدا نیست                      کآدم ز تک صلصل فخار برآمد

رومی پنهان گشت چو دوران حبش دید                          امروز در این لشکر جرار برآمد

گر شمس فروشد به غروب او نه فنا شد                         از برج دگر آن مه انوار برآمد

گفتار رها کن بنگر آینه عین                                     کان شبهه و اشکال ز گفتار برآمد

شمس الحق تبریز رسیدست مگویید                              کز چرخ صفا آن مه اسرار برآمد

 

640

تا باد سعادت ز محمد خبر افکند                                 زان مردی و زان حمله شقاوت سپر افکند

از حال گدا نیست عجب گر شود او پست                        تیغ غم تو از سر صد شاه سر افکند

روزی پسر ادهم اندر پی آهو                                     مانند فلک مرکب شبدیز برافکند

دادیش یکی شربت کز لذت و بویش                              مستیش به سر برشد و از اسب درافکند

گفتند همه کس به سر کوی تحیر                                 مسکین پسر ادهم تاج و کمر افکند

از نام تو بود آنک سلیمان به یکی مرغ                          در ملکت بلقیس شکوه و ظفر افکند

از یاد تو بود آنک محمد به اشارت                               غوغای دو نیمه شدن اندر قمر افکند

 

641

در حلقه عشاق به ناگه خبر افتاد                                 کز بخت یکی ماه رخی خوب درافتاد

چشم و دل عشاق چنان پر شد از آن حسن                      تا قصه خوبان که بنامند برافتاد

بس چشمه حیوان که از آن حسن بجوشید                        بس باده کز آن نادره در چشم و سر افتاد

مه با سپر و تیغ شبی حمله او دید                                بفکند سپر را سبک و بر سپر افتاد

ما بنده آن شب که به لشکرگه وصلش                            در غارت شکر همه ما را حشر افتاد

خونی بک هجران به هزیمت علم انداخت                       بر لشکر هجران دل ما را ظفر افتاد

گفتند ز شمس الحق تبریز چه دیدیت                             گفتیم کز آن نور به ما این نظر افتاد

 

642

در خانه نشسته بت عیار کی دارد                                معشوق قمرروی شکربار کی دارد

بی زحمت دیده رخ خورشید که بیند                             بی پرده عیان طاقت دیدار کی دارد

گفتی به خرابات دگر کار ندارم                                  خود کار تو داری و دگر کار کی دارد

زندان صبوحی همه مخمور خمارند                              ای زهره کلید در خمار کی دارد

ما طوطی غیبیم شکرخواره و عاشق                            آن کان شکرهای به قنطار کی دارد

یک غمزه دیدار به از دامن دینار                                دیدار چو باشد غم دینار کی دارد

جان ها چو از آن شیر ره صید بدیدند                           اکنون چو سگان میل به مردار کی دارد

چون عین عیانست ز اقرار کی لافد                              اقرار چو کاسد شود انکار کی دارد

ای در رخ تو زلزله روز قیامت                                  در جنت حسن تو غم نار کی دارد

با غمزه غمازه آن یار وفادار                                     اندیشه این عالم غدار کی دارد

گفتی که ز احوال عزیزان خبری ده                             با مخبر خوبت سر اخبار کی دارد

ای مطرب خوش لهجه شیرین دم عارف                        یاری ده و برگو که چنین یار کی دارد

بازار بتان از تو خرابست و کسادست                           بازار چه باشد دل بازار کی دارد

امروز ز سودای تو کس را سر سر نیست                       دستار کی دارد سر دستار کی دارد

شمس الحق تبریز چو نقد آمد و پیدا                              از پار کی گوید غم پیرار کی دارد

 

643

در کوی خرابات مرا عشق کشان کرد                           آن دلبر عیار مرا دید نشان کرد

من در پی آن دلبر عیار برفتم                                    او روی خود آن لحظه ز من باز نهان کرد

من در عجب افتادم از آن قطب یگانه                            کز یک نظرش جمله وجودم همه جان کرد

ناگاه یک آهو به دو صد رنگ عیان شد                         کز تابش حسنش مه و خورشید فغان کرد

آن آهوی خوش ناف به تبریز روان گشت                       بغداد جهان را به بصیرت همدان کرد

آن کس که ورا کرد به تقلید سجودی                             فرخنده و بگزیده و محبوب زمان کرد

آن ها که بگفتند که ما کامل و فردیم                              سرگشته و سودایی و رسوای جهان کرد

سلطان عرفناک بدش محرم اسرار                               تا سر تجلی ازل جمله بیان کرد

شمس الحق تبریز چو بگشاد پر عشق                           جبریل امین را ز پی خویش دوان کرد

 

644

تا نقش تو در سینه ما خانه نشین شد                             هر جا که نشینیم چو فردوس برین شد

آن فکر و خیالات چو یاجوج و چو ماجوج                      هر یک چو رخ حوری و چون لعبت چین شد

آن نقش که مرد و زن از او نوحه کنانند                         گر باس قرین بود کنون نعم قرین شد

بالا همه باغ آمد و پستی همگی گنج                              آخر تو چه چیزی که جهان از تو چنین شد

زان روز که دیدیمش ما روزفزونیم                              خاری که ورا جست گلستان یقین شد

هر غوره ز خورشید شد انگور و شکر بست                   وان سنگ سیه نیز از او لعل ثمین شد

بسیار زمین ها که به تفصیل فلک شد                            بسیار یسار از کف اقبال یمین شد

گر ظلمت دل بود کنون روزن دل شد                            ور رهزن دین بود کنون قدوه دین شد

گر چاه بلا بود که بد محبس یوسف                              از بهر برون آمدنش حبل متین شد

هر جزو چو جندالله محکوم خداییست                            بر بنده امان آمد و بر گبر کمین شد

خاموش که گفتار تو ماننده نیلست                                بر قبط چو خون آمد و بر سبط معین شد

خاموش که گفتار تو انجیر رسیدست                             اما نه همه مرغ هوا درخور تین شد

 

645

بار دگر آن آب به دولاب درآمد                                  وان چرخه گردنده در اشتاب درآمد

بار دگر آن جان پر از آتش و از آب                            در لرزه چو خورشید و چو سیماب درآمد

بار دگر آن صورت پنهانی عالم                                  از روزن جان دوش چو مهتاب درآمد

خورشید که می درد از او مشرق و مغرب                      از لطف بود گر به سطرلاب درآمد

بار دگر آن صبح بخندید و بتابید                                 تا خفته صدساله هم از خواب درآمد

بار دگر آن قاضی حاجات ندا کرد                               خیزید که آن فاتح ابواب درآمد

بار دگر از قبله روان گشت رسالت                              در گوش محمد چو به محراب درآمد

چون رفت محمد به در خیبر ناسوت                             نقبی بزد از نصرت و نقاب درآمد

از بیم ملک جمله فلک رخنه و در شد                           وز بیم مسبب همه اسباب درآمد

آری لقبش بود سعادت بک عالم                                  زان پیش که اشخاص به القاب درآمد

بگشاد محمد در خمخانه غیبی                                    بسیار کسادی به می ناب درآمد

از بهر دل تشنه و تسکین چنین خون                            آن جام می لعل چو عناب درآمد

خاموش کن امروز که این روز سخن نیست                     زحمت مده آن ساقی اصحاب درآمد

 

646

بار دگر آن مست به بازار درآمد                                 وان سرده مخمور به خمار درآمد

سرهای درختان همه پربار چرا شد                              کان بلبل خوش لحن به تکرار درآمد

یک حمله دیگر همه در رقص درآییم                            مستانه و یارانه که آن یار درآمد

یک حمله دیگر همه دامن بگشاییم                                کز بهر نثار آن شه دربار درآمد

یک حمله دیگر به شکرخانه درآییم                              کز مصر چنین قند به خروار درآمد

یک حمله دیگر بنه خواب بسوزیم                                زیرا که چنین دولت بیدار درآمد

یک حمله دیگر به شب این پاس بداریم                          کان لولی شب دزد به اقرار درآمد

یک حمله دیگر برسان باده که مستی                            در عربده ویران شده دستار درآمد

یک حمله دیگر به سلیمان بگراییم                                کان هدهد پرخون شده منقار درآمد

این شربت جان پرور جان بخش چه ساقیست                   از دست مسیحی که به بیمار درآمد

اکنون بزند گردن غم های جهان را                              کاقبال تو چون حیدر کرار درآمد

دارالحرج امروز چو دارالفرجی شد                             کان شادی و آن مستی بسیار درآمد

بربند لب اکنون که سخن گستر بی لب                           بی حرف سیه روی به گفتار درآمد

 

647

تدبیر کند بنده و تقدیر نداند                                       تدبیر به تقدیر خداوند چه ماند

بنده چو بیندیشد پیداست چه بیند                                  حیلت بکند لیک خدایی بنداند

گامی دو چنان آید کو راست نهادست                             وان گاه که داند که کجاهاش کشاند

استیزه مکن مملکت عشق طلب کن                              کاین مملکتت از ملک الموت رهاند

شه را تو شکاری شو کم گیر شکاری                            کاشکار تو را باز اجل بازستاند

خامش کن و بگزین تو یکی جای قراری                        کان جا که گزینی ملک آن جات نشاند

 

648

ای قوم به حج رفته کجایید کجایید                                معشوق همین جاست بیایید بیایید

معشوق تو همسایه و دیوار به دیوار                             در بادیه سرگشته شما در چه هوایید

گر صورت بی صورت معشوق ببینید                            هم خواجه و هم خانه و هم کعبه شمایید

ده بار از آن راه بدان خانه برفتید                                یک بار از این خانه بر این بام برآیید

آن خانه لطیفست نشان هاش بگفتید                              از خواجه آن خانه نشانی بنمایید

یک دسته گل کو اگر آن باغ بدیدیت                              یک گوهر جان کو اگر از بحر خدایید

با این همه آن رنج شما گنج شما باد                             افسوس که بر گنج شما پرده شمایید

 

649

بر چرخ سحرگاه یکی ماه عیان شد                              از چرخ فرود آمد و در ما نگران شد

چون باز که برباید مرغی به گه صید                            بربود مرا آن مه و بر چرخ دوان شد

در خود چو نظر کردم خود را بندیدم                            زیرا که در آن مه تنم از لطف چو جان شد

در جان چو سفر کردم جز ماه ندیدم                             تا سر تجلی ازل جمله بیان شد

نه چرخ فلک جمله در آن ماه فروشد                            کشتی وجودم همه در بحر نهان شد

آن بحر بزد موج و خرد باز برآمد                               و آوازه درافکند چنین گشت و چنان شد

آن بحر کفی کرد و به هر پاره از آن کف                       نقشی ز فلان آمد و جسمی ز فلان شد

هر پاره کف جسم کز آن بحر نشان یافت                        در حال گذارید و در آن بحر روان شد

بی دولت مخدومی شمس الحق تبریز                             نی ماه توان دیدن و نی بحر توان شد

 

650

آن سرخ قبایی که چو مه پار برآمد                              امسال در این خرقه زنگار برآمد

آن ترک که آن سال به یغماش بدیدی                             آنست که امسال عرب وار برآمد

آن یار همانست اگر جامه دگر شد                                آن جامه بدل کرد و دگربار برآمد

آن باده همانست اگر شیشه بدل شد                               بنگر که چه خوش بر سر خمار برآمد

شب رفت حریفان صبوحی به کجایید                            کان مشعله از روزن اسرار برآمد

رومی پنهان گشت چو دوران حبش دید                          امروز در این لشکر جرار برآمد

شمس الحق تبریز رسیدست بگویید                               کز چرخ صفا آن مه انوار برآمد

 

651

مهتاب برآمد کلک از گور برآمد                                 وز ریگ سیه چرده سقنقور برآمد

آنک از قلمش موسی و عیسیست مصور                         از نفخه او دمدمه صور برآمد

در هاون اقبال عنایت گهری کوفت                               صد دیده حق بین ز دل کور برآمد

از تف بهاری چه خبر یافت دل خاک                            کز خاک سیه قافله مور برآمد

از بحر عسل هاش چه دید آن دل زنبور                         با مشک عسل گله زنبور برآمد

در مخزن او کرم ضعیفی به چه ره یافت                        کز وی خز و ابریشم موفور برآمد

بی دیده و بی گوش صدف رزق کجا یافت                       تا حاصل در گشت و چو گنجور برآمد

نرم آهن و سنگی سوی انوار چه ره یافت                       کز آهن و سنگی علم نور برآمد

بنگر که ز گلزار چه گلزار بخندید                               وز سرمه چون قیر چه کافور برآمد

بی غازه و گلگونه گل آن رنگ کجا یافت                       کافروخته از پرده مستور برآمد

در دولت و در عزت آن شاه نکوکار                             این لشگر بشکسته چه منصور برآمد

یک سیب بنی دیدم در باغ جمالش                               هر سیب که بشکافت از او حور برآمد

چون حور برآمد ز دل سیب بخندید                              از خنده او حاجت رنجور برآمد

این هستی و این مستی و این جنبش مستان                      زان باده مدان کز دل انگور برآمد

شمس الحق تبریز چو این شور برانگیخت                       از مشرق جان آن مه مشهور برآمد

 

652

تدبیر کند بنده و تقدیر نداند                                       تدبیر به تقدیر خداوند نماند

بنده چو بیندیشد پیداست چه بیند                                  حیله بکند لیک خدایی نتواند

گامی دو چنان آید کو راست نهادست                             وان گاه که داند که کجاهاش کشاند

استیزه مکن مملکت عشق طلب کن                              کاین مملکتت از ملک الموت رهاند

باری تو بهل کام خود و نور خرد گیر                           کاین کام تو را زود به ناکام رساند

اشکاری شه باش و مجو هیچ شکاری                           کاشکار تو را باز اجل بازستاند

چون باز شهی رو به سوی طبله بازش                          کان طبله تو را نوش دهد طبل نخواند

از شاه وفادارتر امروز کسی نیست                              خر جانب او ران که تو را هیچ نراند

زندانی مرگند همه خلق یقین دان                                 محبوس تو را از تک زندان نرهاند

دانی که در این کوی رضا بانگ سگان چیست                  تا هر که مخنث بود آتش برماند

حاشا ز سواری که بود عاشق این راه                           که بانگ سگ کوی دلش را بطپاند

 

653

چون بر رخ ما عکس جمال تو برآید                            بر چهره ما خاک چو گلگونه نماید

خواهم که ز زنار دو صد خرقه نماید                            ترسابچه گوید که بپوشان که نشاید

اشکم چو دهل گشته و دل حامل اسرار                          چون نه مهه گشتست ندانی که بزاید

شاهیست دل اندر تن ماننده گاوی                                وین گاو ببیند شه اگر ژاژ نخاید

وان دانه که افتاد در این هاون عشاق                            هر سوی جهد لیک به ناچار بساید

از خانه عشق آنک بپرد چو کبوتر                               هر جا که رود عاقبت کار بیاید

آیینه که شمس الحق تبریز بسازد                                 زنگار کجا گیرد و صیقل به چه باید

 

654

هر نکته که از زهر اجل تلختر آید                               آن را چو بگوید لب تو چون شکر آید

در چاه زنخدان تو هر جان که وطن ساخت                     زود از رسن زلف تو بر چرخ برآید

هین توشه ده از خوشه ابروی ظریفت                           زان پیش که جان را ز تو وقت سفر آید

از دعوت و آواز خوشت بوی دل آید                             لبیک زنم نفخه خون جگر آید

 

655

از بهر خدا عشق دگر یار مدارید                                در مجلس جان فکر دگر کار مدارید

یار دگر و کار دگر کفر و محالست                              در مجلس دین مذهب کفار مدارید

در مجلس جان فکر چنانست که گفتار                           پنهان چو نمی ماند اضمار مدارید

گر بانگ نیاید ز فسا بوی بیاید                                   در دل نظر فاحشه آثار مدارید

آن حارس دل مشرف جان سخت غیورست                     با غیرت او رو سوی اغیار مدارید

هر وسوسه را بحث و تفکر بمخوانید                            هر گمشده را سرور و سالار مدارید

یاقوت کرم قوت شما بازنگیرد                                    خود را گرو نفس علف خوار مدارید

العزه لله جمیعا چو شنیدیت                                        خاطر به سوی سبلت و دستار مدارید

چون اول خط نقطه بد و آخر نقطه                               خود را تبع گردش پرگار مدارید

در مشهد اعظم به تشهد بنشینید                                   هش را به سوی گنبد دوار مدارید

انکار بسوزد چو شهادت بفروزد                                 با شاهد حق نکرت انکار مدارید

یک نیم جهان کرکس و نیمیش چو مردار                        هین چشم چو کرکس سوی مردار مدارید

آن نفس فریبنده که غرست و غرورست                         هین عشق بر آن غره غرار مدارید

گه زلف برافشاند و گه جیب گشاید                               گلگونه او را بجز از خار مدارید

او یار وفا نبود و از یار ببرد                                     آن ده دله را محرم اسرار مدارید

او باده بریزد عوضش سرکه فروشد                             آن حامضه را ساقی و خمار مدارید

ما حلقه مستان خوش ساقی خویشیم                              ما را سقط و بارد و هشیار مدارید

گر ناف دهی پشک فروشد عوض مشک                        آن ناف ورا نافه تاتار مدارید

چون روح برآمد به سر منبر تذکیر                              خود را سپس پرده گفتار مدارید

 

656

مرغان که کنون از قفص خویش جدایید                          رخ باز نمایید و بگویید کجایید

کشتی شما ماند بر این آب شکسته                                ماهی صفتان یک دم از این آب برآیید

یا قالب بشکست و بدان دوست رسیدست                         یا دام بشد از کف و از صید جدایید

امروز شما هیزم آن آتش خویشید                                یا آتشتان مرد شما نور خدایید

آن باد وبا گشت شما را فسرانید                                  یا باد صبا گشت به هر جا که درآیید

در هر سخن از جان شما هست جوابی                          هر چند دهان را به جوابی نگشایید

در هاون ایام چه درها که شکستید                               آن سرمه دیدست بسایید بسایید

ای آنک بزادیت چو در مرگ رسیدید                            این زادن ثانیست بزایید بزایید

گر هند وگر ترک بزادیت دوم بار                               پیدا شود آن روز که روبند گشایید

ور زانک سزیدیت به شمس الحق تبریز                         والله که شما خاصبک روز سزایید

 

657

گر یک سر موی از رخ تو روی نماید                          بر روی زمین خرقه و زنار نماند

آن را که دمی روی نمایی ز دو عالم                             آن سوخته را جز غم تو کار نماند

گر برفکنی پرده از آن چهره زیبا                                از چهره خورشید و مه آثار نماند

در خواب کنی سوختگان را ز می عشق                         تا جز تو کسی محرم اسرار نماند

 

658

بگو دل را که گرد غم نگردد                                     ازیرا غم به خوردن کم نگردد

نبات آب و گل جمله غم آمد                                       که سور او بجز ماتم نگردد

مگرد ای مرغ دل پیرامن غم                                     که در غم پر و پا محکم نگردد

دل اندر بی غمی پری بیابد                                       که دیگر گرد این عالم نگردد

دلا این تن عدو کهنه تست                                        عدو کهنه خال و عم نگردد

دلا سر سخت کن کم کن ملولی                                   ملول اسرار را محرم نگردد

چو ماهی باش در دریای معنی                                   که جز با آب خوش همدم نگردد

ملالی نیست ماهی را ز دریا                                     که بی دریا خود او خرم نگردد

یکی دریاست در عالم نهانی                                      که در وی جز بنی آدم نگردد

ز حیوان تا که مردم وانبرد                                       درون آب حیوان هم نگردد

خموش از حرف زیرا مرد معنی                                 بگرد حرف لا و لم نگردد

 

659

دلم امروز خوی یار دارد                                         هوای روی چون گلنار دارد

که طاووس آن طرف پر می فشاند                               که بلبل آن طرف تکرار دارد

صدای نای آن جا نکته گوید                                      نوای چنگ بس اسرار دارد

بگه برخیز فردا سوی او رو                                      که او عاشق چو من بسیار دارد

چو بگشاید رخان تو دل نگهدار                                  که بس آتش در آن رخسار دارد

ولیکن عقل کو آن لحظه دل را                                   که دل ها را لبش خمار دارد

ز ما کاری مجو چون داده ای می                                که می مر مرد را بی کار دارد

دلم افتان و خیزان دوش آمد                                      که می مستی او اظهار دارد

دویدم پیش و گفتم باده خوردی                                    نمی ترسی که عقل انکار دارد

چو بو کردم دهانش را بدیدم                                      که بوی آن پری دیدار دارد

خداوندی شمس الدین تبریز                                       که بوی خالق جبار دارد

ز بو تا بوی فرقی بس عظیمست                                 و او بی حد و بی مقدار دارد

 

660

نثرنا فی ربیع الوصل بالورد                                     حنانینا فنعم الزوج و الفرد

ز رویت باغ و عبهر می توان کرد                              ز زلفت مشک و عنبر می توان کرد

ز روی زرد همچون زعفرانم                                    جهانی را مزعفر می توان کرد

به یک دانه ز خرمنگاه ماهت                                    فلک ها را مسخر می توان کرد

تو آن خضری که از آب حیاتت                                  گدایان را سکندر می توان کرد

در آن حالی که حالم بازجویی                                    محالی را میسر می توان کرد

نخاف العین ترمینا بسو                                           فیا داود قدر حلقه السرد

به خود واگرد ای دل زانک از دل                               ره پنهان به دلبر می توان کرد

جهان شش جهت را گر دری نیست                              چو در دل آمدی در می توان کرد

درآ در دل که منظرگاه حقست                                    وگر هم نیست منظر می توان کرد

چو دردی ماند جان ما در این زیر                               اگر زیرست از بر می توان کرد

ز گولی در جوال نفس رفتی                                      وگر نی ترک این خر می توان کرد

الا یا ساقیا هات الحمیا                                            لتکفینا عناء الحر و البرد

دل سنگین عشق ار نرم گردد                                    دل ار سنگست جوهر می توان کرد

بیار آن باده حمرا و درده                                         کز احمر عالم اخضر می توان کرد

از آن باده که پر و بال عیش است                               ز هر جزوم کبوتر می توان کرد

از آن جرعه که از دریای فضل است                            بهشت و حور و کوثر می توان کرد

چو تیرانداز گردد باده در خم                                     ز تیر باده اسپر می توان کرد

و اسکرنا به کاسات عظام                                        فان السکر دفع الهم و الحرد

چو باده در من آتش زد بدیدم                                     که از هر آب آذر می توان کرد

بیا ای مادر عشرت به خانه                                      که جان را فرش مادر می توان کرد

وگر در راه تو نامحرمانند                                        تو را از جام چادر می توان کرد

چو گشتی شیرگیر و شیرآشام                                     سزای شیر صفدر می توان کرد

بزن گردن امل ها را به باده                                      کز آن هر قطره خنجر می توان کرد

سقاهم ربهم برخوان و می نوش                                  که هر دم عیش دیگر می توان کرد

وگر ساغر نداری می بیاور                                      دهان را همچو ساغر می توان کرد

و اعتقنا به خمر من هموم                                         و جازی همنا بالدفع و الطرد

 

661

بیا ای زیرک و بر گول می خند                                  بیا ای راه دان بر غول می خند

چو در سلطان بی علت رسیدی                                   هلا بر علت و معلول می خند

اگر بر نفس نحسی دیو شد چیر                                  برو بر خاذل و مخذول می خند

چو مرده مرده ای را کرد معزول                                تو خوش بر عازل و معزول می خند

مثال محتلم پندار عزلش                                           تو هم بر فاعل و مفعول می خند

یکی در خواب حاصل کرد ملکی                                 برو بر حاصل و محصول می خند

سوالی گفت کوری پیش کری                                     دلا بر سائل و مساول می خند

وگر گوید فروشستم فلان را                                       هلا بر غاسل و مغسول می خند

چو نقدت دست داد از نقل بس کن                                خمش بر ناقل و منقول می خند

 

662

اگر عالم همه پرخار باشد                                        دل عاشق همه گلزار باشد

وگر بی کار گردد چرخ گردون                                  جهان عاشقان بر کار باشد

همه غمگین شوند و جان عاشق                                  لطیف و خرم و عیار باشد

به عاشق ده تو هر جا شمع مرده ست                           که او را صد هزار انوار باشد

وگر تنهاست عاشق نیست تنها                                    که با معشوق پنهان یار باشد

شراب عاشقان از سینه جوشد                                    حریف عشق در اسرار باشد

به صد وعده نباشد عشق خرسند                                 که مکر دلبران بسیار باشد

وگر بیمار بینی عاشقی را                                        نه شاهد بر سر بیمار باشد

سوار عشق شو وز ره میندیش                                   که اسب عشق بس رهوار باشد

به یک حمله تو را منزل رساند                                   اگر چه راه ناهموار باشد

علف خواری نداند جان عاشق                                    که جان عاشقان خمار باشد

ز شمس الدین تبریزی بیابی                                      دلی کو مست و بس هشیار باشد

 

663

تویی نقشی که جان ها برنتابد                                    که قند تو دهان ها برنتابد

جهان گر چه که صد رو در تو دارد                             جمالت را جهان ها برنتابد

روان گشتند جان ها سوی عشقت                                که با عشقت روان ها برنتابد

درون دل نهان نقشیست از تو                                    که لطفش را نهان ها برنتابد

چو خلوتگاه جان آیی خمش کن                                   که آن خلوت زبان ها برنتابد

بدو نیک ار ببینی نیک نبود                                      از آن بگذر کز آن ها برنتابد

بگو تو نام شمس الدین تبریز                                     که نامش را نشان ها برنتابد

 

664

دلی دارم که گرد غم نگردد                                       میی دارم که هرگز کم نگردد

دلی دارم که خوی عشق دارد                                     که جز با عاشقان همدم نگردد

خطی بستانم از میر سعادت                                      که دیگر غم در این عالم نگردد

چو خاص و عام آب خضر نوشند                                دگر کس سخره ماتم نگردد

اگر فاسق بود زاهد کنندش                                        وگر زاهد بود بلعم نگردد

چو یابد نردبان بر چرخ شادی                                   ز غم چون چرخ پشتش خم نگردد

چو خرمشاه عشق از دل برون جست                            که باشد که خوش و خرم نگردد

ز سایه طره های درهم او                                        ز هر همسایه ای درهم نگردد

بکن توبه ز گفتار ار چه توبه                                    از آن توبه شکن محکم نگردد

 

665

خنک جانی که او یاری پسندد                                    کز او دوریش خود صورت نبندد

تو باشی خنده و یار تو شادی                                     که بی شادی دهان کس نخندد

تو باشی سجده و یار تو تعظیم                                    که بی تعظیم هرگز سر نخنبد

تو باشی چون صدا و یار غارت                                 چو آوازی به نزد کوه و گنبد

تو آدینه بوی او وقت خطبه                                       نه ز آدینه جدا چون روز شنبد

نگر آخر دمی در نحن اقرب                                     نظر را تا نجنباند نجنبد

خیالی خوش دهد دل زان بنازد                                   خیالی زشت آرد دل بتندد

بر او مسخره آمد دل و جان                                      گه از صله گه از سیلیش رندد

مزن سیلی چنانک گیج گردم                                     ز گیجی دور افتم ز اصل و مسند

خمش تا درس گوید آن زبانی                                     که لا باشد به پیشش صد مهند

اگر گویی تو نی را هی خمش کن                                بگوید با لبش گو ای موید

 

666

چمن جز عشق تو کاری ندارد                                   وگر دارد چو من باری ندارد

چه بی ذوقست آن کش عشق نبود                                چه مرده ست آن که او یاری ندارد

به غیر قوت تن قوتی ننوشد                                      بجز دنیا سمن زاری ندارد

هر آنک ترک خر گوید ز مستی                                 غم پالان و افساری ندارد

ز خر رست و روان شد پابرهنه                                 به گلزاری که آن خاری ندارد

چه غم دارد که خر رفت و رسن برد                            بر او خر چو مقداری ندارد

مشو غره به ازرق پوش گردون                                  که اندر زیر ایزاری ندارد

درافکن فتنه دیگر در این شهر                                   که دور عشق هنجاری ندارد

بدران پرده ها را زانک عاشق                                   ز بی شرمی غم و عاری ندارد

بزن آتش در این گفت و در آن کس                              که در گفت تو اقراری ندارد

 

667

سماع صوفیان می درنگیرد                                       که آتش هیزمی را تر نگیرد

یقین می دانک جسمانیست آفت                                   مکوپ این دست تا پا برنگیرد

بیابد خلوت عشرت مسیحا                                        اگر مجلس ز گاو و خر نگیرد

چرا در بزم خلوت بی گرانان                                    دل ما عیش را از سر نگیرد

نه اصل این بنا باشد کلوخی                                      کلوخی لطف آن دلبر نگیرد

که چشم حقد یوسف را نداند                                      که بانگ چنگ گوش کر نگیرد

ز هر آهو نه صحرا مشک یابد                                   ز هر گاوی جهان عنبر نگیرد

ز هر نی ناله مشتاق ناید                                         و هر مرغی ز نی شکر نگیرد

چه داند لطف زهره زهره رفته                                  که او را گوشه چادر نگیرد

می جان را بجز جانی ننوشد                                     که جسمانی می انور نگیرد

نه هر ابری حریف ماه گردد                                     که اختر را بجز اختر نگیرد

اگر دلدار گیرد در جهان کس                                     از این دلدار ما خوشتر نگیرد

خداوند شمس دین آن نور تبریز                                  که هر کس را چو من چاکر نگیرد

 

668

رجب بیرون شد و شعبان درآمد                                  برون شد جان ز تن جانان درآمد

دم جهل و دم غفلت برون شد                                     دم عشق و دم غفران درآمد

بروید دل گل و نسرین و ریحان                                  چو از ابر کرم باران درآمد

دهان جمله غمگینان بخندد                                        بدین قندی که در دندان درآمد

چو خورشید آدمی زربفت پوشد                                  چو آن مه روی زرافشان درآمد

بزن دست و بگو ای مطرب عشق                               که آن سرفتنه پاکوبان درآمد

اگر دی رفت باقی باد امروز                                     وگر عمر بشد عثمان درآمد

همه عمر گذشته بازآید                                            چو این اقبال جاویدان درآمد

چو در کشتی نوحی مست خفته                                   چه غم داری اگر طوفان درآمد

منور شد چو گردون خاک تبریز                                 چو شمس الدین در آن میدان درآمد

 

669

چو شب شد جملگان در خواب رفتند                             همه چون ماهیان در آب رفتند

دو چشم عاشقان بیدار تا روز                                    همه شب سوی آن محراب رفتند

چو ایشان را حریف از اندرونست                               چه غم دارند اگر اصحاب رفتند

همه در غصه و در تاب و عشاق                                به سوی طره پرتاب رفتند

همه اندر غم اسباب و ایشان                                      قلنداروار بی اسباب رفتند

کی یابد گرد ایشان را که ایشان                                  چو برق و باد سخت اشتاب رفتند

تو چون دلوی بر بن دولاب می گرد                             که ایشان برتر از دولاب رفتند

ببین آن ها که بند سیم بودند                                      درون خاک چون سیماب رفتند

ببین آن ها که سیمین بر گزیدند                                  به روی سرخ چون عناب رفتند

 

670

پریر آن چهره یارم چه خوش بود                                عتاب و ناز دلدارم چه خوش بود

به یادم نیست هیچ آن ماجراها                                    ولیکن زین خبر دارم چه خوش بود

در آن بزم و در آن جمع و در آن عیش                         میان باغ و گلزارم چه خوش بود

اگر چه مست جام عشق بودم                                     رخ معشوق هشیارم چه خوش بود

 

671

دلم را ناله سرنای باید                                            که از سرنای بوی یار آید

به جان خواهم نوای عاشقانه                                      کز آن ناله جمال جان نماید

همی نالم که از غم بار دارم                                      عجب این جان نالان تا چه زاید

بگو ای نای حال عاشقان را                                      که آواز تو جان می آزماید

ببین ای جان من کز بانگ طاسی                                مه بگرفته چون وا می گشاید

بخوان بر سینه دل این عزیمت                                   که تا فریاد از پریان برآید

چو ناله مونس رنجور گردد                                      گرش گویی خمش کن هم نشاید

 

672

بگویم خفیه تا خواجه نرنجد                                      که آن دلبر همی در بر نگنجد

ز مستی من ترازو را شکستم                                    ترازو کان گوهر را نسنجد

بتان را جمله زو بدرید سربند                                    که ماده گرگ با یوسف نغنجد

هم از جمله سیه روییست آن نیز                                 که پیش رومیی زنجی بزنجد

قراضه کیست پیش شمس تبریز                                  که گنج زر بیارد یا بگنجد

 

673

کسی کز غمزه ای صد عقل بندد                                 گر او بر ما نخندد پس که خندد

اگر تسخر کند بر چرخ و خورشید                               بود انصاف و انصاف آن پسندد

دلا می جوش همچون موج دریا                                  که گر دریا بیارامد بگندد

چو خورشیدی و از خود پاک گشتی                              ز تو چنگ اجل جز غم نرندد

شکرشیرینی گفتن رها کن                                        ولیکن کان قندی چون نقندد

 

674

چنان کز غم دل دانا گریزد                                       دو چندان غم ز پیش ما گریزد

مگر ما شحنه ایم و غم چو دزدست                              چو ما را دید جا از جا گریزد

بغرد شیر عشق و گله غم                                         چو صید از شیر در صحرا گریزد

ز نابینا برهنه غم ندارد                                           ز پیش دیده بینا گریزد

مرا سوداست تا غم را ببینم                                       ولیکن غم از این سودا گریزد

همه عالم به دست غم زبونند                                     چو او بیند مرا تنها گریزد

اگر بالا روم پستی گریزد                                         وگر پستی روم بالا گریزد

خمش باشم بود کاین غم درافتد                                   غلط خود غم ز ناگویا گریزد

 

675

هر آن دل ها که بی تو شاد باشد                                 چو خاشاکی میان باد باشد

چو مرغ خانگی کز اوج پرد                                     چو شاگردی که بی استاد باشد

چه ماند صورتی کز خود تراشی                                 بدان شاهی که حوری زاد باشد

چه ماند هیبت شمشیر چوبین                                     به شمشیری که از پولاد باشد

تو عهدی کرده چون روح بودی                                  ولیکن کی تو را آن یاد باشد

اگر منکر شوی من صبر دارم                                    بدان روزی که روز داد باشد

 

676

سگ ار چه بی فغان و شر نباشد                                 سگ ما چون سگ دیگر نباشد

شنو از مصطفی کو گفت دیوم                                    مسلمان شد دگر کافر نباشد

سگ اصحاب کهف و نفس پاکان                                 اگر بر در بود بر در نباشد

سگ اصحاب را خوی سگی نیست                              گر این سر سگ نمود آن سر نباشد

که موسی را درخت آن شب چو اختر                            نمود آذر ولیک آذر نباشد

 

677

عجب آن دلبر زیبا کجا شد                                       عجب آن سرو خوش بالا کجا شد

میان ما چو شمعی نور می داد                                    کجا شد ای عجب بی ما کجا شد

دلم چون برگ می لرزد همه روز                                که دلبر نیم شب تنها کجا شد

برو بر ره بپرس از رهگذریان                                  که آن همراه جان افزا کجا شد

برو در باغ پرس از باغبانان                                    که آن شاخ گل رعنا کجا شد

برو بر بام پرس از پاسبانان                                     که آن سلطان بی همتا کجا شد

چو دیوانه همی گردم به صحرا                                   که آن آهو در این صحرا کجا شد

دو چشم من چو جیحون شد ز گریه                              که آن گوهر در این دریا کجا شد

ز ماه و زهره می پرسم همه شب                                که آن مه رو بر این بالا کجا شد

چو آن ماست چون با دیگرانست                                 چو این جا نیست او آن جا کجا شد

دل و جانش چو با الله پیوست                                     اگر زین آب و گل شد لاکجا شد

بگو روشن که شمس الدین تبریز                                 چو گفت الشمس لا یخفی کجا شد

 

678

به صورت یار من چون خشمگین شد                            دلم گفت اه مگر با من به کین شد

به صد وادی فرورفتم به سودا                                    که چه چاره که چاره گر چنین شد

به سوی آسمان رفتم چو دیوان                                    از این درد آسمان من زمین شد

مرا گفتند راه راست برگیر                                       چه ره گیرم که یار راستین شد

مرا هم راه و همراهست یارم                                     که روی او مرا ایمان و دین شد

به زیر گلبنش هر کس که بنشست                                سعادت با نشستش همنشین شد

در این گفتارم آن معنی طلب کن                                 نفس های خوشم او را کمین شد

ازیرا اسم ها عین مسماست                                       ز عین اسم آدم عین بین شد

اگر خواهی که عین جمع باشی                                   همین شد چاره و درمان همین شد

مخوان این گنج نامه دیگر ای جان                               که این گنج از پی حکمت دفین شد

به کهگل چون بپوشم آفتابی                                       جهانی کی درون آستین شد

اگر تو زین ملولی وای بر تو                                     که تو پیرار مردی این یقین شد

زره بر آب می دان این سخن را                                 همان آبست الا شکل چین شد

ز خود محجوبشان کردم به گفتن                                 به پیش حاسدان واجب چنین شد

خمش باشم لب از گفتن ببندم                                      که مشتی بیس با پیری قرین شد

 

679

چو دیوم عاشق آن یک پری شد                                  ز دیو خویشتن یک سر بری شد

چو ناگاهان بدیدش همچو برقی                                   برون پرید عقلش را سری شد

در انگشت پری مهر سلیمان                                      چو دید آن جان و دل در چاکری شد

چو سر چاکری عشق دریافت                                    فراز هفت چرخ مهتری شد

چو لب تر کرد او از جام عشقش                                 بدان خشکی لب او از تری شد

چو شد او مشتری عشق جنی                                     کمینه بندگانش مشتری شد

چو گاوی بود بی جان و زبان دیو                                بداد جان و عشقش سامری شد

همه جور و جفا و محنت عشق                                   بر او شیرین چو مهر مادری شد

مگر درد فراق و جور هجران                                   که تاب آن نبودش زان بری شد

ز دست هجر او تا پیش مخدوم                                   که شمس الدینست بهر داوری شد

چو دیو آمد به پیشش خاک بوسید                                 از آتش با ملایک همپری شد

از آن مستی به تبریز است گردان                                که از جانش هوای کافری شد

 

680

نگارا مردگان از جان چه دانند                                   کلاغان قدر تابستان چه دانند

بر بیگانگان تا چند باشی                                         بیا جان قدر تو ایشان چه دانند

بپوشان قد خوبت را از ایشان                                    که کوران سرو در بستان چه دانند

خرامان جانب میدان خویش آ                                     مباش آن جا خران میدان چه دانند

بزن چوگان خود را بر در ما                                    که خامان لطف آن چوگان چه دانند

بهل ویرانه بر جغدان منکر                                       که جغدان شهر آبادان چه دانند

چه دانند ملک دل را تن پرستان                                  گدایان طبع سلطانان چه دانند

یکی مشتی از این بی دست و بی پا                              حدیث رستم دستان چه دانند

 

681

کسی که غیر این سوداش نبود                                    ز ذوق ماش یاد ماش نبود

مثال گوی در میدان حیرت                                       دوان باشد اگر چه پاش نبود

وجودی که نرست از سایه خوش                                 پناه سایه عنقاش نبود

نماید آینه سیمای هر کس                                         ازیرا صورت و سیماش نبود

به روزی صد هزاران عیب و خوبی                            بگوید آینه غوغاش نبود

ندارد آینه با زشت بغضی                                         هوای چهره زیباش نبود

دهانی زین شکر مجروح گردد                                   که دندان های شکرخاش نبود

به پرهای عجب دل برپریدی                                     ولیک از دام او پرواش نبود

برو چون مه پی خورشید می کاه                                 که بی کاهش جمال افزاش نبود

 

682

یکی لحظه از او دوری نباید                                      کز آن دوری خرابی ها فزاید

تو می گویی که بازآیم چه باشد                                   تو بازآیی اگر دل در گشاید

بسی این کار را آسان گرفتند                                     بسی دشوارها آسان نماید

چرا آسان نماید کار دشوار                                       که تقدیر از کمین عقلت رباید

به هر حالی که باشی پیش او باش                               که از نزدیک بودن مهر زاید

اگر تو پاک و ناپاکی بمگریز                                     که پاکی ها ز نزدیکی فزاید

چنانک تن بساید بر تن یار                                       به دیدن جان او بر جان بساید

چو پا واپس کشد یک روز از دوست                            خطر باشد که عمری دست خاید

جدایی را چرا می آزمایی                                         کسی مر زهر را چون آزماید

گیاهی باش سبز از آب شوقش                                   میندیش از خری کو ژاژ خاید

سرک بر آستان نه همچو مسمار                                 که گردون این چنین سر را نساید

 

683

ز خاک من اگر گندم برآید                                        از آن گر نان پزی مستی فزاید

خمیر و نانبا دیوانه گردد                                          تنورش بیت مستانه سراید

اگر بر گور من آیی زیارت                                       تو را خرپشته ام رقصان نماید

میا بی دف به گور من ای برادر                                 که در بزم خدا غمگین نشاید

زنخ بربسته و در گور خفته                                      دهان افیون و نقل یار خاید

بدری زان کفن بر سینه بندی                                     خراباتی ز جانت درگشاید

ز هر سو بانگ جنگ و چنگ مستان                            ز هر کاری به لابد کار زاید

مرا حق از می عشق آفریدست                                   همان عشقم اگر مرگم بساید

منم مستی و اصل من می عشق                                  بگو از می بجز مستی چه آید

به برج روح شمس الدین تبریز                                  بپرد روح من یک دم نپاید

 

684

ز رویت دسته گل می توان کرد                                  ز زلفت شاخ سنبل می توان کرد

ز قد پرخم من در ره عشق                                       بر آب چشم من پل می توان کرد

ز اشک خون همچون اطلس من                                  براق عشق را جل می توان کرد

ز هر حلقه از آن زلفین پربند                                    پر گردن کشان غل می توان کرد

تو دریایی و من یک قطره ای جان                              ولیکن جزو را کل می توان کرد

دلم صدپاره شد هر پاره نالان                                    که از هر پاره بلبل می توان کرد

تو قاف قندی و من لام لب تلخ                                    ز قاف و لام ما قل می توان کرد

مرا همشیره است اندیشه تو                                       از این شیره بسی مل می توان کرد

رهی دورست و جان من پیاده                                    ولی دل را چو دلدل می توان کرد

خمش کن زان که بی گفت زبانی                                 جهان پربانگ و غلغل می توان کرد

 

685

دل با دل دوست در حنین باشد                                   گویای خموش همچنین باشد

گویم سخن و زبان نجنبانم                                        چون گوش حسود در کمین باشد

دانم که زبان و گوش غمازند                                     با دل گویم که دل امین باشد

صد شعله ی آتش است در دیده                                   از نکته دل که آتشین باشد

خود طرفه تر این که در دل آتش                                 چندین گل و سرو و یاسمین باشد

زان آتش باغ سبزتر گردد                                        تا آتش و آب همنشین باشد

ای روح مقیم مرغزاری تو                                       کان جا دل و عقل دانه چین باشد

آن سوی که کفر و دین نمی گنجد                                 کی ما و من فلان دین باشد

 

686

ای مطرب جان چو دف به دست آمد                             این پرده بزن که یار مست آمد

چون چهره نمود آن بت زیبا                                      ماه از سوی چرخ بت پرست آمد

ذرات جهان به عشق آن خورشید                                رقصان ز عدم به سوی هست آمد

غمگین ز چیی مگر تو را غولی                                 از راه ببرد و همنشست آمد

زان غول ببر بگیر سغراقی                                      کان بر کف عشق از الست آمد

این پرده بزن که مشتری از چرخ                                از بهر شکستگان به پست آمد

در حلقه این شکستگان گردید                                     کان دولت و بخت در شکست آمد

این عشرت و عیش چون نماز آمد                               وین دردی درد آبدست آمد

خامش کن و در خمش تماشا کن                                 بلبل از گفت پای بست آمد

 

687

کی باشد کاین قفص چمن گردد                                   و اندرخور گام و کام من گردد

این زهر کشنده انگبین بخشد                                     وین خار خلنده یاسمن گردد

آن ماه دو هفته در کنار آید                                       وز غصه حسود ممتحن گردد

آن یوسف مصر الصلا گوید                                      یعقوب قرین پیرهن گردد

بر ما خورشید سایه اندازد                                        وان شمع مقیم این لگن گردد

آن چنگ نشاط ساز نو یابد                                       وین گوش حریف تن تنن گردد

در خرمن ماه سنبله کوبیم                                         چون نور سهیل در یمن گردد

خم های شراب عشق برجوشد                                    هنگام کباب و بابزن گردد

سیمرغ هوای ما ز قاف آید                                       دام شبلی و بوالحسن گردد

هر ذره مثال آفتاب آید                                            هر قطره به موهبت عدن گردد

هر بره ز گرگ شیر آشامد                                       هر پیل انیس کرگدن گردد

ز انبوهی دلبران و مه رویان                                     هر گوشه شهر ما ختن گردد

هر عاشق بی مراد سرگشته                                      مستغرق عشق باختن گردد

چون قالب مرده جان نو یابد                                      فارغ ز لفافه و کفن گردد

آن عقل فضول در جنون آید                                      هوش از بن گوش مرتهن گردد

جان و دل صد هزار دیوانه                                       از بوسه یار خوش دهن گردد

آن روز که جان جمله مخموران                                  ساقی هزار انجمن گردد

وان کس که سبال می زدی بر عشق                             در عشق شهیر مرد و زن گردد

در چاه فراق هر کی افتاده ست                                  ره یابد و همره رسن گردد

باقیش مگو درون دل می دار                                     آن به که سخن در آن وطن گردد

 

688

روی تو به رنگریز کان ماند                                     زلف تو به نقش بند جان ماند

گر سایه برگ گل فتد بر تو                                       بر عارض نازکت نشان ماند

روزی گذرد ز هجر تو سالی                                     مسکین عاشق چنان جوان ماند

دلتنگ نیم اگر چه دل تنگم                                        کآخر دل من بدان دهان ماند

در چشم من آی تا تو هم بینی                                     یک تن که به صد هزار جان ماند

 

689

دوش از بت من جهان چه می شد                                وز ماه من آسمان چه می شد

در پیش رخش چه رقص می کرد                                وز آتش عشق جان چه می شد

چشم از نظرش چه مست می گشت                              وز قند لبش دهان چه می شد

از تیر مژه چه صید می کرد                                     وان ابروی چون کمان چه می شد

می شد که به لاله رنگ بخشد                                    ور نی سوی گلستان چه می شد

آن لحظه به سبزه گل چه می گفت                                وز نرگسش ارغوان چه می شد

جز از پی نور بخش کردن                                       بر چرخ دوان دوان چه می شد

گر زانک نه لطف بی کران داشت                               آن ماه در این میان چه می شد

بنمود ز لامکان جمالی                                            یا رب که از او مکان چه می شد

بگشاد نقاب بی نشانی                                             وین عالم بانشان چه می شد

شب رفت و بماند روز مطلق                                     وین عقل چو پاسبان چه می شد

از دیده غیب شمس تبریز                                         این دیده غیب دان چه می شد

 

690

ای عشق که جمله از تو شادند                                    وز نور تو عاشقان بزادند

تو پادشهی و جمله عشاق                                         همرنگ تو پادشه نژادند

هر کس که سری و دیده ای داشت                               دیدند تو را سری نهادند

خورشید تویی و ذره از توست                                   وان نور به نور بازدادند

چون بوی عنایت تو باشد                                         زالان همه رستم جهادند

چون از بر تو مدد نباشد                                          گر حمزه و رستمند بادند

ای دل برجه که ماه رویان                                        از پرده غیب رو گشادند

مستند و طریق خانه دانند                                         زیرا که نه مست از فسادند

تا عشق زید زیند ایشان                                           تا یاد بود همه به یادند

 

691

هر چند که بلبلان گزینند                                          مرغان دگر خمش نشینند

خود گیر که خرمنی ندارند                                        نه از خرمن فقر دانه چینند

از حلقه برون نه ایم ما نیز                                       هر چند که آن شهان نگینند

گر ولوله مرا نخواهند                                             از بهر چه کارم آفرینند

شیرین و ترش مراد شاهست                                     دو دیگ نهاده بهر اینند

بایست بود ترش به مطبخ                                         چون مخموران بدان رهینند

هر حالت ما غذای قومیست                                       زین اغذیه غیبیان سمینند

مرغان ضمیر از آسمانند                                         روزی دو سه بسته زمینند

زانشان ز فلک گسیل کردند                                      هر چند ستارگان دینند

تا قدر وصال حق بدانند                                           تا درد فراق حق بینند

بر خاک قراضه گر بریزند                                       آن را نهلند و برگزینند

شمس تبریز کم سخن بود                                         شاهان همه صابر و امینند

 

692

رفتیم بقیه را بقا باد                                               لابد برود هر آنک او زاد

پنگان فلک ندید هرگز                                            طشتی که ز بام درنیفتاد

چندین مدوید کاندر این خاک                                     شاگرد همان شدست کاستاد

ای خوب مناز کاندر آن گور                                     بس شیرینست لا چو فرهاد

آخر چه وفا کند بنایی                                             کاستون ویست پاره ای باد

گر بد بودیم بد ببردیم                                              ور نیک بدیم یادتان باد

گر اوحد دهر خویش باشی                                       امروز روان شوی چو آحاد

تنها ماندن اگر نخواهی                                            از طاعت و خیر ساز اولاد

آن رشته نور غیب باقیست                                       کانست لباب روح اوتاد

آن جوهر عشق کان خلاصه ست                                آن باقی ماند تا به آباد

این ریگ روان چو بی قرارست                                 شکل دگر افکنند بنیاد

چون کشتی نوحم اندر این خشک                                کان طوفانست ختم میعاد

زان خانه نوح کشتیی بود                                         کز غیب بدید موج مرصاد

خفتیم میانه خموشان                                               کز حد بردیم بانگ و فریاد

 

693

جانی که ز نور مصطفی زاد                                     با او تو مگو ز داد و بیداد

هرگز ماهی سباحت آموخت                                      آزادی جست سرو آزاد

خاری که ز گلبن طرب رست                                    گلزار به روی او شود شاد

دورست رواق های شادی                                         از آتش و آب و خاک و از باد

زین چار بسیط چون چلیپا                                        ترکیب موحدان برون باد

زان سو فلکیست نیک روشن                                     زان سو ملکیست بسته مرصاد

کمتر بخشش دو چشم بخشد                                       بینا و حکیم و تیز و استاد

با دیده جان چو واپس آیی                                        در عالم آب و گل به ارشاد

بینی تو و دیگران نبینند                                           هر سو نوری به رسم میلاد

در هر ابری هزار خورشید                                      در هر ویران بهشت آباد

تختی بنهی به قصر مردان                                        هم خیمه زنی به بام اوتاد

بویی ببری ز شمس تبریز                                        کو را است ملک مطیع و منقاد

 

694

آن کز دهن تو رنگ دارد                                         انصاف که رزق تنگ دارد

وان کس که جدل ببست با تو                                     با عمر عزیز جنگ دارد

ماهی که بیافت آب حیوان                                         بر خشک چرا درنگ دارد

در آینه عکس قیصر روم                                         گر نیست بدانک زنگ دارد

در قدس دلت چو خوک دیدی                                     ملک قدست فرنگ دارد

ما را باری نگار خوش قول                                      اندر بر خود چو چنگ دارد

زان زخمه او همیشه این چنگ                                   پس تن تن و بس ترنگ دارد

هر ذره که پای کوفت با ما                                       از مشرق چرخ ننگ دارد

هر جان که در این روش بلنگد                                   جان تو که عذر لنگ دارد

زیرا کاین بحر بس کریمست                                     آن نیست که او نهنگ دارد

سگ طبع کسی که با چنین شیر                                  او سرکشی پلنگ دارد

سنگین جانی که با چنین لعل                                     سودای کلوخ و سنگ دارد

خامش کن و جاه گفت کم جوی                                   کاین جاه مزاج بنگ دارد

 

695

این قافله بار ما ندارد                                             از آتش یار ما ندارد

هر چند درخت های سبزند                                       بویی ز بهار ما ندارد

جان تو چو گلشنست لیکن                                        دلخسته به خار ما ندارد

بحریست دل تو در حقایق                                         کو جوش کنار ما ندارد

هر چند که کوه برقرارست                                       والله که قرار ما ندارد

جانی که به هر صبوح مستست                                   بویی ز خمار ما ندارد

آن مطرب آسمان که زهره ست                                  هم طاقت کار ما ندارد

از شیر خدای پرس ما را                                         هر شیر قفار ما ندارد

منمای تو نقد شمس تبریز                                         آن را که عیار ما ندارد

 

696

بیچاره کسی که زر ندارد                                         وز معدن زر خبر ندارد

بیچاره دلی که ماند بی تو                                         طوطیست ولی شکر ندارد

دارد هنر و هزار دولت                                           افسوس که آن دگر ندارد

می گوید دست جام بخشش                                        ما بدهیمش اگر ندارد

بر وی ریزییم آب حیوان                                         گر آب بر آن جگر ندارد

بی برگان را دهیم برگی                                          زان برگ که شاخ تر ندارد

آن ها که ز ما خبر ندارند                                        گویند دعا اثر ندارد

نزدیک آمد که دیده بخشیم                                        آن را که به ما نظر ندارد

خاموش که مشکلات جان را                                     جز دست خدای برندارد

 

697

دل بی لطف تو جان ندارد                                        جان بی تو سر جهان ندارد

عقل ار چه شگرف کدخداییست                                  بی خوان تو آب و نان ندارد

خورشید چو دید خاک کویت                                      هرگز سر آسمان ندارد

گلنار چو دید گلشن جان                                          زین پس سر بوستان ندارد

در دولت تو سیه گلیمی                                            گر سود کند زیان ندارد

بی ماه تو شب سیه گلیمست                                       این دارد و آن و آن ندارد

دارد ز ستاره ها هزاران                                         بی ماه چراغدان ندارد

بی گفت تو گوش نیست جان را                                  بی گوش تو جان زبان ندارد

وان جان غریب در تظلم                                          می نالد و ترجمان ندارد

لیکن رخ زرد او گواهست                                        و اشکی که غمش نهان ندارد

غماز شوم بود دم سرد                                            آن دم که دم خران ندارد

اصل دم سرد مهر جانست                                        کان را مه مهر جان ندارد

چون دل سبکش کند بهارت                                       صد گونه غمش گران ندارد

آن عشق جوان چو نوبهارت                                      جز پیران را جوان ندارد

تا چند نشان دهی خمش کن                                       کان اصل نشان نشان ندارد

بگذار نشان چو شمس تبریز                                      آن شمس که او کران ندارد

 

698

آن کس که ز تو نشان ندارد                                      گر خورشیدست آن ندارد

ما بر در و بام عشق حیران                                      آن بام که نردبان ندارد

دل چون چنگست و عشق زخمه                                  پس دل به چه دل فغان ندارد

امروز فغان عاشقان را                                           بشنو که تو را زیان ندارد

هر ذره پر از فغان و ناله ست                                   اما چه کند زیان ندارد

رقص است زبان ذره زیرا                                       جز رقص دگر بیان ندارد

هر سو نگران تست دل ها                                        وان سو که تویی گمان ندارد

این عالم را کرانه ای هست                                       عشق من و تو کران ندارد

مانند خیال تو ندیدم                                                بوسه دهد و دهان ندارد

ماننده غمزه ات ندیدم                                             تیر اندازد کمان ندارد

دادی کمری که بر میان بند                                       طفل دل من میان ندارد

گفتی که به سوی ما روان شو                                    بی لطف تو جان روان ندارد

 

699

بیچاره کسی که می ندارد                                         غوره به سلف همی فشارد

بیچاره زمین که شوره باشد                                      وین ابر کرم بر او نبارد

باری دل من صبوح مستست                                      وام شب دوش می گزارد

گفتم به صبوح خفتگان را                                         پامزد ویم که سر برآرد

امروز گریخت شرم از من                                       او بر کف مست کی نگارد

ساقیست گرفته گوشم امروز                                      یک لحظه مرا نمی گذارد

جام چو عصاش اژدها شد                                        بر قبطی عقل می گمارد

خاموش و ببین که خم مستان                                     چون جام شریف می سپارد

 

700

آن خواجه خوش لقا چه دارد                                     آیینه اش از صفا چه دارد

هان تا نروی تو در جوالش                                       رختش بطلب که تا چه دارد

اندر سخنش کشان و بو گیر                                      کز بوی می بقا چه دارد

در گلشن ذوق او فرورو                                          کز نرگس و لاله ها چه دارد

هر چند کز انبیا بلافید                                             از گوهر انبیا چه دارد

گر چه صلوات می فرستند                                        از صفوت مصطفی چه دارد

یا سایه خود بر او مینداز                                         کو خود چه کس است یا چه دارد

در ساقی خویش چنگ درزن                                     مندیش که آن سه تا چه دارد

عمری پی زید و عمرو بردی                                    زین پس بنگر خدا چه دارد

از سرمجموع اصل مگذر                                         کاین اصل جدا جدا چه دارد

این کاه سخن دگر مپیما                                           بندیش که کهربا چه دارد

 

701

آن خواجه خوش لقا چه دارد                                     بازار مرا بها چه دارد

او عشوه دهد از او تو مشنو                                      رختش بطلب که تا چه دارد

نقدش برکش ببین که چندست                                     در نقد دگر دغا چه دارد

گر دست و ترازوی نداری                                        تا برکشی کز صفا چه دارد

اندر سخنش کشان و بو گیر                                      کز بوی می بقا چه دارد

شاد آن که بجست جان خود را                                   کز حالت مرتضا چه دارد

در خویش ز اولیا چه بیند                                         وز لذت انبیا چه دارد

گفتم به قلندری که بنگر                                           کان چرخ که شد دوتا چه دارد

گفتا که فراغتیست ما را                                          کو خود چه کس است یا چه دارد

مستم ز خدا و سخت مستم                                        سبحان الله خدا چه دارد

از رحمت شمس دین تبریز                                       هر سینه جدا جدا چه دارد

 

702

پرکندگی از نفاق خیزد                                            پیروزی از اتفاق خیزد

تو ناز کنی و یار تو ناز                                          چون ناز دو شد طلاق خیزد

ور زان که نیاز پیش آری                                        صد وصلت و صد عناق خیزد

از ناز شود ولایتی تنگ                                          در دل سفر عراق خیزد

تو خون تکبر ار نریزی                                          خون جوش کند خناق خیزد

رو دردی ناز را بپالا                                             زیرا طرب از رواق خیزد

یار آن طلبد که ذوق یابد                                          زیرا طلب از مذاق خیزد

یارست نه چوب مشکن او را                                     چون برشکنی طراق خیزد

این بانگ طراق چوب ما را                                      دانیم که از فراق خیزد

 

703

آن کس که ز جان خود نترسد                                    از کشتن نیک و بد نترسد

وان کس که بدید حسن یوسف                                    از حاسد و از حسد نترسد

آن کس که هوای شاه دارد                                        از لشکر بی عدد نترسد

آخر حیوان ز ذوق صحبت                                       از جفته و از لگد نترسد

آن کس که سعادت ازل دید                                       از عاقبت ابد نترسد

چون کوه احد دلی بباید                                            تا او ز جز احد نترسد

مرغی که ز دام نفس خود رست                                 هر جای که برپرد نترسد

هر جای که هست گنج گنجست                                   کشته احد از لحد نترسد

هر جانوری کز اصل آبست                                      گر غرقه شود عمد نترسد

هر تن که سرشته بهشتست                                       بر دوزخ برزند نترسد

وان را که مدد از اندرونست                                      زین عالم بی مدد نترسد

از ابلهیست نی شجاعت                                           گر جاهل از خرد نترسد

خود سر نبدست آن خسی را                                      کز عشق تو پا کشد نترسد

این مایه لعنتست کابله                                             دل های شهان خلد نترسد

هم پرده خویش می درد کو                                       پرده من و تو درد نترسد

پازهر چو نیستش چرا او                                         زهر دنیا خورد نترسد

در حضرت آن چنان رقیبی                                       در شاهد بنگرد نترسد

زنهار به سر برو بدان ره                                        کان جا دلت از رصد نترسد

صراف کمین درست و آن دزد                                   از کیسه درم برد نترسد

آن جا گرگان همه شبانند                                          آن جا مردی ز صد نترسد

آن جا من و تو و او نباشد                                        چون وام ز خود ستد نترسد

هرگز دل تو ز تو نرنجد                                          هرگز ذقنت ز خد نترسد

گلشن ز بهار و باغ سوسن                                       وز سرو لطیف قد نترسد

چون گل بشکفت و روی خود دید                                زان پس ز قبول و رد نترسد

بس کن هر چند تا قیامت                                          این بحر گهر دهد نترسد

 

704

آن جا که چو تو نگار باشد                                       سالوس و حفاظ عار باشد

سالوس و حیل کنار گیرد                                         چون رحمت بی کنار باشد

بوسی به دغا ربودم از تو                                        ای دوست دغا سه بار باشد

امروز وفا کن آن سوم را                                         امروز یکی هزار باشد

من جوی و تو آب و بوسه آب                                    هم بر لب جویبار باشد

از بوسه آب بر لب جوی                                         اشکوفه و سبزه زار باشد

از سبزه چه کم شود که سبزه                                     در دیده خیره خار باشد

موسی ز عصا چرا گریزد                                        گر بر فرعون مار باشد

بر فرعونان که نیل خون گشت                                   بر مومن خوشگوار باشد

هرگز نرمد خلیل ز آتش                                          گر بر نمرود نار باشد

یعقوب کجا رمد ز یوسف                                         گر بر پسرانش بار باشد

آن باد بهار جان باغست                                          بر شوره اگر غبار باشد

زان باغ درخت برگ یابد                                         اشکوفه بر او سوار باشد

احمد چو تو راست پس ز بوجهل                                 عشقا سزدت که عار باشد

این را بر دست و آن بدین مات                                  کار دنیا قمار باشد

آن کس که ز بخت خود گریزد                                   بگریخته شرمسار باشد

هین دام منه به صید خرگوش                                     تا شیر تو را شکار باشد

ای دل ز عبیر عشق کم گوی                                     خود بو برد آن که یار باشد

 

705

ای کز تو همه جفا وفا شد                                         آن عهد و وفای تو کجا شد

با روی تو سور شد عزاها                                        بی روی تو سورها عزا شد

شد بی قدمت سرا خرابه                                          باز از تو خرابه ها سرا شد

از دعوت تو فنا شود هست                                       وز هجر تو هست ها فنا شد

ای کشته مرا به جرم آنک                                        از من راضی به جان چرا شد

آن تخم عطای تست در جان                                      کو را کف دست باسخا شد

اعنات مهیجست جان را                                          ور نی ز چه روی جان گدا شد

گر عاشق داد نیست جودت                                       پس جان ز چه عاشق دعا شد

زد پرتو ساقییت بر ابر                                           کز عکس تو ابرها سقا شد

زد عکس صبوری تو بر کوه                                     تسکین زمین و متکا شد

زد عکس بلندی تو بر چرخ                                      معنی تو صورت سما شد

از حسن تو خاک هم خبر یافت                                   شد یوسف خوب و دلربا شد

از گفت بدار چنگ کز وی                                        بی گفت تو فهم بانوا شد

 

706

روزم به عیادت شب آمد                                          جانم به زیارت لب آمد

از بس که شنید یاربم چرخ                                       از یارب من به یارب آمد

یار آمد و جام باده بر کف                                        زان می که خلاف مذهب آمد

هر بار ز جرعه مست بودم                                      این بار قدح لبالب آمد

عالم به خمار اوست معجب                                       پس وی چه عجب که معجب آمد

بر هر فلکی که ماه او تافت                                       خورشید کمینه کوکب آمد

گویی مه نو سواره دیدش                                         کز عشق چو نعل مرکب آمد

این بس نبود شرف جهان را                                      کو روح و جهان چو قالب آمد

شاد آن دل روشنی که بیند                                        دل را که چه سان مقرب آمد

از پرتو دل جهان پرگل                                           زیبا و خوش و مودب آمد

هر میوه به وقت خویش سر کرد                                 هر فصل چه سان مرتب آمد

بس کن که به پیش ناطق کل                                      گویای خمش مهذب آمد

بس کن که عروس جان ز جلوه                                  با نامحرم معذب آمد

من بس نکنم که بی دلان را                                      این کلبشکر مجرب آمد

من بس نکنم به کوری آنک                                       اندر ره دین مذبذب آمد

خامش که به گفت حاجتی نیست                                  چون جذب فرغت فانصب آمد

خود گفتن بنده جذب حقست                                       کز بنده به بنده اقرب آمد

 

707

آن یوسف خوش عذار آمد                                        وان عیسی روزگار آمد

وان سنجق صد هزار نصرت                                    بر موکب نوبهار آمد

ای کار تو مرده زنده کردن                                       برخیز که روز کار آمد

شیری که به صید شیر گیرد                                      سرمست به مرغزار آمد

دی رفت و پریر نقد بستان                                        کان نقد خوش عیار آمد

این شهر امروز چون بهشتست                                   می گوید شهریار آمد

می زن دهلی که روز عیدست                                    می کن طربی که یار آمد

ماهی از غیب سر برون کرد                                     کاین مه بر او غبار آمد

از خوبی آن قرار جان ها                                        عالم همه بی قرار آمد

هین دامن عشق برگشایید                                         کز چرخ نهم نثار آمد

ای مرغ غریب پربریده                                           بر جای دو پر چهار آمد

هان ای دل بسته سینه بگشا                                       کان گمشده در کنار آمد

ای پای بیا و پای می کوب                                        کان سرده نامدار آمد

از پیر مگو که او جوان شد                                       وز پار مگو که پار آمد

گفتی با شه چه عذر گویم                                         خود شاه به اعتذار آمد

گفتی که کجا رهم ز دستش                                       دستش همه دستیار آمد

ناری دیدی و نور آمد                                             خونی دیدی عقار آمد

آن کس که ز بخت خود گریزد                                   بگریخته شرمسار آمد

خامش کن و لطف هاش مشمر                                   لطفیست که بی شمار آمد

 

708

برخیز که ساقی اندرآمد                                           وان جان هزار دلبر آمد

آمد می ناب وز پی نقل                                            بادام و نبات و شکر آمد

آن جان و جهان رسید و از وی                                  صد جان جهان مصور آمد

مشک آمد پیش طره او                                            کان طره ز حسن بر سر آمد

زد حلقه مشک فام و می گفت                                     بگشای که بنده عنبر آمد

از تابش لعل او چه گویم                                          کز لعل و عقیق برتر آمد

زان سنبل ابروش حیاتم                                           با برگ و لطیف و اخضر آمد

درده می خام و بین که ما را                                     در مجلس خام دیگر آمد

آن رایت سرخ کز نهیبش                                         اسپاه فرج مظفر آمد

هر کار که بسته گشت و مشکل                                  آن کار بدو میسر آمد

می ده که سر سخن ندارم                                         زیرا که سخن چو لنگر آمد

 

709

جان از سفر دراز آمد                                             بر خاک در تو بازآمد

در نقد وجود هر چه زر بود                                      از گنج عدم به گاز آمد

بی مهر تو هر که آسمان رفت                                    درهای فلک فرازآمد

بی آبی خویش جمله دیدند                                         هرک از تو نه سرفراز آمد

جان رفت که بی تو کار سازد                                    سوزید و نه کارساز آمد

اندر سفرش بشد حقیقت                                           کو بی تو همه مجاز آمد

از گرد ره آمدست امروز                                         رحم آر که پرنیاز آمد

سر را ز دریچه ای برون کن                                    تا بیند کان طراز آمد

تا نعره عاشقان برآید                                              کان قبله هر نماز آمد

از پیش تو رفت باز جانم                                         طبل تو شنید و بازآمد

ای اهل رباط وارهیدیت                                           کز خط خوشش جواز آمد

آن چنگ طرب که بی نوا بود                                    رقصی که کنون به ساز آمد

از سلسله نیاز رستید                                              کان بند هزار ناز آمد

ترک خر کالبد بگویید                                             کان شاه براق تاز آمد

نور رخ شمس حق تبریز                                         عالم بگرفت و راز آمد

 

710

آن شعله نور می خرامد                                           وان فتنه حور می خرامد

شب جامه سپید کرد زیرا                                         کان ماه ز دور می خرامد

مستان شبانه را بشارت                                           ساقی به سحور می خرامد

جان را به مثال عود سوزیم                                      کان کان بلور می خرامد

آن فتنه نگر که بار دیگر                                         با صد شر و شور می خرامد

آن دشمن صبرهای عاشق                                        در خون صبور می خرامد

جانم به فدای آن سلیمان                                           کو جانب مور می خرامد

جز چهره عاشقان مبینید                                          کان شاه غیور می خرامد

در قالب خلق شمس تبریز                                        چون نفخه صور می خرامد

 

711

امروز نگار ما نیامد                                              آن دلبر و یار ما نیامد

آن گل که میان باغ جانست                                       امشب به کنار ما نیامد

صحرا گیریم همچو آهو                                           چون مشک تتار ما نیامد

ای رونق مطربان همین گو                                       کان رونق کار ما نیامد

آرام مده تو نای و دف را                                         کآرام و قرار ما نیامد

آن ساقی جان نگشت پیدا                                         درمان خمار ما نیامد

شمس تبریز شرح فرما                                           چون فصل بهار ما نیامد

 

712

خوش باش که هر که راز داند                                   داند که خوشی خوشی کشاند

شیرین چو شکر تو باش شاکر                                   شاکر هر دم شکر ستاند

شکر از شکرست آستین پر                                       تا بر سر شاکران فشاند

تلخش چو بنوشی و بخندی                                        در ذات تو تلخیی نماند

گویی که چگونه ام خوشم من                                     گویم ترشم دلت بماند

گوید که نهان مکن ولیکن                                         در گوشم گو که کس نداند

در گوش تو حلقه وفا نیست                                       گوش تو به گوش ها رساند

 

713

ساقی زان می که می چریدند                                     بفزای که یارکان رسیدند

مهمان بفزود می بیفزا                                             زان خنب که اولیا چشیدند

زان می که ز بوش جمله ابدال                                   در خلق پدید و ناپدیدند

ای ساقی خوب شکرلله                                            کان روی نکوت را بدیدند

ای آتش رخت سوز عشاق                                        در عشق تو رخت ها کشیدند

ای پرده فروکشیده بنگر                                           کز عشق چه پرده ها دریدند

 

714

اول نظر ار چه سرسری بود                                     سرمایه و اصل دلبری بود

گر عشق وبال و کافری بود                                      آخر نه به روی آن پری بود

آن جام شراب ارغوانی                                           وان آب حیات زندگانی

وان دیده بخت جاودانی                                           آخر نه به روی آن پری بود

جمعیت جان های خرم                                            در سایه آن دو زلف درهم

در مجلس و بزم شاه اعظم                                       آخر نه به روی آن پری بود

از رنگ تو گشته ایم بی رنگ                                    زان سوی جهان هزار فرسنگ

آن دم که بماند جان ما دنگ                                      آخر نه به روی آن پری بود

در عشق پدید شد سپاهی                                          در سایه چتر پادشاهی

افتاده دلم میان راهی                                              آخر نه به روی آن پری بود

همچون مه نو ز غم خمیدن                                       چون سایه به رو و سر دویدن

از عالم دل ندا شنیدن                                             آخر نه به روی آن پری بود

آن مه که بسوخت مشتری را                                     بشکست بتان آزری را

گر دل بگزید کافری را                                           آخر نه به روی آن پری بود

گر هجده هزار عالم ای جان                                     پر گشت ز قال و قال ای جان

وان شعله نور حالم ای جان                                      آخر نه به روی آن پری بود

گر داد طریق عشق دادیم                                         ور زان مه و آفتاب شادیم

ور دیده نو در او گشادیم                                          آخر نه به روی آن پری بود

آن دم که ز ننگ خویش رستیم                                   وان می که ز بوش بود مستیم

وان ساغرها که درشکستیم                                       آخر نه به روی آن پری بود

باغی که حیات گشت وصلش                                     خوشتر ز بهار و چار فصلش

شمس تبریز اصل اصلش                                         آخر نه به روی آن پری بود

 

715

اول نظر ار چه سرسری بود                                     سرمایه و اصل دلبری بود

گر عشق وبال و کافری بود                                      آخر نه به روی آن پری بود

زان رنگ تو گشته ایم بی رنگ                                  زان سوی خرد هزار فرسنگ

گر روم گزید جان اگر زنگ                                     آخر نه به روی آن پری بود

رو کرده به چتر پادشاهی                                         وز نور مشارقش سپاهی

گر یاوه شد او ز شاهراهی                                       آخر نه به روی آن پری بود

همچون مه بی پری پریدن                                        چون سایه به رو و سر دویدن

چون سرو ز بادها خمیدن                                        آخر نه به روی آن پری بود

زان مه که نواخت مشتری را                                     جان داد بتان آزری را

گر سهو فتاد سامری را                                           آخر نه به روی آن پری بود

گر هجده هزار عالم ای جان                                     پر گشت ز قال و قالم ای جان

گر حالم وگر محالم ای جان                                      آخر نه به روی آن پری بود

چون ماه نزارگشته شادیم                                         کاندر پی آفتاب رادیم

ور هم به خسوف درفتادیم                                        آخر نه به روی آن پری بود

ناموس شکسته ایم و مستیم                                        صد توبه و عهد را شکستیم

ور دست و ترنج را بخستیم                                      آخر نه به روی آن پری بود

زان جام شراب ارغوانی                                         زان چشمه آب زندگانی

گر داد فضولیی نشانی                                            آخر نه به روی آن پری بود

فصلی بجز این چهار فصلش                                     نی فصل ربیع و اصل اصلش

گر لاف زدیم ما ز وصلش                                       آخر نه به روی آن پری بود

خاموش که گفتنی نتان گفت                                       رازش باید ز راه جان گفت

ور مست شد این دل و نشان گفت                                آخر نه به روی آن پری بود

 

716

دیر آمده ای سفر مکن زود                                       ای مایه هر مراد و هر سود

ای ز آتش عزم رفتن تو                                          از بینی ها برآمده دود

هر عود تلف شود ز آتش                                         در آتش توست عید هر عود

اومید تو هر دمی بگوید                                           دستت گیرم به فضل خود زود

اما تو مگو که جهد و کوشش                                     سودم نکند که بودنی بود

معزول مکن تو قدرتم را                                          من بسته نیم چو تار در پود

هر لحظه بکاهمت چو خواهم                                     وز فضل توانمت بیفزود

بربند دهان ز گفت و سر نه                                      در سجده دوست کوست مسجود

 

717

آن کس که به بندگیت آید                                          با او تو چنین کنی نشاید

ای روی تو خوب و خوی تو خوش                              چون تو گهری فلک نزاید

روی تو و خوی تو لطیفست                                      سر دل تو لطیف باید

آن شخص که مردنیست فردا                                     امروز چرا جفا نماید

چیزی که به خود نمی پسندد                                      آن بر دگری چه آزماید

از خشم مخای هیچ کس را                                       تا خشم خدا تو را نخاید

برخیز ز قصد خون خلقان                                        تا بر سر تو فرونیاید

آن گاه قضا ز تو بگردد                                           کان وسوسه در دلت نیاید

ای گفته که مردم این چه مردیست                                کابلیس تو را چنین بگاید

 

718

آخر گهر وفا ببارید                                                آخر سر عاشقان بخارید

ما خاک شما شدیم در خاک                                       تخم ستم و جفا مکارید

بر مظلومان راه هجران                                          این ظلم دگر روا مدارید

ای زهره ییان به بام این مه                                      بر پرده زیر و بم بزارید

یا نیز شما ز درد دوری                                          همچون من خسته دلفکارید

محروم نماند کس از این در                                      ما را به کسی نمی شمارید

آن درد که کوه از او چو ذرست                                  بر ذرگکی چه می گمارید

ای قوم که شیرگیر بودیت                                         آن آهو را کنون شکارید

زان نرگس مست شیرگیرش                                      بی خمر وصال در خمارید

زان دلبر گلعذار اکنون                                            بس بی دل و زعفران عذارید

با این همه گنج نیست بی رنج                                    بر صبر و وفا قدم فشارید

مردانه و مردرنگ باشید                                          گر در ره عشق مرد کارید

چون عاشق را هزار جانست                                     بی صرفه و ترس جان سپارید

جان کم ناید ز جان مترسید                                       کاندر پی جان کامکارید

عشقست حریف حیله آموز                                        گرد از دغل و حیل برآرید

در عشق حلال گشت حیله                                        در عشق رهین صد قمارید

حقست اگر ز عشق آن سرو                                      با جمله گلرخان چو خارید

حقست اگر ز عشق موسی                                        بر فرعونان نفس مارید

جان را سپر بلاش سازید                                         کاندر کف عشق ذوالفقارید

در صبر و ثبات کوه قافید                                         چون کوه حلیم و باوقارید

چون بحر نهان به مظهر آید                                      ماننده موج بی قرارید

هنگام نثار و درفشانی                                            چون ابر به وقت نوبهارید

در تیر شهیت اگر شهیدیت                                        در پیش مهیت اگر غبارید

پاینده و تازه همچو سروید                                        چون شاخ بلند میوه دارید

ز آسیب درخت او چو سیبید                                      چون سیب درخت سنگسارید

گر سنگ دلان زنندتان سنگ                                     با گوهر خویش یار غارید

چون دامن در پیش دوانید                                         گر همچو سجاف بر کنارید

چون همسفرید با مه خویش                                       پیوسته چو چرخ در دوارید

هم عشق شما و هم شما عشق                                    با اشتر عشق هم مهارید

گر نقب زنست نفس و دزدست                                   آخر نه در این حصین حصارید

از عشق خورید باده و نقل                                        گر مقبل وگر حلال خوارید

دیدیت که تان همی نگارد                                         دیگر چه خیال می نگارید

اوتان به خود اختیار کردست                                     چه در پی جبر و اختیارید

محکوم یک اختیار باشید                                          گر عاشق و اهل اعتبارید

خاموش کنم اگر چه با من                                        در نطق و سکوت سازوارید

 

719

ای اهل صبوح در چه کارید                                      شب می گذرد روا مدارید

ماننده آفتاب رخشان                                               از جام صبوح سر برآرید

ای شب شمران اگر شمارست                                    باری شب زلف او شمارید

زخمی که زدست وانمایید                                         گر پنجه شیر را شکارید

در خواب شوید ای ملولان                                        وین خلوت را به ما سپارید

می آید آن نگار امشب                                             چون منتظران آن نگارید

زان روی که شمس دین تبریز                                    داند که شما در انتظارید

 

720

از بهر چه در غم و زحیرید                                      وقت سفرست خر بگیرید

خیزید روان شوید یاران                                          تا همچو روان صفا پذیرید

پران باشید در پی صید                                           آخر نه کم از کمان و تیرید

اندر حرکت نهانست روزی                                       گر محتشمید وگر فقیرید

در اول روز تازه ز آنید                                          که شب سوی غیب در مسیرید

 

721

هر سینه که سیمبر ندارد                                          شخصی باشد که سر ندارد

وان کس که ز دام عشق دورست                                 مرغی باشد که پر ندارد

او را چه خبر بود ز عالم                                         کز باخبران خبر ندارد

او صید شود به تیر غمزه                                         کز عشق سر سپر ندارد

آن را که دلیر نیست در راه                                      خود پنداری جگر ندارد

در راه فکنده است دری                                           جز او که فکند برندارد

آن کس که نگشت گرد آن در                                     بس بی گهرست و فر ندارد

وقت سحرست هین بخسبید                                       زیرا شب ما سحر ندارد

 

722

ما مست شدیم و دل جدا شد                                       از ما بگریخت تا کجا شد

چون دید که بند عقل بگسست                                     در حال دلم گریزپا شد

او جای دگر نرفته باشد                                           او جانب خلوت خدا شد

در خانه مجو که او هواییست                                     او مرغ هواست و در هوا شد

او باز سپید پادشاهست                                            پرید به سوی پادشا شد

 

723

ساقی برخیز کان مه آمد                                          بشتاب که سخت بی گه آمد

ترکانه بتاز وقت تنگست                                          کان ترک ختا به خرگه آمد

در وهم نبود این سعادت                                          اقبال نگر که ناگه آمد

عاشق چو پیاله پر ز خون بود                                   چون ساغر می به قهقه آمد

با چون تو مه آنک وقت دریافت                                  تعجیل نکرد ابله آمد

از خرمن عشق هر کی بگریخت                                 کاهست به خرمن که آمد

بی گه شد و هر کی اوست مقبل                                  بگریخت ز خود به درگه آمد

اندر تبریزهای و هوییست                                        آن را که ز هجر با ره آمد

 

724

گرمابه دهر جان فزا بود                                          زیرا که در او پری ما بود

مر پریان را ز حیرت او                                         هر گوشه مقال و ماجرا بود

عقلست چراغ ماجراها                                            آن جا هش و عقل از کجا بود

در صرصر عشق عقل پشه ست                                 آن جا چه مجال عقل ها بود

از احمد پا کشید جبریل                                           از سدره سفر چو ماورا بود

گفتا که بسوزم ار بیایم                                            کان سو همه عشق بد ولا بود

تعظیم و مواصلت دو ضدند                                       در فسحت وصل آن هبا بود

آن جا لیلی شدست مجنون                                        زیرا که جنون هزار تا بود

آن جا حسنی نقاب بگشود                                         پیراهن حسن ها قبا بود

یوسف در عشق بد زلیخا                                         نی زهره و چنگ و نی نوا بود

وان نافخ صور مانده بی روح                                    کان جا جز روح دوست لا بود

در بحر گریخت این مقالات                                      زیرا هنگام آشنا بود

 

725

کس با چو تو یار راز گوید                                       یا قصه خویش بازگوید

عاقل کردست با تو کوتاه                                         لیکن عاشق دراز گوید

از عشق تو در سجود افتد                                        سودای تو در نماز گوید

از ناز همه دروغ گویی                                           آنچ این دلم از نیاز گوید

من همچو ایازم و تو محمود                                      بشنو سخنی کایاز گوید

پیش تو کسی حدیث من گفت                                      گفتی تو که او مجاز گوید

چون زر سخنان من شنیدی                                       گفتی به طریق گاز گوید

 

726

شب رفت حریفکان کجایید                                        شب تا برود شما بیایید

از لعل لبش شراب نوشید                                         وز خنده او شکر بخایید

چون روز شود به هوشیاران                                     زین باده نشانه وانمایید

در جیب شما چو دردمیدند                                        عیسی زایید اگر بزایید

بی هشت بهشت و هفت دوزخ                                    همچون مه چهارده برآیید

یک موی ز هفت و هشت گر هست                              این خلوت خاص را نشایید

مویی در چشم نیست اندک                                        زنهار که سرمه ای بسایید

چون چشم ز موی پاک گردد                                     در عشق چو چشم پیشوایید

در عشق خدیو شمس تبریز                                       انصاف که بی شما شمایید

 

727

از دلبر ما نشان کی دارد                                         در خانه مهی نهان کی دارد

بی دیده جمال او کی بیند                                          بیرون ز جهان جهان کی دارد

آن تیر که جان شکار آنست                                      بنمای که آن کمان کی دارد

در هر طرفی یکی نگاریست                                     صوفی تو نگر که آن کی دارد

این صورت خلق جمله نقش اند                                   هم جان داند که جان کی دارد

این جمله گدا و خوشه چین اند                                    آن دست گهرفشان کی دارد

قلاب شدند جمله عالم                                              آخر خبری ز کان کی دارد

شادست زمان به شمس تبریز                                     آخر بنگر زمان کی دارد

 

728

دشمن خویشیم و یار آنک ما را می کشد                         غرق دریاییم و ما را موج دریا می کشد

زان چنین خندان و خوش ما جان شیرین می دهیم              کان ملک ما را به شهد و قند و حلوا می کشد

خویش فربه می نماییم از پی قربان عید                         کان قصاب عاشقان بس خوب و زیبا می کشد

آن بلیس بی تبش مهلت همی خواهد از او                       مهلتی دادش که او را بعد فردا می کشد

همچو اسماعیل گردن پیش خنجر خوش بنه                     درمدزد از وی گلو گر می کشد تا می کشد

نیست عزرائیل را دست و رهی بر عاشقان                     عاشقان عشق را هم عشق و سودا می کشد

کشتگان نعره زنان یا لیت قومی یعلمون                         خفیه صد جان می دهد دلدار و پیدا می کشد

از زمین کالبد برزن سری وانگه ببین                           کو تو را بر آسمان بر می کشد یا می کشد

روح ریحی می ستاند راح روحی می دهد                       باز جان را می رهاند جغد غم را می کشد

آن گمان ترسا برد مومن ندارد آن گمان                         کو مسیح خویشتن را بر چلیپا می کشد

هر یکی عاشق چو منصورند خود را می کشند                 غیر عاشق وانما که خویش عمدا می کشد

صد تقاضا می کند هر روز مردم را اجل                        عاشق حق خویشتن را بی تقاضا می کشد

بس کنم یا خود بگویم سر مرگ عاشقان                         گر چه منکر خویش را از خشم و صفرا می کشد

شمس تبریزی برآمد بر افق چون آفتاب                          شمع های اختران را بی محابا می کشد

 

729

اینک آن جویی که چرخ سبز را گردان کند                     اینک آن رویی که ماه و زهره را حیران کند

اینک آن چوگان سلطانی که در میدان روح                     هر یکی گو را به وحدت سالک میدان کند

اینک آن نوحی که لوح معرفت کشتی اوست                     هر که در کشتیش ناید غرقه طوفان کند

هر که از وی خرقه پوشد برکشد خرقه فلک                    هر که از وی لقمه یابد حکمتش لقمان کند

نیست ترتیب زمستان و بهارت با شهی                          بر من این دم را کند دی بر تو تابستان کند

خار و گل پیشش یکی آمد که او از نوک خار                   بر یکی کس خار و بر دیگر کسی بستان کند

هر که در آبی گریزد ز امر او آتش شود                        هر که در آتش شود از بهر او ریحان کند

من بر این برهان بگویم زانک آن برهان من                    گر همه شبهه ست او آن شبهه را برهان کند

چه نگری در دیو مردم این نگر کو دم به دم                    آدمی را دیو سازد دیو را انسان کند

اینک آن خضری که میرآب حیوان گشته بود                    زنده را بخشد بقا و مرده را حیوان کند

گر چه نامش فلسفی خود علت اولی نهد                          علت آن فلسفی را از کرم درمان کند

گوهر آیینه کلست با او دم مزن                                   کو از این دم بشکند چون بشکند تاوان کند

دم مزن با آینه تا با تو او همدم بود                               گر تو با او دم زنی او روی خود پنهان کند

کفر و ایمان تو و غیر تو در فرمان اوست                      سر مکش از وی که چشمش غارت ایمان کند

هر که نادان ساخت خود را پیش او دانا شود                    ور بر او دانش فروشد غیرتش نادان کند

دام نان آمد تو را این دانش تقلید و ظن                          صورت عین الیقین را علم القرآن کند

پس ز نومیدی بود کان کور بر درها رود                       داروی دیده نجوید جمله ذکر نان کند

این سخن آبیست از دریای بی پایان عشق                       تا جهان را آب بخشد جسم ها را جان کند

هر که چون ماهی نباشد جوید او پایان آب                      هر که او ماهی بود کی فکرت پایان کند

گر به فقر و صدق پیش آیی به راه عاشقان                      شمس تبریزی تو را همصحبت مردان کند

 

730

اینک آن مرغان که ایشان بیضه ها زرین کنند                  کره تند فلک را هر سحرگه زین کنند

چون بتازند آسمان هفتمین میدان شود                            چون بخسپند آفتاب و ماه را بالین کنند

ماهیانی کاندرون جان هر یک یونسیست                        گلبنانی که فلک را خوب و خوب آیین کنند

دوزخ آشامان جنت بخش روز رستخیز                         حاکمند و نی دعا دانند و نه نفرین کنند

از لطافت کوه ها را در هوا رقصان کنند                        وز حلاوت بحرها را چون شکر شیرین کنند

جسم ها را جان کنند و جان جاویدان کنند                       سنگ ها را کان لعل و کفرها را دین کنند

از همه پیداترند و از همه پنهان ترند                             گر عیان خواهی به پیش چشم تو تعیین کنند

گر عیان خواهی ز خاک پای ایشان سرمه ساز                 زانک ایشان کور مادرزاد را ره بین کنند

گر تو خاری همچو خار اندر طلب سرتیز باش                 تا همه خار تو را همچون گل و نسرین کنند

گر مجال گفت بودی گفتنی ها گفتمی                             تا که ارواح و ملایک ز آسمان تحسین کنند

 

731

پیش از آن کاندر جهان باغ و می و انگور بود                  از شراب لایزالی جان ما مخمور بود

ما به بغداد جهان جان اناالحق می زدیم                          پیش از آن کاین دار و گیر و نکته منصور بود

پیش از آن کاین نفس کل در آب و گل معمار شد                در خرابات حقایق عیش ما معمور بود

جان ما همچون جهان بد جام جان چون آفتاب                   از شراب جان جهان تا گردن اندر نور بود

ساقیا این معجبان آب و گل را مست کن                         تا بداند هر یکی کو از چه دولت دور بود

جان فدای ساقیی کز راه جان در می رسد                       تا براندازد نقاب از هر چه آن مستور بود

ما دهان ها باز مانده پیش آن ساقی کز او                       خمرهای بی خمار و شهد بی زنبور بود

یا دهان ما بگیر ای ساقی ور نی فاش شد                       آنچ در هفتم زمین چون گنج ها گنجور بود

شهر تبریز ار خبر داری بگو آن عهد را                        آن زمان کی شمس دین بی شمس دین مشهور بود

 

732

دی میان عاشقان ساقی و مطرب میر بود                        در هم افتادیم زیرا زور گیراگیر بود

عقل باتدبیر آمد در میان جوش ما                                در چنان آتش چه جای عقل یا تدبیر بود

در شکار بی دلان صد دیده جان دام بود                         وز کمان عشق پران صد هزاران تیر بود

آهوی می تاخت آن جا بر مثال اژدها                            بر شمار خاک شیران پیش او نخجیر بود

دیدم آن جا پیرمردی طرفه ای روحانیی                         چشم او چون طشت خون و موی او چون شیر بود

دیدم آن آهو به ناگه جانب آن پیر تاخت                          چرخ ها از هم جدا شد گوییا تزویر بود

کاسه خورشید و مه از عربده درهم شکست                     چونک ساغرهای مستان نیک باتوفیر بود

روح قدسی را بپرسیدم از آن احوال گفت                        بیخودم من می ندانم فتنه آن پیر بود

شمس تبریزی تو دانی حالت مستان خویش                      بی دل و دستم خداوندا اگر تقصیر بود

 

733

ذره ذره آفتاب عشق دردی خوار باد                             مو به موی ما بدان سر جعفر طیار باد

ذره ها بر آفتابت هر زمان بر می زنند                          هر که این بر خورد از تو از تو برخوردار باد

هر کجا یک تار مویت بر هوس سر می نهد                    تار ما را پود باد و پود ما را تار باد

در بیابان غم از دوری دارالملک وصل                          چند غم بردار بودستم که غم بر دار بود

خار مسکینی که هر دم طعنه گل می کشد                       خواجه گلزار باد و از حسد گل زار باد

گل پرستان چمن را دشمن مخفیست مار                         این چمن بی مار باد و دشمنش بیمار باد

چونک غمخواری نباشد سخت دشوارست غم                   همنشین غمخوار باد و بعد از این غم خوار باد

 

734

مطربا این پرده زن کز رهزنان فریاد و داد                     خاصه این رهزن که ما را این چنین بر باد داد

مطربا این ره زدن زان رهزنان آموختی                        زانک از شاگرد آید شیوه های اوستاد

مطربا رو بر عدم زن زانک هستی ره زنست                  زانک هستی خایفست و هیچ خایف نیست شاد

می زن ای هستی ره هستان که جان انگاشتست                 کاندر این هستی نیامد وز عدم هرگز نزاد

ما بیابان عدم گیریم هم در بادیه                                  در وجود این جمله بند و در عدم چندین گشاد

این عدم دریا و ما ماهی و هستی همچو دام                     ذوق دریا کی شناسد هر که در دام اوفتاد

هر که اندر دام شد از چار طبع او چارمیخ                     دانک روزی می دوید از ابلهی سوی مراد

آتش صبر تو سوزد آتش هستیت را                              آتش اندر هست زن و اندر تن هستی نژاد

قدحه و الموریاتش نیست الا سوز صبر                          ضبحه و العادیاتش نیست جز جان های راد

برد و ماندی هست آخر تا کی ماند کی برد                      ور نه این شطرنج عالم چیست با جنگ و جهاد

گه ره شه را بگیرد بیدق کژرو به ظلم                          چیست فرزین گشته ام گر کژ روم باشد سداد

من پیاده رفته ام در راستی تا منتها                              تا شدم فرزین و فرزین بندهاام دست داد

رخ بدو گوید که منزل هات ما را منزلیست                     خط و تین ماست این جمله منازل تا معاد

تن به صد منزل رود دل می رود یک تک به حج               ره روی باشد چو جسم و ره روی همچون فواد

شاه گوید مر شما را از منست این یاد و بود                     گر نباشد سایه من بود جمله گشت باد

اسب را قیمت نماند پیل چون پشه شود                           خانه ها ویرانه ها گردد چو شهر قوم عاد

اندر این شطرنج برد و ماند یک سان شد مرا                   تا بدیدم کاین هزاران لعب یک کس می نهاد

در نجاتش مات هست و هست در ماتش نجات                  زان نظر ماتیم ای شه آن نظر بر مات باد

 

735

دوش آمد پیل ما را باز هندستان به یاد                           پرده شب می درید او از جنون تا بامداد

دوش ساغرهای ساقی جمله مالامال بود                         ای که تا روز قیامت عمر ما چون دوش باد

باده ها در جوش از او و عقل ها بی هوش از او               جزو و کل و خار و گل از روی خوبش باد شاد

بانگ نوشانوش مستان تا فلک بررفته بود                       بر کف ما باده بود و در سر ما بود باد

در فلک افتاده ز ایشان صد هزاران غلغله                       در سجود افتاده آن جا صد هزاران کیقباد

روز پیروزی و دولت در شب ما درج بود                      شب ز اخوان صفا ناگه چنین روزی بزاد

موج زد دریا نشانی یافت زین شب آسمان                       آن نشان را از تفاخر بر سر و رو می نهاد

هر چه ناسوتی ز ظلمت راه ها را بسته بود                     نور لاهوتی ز رحمت بسته ها را می گشاد

کی بماند زان هوا اشکال حسی برقرار                          چون بماند برقرار آن کس که یابد این مراد

عمر را از سر بگیرید ای مسلمانان که یار                      نیستان را هست کرد و عاشقان را داد داد

یار ما افتادگان را زین سپس معذور داشت                      زان که هر جا کوست ساقی کس نماند بر سداد

جوش دریای عنایت ای مسلمانان شکست                        طمطراق اجتهاد و بارنامه اعتقاد

آن عنایت شه صلاح الدین بود کو یوسفیست                     هم عزیز مصر باید مشتریش اندر مزاد

 

736

گر یکی شاخی شکستم من ز گلزاری چه شد                    ور ز سرمستی کشیدم زلف دلداری چه شد

گر بزد ناداشت زخمی از سر مستی چه باک                    ور ز طراری ربودم رخت طراری چه شد

ور یکی زنبیل کم شد از همه بغداد چیست                       ور یکی دانه برون آمد ز انباری چه شد

ای فلک تا چند از این دستان و مکاری تو                       گر یکی دم خوش نشیند یار با یاری چه شد

گوییم از سر او ناگفتنی ها گفته ای                               چند گویی چند گویی گفته ام آری چه شد

گر میان عاشق و معشوق کاری رفت رفت                      تو نه معشوقی نه عاشق مر تو را باری چه شد

از لب لعلش چه کم شد گر لبش لطفی نمود                      ور ز عیسی عافیت یابید بیماری چه شد

گر براتست امشب و هر کس براتی یافتند                       بی خطی گر پیشم آید ماه رخساری چه شد

شمس تبریزی اگر من از جنون عشق تو                        برشکستم عاشقان را کار و بازاری چه شد

 

737

نام آن کس بر که مرده از جمالش زنده شد                      گریه های جمله عالم در وصالش خنده شد

یاد آن کس کن که چون خوبی او رویی نمود                    حسن های جمله عالم حسن او را بنده شد

جمله آب زندگانی زیر تختش می رود                           هر کی خورد از آب جویش تا ابد پاینده شد

یک شبی خورشید پایه تخت او را بوسه داد                     لاجرم بر چرخ گردون تا ابد تابنده شد

زندگی عاشقانش جمله در افکندگیست                            خاک طامع بهر این در زیر پا افکنده شد

آهوان را بوی مشک از طره اش بر ناف زد                    تا مشام شیر صید مرج ها غرنده شد

بال و پر وهم عاشق ز آتش دل چون بسوخت                   همچو خورشید و قمر بی بال و پر پرنده شد

ای خنک جانی که لطف شمس تبریزی بیافت                   برگذشت از نه فلک بر لامکان باشنده شد

 

738

مطربم سرمست شد انگشت بر رق می زند                      پرده عشاق را از دل به رونق می زند

رخت بربندید ای یاران که سلطان دو کون                      ایستاده بر فراز عرش سنجق می زند

اولیا و انبیا حیران شده در حضرتش                            یحیی و داوود و یوسف خوش معلق می زند

عیسی و موسی که باشد چاوشان درگهش                        جبرئیل اندر فسونش سحر مطلق می زند

جان ابراهیم مجنون گشت اندر شوق او                          تیغ را بر حلق اسماعیل و اسحق می زند

احمدش گوید که واشوقا لقا اخواننا                                در هوای عشق او صدیق صدق می زند

لیلی و مجنون به فاقه آه حسرت می خورند                      خسرو و شیرین به عشرت جام راوق می زند

شمس تبریز ایستاده مست در دستش کمان                       تیر زهرآلود را بر جان احمق می زند

رستم و حمزه فکنده تیغ و اسپر پیش او                          او چو حیدر گردن هشام و اربق می زند

کیست آن کس کو چنین مردی کند اندر جهان                   شمس تبریزی که ماه بدر را شق می زند

هر که نام شمس تبریزی شنید و سجده کرد                      روح او مقبول حضرت شد اناالحق می زند

ای حسام الدین تو بنویس مدح آن سلطان عشق                  گر چه منکر در هوای عشق او دق می زند

منکرست و روسیه ملعون و مردود ابد                           از حسد همچون سگان از دور بق بق می زند

 

739

قند بگشا ای صنم تا عیش را شیرین کند                         هین که آمد دود غم تا خلق را غمگین کند

ای تو رنگ عافیت زیرا که ماه از خاصیت                     سنگ ها را لعل سازد میوه را رنگین کند

پرده بردار ای قمر پنهان مکن تنگ شکر                       تا بر سیمین تو احوال ما زرین کند

عشق تو حیران کند دیدار تو خندان کند                          زانک دریا آن کند زیرا که گوهر این کند

از میان دل صبوحی کآفتابت تیغ زد                             گردن جان را بزن گر چرخ را تمکین کند

چشم تو در چشم ها ریزد شرابی کز صفا                       زان سوی هفتاد پرده دیده را ره بین کند

گر شبی خلوت کنی گویم من اندر گوش تو                      لطف هایی را که با ما شه صلاح الدین کند

 

740

مشک و عنبر گر ز مشک زلف یارم بو کند                    بوی خود را واهلد در حال و زلفش بو کند

کافر و مومن گر از خوی خوشش واقف شوند                   خوی را خود واکند در حین و خو با او کند

آفتابی ناگهان از روی او تابان شود                              پردها را بردرد وین کار را یک سو کند

چنگ تن ها را به دست روح ها زان داد حق                   تا بیان سر حق لایزالی او کند

تارهای خشم و عشق و حقد و حاجت می زند                   تا ز هر یک بانگ دیگر در حوادث رو کند

شاد با چنگ تنی کز دست جان حق بستدش                     بر کنار خود نهاد و ساز آن را هو کند

اوستاد چنگ ها آن چنگ باشد در جهان                         وای آن چنگی که با آن چنگ حق پهلو کند

باز هم در چنگ حق تاریست بس پنهان و خوش               کو به ناگه وصف آن دو نرگس جادو کند

نرگسان مست شمس الدین تبریزی که هست                     چشم آهو تا شکار شیر آن آهو کند

 

741

پنج در چه فایده چون هجر را شش تو کند                      خون بدان شد دل که طالب خون دل را بو کند

چنگ را در عشق او از بهر آن آموختم                         کس نداند حالت من ناله من او کند

ای به هر سویی دویده کار تو یک سو نشد                      آنک در شش سو نگنجد کار او یک سو کند

شیر آهو می دراند شیر ما بس نادرست                         نقش آهو را بگیرد دردمد آهو کند

باطنت را لاله سازد ظاهرت را ارغوان                        یک دمت سازد قزلبک یک دمت صارو کند

موج آن دریا مجو کو را مدد از جو بود                         آن بجو کز نور جان دو پیه را دو جو کند

خوش قمررویی کز این غم می گذارد چون هلال               خوش شکرخویی که با آن شکرستان خو کند

آهنی کو موم شد بهر قبول مهر عشق                            خاک را عنبر کند او سنگ را لولو کند

دل کباب و خون دیده پیشکش پیشش برم                        گر تقاضای شراب و یخنی و طرغو کند

لکلک آن حق شناسد ملک را لکلک کند                         فاخته محجوب باشد لاجرم کوکو کند

آب و روغن کم کن و خامش چو روغن می گداز               خرم آن کاندر غم آن روی تن چون مو کند

 

742

عشق عاشق را ز غیرت نیک دشمن رو کند                    چونک رد خلق کردش عشق رو با او کند

کآنک شاید خلق را آن کس نشاید عشق را                      زانک جان روسپی باشد که او صد شو کند

چون نشاید دیگران را تا همه ردش کنند                         شاه عشقش بعد از آن با خویش همزانو کند

زانک خلقش چون براند خو ز خلقان واکند                      باطن و ظاهر همه با عشق خوش خو خو کند

جان قبول خلق یابد خاطرش آن جا کشد                         دل به مهر هر کسی دزدیده رو هر سو کند

چون ببیند عشق گوید زلف من سایه فکند                        وانگهی عاشق در این دم مشک و عنبر بو کند

مشک و عنبر را کنم من خصم آن مغز و دماغ                 تا که عاشق از ضرورت ترک این هر دو کند

گر چه هم بر یاد ما بو کرد عاشق مشک را                    نوطلب باشد که همچون طفلکان کوکو کند

چونک از طفلی برون شد چشم دانش برگشاد                   بر لب جو کی دوادو بر نشان جو کند

عاشق نوکار باشی تلخ گیر و تلخ نوش                          تا تو را شیرین ز شهد خسروی دارو کند

تا بود کز شمس تبریزی بیابی مستیی                            از ورای هر دو عالم کان تو را بی تو کند

 

743

آن زمانی را که چشم از چشم او مخمور بود                    چون رسیدش چشم بد کز چشم ها مستور بود

شادی شب های ما کز مشک و عنبر پرده داشت                شادی آن صبح ها کز یار پرکافور بود

از فراز عرش و کرسی بانگ تحسین می رسید                 تا به پشت گاو و ماهی از رخش پرنور بود

هر طرف از حسن از بدلیلیی کاسد شده                         ذره ذره همچو مجنون عاشق مشهور بود

دل به پیش روی او چون بایزید اندر مزید                       جان در آویزان ز زلفش شیوه منصور بود

شمع عشق افروز را یک بار دیگر اندرآر                       کوری آن کس که او از عشرت ما دور بود

ساقیی با رطل آمد مر مرا از کار برد                           تا ز مستی من ندانستم که رشک حور بود

نقش شمس الدین تبریزیست جان جان عشق                     کاین به دفترهای عشق اندر ازل مسطور بود

 

744

رو ترش کردی مگر دی باده ات گیرا نبود                      ساقیت بیگانه بود و آن شه زیبا نبود

یا به قاصد رو ترش کردی ز بیم چشم بد                        بر کدامین یوسف از چشم بدان غوغا نبود

چشم بد خستش ولیکن عاقبت محمود بود                        چشم بد با حفظ حق جز باطل و سودا نبود

هین مترس از چشم بد وان ماه را پنهان مکن                   آن مه نادر که او در خانه جوزا نبود

در دل مردان شیرین جمله تلخی های عشق                     جز شراب و جز کباب و شکر و حلوا نبود

این شراب و نقل و حلوا هم خیال احولست                      اندر آن دریای بی پایان بجز دریا نبود

یک زمان گرمی به کاری یک زمان سردی در آن             جز به فرمان حق این گرما و این سرما نبود

هین خمش کن در خموشی نعره می زن روح وار              تو کی دیدی زین خموشان کو به جان گویا نبود

 

745

آمدم تا رو نهم بر خاک پای یار خود                            آمدم تا عذر خواهم ساعتی از کار خود

آمدم کز سر بگیرم خدمت گلزار او                              آمدم کآتش بیارم درزنم در خار خود

آمدم تا صاف گردم از غبار هر چه رفت                        نیک خود را بد شمارم از پی دلدار خود

آمدم با چشم گریان تا ببیند چشم من                              چشمه های سلسبیل از مهر آن عیار خود

خیز ای عشق مجرد مهر را از سر بگیر                        مردم و خالی شدم ز اقرار و از انکار خود

زانک بی صاف تو نتوان صاف گشتن در وجود                بی تو نتوان رست هرگز از غم و تیمار خود

من خمش کردم به ظاهر لیک دانی کز درون                   گفت خون آلود دارم در دل خون خوار خود

درنگر در حال خاموشی به رویم نیک نیک                     تا ببینی بر رخ من صد هزار آثار خود

این غزل کوتاه کردم باقی این در دل است                      گویم ار مستم کنی از نرگس خمار خود

ای خموش از گفت خویش و ای جدا از جفت خویش            چون چنین حیران شدی از عقل زیرکسار خود

ای خمش چونی از این اندیشه های آتشین                       می رسد اندیشه ها با لشکر جرار خود

وقت تنهایی خمش باشند و با مردم بگفت                        کس نگوید راز دل را با در و دیوار خود

تو مگر مردم نمی یابی که خامش کرده ای                      هیچ کس را می نبینی محرم گفتار خود

تو مگر از عالم پاکی نیامیزی به طبع                           با سگان طبع کآلودند از مردار خود

 

746

برنشست آن شاه عشق و دام ظلمت بردرید                      همچو ماه هفت و هشت و آفتاب روز عید

اختران در خدمت او صد هزار اندر هزار                      هر یکی از نور روی او مزید اندر مزید

چون در آن دور مبارک برج ها را می گذشت                  سوی برج آتشین عاشقان خود رسید

در دلش یاد من آمد هر طرف کرد التفات                        مر مرا در هیچ صفی آن زمان آن جا ندید

موج دریاهای رحمت از دلش در جوش شد                     هم نظر می کرد هر سو هم عنان را می کشید

گفت نزدیکان خود را کان فلان غایت چراست                  آن خراب عاشق حاضرمثال ناپدید

آنک دیده هر شبش در سوختن مانند شمع                       آنک هر صبحی که آمد ناله های او شنید

آنک آتش های عالم ز آتش او کاغ کرد                          تا فسون می خواند عشق و بر دل او می دمید

آن یکی خاکی که چون مهتاب بر وی تافتیم                     همچو مهتاب از ثری سوی ثریا می دوید

آنک چون جرجیس اندر امتحان عشق ما                        گشت او صد بار زنده کشته شد صد ره شهید

آنک حامل شد عدم از آفرینش بخت نیک                        ناف او بر عشق شمس الدین تبریزی برید

 

747

ای طربناکان ز مطرب التماس می کنید                          سوی عشرت ها روید و میل بانگ نی کنید

شهسوار اسب شادی ها شوید ای مقبلان                         اسب غم را در قدم های طرب ها پی کنید

زان می صافی ز خم وحدتش ای باخودان                       عقل و هوش و عاقبت بینی همه لاشی ء کنید

نوبهاری هست با صد رنگ گلزار و چمن                       ترک سرد و خشک و ادباری ماه دی کنید

کشتگان خواهید دیدن سربریده جوق جوق                       ایها العشاق مرتدید اگر هی هی کنید

سوی چینست آن بت چینی که طالب گشته اید                   این چه عقلست این که هر دم قصد راه ری کنید

در خرابات بقا اندر سماع گوش جان                            ترک تکرار حروف ابجد و حطی کنید

از شراب صرف باقی کاسه سر پر کنید                         فرش عقل و عاقلی از بهر لله طی کنید

از صفات باخودی بیرون شوید ای عاشقان                      خویشتن را محو دیدار جمال حی کنید

با شه تبریز شمس الدین خداوند شهان                           جان فدا دارید و تن قربان ز بهر وی کنید

 

748

فخر جمله ساقیانی ساغرت در کار باد                           چشم تو مخمور باد و جان ما خمار باد

ای ز نوشانوش بزمت هوش ها بی هوش باد                    وی ز جوشاجوش عشقت عقل بی دستار باد

چون زنان مصر جان را دست و دل مجروح باد               یوسف مصری همیشه شورش بازار باد

ساقیا از دست تو بس دست ها از دست شد                      مست تو از دست تو پیوسته برخوردار باد

مغز ما پرباد باد و مشک ما پرآب باد                           باد ما را و آب ما را عشق پذرفتار باد

شاه خوبان میر ما و عشق گیراگیر ما                           جان دولت یار ما و بخت و دولت یار باد

سرکشیم و سرخوشیم و یک دگر را می کشیم                   این وجود ما همیشه جاذب اسرار باد

 

749

مست آمد دلبرم تا دل برد از بامداد                               ای مسلمانان ز دست مست دلبر داد داد

دی دل من می جهید و هر دو چشمم می پرید                    گفتم این دل تا چه بیند وین دو چشمم بامداد

بامدادان اندر این اندیشه بودم ناگهان                             عشق تو در صورت مه پیشم آمد شاد شاد

من که باشم باد و خاک و آب و آتش مست اوست               آتش او تا چه آرد بر من و بر خاک و باد

عشق از او آبستن ست و این چهار از عشق او                 این جهان زین چار زاد و این چهار از عشق زاد

 

750

شاد شد جانم که چشمت وعده احسان نهاد                       ساده دل مردی که دل بر وعده مستان نهاد

چون حدیث بی دلان بشنید جان خوشدلم                         جان بداد و این سخن را در میان جان نهاد

برج برج و خانه خانه جویم آن خورشید را                     کو کلید خانه از همسایگان پنهان نهاد

مشک گفتم زلف او را زین سخن بشکست زلف                 هندوی زلفش شکسته رو به ترکستان نهاد

من نیم سلطان ولیکن خاک پای او شدم                          خاک پای خویشتن را او لقب سلطان نهاد

همچو گربه عطسه شیری بدم از ابتدا                            بس شدم زیر و زبر کو گربه در انبان نهاد

گفت ار تو زاده شیری نه ای گربه برآ                           بردر انبان شیر در انبان درون نتوان نهاد

من چو انبان بردریدم گفت آن انبان مرا                         چون تویی را هر که گربه دید او بهتان نهاد

شمس تبریزیست تابان از ورای هفت چرخ                     لاجرم تاب نوآیین بر چهارارکان نهاد

 

751

هر زمان کز غیب عشق یار ما خنجر کشد                      گر بخواهم ور نخواهم او مرا اندرکشد

همچو پره و قفل من چون جفت گردم با کسی                   همچو مرغ کشته آن دم پرم از من برکشد

کفر و دین عاشقانش هم رقوم عشق اوست                      حاش لله کان رقم بر طایفه دیگر کشد

چون گشاید باگشادم چون ببندد بسته ام                           گوی میدان خود کی باشد تا ز چوگان سر کشد

همچو ابراهیم گاهم جانب آتش برد                               همچو احمد گاهم از آتش سوی کوثر کشد

گویی آتش خوشتر آید مر تو را یا کوثرش                       خوشترم آنست کان سلطان مرا خوشتر کشد

آب و آتش خوشتر آمد رنج و راحت داد اوست                  زین سبب ها ساخت تا بر دیده ها چادر کشد

دوست را دشمن نماید آب را آتش کند                            مومنی را ناگهان در حلقه کافر کشد

سرخوشان و سرکشان را عشق او بند و گشاست               سرکشان را موکشان آن عشق در چنبر کشد

بر حذر باید بدن گر چه حذر هم داد اوست                      آن حذر او داد کز بهر بچه مادر کشد

 

752

هم دلم ره می نماید هم دلم ره می زند                           هم دلم قلاب و هم دل سکه شه می زند

هم دلم افغان کنان گوید که راه من زدند                          هم دل من راه عیاران ابله می زند

هم دل من همچو شحنه طالب دزدان شده                        هم دل من همچو دزدان نیم شب ره می زند

گه چو حکم حق دل من قصد سرها می کند                      گه چو مرغ سربریده الله الله می زند

 

753

هم لبان می فروشت باده را ارزان کند                           هم دو چشم شوخ مستت رطل را گردان کند

هم جهان را نور بخشد آفتاب روی تو                            زهر را تریاق سازد کفر را ایمان کند

هر که را در چشم آرد چشم او روشن شود                      هر که را از جان برآرد عرقه جانان کند

چونک بر کرسی برآید پادشاه روح او                           چرخ را برهم دراند عرش را لرزان کند

آنک از حاجت نظر دارد به کاسه هر کسی                     لطف او برگیرد و همکاسه سلطان کند

 

754

می خرامد آفتاب خوبرویان ره کنید                              روی ها را از جمال خوب او چون مه کنید

مردگان کهنه را رویش دو صد جان می دهد                    عاشقان رفته را از روی او آگه کنید

از کف آن هر دو ساقی چشم او و لعل او                        هر زمانی می خورید و هر زمانی خه کنید

جانب صحرای رویش طرفه چاهی گفته اند                     قصد آن صحرا کنید و نیت آن چه کنید

نک نشان روشنی در خیمه ها تابان شدست                     گوش اسبان را به سوی خیمه و خرگه کنید

آستان خرگهش شد کهربای عاشقان                              عاشقان لاغر تن خود را چو برگ که کنید

در خمار چشم مستش چشم ها روشن کنید                       وز برای چشم بد را ناله و آوه کنید

شاه جان ها شمس تبریزیست و این دم آن اوست                رخ بدو آرید و خود را جمله مات شه کنید

 

755

شاه ما از جمله شاهان پیش بود و بیش بود                      زانک شاهنشاه ما هم شاه و هم درویش بود

شاه ما از پرده برجان چو خود را جلوه کرد                    جان ما بی خویش شد زیرا که شه بی خویش بود

شاه ما از جان ما هم دور و هم نزدیک بود                     جان ما با شاه ما نزدیک و دوراندیش بود

صاف او بی درد بود و راحتش بی درد بود                     گلشن بی خار بود و نوش او بی نیش بود

یک صفت از لطف شه آن جا که پرده برگرفت                 آب و آتش صلح کرد و گرگ دایه میش بود

جان مطلق شد ز نورش صورتی کو جان نداشت               گشت قربان رهش آن کس که او بدکیش بود

نیست می گفتیم اندر هست گفت آری بیا                         هست شد عالم از او موقوف یک آریش بود

 

756

علتی باشد که آن اندر بهاران بد شود                            گر زمستان بد بود اندر بهاران صد شود

بر بهار جان فزا زنهار تو جرمی منه                           علت ناصور تو گر زانک گرگ و دد شود

هر درخت و باغ را داده بهاران بخششی                        هر درخت تلخ و شیرین آنچ می ارزد شود

ای برادر از رهی این یک سخن را گوش دار                  هر نباتی این نیرزد آنک چون سر زد شود

از هزاران آب شهوت ناگهان آبی بود                            کز خمیرش صورت حسن و جمال و خد شود

وانگه آن حسن و جمالان خرج گردد صد هزار                 تا یکی را خود از آن ها دولتی باشد شود

نیکبختان در جهان بسیار آیند و روند                            لیک بر درگاه شمس الدین نباید رد شود

هر که او یک سجده کردش گر چه کردش از نفاق              در دو عالم عاقبت او خاصه ایزد شود

از جفاها یاد ماور ای حریف باوفا                               زانک یاد آن جفاها در ره تو سد شود

 

757

وصف آن مخدوم می کن گر چه می رنجد حسود               کاین حسودی کم نخواهد گشت از چرخ کبود

گر چه خود نیکو نیاید وصف می از هوشیار                    چون پی مست از خمار غمزه مستش چه سود

مست آن می گر نه ای می دو پی دستار و دل                   چونک دستار و دلت را غمزه های او ربود

گر دو صد هستیت باشد در وجودش نیست شو                  زانک شاید نیست گشتن از برای آن وجود

نیم شب برخاستم دل را ندیدم پیش او                            گرد خانه جستم این دل را که او را خود چه بود

چون بجستم خانه خانه یافتم بیچاره را                           در یکی کنجی به ناله کی خدا اندر سجود

گوش بنهادم که تا خود التماس وصل کیست                     دیدمش کاندر پی زاری زبان را برگشود

کای نهان و آشکارا آشکارا پیش تو                              این نهانم آتش است و آشکارم آه و دود

از برای آنک خوبان را نجویی در شکست                      صد هزاران جوی ها در جوی خوبی درفزود

می شمرد از شه نشان ها لیک نامش می نگفت                 در درون ظلمت شب اندر آن گفت و شنود

آنگهان زیر زبان می گفت یارم نام او                           می نگویم گر چه نامش هست خوش بوتر ز عود

زانک در وهم من آید دزدگوشی از بشر                         کو در این شب گوش می دارد حدیثم ای ودود

سخت می آید مرا نام خوشش پیش کسی                         کو به عزت نشنود آن نام او را از جحود

ور به عزت بشنود غیرت بسوزد مر مرا                        اندر این عاجز شدست او بی طریق و بی ورود

بانگ کردش هاتفی تو نام آن کس یاد کن                        غم مخور از هیچ کس در ذکر نامش ای عنود

زانک نامش هست مفتاح مراد جان تو                           زود نام او بگو تا در گشاید زود زود

دل نمی یارست نامش گفتن و در بسته ماند                      تا سحرگه روز شد خورشید ناگه رو نمود

با هزاران لابه هاتف همین تبریز گفت                          گشت بی هوش و فتاد این دل شکستن تار و پود

چون شدم بی هوش آنگه نقش شد بر روی او                   نام آن مخدوم شمس الدین در آن دریای جود

 

758

دل من کار تو دارد گل و گلنار تو دارد                          چه نکوبخت درختی که بر و بار تو دارد

چه کند چرخ فلک را چه کند عالم شک را                      چو بر آن چرخ معانی مهش انوار تو دارد

به خدا دیو ملامت برهد روز قیامت                              اگر او مهر تو دارد اگر اقرار تو دارد

به خدا حور و فرشته به دو صد نور سرشته                    نبرد سر نبرد جان اگر انکار تو دارد

تو کیی آنک ز خاکی تو و من سازی و گویی                   نه چنان ساختمت من که کس اسرار تو دارد

ز بلاهای معظم نخورد غم نخورد غم                            دل منصور حلاجی که سر دار تو دارد

چو ملک کوفت دمامه بنه ای عقل عمامه                        تو مپندار که آن مه غم دستار تو دارد

بمر ای خواجه زمانی مگشا هیچ دکانی                          تو مپندار که روزی همه بازار تو دارد

تو از آن روز که زادی هدف نعمت و دادی                     نه کلید در روزی دل طرار تو دارد

بن هر بیخ و گیاهی خورد از رزق الهی                        همه وسواس و عقیله دل بیمار تو دارد

طمع روزی جان کن سوی فردوس کشان کن                    که ز هر برگ و نباتش شکر انبار تو دارد

نه کدوی سر هر کس می راوق تو دارد                         نه هر آن دست که خارد گل بی خار تو دارد

چو کدو پاک بشوید ز کدو باده بروید                            که سر و سینه پاکان می از آثار تو دارد

خمش ای بلبل جان ها که غبارست زبان ها                     که دل و جان سخن ها نظر یار تو دارد

بنما شمس حقایق تو ز تبریز مشارق                             که مه و شمس و عطارد غم دیدار تو دارد

 

759

دل من رای تو دارد سر سودای تو دارد                         رخ فرسوده زردم غم صفرای تو دارد

سر من مست جمالت دل من دام خیالت                          گهر دیده نثار کف دریای تو دارد

ز تو هر هدیه که بردم به خیال تو سپردم                        که خیال شکرینت فر و سیمای تو دارد

غلطم گر چه خیالت به خیالات نماند                             همه خوبی و ملاحت ز عطاهای تو دارد

گل صدبرگ به پیش تو فروریخت ز خجلت                     که گمان برد که او هم رخ رعنای تو دارد

سر خود پیش فکنده چو گنه کار تو عرعر                      که خطا کرد و گمان برد که بالای تو دارد

جگر و جان عزیزان چو رخ زهره فروزان                    همه چون ماه گدازان که تمنای تو دارد

دل من تابه حلوا ز بر آتش سودا                                 اگر از شعله بسوزد نه که حلوای تو دارد

هله چون دوست به دستی همه جا جای نشستی                  خنک آن بی خبری کو خبر از جای تو دارد

اگرم در نگشایی ز ره بام درآیم                                  که زهی جان لطیفی که تماشای تو دارد

به دو صد بام برآیم به دو صد دام درآیم                         چه کنم آهوی جانم سر صحرای تو دارد

خمش ای عاشق مجنون بمگو شعر و بخور خون               که جهان ذره به ذره غم غوغای تو دارد

سوی تبریز شو ای دل بر شمس الحق مفضل                    چو خیالش به تو آید که تقاضای تو دارد

 

760

خنک آن کس که چو ما شد همه تسلیم و رضا شد               گرو عشق و جنون شد گهر بحر صفا شد

مه و خورشید نظر شد که از او خاک چو زر شد               به کرم بحر گهر شد به روش باد صبا شد

چو شه عشق کشیدش ز همه خلق بریدش                        نظر عشق گزیدش همه حاجات روا شد

به سفر چون مه گردون به شب چارده پر شد                   به نظرهای الهی به یکی لحظه کجا شد

دل تو کرد چرایی به برون ز آخر قالب                         وگر آن نیست به هر شب به چراگاه چرا شد

خنک آنگه که کند حق گنهت طاعت مطلق                      خنک آن دم که جنایات عنایات خدا شد

سفر مشکل و دورش بشد و ماند حضورش                      ز درون قوت نورش مدد نور سما شد

 

761

چو سحرگاه ز گلشن مه عیار برآمد                              چه بسی نعره مستان که ز گلزار برآمد

ز رخ ماه خصالش ز لطیفی وصالش                            همه را بخت فزون شد همه را کار برآمد

ز دو صد روضه رضوان ز دو صد چشمه حیوان              دو هزاران گل خندان ز دل خار برآمد

غم چون دزد که در دل همه شب دارد منزل                    به کف شحنه وصلش به سر دار برآمد

ز پس ظلم رسیده همه امید بریده                                 مثل دولت تابان دل بیدار برآمد

تن و جان از پس پیری ز وصالش چه جوان شد                همه را بعد کسادی چه خریدار برآمد

چو صلاح دل و دین را همه دیدیت بگویید                      که چه خورشید عجایب که ز اسرار برآمد

 

762

بدرد مرده کفن را به سر گور برآید                              اگر آن مرده ما را ز بت من خبر آید

چه کند مرده و زنده چو از او یابد چیزی                        که اگر کوه ببیند بجهد پیشتر آید

ز ملامت نگریزم که ملامت ز تو آید                             که ز تلخی تو جان را همه طعم شکر آید

بخور آن را که رسیدت مهل از بهر ذخیره                      که تو بر جوی روانی چو بخوردی دگر آید

بنگر صنعت خوبش بشنو وحی قلوبش                           همگی نور نظر شو همه ذوق از نظر آید

مبر امید که عمرم بشد و یار نیامد                               بگه آید وی و بی گه نه همه در سحر آید

تو مراقب شو و آگه گه و بی گاه که ناگه                        مثل کحل عزیزی شه ما در بصر آید

چو در این چشم درآید شود این چشم چو دریا                   چو به دریا نگرد از همه آبش گهر آید

نه چنان گوهر مرده که نداند گهر خود                           همه گویا همه جویا همگی جانور آید

تو چه دانی تو چه دانی که چه کانی و چه جانی                که خدا داند و بیند هنری کز بشر آید

تو سخن گفتن بی لب هله خو کن چو ترازو                     که نماند لب و دندان چو ز دنیا گذر آید

 

763

خنک آن کس که چو ما شد همگی لطف و رضا شد            ز جفا رست و ز غصه همه شادی و وفا شد

ز طرب چون طربون شد خرد از باده زبون شد                گرو عشق و جنون شد گهر بحر صفا شد

مه و خورشید نظر شد که از او خاک چو زر شد               به کرم بحر گهر شد به روش باد صبا شد

چو شه عشق کشیدش ز همه خلق بریدش                        نظر عشق گزیدش همه حاجات روا شد

به سفر چون مه گردون به شب چارده پر شد                   به نظرهای الهی به یکی لحظه کجا شد

چو زمین بود فلک شد همگی حسن و نمک شد                  بشری بود ملک شد مگسی بود هما شد

 

764

مشو ای دل تو دگرگون که دل یار بداند                          مکن اسرار نهانی که وی اسرار بداند

همه را از تو چو خاشاک بر آن آب براند                       که همه شیوه می را دل خمار بداند

کف او خار نشاند کف او گل شکفاند                             همه گل های نهانی ز دل خار بداند

تو به هر روز به تدریج یکی چیز بدانی                         تو برو چاکر او شو که به یک بار بداند

چو اسیری به گه حکم به اقرار و گواهی                        تن صوفی به گواهی دل اقرار بداند

 

765

هله نومید نباشی که تو را یار براند                              گرت امروز براند نه که فردات بخواند

در اگر بر تو ببندد مرو و صبر کن آن جا                       ز پس صبر تو را او به سر صدر نشاند

و اگر بر تو ببندد همه ره ها و گذرها                           ره پنهان بنماید که کس آن راه نداند

نه که قصاب به خنجر چو سر میش ببرد                        نهلد کشته خود را کشد آن گاه کشاند

چو دم میش نماند ز دم خود کندش پر                            تو ببینی دم یزدان به کجا هات رساند

به مثل گفتم این را و اگر نه کرم او                              نکشد هیچ کسی را و ز کشتن برهاند

همگی ملک سلیمان به یکی مور ببخشد                          بدهد هر دو جهان را و دلی را نرماند

دل من گرد جهان گشت و نیابید مثالش                           به کی ماند به کی ماند به کی ماند به کی ماند

هله خاموش که بی گفت از این می همگان را                   بچشاند بچشاند بچشاند بچشاند

 

766

خضری که عمر ز آبت بکشد دراز گردد                        در مرگ برخورنده ابدا فرازگردد

چو نظر کنی به بالا سوی آسمان اعلا                           دو هزار در ز رحمت ز بهشت باز گردد

چو فتاد سایه تو سوی مفسدان مجرم                             همه جرم های ایشان چله و نماز گردد

چو رکاب مصطفایی سوی عفو روی آرد                        دو هزار بولهب هم خوش و پرنیاز گردد

چو دو دست همچو بحرت به کرم گهرفشان شد                 رخ چون زرم زر آرد که به گرد گاز گردد

کف تست کیمیایی لب بحر کبریایی                              چه عجب که نیم حبه ز کفت رکاز گردد

دو هزار جان و دیده ز فزع عنان کشیده                        چو صلای وصل آید گه ترک تاز گردد

همه زهر دین و دنیا ز تو شهد و نوش آمد                      غم و درد سینه سوزان ز تو دلنواز گردد

همه دامن تو گیرد دل و این قدر نداند                            که به گرد شیر آهو به صد احتراز گردد

در وصل چون ببستی و به لامکان نشستی                       ز کجا رسد گشایش چو دری فراز گردد

خمش و سخن رها کن جز اله را تو لا کن                      به فنا چو ساز گیری همه کارساز گردد

 

767

صنما جفا رها کن کرم این روا ندارد                            بنگر به سوی دردی که ز کس دوا ندارد

ز فلک فتاد طشتم به محیط غرقه گشتم                           به درون بحر جز تو دلم آشنا ندارد

ز صبا همی رسیدم خبری که می پزیدم                          ز غمت کنون دل من خبر از صبا ندارد

به رخان چون زر من به بر چو سیم خامت                     به زر او ربوده شد که چو تو دلربا ندارد

هله ساقیا سبکتر ز درون ببند آن در                             تو بگو به هر کی آید که سر شما ندارد

همه عمر این چنین دم نبدست شاد و خرم                       به حق وفای یاری که دلش وفا ندارد

به از این چه شادمانی که تو جانی و جهانی                     چه غمست عاشقان را که جهان بقا ندارد

برویم مست امشب به وثاق آن شکرلب                          چه ز جامه کن گریزد چو کسی قبا ندارد

به چه روز وصل دلبر همه خاک می شود زر                  اگر آن جمال و منظر فر کیمیا ندارد

به چه چشم های کودن شود از نگار روشن                     اگر آن غبار کویش سر توتیا ندارد

هله من خموش کردم برسان دعا و خدمت                       چه کند کسی که در کف بجز از دعا ندارد

 

768

چمنی که جمله گل ها به پناه او گریزد                           که در او خزان نباشد که در او گلی نریزد

شجری خوش و خرامان به میانه بیابان                          که کسی به سایه او چو بخفت مست خیزد

فلکی چو آسمان ها که بدوست قصد جان ها                     که زحل نیارد آن جا که به زهره برستیزد

گهری لطیف کانی به مکان لامکانی                             بویست اشارت دل چو دو دیده اشک بیزد

 

769

چه توقفست زین پس همه کاروان روان شد                     نگرد شتر به اشتر که بیا که ساربان شد

ز چپ و ز راست بنگر به قطارهای بی مر                     پی روز همچو سایه به طریق آسمان شد

نه ز لامکان رسیدی همه چیز از آن کشیدی                     دل تو چرا نداند به خوشی به لامکان شد

همه روز لعب کردی غم خانه خود نخوردی                    سوی خانه باید اکنون دژم و کشان کشان شد

تو بخند خنده اولی که روان شوی به مولی                       کرمش روا ندارد به کریم بدگمان شد

 

770

همه را بیازمودم ز تو خوشترم نیامد                             چو فروشدم به دریا چو تو گوهرم نیامد

سر خنب ها گشادم ز هزار خم چشیدم                           چو شراب سرکش تو به لب و سرم نیامد

چه عجب که در دل من گل و یاسمن بخندد                      که سمن بری لطیفی چو تو در برم نیامد

ز پیت مراد خود را دو سه روز ترک کردم                     چه مراد ماند زان پس که میسرم نیامد

دو سه روز شاهیت را چو شدم غلام و چاکر                   به جهان نماند شاهی که چو چاکرم نیامد

خردم گفت برپر ز مسافران گردون                              چه شکسته پا نشستی که مسافرم نیامد

چو پرید سوی بامت ز تنم کبوتر دل                             به فغان شدم چو بلبل که کبوترم نیامد

چو پی کبوتر دل به هوا شدم چو بازان                          چه همای ماند و عنقا که برابرم نیامد

برو ای تن پریشان تو وان دل پشیمان                           که ز هر دو تا نرستم دل دیگرم نیامد

 

771

هله عاشقان بکوشید که چو جسم و جان نماند                   دلتان به چرخ پرد چو بدن گران نماند

دل و جان به آب حکمت ز غبارها بشویید                       هله تا دو چشم حسرت سوی خاکدان نماند

نه که هر چه در جهانست نه که عشق جان آنست               جز عشق هر چه بینی همه جاودان نماند

عدم تو همچو مشرق اجل تو همچو مغرب                       سوی آسمان دیگر که به آسمان نماند

ره آسمان درونست پر عشق را بجنبان                          پر عشق چون قوی شد غم نردبان نماند

تو مبین جهان ز بیرون که جهان درون دیده ست               چو دو دیده را ببستی ز جهان جهان نماند

دل تو مثال بامست و حواس ناودان ها                           تو ز بام آب می خور که چو ناودان نماند

تو ز لوح دل فروخوان به تمامی این غزل را                   منگر تو در زبانم که لب و زبان نماند

تن آدمی کمان و نفس و سخن چو تیرش                         چو برفت تیر و ترکش عمل کمان نماند

 

772

صنما سپاه عشقت به حصار دل درآمد                           بگذر بدین حوالی که جهان به هم برآمد

به دو چشم نرگسینت به دو لعل شکرینت                        به دو زلف عنبرینت که کساد عنبر آمد

به پلنگ عزت تو به نهنگ غیرت تو                            به خدنگ غمزه تو که هزار لشکر آمد

به حق دل لطیفی خوش و مقبل و ظریفی                        که بر او وظیفه تو ابدا مقرر آمد

که خلیل حق که دستش همه سال بت شکستی                    به خیال خانه تو شب و روز بتگر آمد

تو مپرس حال مجنون که ز دست رفت لیلی                     تو مپرس حال آزر که خلیل آزر آمد

به جهانیان نماید تن مرده زنده کردن                            چو مسیح خوبی تو سوی گور عازر آمد

چه خوش است داغ عشقت که ز داغ عشق هر جان            ز خراج و عشر و سخره ابدا محرر آمد

به سوار روح بنگر منگر به گرد قالب                           که غبار از سواری حسن و منور آمد

ز حجاب گل دلا تو به جهان نظاره ای کن                      که پس گل مشبک دو هزار منظر آمد

دو سه بیت ماند باقی تو بگو که از تو خوشتر                   که ز ابر منطق تو دل و سینه اخضر آمد

 

773

سحری چو شاه خوبان به وثاق ما درآمد                         به مثال ساقیان او به سبو و ساغر آمد

نه سبوی او بدیدم نه ز ساغرش چشیدم                          که هزار موج باده به دماغ من برآمد

بگشاد این دماغم پر و بال بی نهایت                             که به آفتاب ماند که به ماه و اختر آمد

به مبارکی و شادی چو جمال او بدیدم                            ز جمال او دو دیده ز دو کون برتر آمد

 

774

به میان دل خیال مه دلگشا درآمد                                 چو نه راه بود و نی در عجب از کجا درآمد

بت و بت پرست و مومن همه در سجود رفتند                   چو بدان جمال و خوبی بت خوش لقا درآمد

دل آهنم چو آتش چه خواست در منارش                         نه که آینه شود خوش چو در او صفا درآمد

به چه نوع شکر گویم که شکرستان شکرم                      ز در جفا برون شد ز در وفا درآمد

همه جورها وفا شد همه تیرگی صفا شد                         صفت بشر فنا شد صفت خدا درآمد

همه نقش ها برون شد همه بحر آبگون شد                      همه کبریا برون شد همه کبریا درآمد

همه خانه ها که آمد در آن به سوی دریا                         چو فزود موج دریا همه خانه ها درآمد

همه خانه ها یکی شد دو مبین به آب بنگر                       که جدا نیند اگر چه که جدا جدا درآمد

همه کوزه ها بیارید همه خنب ها بشویید                         که رسید آب حیوان و چنین سقا درآمد

 

775

هله هش دار که در شهر دو سه طرارند                         که به تدبیر کلاه از سر مه بردارند

دو سه رندند که هشیاردل و سرمستند                            که فلک را به یکی عربده در چرخ آرند

سردهانند که تا سر ندهی سر ندهند                              ساقیانند که انگور نمی افشارند

یار آن صورت غیبند که جان طالب اوست                      همچو چشم خوش او خیره کش و بیمارند

صورتی اند ولی دشمن صورت هااند                            در جهانند ولی از دو جهان بیزارند

همچو شیران بدرانند و به لب می خندند                         دشمن همدگرند و به حقیقت یارند

خرفروشانه یکی با دگری در جنگند                             لیک چون وانگری متفق یک کارند

همچو خورشید همه روز نظر می بخشند                        مثل ماه و ستاره همه شب سیارند

گر به کف خاک بگیرند زر سرخ شود                          روز گندم دروند ار چه به شب جو کارند

دلبرانند که دل بر ندهد بی برشان                                سرورانند که بیرون ز سر و دستارند

شکرانند که در معده نگردند ترش                                شاکرانند و از آن یار چه برخوردارند

مردمی کن برو از خدمتشان مردم شو                           زانک این مردم دیگر همه مردم خوارند

بس کن و بیش مگو گر چه دهان پرسخنست                    زانک این حرف و دم و قافیه هم اغیارند

 

776

عاشقان بر درت از اشک چو باران کارند                      خوش به هر قطره دو صد گوهر جان بردارند

همه از کار از آن روی معطل شده اند                           چو از آن سر نگری موی به مو در کارند

گر چه بی دست و دهانند درختان چمن                          لیک سرسبز و فزاینده و دردی خوارند

صد هزارند ولیکن همه یک نور شوند                           شمع ها یک صفتند ار به عدد بسیارند

نورهاشان به هم اندرشده بی حد و قیاس                         چون برآید مه تو جمله به تو بسپارند

چشم هاشان همه وامانده در بحر محیط                          لب فروبسته از آن موج که در سر دارند

ای بسا جان سلیمان نهان همچو پری                            که به لشکرگهشان مور نمی آزارند

هست اندر پس دل واقف از این جاسوسی                       کو بگوید همه اسرار گرش بفشارند

بی کلیدیست که چون حلقه ز در بیرونند                         ور نه هر جزو از آن نقده کل انبارند

این بدن تخت شه و چار طبایع پایش                             تاجداران فلک تخت به تو نگذارند

شمس تبریز اگر تاج بقا می بخشد                                دل و جان را تو بشارت ده اگر بیدارند

 

777

ای خدایی که چو حاجات به تو برگیرند                          هر مرادی که بودشان همه در بر گیرند

جان و دل را چو به پیک در تو بسپارند                         جان باقی خوش شاد معطر گیرند

بندگانند تو را کز تو تویشان مقصود                             پای در راه تو بنهند و کم سر گیرند

ترک این شرب بگویند در این روزی چند                       عوض شرب فنا شربت کوثر گیرند

چون ستاره شب تاریک پی مه گردند                            چو مه چارده رخسار منور گیرند

گر بمانند یتیم از پدر و مادر خاک                               پدر و مادر روحانی دیگر گیرند

چون ببینند که تن لقمه گورست یقین                             جان و دل زفت کنند و تن لاغر گیرند

بس کن این لکلک گفتار رها کن پس از این                     تا سخن ها همه از جان مطهر گیرند

 

778

از دلم صورت آن خوب ختن می نرود                          چاشنی شکر او ز دهن می نرود

بالله ار شور کنم هر نفسی عیب مکن                            گر برفت از دل تو از دل من می نرود

بوالحسن گفت حسن را که از این خانه برو                     بوالحسن نیز درافتاد و حسن می نرود

جان پروانه مسکین ز پی شعله شمع                             تا نسوزد پر و بالش ز لگن می نرود

همه مرغان چمن هر طرفی می پرند                            بلبل از واسطه گل ز چمن می نرود

مرغ جان هر نفسی بال گشاید که پرد                            وز امید نظر دوست ز تن می نرود

زن ز شوهر ببرد چون به تو آسیب زند                         مرد چون روی تو بیند سوی زن می نرود

جان منصور چو در عشق توش دار زدند                       در رسن کرد سر خود ز رسن می نرود

جان ادیم و تو سهیلی و هوای تو یمن                            از پی تربیت تو ز یمن می نرود

چون خیال شکن زلف تو در دل دارم                            این شکسته دلم از عشق شکن می نرود

گر سبو بشکند آن آب سبو کی شکند                             جان عاشق به سوی گور و کفن می نرود

حیله ها دانم و تلبیسک و کژبازی ها                            جان ز شرم تو به تلبیس و به فن می نرود

 

779

همه خفتند و من دلشده را خواب نبرد                            همه شب دیده من بر فلک استاره شمرد

خوابم از دیده چنان رفت که هرگز ناید                          خواب من زهر فراق تو بنوشید و بمرد

چه شود گر ز ملاقات دوایی سازی                              خسته ای را که دل و دیده به دست تو سپرد

نه به یک بار نشاید در احسان بستن                             صافی ار می ندهی کم ز یکی جرعه درد

همه انواع خوشی حق به یکی حجره نهاد                        هیچ کس بی تو در آن حجره ره راست نبرد

گر شدم خاک ره عشق مرا خرد مبین                           آنک کوبد در وصل تو کجا باشد خرد

آستینم ز گهرهای نهانی پر دار                                   آستینی که بسی اشک از این دیده سترد

شحنه عشق چو افشرد کسی را شب تار                         ماهت اندر بر سیمینش به رحمت بفشرد

دل آواره اگر از کرمت بازآید                                    قصه شب بود و قرص مه و اشتر و کرد

این جمادات ز آغاز نه آبی بودند                                 سرد سیرست جهان آمد و یک یک بفسرد

خون ما در تن ما آب حیاتست و خوش است                    چون برون آید از جای ببینش همه ارد

مفسران آب سخن را و از آن چشمه میار                        تا وی اطلس بود آن سوی و در این جانب برد

 

780

بر سر آتش تو سوختم و دود نکرد                               آب بر آتش تو ریختم و سود نکرد

آزمودم دل خود را به هزاران شیوه                              هیچ چیزش بجز از وصل تو خشنود نکرد

آنچ از عشق کشید این دل من که نکشید                         و آنچ در آتش کرد این دل من عود نکرد

گفتم این بنده نه در عشق گرو کرد دلی                          گفت دلبر که بلی کرد ولی زود نکرد

آه دیدی که چه کردست مرا آن تقصیر                           آنچ پشه به دماغ و سر نمرود نکرد

گر چه آن لعل لبت عیسی رنجورانست                          دل رنجور مرا چاره بهبود نکرد

جانم از غمزه تیرافکن تو خسته نشد                             زانک جز زلف خوشت را زره و خود نکرد

نمک و حسن جمال تو که رشک چمن است                     در جهان جز جگر بنده نمکسود نکرد

هین خمش باش که گنجیست غم یار ولیک                      وصف آن گنج جز این روی زراندود نکرد

 

781

در دلم چون غمت ای سرو روان برخیزد                       همچو سرو این تن من بی دل و جان برخیزد

من گمانم تو عیان پیش تو من محو به هم                        چون عیان جلوه کند چهره گمان برخیزد

چون رسد سنجق تو در ستمستان جهان                          ظلم کوته شود و کوچ و قلان برخیزد

بر حصار فلک ار خوبی تو جمله برد                           از مقیمان فلک بانگ امان برخیزد

بگذر از باغ جهان یک سحر ای رشک بهار                    تا ز گلزار چمن رسم خزان برخیزد

پشت افلاک خمیدست از این بار گران                           ز سبک روحی تو بار گران برخیزد

من چو از تیر توم بال و پرم ده بپران                           خوش پرد تیر زمانی که کمان برخیزد

رمه خفتست و همی گردد گرگ از چپ و راست               سگ ما بانگ زند تا که شبان برخیزد

هین خمش دل پنهانست چو رگ زیر زبان                      آشکارا شود آن رگ چو زبان برخیزد

این مجابات مجیرست در آن قطعه که گفت                      بر سر کوی تو عقل از سر جان برخیزد

 

782

خبرت هست که در شهر شکر ارزان شد                        خبرت هست که دی گم شد و تابستان شد

خبرت هست که ریحان و قرنفل در باغ                         زیر لب خنده زنانند که کار آسان شد

خبرت هست که بلبل ز سفر بازرسید                            در سماع آمد و استاد همه مرغان شد

خبرت هست که در باغ کنون شاخ درخت                       مژده نو بشنید از گل و دست افشان شد

خبرت هست که جان مست شد از جام بهار                     سرخوش و رقص کنان در حرم سلطان شد

خبرت هست که لاله رخ پرخون آمد                             خبرت هست که گل خاصبک دیوان شد

خبرت هست ز دزدی دی دیوانه                                 شحنه عدل بهار آمد او پنهان شد

بستدند آن صنمان خط عبور از دیوان                           تا زمین سبز شد و باسر و باسامان شد

شاهدان چمن ار پار قیامت کردند                                هر یک امسال به زیبایی صد چندان شد

گلرخانی ز عدم چرخ زنان آمده اند                              کانجم چرخ نثار قدم ایشان شد

ناظر ملک شد آن نرگس معزول شده                            غنچه طفل چو عیسی فطن و خط خوان شد

بزم آن عشرتیان بار دگر زیب گرفت                            باز آن باد صبا باده ده بستان شد

نقش ها بود پس پرده دل پنهانی                                  باغ ها آینه سر دل ایشان شد

آنچ بینی تو ز دل جوی ز آیینه مجوی                           آینه نقش شود لیک نتاند جان شد

مردگان چمن از دعوت حق زنده شدند                           کفرهاشان همه از رحمت حق ایمان شد

باقیان در لحدند و همه جنبان شده اند                            زانک زنده نتواند گرو زندان شد

گفت بس کن که من این را به از این شرح کنم                  من دهان بستم کو آمد و پایندان شد

هم لب شاه بگوید صفت جمله تمام                                گر خلاصه ز شما در کنف کتمان شد

 

783

ای دریغا که حریفان همه سر بنهادند                             باده عشق عمل کرد و همه افتادند

همه را از تبش عشق قبا تنگ آمد                                کله از سر بنهادند و کمر بگشادند

این همه عربده و تندی و ناسازی چیست                        نه همه همره و هم قافله و هم زادند

ساقیا دست من و دامن تو مخمورم                               تو بده داد دل من دگران بیدادند

من عمارت نپذیرم که خرابم کردی                               ای خراب از می تو هر کی در این بنیادند

ای خدا رحم کن آن را که مرا رحم نکرد                        به صفات تو که در کشتن من استادند

بیخودم کن که از آن حالتم آزادیهاست                            بنده آن نفرم کز خود خود آزادند

دختران دارم چون ماه پس پرده دل                              ماه رویان سماوات مرا دامادند

دخترانم چو شکر سرتاسر شیرینند                               خسروان فلک اندر پیشان فرهادند

چون همه باز نظر از جز شه دوخته اند                         گرد مردار نگردند نه ایشان خادند

همه لب بر لب معشوق چو نی نالانند                            دل ندارند و عجب این که همه دلشادند

گر فقیرند همه شیردل و زربخش اند                             این فقیران تراشنده همه خرادند

خود از آن کس که تراشیده تو را زو بتراش                    دگران حیله گر و ظالم و بی فریادند

رو ترش کرده چرایی که خریدارم نیست                        عاشقانند تو را منتظر میعادند

تن زدم لیک دلم نعره زنان می گوید                             باده عشق تو خواهم که دگرها بادند

شمس تبریز به نور تو که ذرات وجود                           همه در عشق تو موم اند اگر پولادند

 

784

عید بگذشت و همه خلق سوی کار شدند                         زیرکان از پی سرمایه به بازار شدند

عاشقان را چو همه پیشه و بازار تویی                          عاشقان از جز بازار تو بیزار شدند

سفها سوی مجالس گرو فرج و گلو                               فقها سوی مدارس پی تکرار شدند

همه از سلسله عشق تو دیوانه شدند                              همه از نرگس مخمور تو خمار شدند

دست و پاشان تو شکستی چو نه پا ماند و نه دست              پر گشادند و همه جعفر طیار شدند

صدقات شه ما حصه درویشانست                                عاشقان حصه بر آن رخ و رخسار شدند

ما چو خورشیدپرستان همه صحرا کوبیم                        سایه جویان چو زنان در پس دیوار شدند

تو که در سایه مخلوقی و او دیواریست                          ور نه ز آسیب اجل چون همه مردار شدند

جان چه کار آید اگر پیش تو قربان نشود                        جان کنون شد که چو منصور سوی دار شدند

همه سوگند بخورده که دگر دم نزنند                             مست گشتند صبوحی سوی گفتار شدند

 

785

ما نه زان محتشمانیم که ساغر گیرند                            و نه زان مفلسکان که بز لاغر گیرند

ما از آن سوختگانیم که از لذت سوز                             آب حیوان بهلند و پی آذر گیرند

چو مه از روزن هر خانه که اندرتابیم                           از ضیا شب صفتان جمله ره در گیرند

ناامیدان که فلک ساغر ایشان بشکست                           چو ببینند رخ ما طرب از سر گیرند

آنک زین جرعه کشد جمله جهانش نکشد                        مگر او را به گلیم از بر ما برگیرند

هر کی او گرم شد این جا نشود غره کس                        اگرش سردمزاجان همه در زر گیرند

در فروبند و بده باده که آن وقت رسید                           زردرویان تو را که می احمر گیرند

به یکی دست می خالص ایمان نوشند                            به یکی دست دگر پرچم کافر گیرند

آب ماییم به هر جا که بگردد چرخی                             عود ماییم به هر سور که مجمر گیرند

پس این پرده ازرق صنمی مه روییست                          که ز نور رخش انجم همه زیور گیرند

ز احتراقات و ز تربیع و نحوست برهند                         اگر او را سحری گوشه چادر گیرند

تو دورای و دودلی و دل صاف آن ها راست                    که دل خود بهلند و دل دلبر گیرند

خمش ای عقل عطارد که در این مجلس عشق                  حلقه زهره بیانت همه تسخر گیرند

 

786

آنک عکس رخ او راه ثریا بزند                                 گر ره قافله عقل زند تا بزند

آنک نقل و می او در ره صوفی نقدست                          رسدش گر به نظر گردن فردا بزند

گر پراکنده دلی دامن دل گیر که دل                              خیمه امن و امان بر سر غوغا بزند

عمری باید تا دیو از او بگریزد                                  احمدی باید تا راه چلیپا بزند

در هر آن کنج دلی که غم تو معتکفست                          نیم شب تابش خورشید بر آن جا بزند

عارفا بهر سه نان دعوت جان را مگذار                        تا سنانت چو علی در صف هیجا بزند

زین گذر کن که رسیدست شهنشاه کرم                           خیز تا جان تو بر عیش و تماشا بزند

کف حاجت بگشا جام الهی بستان                                تا شعاع می جان بر رخ و سیما بزند

رخ و سیمای تو زان رونق و نوری گیرد                       که کف شق قمر بر مه بالا بزند

بر سرت بردود و عقل دهد مغز تو را                           عقل پرمغز تو پا بر سر جوزا بزند

خواجه بربند دو گوش و بگریز از سخنم                        ور نه در رخت تو هم آتش یغما بزند

بگریز از من و از طالع شیرافکن من                           کاخترم کوکبه بر آدم و حوا بزند

هین خمش باش که نور تو چو بر دل ها زد                     نور محسوس شود بر سر و بر پا بزند

 

787

آنچ روی تو کند نور رخ خور نکند                              و آنچ عشق تو کند شورش محشر نکند

هر کی بیند رخ تو جانب گلشن نرود                            هر کی داند لب تو قصه ساغر نکند

چون رسد طره تو مشک دگر دم نزند                           چون رسد پرتو تو عقل دگر سر نکند

مالک الملک چنان سنجق عشاق فراشت                         که کسی را هوس ملکت سنجر نکند

تاب آن حسن که در هفت فلک گنجا نیست                      جز که آهنگ دل خسته لاغر نکند

دل ویران که در و گنج هوای ابدیست                            رخ عاشق ز چه رو همچو رخ زر نکند

من ندانم تو بگو آه چه باشد آن چیز                              که دلارام به یک غمزه میسر نکند

توبه کردم که نگویم من از آن توبه شکن                        هر کی بیند شکنش توبه دیگر نکند

یا رب ار صبر نیابد ز تو دل ز آتش عشق                      تا ابد قصه کند قصه مکرر نکند

گر چه با خاک برابر کند او قالب ما                             خاک ما را به دو صد روح برابر نکند

 

788

آه کان طوطی دل بی شکرستان چه کند                          آه کان بلبل جان بی گل و بستان چه کند

آنک از نقد وصال تو به یک جو نرسید                          چو گه عرض بود بر سر میزان چه کند

آنک بحر تو چو خاشاک به یک سوش افکند                    چو بجویند از او گوهر ایمان چه کند

نقش گرمابه ز گرمابه چه لذت یابد                               در تماشاگه جان صورت بی جان چه کند

با بد و نیک بد و نیک مرا کاری نیست                          دل تشنه لب من در شب هجران چه کند

دست و پا و پر و بال دل من منتظرند                           تا که عشقش چه کند عشق جز احسان چه کند

آنک او دست ندارد چه برد روز نثار                            و آنک او پای ندارد گه خیزان چه کند

آنک بر پرده عشاق دلش زنگله نیست                           پرده زیر و عراقی و سپاهان چه کند

آنک از باده جان گوش و سرش گرم نشد                        سرد و افسرده میان صف مستان چه کند

آنک چون شیر نجست از صفت گرگی خویش                  چشم آهوفکن یوسف کنعان چه کند

گر چه فرعون به در ریش مرصع دارد                         او حدیث چو در موسی عمران چه کند

آنک او لقمه حرص است به طمع خامی                         او دم عیسی و یا حکمت لقمان چه کند

بس کن و جمع شو و بیش پراکنده مگو                          بی دل جمع دو سه حرف پریشان چه کند

شمس تبریز تویی صبح شکرریز تویی                          عاشق روز به شب قبله پنهان چه کند

 

789

از دلم صورت آن خوب ختن می نرود                          چاشنی شکر او ز دهن می نرود

بالله ار شور کنم هر نفسی عیب مگیر                           گر برفت از دل تو از دل من می نرود

همه مرغان ز چمن هر طرفی می پرند                         بلبل بی دل یک دم ز چمن می نرود

جان پروانه مسکین که مقیم لگنست                              تن او تا به نسوزد ز لگن می نرود

بوالحسن گفت حسن را که از این خانه برو                     بوالحسن نیز درافتاد و حسن می نرود

رسن دوست چو در حلق دلم افتادست                            لاجرم چنبر دل جز به رسن می نرود

مرغ جان از قفص قالب من سیر شدست                         وز امید نظر دوست ز تن می نرود

 

790

واقف سرمد تا مدرسه عشق گشود                               فرقیی مشکل چون عاشق و معشوق نبود

جز قیاس و دوران هست طرق لیک شدست                     بر اولوالفقه و طبیب و متنجم مسدود

اندر این صورت و آن صورت بس فکرت تیز                  از پی بحث و تفکر ید بیضا بنمود

فرق گفتند بسی جامعشان راه ببست                              رو به جامع چو نهادند دو صد فرق فزود

فکر محدود بد و جامع و فارق بی حد                            آنچ محدود بد آن محو شد از نامحدود

محو سکرست پس محو بود صحو یقین                          شمس عاقب بود ار چند بود ظل ممدود

این از آنست که یطوی به زبان لایحکی                         زانک اثبات چنین نکته بود نفی وجود

این سخن فرع وجودست و حجابست ز نفی                     کشف چیزی به حجابش نبود جز مردود

نه ز مردود گریزی نه ز مقبول خلاص                          بهل این را که نگنجد نه به بحث و نه سرود

تو پس این را بهلی لیک تو را آن نهلد                           جان از این قاعده نجهد به قیام و به قعود

جان قعود آرد آنش بکشد سوی قیام                               جان قیام آرد آنش بکشد سوی سجود

این یگانه نه دوگانه ست که از وی برهی                        به سلام و به تشهد نرهد جان ز شهود

نه به تحریمه درآمد نه به تحلیله رود                             نه به تکبیره ببست و نه سلامش بگشود

مگس روح درافتاد در این دوغ ابد                               نه مسلمان و نه ترسا و نه گبر و نه جهود

هله می گو که سخن پر زدن آن مگس است                     پر زدن نیز نماند چو رود دوغ فرود

پر زدن نوع دگر باشد اگر نیز بود                               رقص نادر بودت بر زبر چرخ کبود

 

791

این کبوتربچه هم عزم هوا کرد و پرید                           چون صفیری و ندایی ز سوی غیب شنید

آن مراد همه عالم چه فرستاد رسول                             که بیا جانب ما چون نپرد جان مرید

بپرد جانب بالا چو چنان بال بیافت                              بدرد جامه تن را چو چنان نامه رسید

چه کمندست که پر می کشد این جان ها را                      چه ره است آن ره پنهان که از آن راه کشید

رحمتش نامه فرستاد که این جا بازآ                              که در آن تنگ قفص جان تو بسیار طپید

لیک در خانه بی در تو چو مرغی بی پر                        این کند مرغ هوا چونک به چستی افتید

بی قراریش گشاید در رحمت آخر                                بر در و سقف همی کوب پر اینست کلید

تا نخوانیم ندانی تو ره واگشتن                                    که ره از دعوت ما گردد بر عقل بدید

هر چه بالا رود ار کهنه بود نو گردد                            هر نوی کآید این جا شود از دهر قدید

هین خرامان رو در غیب سوی پس منگر                       فی امان الله کان جا همه سودست و مزید

هله خاموش برو جانب ساقی وجود                              که می پاک ویت داد در این جام پلید

 

792

هله پیوسته سرت سبز و لبت خندان باد                          هله پیوسته دل عشق ز تو شادان باد

غم پرستی که تو را بیند و شادی نکند                           همه سرزیر و سیه کاسه و سرگردان باد

چونک سرزیر شود توبه کند بازآید                              نیک و بد نیک شود دولت تو سلطان باد

نور احمد نهلد گبر و جهودی به جهان                           سایه دولت او بر همگان تابان باد

گمرهان را ز بیابان همه در راه آرد                             مصطفی بر ره حق تا به ابد رهبان باد

آن خیال خوش او مشعله دل ها باد                               وان نمکدان خوشش بر زبر این خوان باد

کمترین ساغر بزم خوش او شد کوثر                            دل چون شیشه ما هم قدح ایشان باد

شمس تبریز تویی واقف اسرار رسول                           نام شیرین تو هر گمشده را درمان باد

 

793

هست مستی که مرا جانب میخانه برد                            جانب ساقی گلچهره دردانه برد

هست مستی که کشد گوش مرا یارانه                            از چنین صف نعالم سوی پیشانه برد

نعل آنست که بوسه گه او خاک بود                              لعل آنست که سوی می و پیمانه برد

جان سپاریم بدان باده جان دست نهیم                            پیشتر زانک خردمان سوی افسانه برد

شاخ شاخست دل از رنگ سر زلف خوشش                    تا چرا بند چنان موسی سر شانه برد

 

794

هر کی از حلقه ما جای دگر بگریزد                             همچنان باشد کز سمع و بصر بگریزد

زان خورد خون جگر عاشق زیرا شیر است                    شیردل کی بود آن کو ز جگر بگریزد

دل چو طوطی بود و جور دلارام شکر                          طوطیی دید کسی کو ز شکر بگریزد

پشه باشد که به هر باد مخالف برود                             دزد شب باشد کز نور قمر بگریزد

هر سری را که خدا خیره و کالیوه کند                           صدر جنت بهلد سوی سقر بگریزد

و آنک واقف بود از مرگ سوی مرگ گریخت                  سوی ملک ابد و تاج و کمر بگریزد

چون قضا گفت فلانی به سفر خواهد مرد                        آن کس از بیم اجل سوی سفر بگریزد

بس کن و صید مکن آنک نیرزد به شکار                       که خیال شب و شب هم ز سحر بگریزد

 

795

وقت آن شد که ز خورشید ضیایی برسد                         سوی زنگی شب از روم لوایی برسد

به برهنه شده عشق قبایی بدهند                                  وز شکرخانه آن دوست نوایی برسد

این همه کاسه زرین ز بر خوان فلک                            بهر آنست که یک روز صلایی برسد

بره و خوشه گردون ز برای خورش است                       تا ز خرمنگه آن ماه عطایی برسد

عاشقان را که جز این عشق غذایی دگرست                     کاسه کدیه ایشان به ابایی برسد

نوخرانی که رهیدند ز بازار کهن                                کهنه کاسد ایشان به بهایی برسد

مه پرستان که ستاره همه شب می شمرند                        آخر این کوشش و اومید به جایی برسد

رو ترش کرده چو ابری که ببارید جفا                           از وفا رست جفا هم به وفایی برسد

آنک دانست یقین مادر گل ها خارست                           همچو گل خندد چون خار جفایی برسد

خضری گرد جهان لاف زد از آب حیات                        تا به گوش دل ما طبل بقایی برسد

گر ز یاران گل آلود بریدی مگری                               چون ز گل دور شود آب صفایی برسد

دل خود زین دودلان سرد کن و پاک بشوی                     دل خم شسته شود چون به سقایی برسد

ناسزا گفتن از آن دلبر شیرین عجبست                          ناسزا گفت که تا جان به سزایی برسد

یار چون سنگ دلان خانه ما را بشکست                        تا که هر خانه شکسته به سرایی برسد

دوش در خواب بدیدم صلاح الدین را                            گسترد سایه دولت چو همایی برسد

 

796

وای آن دل که بدو از تو نشانی نرسد                            مرده آن تن که بدو مژده جانی نرسد

سیه آن روز که بی نور جمالت گذرد                            هیچ از مطبخ تو کاسه و خوانی نرسد

وای آن دل که ز عشق تو در آتش نرود                         همچو زر خرج شود هیچ به کانی نرسد

سخن عشق چو بی درد بود بر ندهد                             جز به گوش هوس و جز به زبانی نرسد

مریم دل نشود حامل انوار مسیح                                 تا امانت ز نهانی به نهانی نرسد

حس چو بیدار بود خواب نبیند هرگز                             از جهان تا نرود دل به جهانی نرسد

غفلت مرگ زد آن را که چنان خشک شدست                   از غم آنک ورا تره به نانی نرسد

این زمان جهد بکن تا ز زمان بازرهی                          پیش از آن دم که زمانی به زمانی نرسد

هر حیاتی که ز نان رست همان نان طلبد                       آب حیوان به لب هر حیوانی نرسد

تیره صبحی که مرا از تو سلامی نرسد                          تلخ روزی که ز شهد تو بیانی نرسد

 

797

ز اول روز که مخموری مستان باشد                            شیخ را ساغر جان در کف دستان باشد

پیش او ذره صفت هر سحری رقص کنیم                        این چنین عادت خورشیدپرستان باشد

تا ابد این رخ خورشید سحر در سحرست                       تا دل سنگ از او لعل بدخشان باشد

ای صلاح دل و دین تو ز برون جهتی                           تا چنین شش جهت از نور تو رخشان باشد

بنده عشق تو در عشق کجا سرد شود                            چون صلاح دل و دین آتش سوزان باشد

تو رضای دل او جو اگرت دل باید                               دل او چون طلبد آنک گران جان باشد

ای بس ایمان که شود کفر چو با او نبود                         ای بسی کفر که از دولتش ایمان باشد

گلخنی را چو ببینی به دل و روی سیاه                          هر چه از کان گهر گوید بهتان باشد

شمس تبریز تو سلطان همه خوبانی                              هم جمال تو مگر یوسف کنعان باشد

 

798

ننگ عالم شدن از بهر تو ننگی نبود                             با دل مرده دلان حاجت جنگی نبود

عشق شیرینی جانست و همه چاشنی است                       چاشنی و مزه را صورت و رنگی نبود

عشق شاخیست ز دریا که درآید در دل                          جای دریا و گهر سینه تنگی نبود

ساحل نفس رها کن به تک دریا رو                              کاندر این بحر تو را خوف نهنگی نبود

صورت هر دو جهان جمله ز آیینه عشق                        بنماید چو که بر آینه زنگی نبود

کار روبه نبود عشق که هر روبه را                             حمله شیر نر و کبر پلنگی نبود

 

799

سفره کهنه کجا درخور نان تو بود                               خرمگس هم ز کجا صاحب خوان تو بود

در زمانی که بگویی هله هان تان چه کمست                    کو زبانی که مجابات زبان تو بود

گر سیه روی بود زنگی و هندوی توست                        چه غمست از سیهی چونک از آن تو بود

ببری در خم خویش و خوش و یک رنگ کنی                  تا همه روح بود فر و نشان تو بود

ترس را سر ببر و گردن تعظیم بزن                             در مقامی که عطاها و امان تو بود

ما همه بر سر راهیم و جهانی گذرست                          چشم روشن نفسی کان ز جهان تو بود

دل اگر بی ادبی کرد بر این صبر مگیر                         طعمش بد که در این جنگ عوان تو بود

سگ به هر سو که چخد نعره به کوی تو زند                    شیرگیرش که بود تا که زیان تو بود

هین صبوحست بده می که همه مخموریم                        تا که جان یک نفسی مست ضمان تو بود

در قدح درنگری زود فرح بخش شود                            گرگ چون دید سگ کهف شبان تو بود

همه خفتند و دو مخمور چنین بیدارند                             نظری کن سوی خم ها که نهان تو بود

سر و پا مست شود هر چه تو خواهی بشود                     برسد چون نرسد چونک رسان تو بود

هله درویش بخور نک قدح زفت رسید                           سست بودن چه بود چونک اوان تو بود

هله امروز نشستیم به عشرت تا شب                             چه کم آید می و مطرب چو بیان تو بود

خاک بر سر همه را دامن این دولت گیر                        چو بر این خاک نشستی همه آن تو بود

می او خور همه او شو سر شش گوش مباش                    مطلب که دو سه خر گوش کشان تو بود

 

800

گر نخسبی ز تواضع شبکی جان چه شود                       ور نکوبی به درشتی در هجران چه شود

ور به یاری و کریمی شبکی روز آری                          از برای دل پرآتش یاران چه شود

ور دو دیده به تماشای تو روشن گردد                           کوری دیده ناشسته شیطان چه شود

ور بگیرد ز بهاران و ز نوروز رخت                           همه عالم گل و اشکوفه و ریحان چه شود

آب حیوان که نهفته ست و در آن تاریکیست                     پر شود شهر و کهستان و بیابان چه شود

ور بپوشند و بیابند یکی خلعت نو                                این غلامان و ضعیفان ز تو سلطان چه شود

ور سواره تو برانی سوی میدان آیی                             تا شود گوشه هر سینه چو میدان چه شود

دل ما هست پریشان تن تیره شده جمع                           صاف اگر جمع شود تیره پریشان چه شود

به ترازو کم از آنیم که مه با ما نیست                            بهر ما گر برود ماه به میزان چه شود

چون عزیر و خر او را به دمی جان بخشید                     گر خر نفس شود لایق جولان چه شود

بر سر کوی غمت جان مرا صومعه ایست                       گر نباشد قدمش بر که لبنان چه شود

هین خمش باش و بیندیش از آن جان غیور                     جمع شو گر نبود حرف پریشان چه شود

 

801

عشرتی هست در این گوشه غنیمت دارید                       دولتی هست حریفان سر دولت خارید

چو شکر یک دل و آغشته این شیر شوید                        که ظریفید و لطیفید و نکومقدارید

دانه چیدن چه مروت بود آخر مکنید                             که امیران دو صد خرمن و صد انبارید

با چنین لاله رخان روح چرا نفزایید                             در چنین معصره ای غوره چرا افشارید

دست در دامن همچون گل و ریحانش زنید                      نه که پرورده و بسرشته آن گلزارید

رنگ دیدیت بسی جان و حیاتیش نبود                           مه خوبان مرا از چه چنین پندارید

چون ره خانه ندانید که زاده وصلید                              چون سره و قلب ندانید کز این بازارید

فخر مصرید چو یوسف هله تعبیر کنید                           چو لب نوش وفا جمله شکر می کارید

ملکانید و ملک زاده ز آغاز و سرشت                           گر چه امروز گدایانه چنین می زارید

ساقیان باده به کف گوش شما می پیچند                          گرد خمخانه برآیید اگر خمارید

همه صیاد هنر گشته پی بی عیبی                                همه عیبید چو در مجلس جان هشیارید

شمس تبریز درآمد به عیان عذر نماند                           دیده روح طلب را به رخش بسپارید

 

802

می رسد یوسف مصری همه اقرار دهید                         می خرامد چو دو صد تنگ شکر بار دهید

جان بدان عشق سپارید و همه روح شوید                       وز پی صدقه از آن رنگ به گلزار دهید

جمع رندان و حریفان همه یک رنگ شدیم                      گروی ها بستانید و به بازار دهید

تا که از کفر و ز ایمان بنماند اثری                              این قدح را ز می شرع به کفار دهید

اول این سوختگان را به قدح دریابید                             و آخرالامر بدان خواجه هشیار دهید

در کمینست خرد می نگرد از چپ و راست                     قدح زفت بدان پیرک طرار دهید

هر کی جنس است بر این آتش عشاق نهید                      هر چه نقدست به سرفتنه اسرار دهید

کار و بار از سر مستی و خرابی ببرید                          خویش را زود به یک بار بدین کار دهید

آتش عشق و جنون چون بزند بر ناموس                        سر و دستار به یک ریشه دستار دهید

جان ها را بگذارید و در آن حلقه روید                          جامه ها را بفروشید و به خمار دهید

می فروشیست سیه کار و همه عور شدیم                        پیرهن نیست کسی را مگر ایزار دهید

حاش لله که به تن جامه طمع کرده بود                           آن بهانه ست دل پاک به دلدار دهید

طالب جان صفا جامه چرا می خواهد                            و آنک برده ست تن و جامه به ایثار دهید

عنکبوتیست ز شهوت که تو را پرده کشد                        جامه و تن زر و سر جمله به یک بار دهید

تا ببینید پس پرده یکی خورشیدی                                شمس تبریز کز او دیده به دیدار دهید

 

803

بر سر کوی تو عقل از سر جان برخیزد                        خوشتر از جان چه بود از سر آن برخیزد

بر حصار فلک ار خوبی تو حمله برد                           از مقیمان فلک بانگ امان برخیزد

بگذر از باغ جهان یک سحر ای رشک بهار                    تا ز گلزار و چمن رسم خزان برخیزد

پشت افلاک خمیدست از این بار گران                           ای سبک روح ز تو بار گران برخیزد

من چو از تیر توام بال و پری بخش مرا                        خوش پرد تیر زمانی که کمان برخیزد

رمه خفتست همی گردد گرگ از چپ و راست                  سگ ما بانگ برآرد که شبان برخیزد

من گمانم تو عیان پیش تو من محو به هم                        چون عیان جلوه کند چهره گمان برخیزد

هین خمش دل پنهانست کجا زیر زبان                           آشکارا شود این دل چو زبان برخیزد

این مجابات مجیر است در آن قطعه که گفت                    بر سر کوی تو عقل از سر جان برخیزد

 

804

صنما گر ز خط و خال تو فرمان آرند                           این دل خسته مجروح مرا جان آرند

عاشقان نقش خیال تو چو بینند به خواب                         ای بسا سیل که از دیده گریان آرند

خنک آن روز خوشا وقت که در مجلس ما                      ساقیان دست تو گیرند و به مهمان آرند

صوفیان طاق دو ابروی تو را سجده برند                       عارفان آنچ نداری بر تو آن آرند

چشم شوخ تو چو آغاز کند بوالعجبی                             آدم کافر و ابلیس مسلمان آرند

بت پرستان رخ خورشید تو را گر بینند                         بر قد و قامت زیبای تو ایمان آرند

شمه ای گر ز تو در عالم علوی برسد                           قدسیان رقص بر این گنبد گردان آرند

گر بدین عاشق دلسوخته مسکینی                                 شکری زان لب چون لعل بدخشان آرند

جان و دل هر دو فدای شکرستان تو باد                         آب حیوان چو از آن چاه زنخدان آرند

شمس تبریز اگر بلبل باغ ارمی                                  باش تا قوت تو از روضه رضوان آرند

 

805

یا رب این بوی که امروز به ما می آید                          ز سراپرده اسرار خدا می آید

بوستان را کرمش خلعت نو می پوشد                            خستگان را ز دواخانه دوا می آید

در نمازند درختان و به تسبیح طیور                             در رکوعست بنفشه که دوتا می آید

هر چه آمد سوی هستی ره هستی گم کرد                        که ز مستی نشناسد که کجا می آید

از یکی روح در این راه چو رو واپس کرد                     اصل خود دید ز ارواح جدا می آید

رنگ او یافت از آن روی چنین خوش رنگست                 بوی او یافت کز او بوی وفا می آید

مست او گشت از آن رو همگان مست ویند                      خوش لقا گشت کز آن ماه لقا می آید

نی بگویم ز ملولی کسی غم نخورم                               که شکر رشک برد ز آنچ مرا می آید

زان دلیرست که با شیر ژیان رو کردست                       زان کریمست که از گنج عطا می آید

آنک سرمست نباشد برمد از مردم                               تا نگویند کز او بوی صبا می آید

بس کن ای دوست که سنبوسه چو بسیار خوری                 که ز سنبوسه تو را بوی گیا می آید

 

806

یا رب این بوی خوش از روضه جان می آید                   یا نسیمیست کز آن سوی جهان می آید

یا رب این آب حیات از چه وطن می جوشد                     یا رب این نور صفات از چه مکان می آید

عجب این غلغله از جوق ملک می خیزد                        عجب این قهقهه از حور جنان می آید

چه سماعست که جان رقص کنان می گردد                     چه صفیرست که دل بال زنان می آید

چه عروسیست چه کابین که فلک چون تتقیست                 ماه با این طبق زر به نشان می آید

چه شکارست که این تیر قضا پرانست                           ور چنین نیست چرا بانگ کمان می آید

مژده مژده همه عشاق بکوبید دو دست                           کانک از دست بشد دست زنان می آید

از حصار فلکی بانگ امان می خیزد                            وز سوی بحر چنین موج گمان می آید

چشم اقبال به اقبال شما مخمورست                               این دلیلست که از عین عیان می آید

برهیدیت از این عالم قحطی که در او                           از برای دو سه نان زخم سنان می آید

خوشتر از جان چه بود جان برود باک مدار                    غم رفتن چه خوری چون به از آن می آید

هر کسی در عجبی و عجب من اینست                          کو نگنجد به میان چون به میان می آید

بس کنم گر چه که رمزست بیانش نکنم                          خود بیان را چه کنیم جان بیان می آید

 

807

لحظه ای قصه کنان قصه تبریز کنید                             لحظه ای قصه آن غمزه خون ریز کنید

در فراق لب چون شکر او تلخ شدیم                             زان شکرهای خدایانه شکرریز کنید

هندوی شب سر زلفین ببرد ز طمع                              زلف او گر بفشانید عبربیز کنید

بس زبان کز صفت آن لب او کند شود                           چون سنان نظر از دولت او تیز کنید

ای بسا شب که ز نور مه او روز شود                           گر چه مه در طلبش شیوه شبخیز کنید

وقت شمشیر بود واسطه ها برگیرید                              صرف آرید نخواهیم که آمیز کنید

شمس تبریز که خورشید یکی ذره اوست                        ذره را شمس مگوییدش و پرهیز کنید

 

808

عید بگذشت و همه خلق سوی کار شدند                         همه از نرگس مخمور تو خمار شدند

دست و پاشان تو شکستی چو نه پا ماند و نه دست              پر گشادند و همه جعفر طیار شدند

اهل دینار کجا امت دیدار کجا                                    گر چه دینار بشد لایق دیدار شدند

 

809

طرفه گرمابه بانی کو ز خلوت برآید                             نقش گرمابه یک یک در سجود اندرآید

نقش های فسرده بی خبروار مرده                                ز انعکاسات چشمش چشمشان عبهر آید

گوش هاشان ز گوشش اهل افسانه گردد                         چشم هاشان ز چشمش قابل منظر آید

نقش گرمابه بینی هر یکی مست و رقصان                      چون معاشر که گه گه در می احمر آید

پر شده بانگ و نعره صحن گرمابه ز ایشان                    کز هیاهوی و غلغل غره محشر آید

نقش ها یک دگر را جانب خویش خوانند                        نقش از آن گوشه خندان سوی این دیگر آید

لیک گرمابه بان را صورتی درنیابد                             گر چه صورت ز جستن در کر و در فر آید

جمله گشته پریشان او پس و پیش ایشان                         ناشناسا شه جان بر سر لشکر آید

گلشن هر ضمیری از رخش پرگل آید                            دامن هر فقیری از کفش پرزر آید

دار زنبیل پیشش تا کند پر ز خویشش                           تا که زنبیل فقرت حسرت سنجر آید

برهد از بیش وز کم قاضی و مدعی هم                          چونک آن ماه یک دم مست در محضر آید

باده خمخانه گردد مرده مستانه گردد                             چوب حنانه گردد چونک بر منبر آید

کم کند از لقاشان بفسرد نقش هاشان                             گم شود چشم هاشان گوش هاشان کر آید

باز چون رو نماید چشم ها برگشاید                              باغ پرمرغ گردد بوستان اخضر آید

رو به گلزار و بستان دوستان بین و دستان                      در پی این عبارت جان بدان معبر آید

آنچ شد آشکارا کی توان گفت یارا                                کلک آن کی نویسد گر چه در محبر آید

 

810

باز شیری با شکر آمیختند                                        عاشقان با همدگر آمیختند

روز و شب را از میان برداشتند                                 آفتابی با قمر آمیختند

رنگ معشوقان و رنگ عاشقان                                  جمله همچون سیم و زر آمیختند

چون بهار سرمدی حق رسید                                     شاخ خشک و شاخ تر آمیختند

رافضی انگشت در دندان گرفت                                  هم علی و هم عمر آمیختند

بر یکی تختند این دم هر دو شاه                                  بلک خود در یک کمر آمیختند

هم شب قدر آشکارا شد چو عید                                  هم فرشته با بشر آمیختند

هم زبان همدگر آموختند                                          بی نفور این دو نفر آمیختند

نفس کل و هر چه زاد از نفس کل                                همچو طفلان با پدر آمیختند

خیر و شر و خشک و تر زان هست شد                         کز طبیعت خیر و شر آمیختند

من دهان بستم تو باقی را بدان                                   کاین نظر با آن نظر آمیختند

بهر نور شمس تبریزی تنم                                        شمع وارش با شرر آمیختند

 

811

آن شکرپاسخ نباتم می دهد                                        و آنک کشتستم حیاتم می دهد

آن که در دریای خونم غرقه کرد                                 یونس وقتم نجاتم می دهد

در صفات او صفاتم نیست شد                                    هم صفا و هم صفاتم می دهد

رخت را برد و مرا درویش کرد                                 نک ز یاقوتش زکاتم می دهد

اسب من بستد پیاده مانده ام                                       وز دو رخ آن شاه ماتم می دهد

کوه طور از شاهماتش پاره شد                                   من کم از کاهم ثباتم می دهد

ماه عید روز وصلش خواستم                                     از شب هجران براتم می دهد

چون برون از شش جهت بد گنج عشق                          زان جهت بی این جهاتم می دهد

 

812

خنب های لایزالی جوش باد                                      باده نوشان ازل را نوش باد

تیزچشمان صفا را تا ابد                                          حلقه های عشق تو در گوش باد

دوش گفتم ساقیش را هوش دار                                   ساقیش گفتا مرا بی هوش باد

ای خدا از ساقیان بزم غیب                                       در دو عالم بانگ نوشانوش باد

عقل کل کو راز پوشاند همی                                     مست باد و راز بی روپوش باد

هر سحر همچون سحرگه بی حجاب                             آفتاب حسن در آغوش باد

شمس تبریز ار چه پشتش سوی ماست                           صد هزاران آفرین بر روش باد

 

813

موشکی صندوق را سوراخ کرد                                  خواب گربه موش را گستاخ کرد

اندر آتش افکنیم آن موش را                                      همچنان کان مردک طباخ کرد

گربه را و موش را آتش زنیم                                     در تنوری کآتشش صد شاخ کرد

 

814

بار دیگر یار ما هنباز کرد                                       اندک اندک خوی از ما بازکرد

مکرهای دشمنان در گوش کرد                                   چشم خود بر یار دیگر باز کرد

هر دم از جورش دل آرد نو خبر                                 غم دل ترسنده را غماز کرد

رو ترش کردن بر ما پیشه ساخت                               یک بهانه جست و دست انکاز کرد

ای دریغا راز ما با همدگر                                        کو دگر کس را چنین همراز کرد

ای دل از سر صبر را آغاز کن                                  زانک دلبر جور را آغاز کرد

عقل گوید کاین بداندیشی مکن                                    او از آن ماست بر ما ناز کرد

می دهد چون مه صلاح الدین ضیا                               کارغنون را زهره جان ساز کرد

 

815

شهر پر شد لولیان عقل دزد                                      هم بدزدد هم بخواهد دستمزد

هر که بتواند نگه دارد خرد                                       من نتانستم مرا باری ببرد

گرد من می گشت یک لولی پریر                                همچنینم برد کلی کرد و مرد

کرد لولی دست خود در خون من                                 خون من در دست آن لولی فسرد

تا که می شد خون من انگوروار                                 سال ها انگور دل را می فشرد

کرد دیدم کو کند دزدی ولیک                                     کرد ما را بین که او دزدید کرد

کی گمان دارد که او دزدی کند                                   خاصه شه صوفی شد آمد مو سترد

دزد خونی بین که هر کس را که کشت                          خضر و الیاسی شد و هرگز نمرد

رخت برد و بخت داد آنگه چه بخت                             سیم برد و دامن پرزر شمرد

دردها و دردها را صاف کرد                                    پیش او آرید هر جا هست درد

این جهان چشمست و او چون مردمک                           تنگ می آید جهان زین مرد خرد

باز رشک حق دهانم قفل کرد                                    شد کلید و قفل را جایی سپرد

 

816

خلق می جنبند مانا روز شد                                      روز را جان بخش جانا روز شد

چند شب گشتیم ما و چند روز                                    در غم و شادی تو تا روز شد

در جهان بس شهرها کان جا شبست                             اندر این ساعت که این جا روز شد

در شب غفلت جهانی خفته اند                                    ز آفتاب عشق ما را روز شد

هر که عاشق نیست او را روز نیست                            هر که را عشقست و سودا روز شد

صبح را در کنج این خانه مجوی                                 رو به بالا کن به بالا روز شد

بر تو گر خارست بر ما گل شکفت                              بر تو گر شامست بر ما روز شد

گر تو از طفلی ز روز آگه نه ای                                خیز با ما جان بابا روز شد

روز را منکر مشو لا لا مگو                                     چند لا لا جان لالا روز شد

آفتاب آمد که انشق القمر                                          بشنو این فرمان اعلا روز شد

پاسبانا بس دگر چوبک مزن                                      پاسبان و حارس ما روز شد

 

817

چون مرا جمعی خریدار آمدند                                    کهنه دوزان جمله در کار آمدند

از ستیزه ریش را صابون زدند                                  وز حسد ناشسته رخسار آمدند

همچو نغزان روز شیوه می کنند                                  همچو چغزان شب به تکرار آمدند

شکر کز آواز من این خفتگان                                    خواب را هشتند و بیدار آمدند

کاش بیداری برای حق بدی                                       اینک بهر سیم و زر زار آمدند

چون شود بیمار از ایشان سرخ رو                              چون به زردی همچو دینار آمدند

خلق را پس چون رهانند از حسد                                کز حسد این قوم بیمار آمدند

در دل خلقند چون دیده منیر                                      آن شهان کز بهر دیدار آمدند

همچو هفت استاره یک نور آمدند                                همچو پنج انگشت یک کار آمدند

تا نگردی ریش گاو مردمی                                       سر به سر خود ریش و دستار آمدند

اهل دل خورشید و اهل گل غبار                                 اهل دل گل اهل گل خار آمدند

غم مخور ای میر عالم زین گروه                                کاهل دل دل بخش و دلدار آمدند

 

818

ساقیان سرمست در کار آمدند                                    مستیان در کوی خمار آمدند

حلقه حلقه عاشقان و بی دلان                                     بر امید بوی دلدار آمدند

بلبلان مست و مستان الست                                       بر امید گل به گلزار آمدند

هین که مخموران در این دم جوق جوق                         بر در ساقی به زنهار آمدند

یک ندا آمد عجب از کوی دل                                    بی دل و بی پا به یک بار آمدند

از خوشی بوی او در کوی او                                     بیخود و بی کفش و دستار آمدند

بی محابا ده تو ای ساقی مدام                                     هین که جان ها مست اسرار آمدند

عارفان از خویش بی خویش آمدند                               زاهدان در کار هشیار آمدند

ساقیا تو جمله را یک رنگ کن                                   باده ده گر یار و اغیار آمدند

 

819

اندک اندک جمع مستان می رسند                                اندک اندک می پرستان می رسند

دلنوازان نازنازان در ره اند                                      گلعذاران از گلستان می رسند

اندک اندک زین جهان هست و نیست                            نیستان رفتند و هستان می رسند

جمله دامن های پرزر همچو کان                                 از برای تنگدستان می رسند

لاغران خسته از مرعای عشق                                   فربهان و تندرستان می رسند

جان پاکان چون شعاع آفتاب                                      از چنان بالا به پستان می رسند

خرم آن باغی که بهر مریمان                                    میوه های نو زمستان می رسند

اصلشان لطفست و هم واگشت لطف                              هم ز بستان سوی بستان می رسند

 

820

هر چه آن خسرو کند شیرین کند                                 چون درخت تین که جمله تین کند

هر کجا خطبه بخواند بر دو ضد                                 همچو شیر و شهدشان کابین کند

با دم او می رود عین الحیات                                     مرده جان یابد چو او تلقین کند

مرغ جان ها با قفص ها برپرند                                  چونک بنده پروری آیین کند

عالمی بخشد به هر بنده جدا                                      کیست کو اندر دو عالم این کند

گر به قعر چاه نام او بری                                        قعر چه را صدر علیین کند

من بر آنم که شکرریزی کنم                                      از شکر گر قسم من تعیین کند

کافری گر لاف عشق او زند                                      کفر او را جمله نور دین کند

خار عالم در ره عاشق نهاد                                      تا که جمله خار را نسرین کند

تو نمی دانی که هر که مرغ اوست                               از سعادت بیضه ها زرین کند

بس کنم زین پس نهان گویم دعا                                  کی نهان ماند چو شه آمین کند

 

821

خنده از لطفت حکایت می کند                                    ناله از قهرت شکایت می کند

این دو پیغام مخالف در جهان                                    از یکی دلبر روایت می کند

غافلی را لطف بفریبد چنان                                       قهر نندیشد جنایت می کند

وان یکی را قهر نومیدی دهد                                     یاس کلی را رعایت می کند

عشق مانند شفیعی مشفقی                                         این دو گمره را حمایت می کند

شکرها داریم زین عشق ای خدا                                  لطف های بی نهایت می کند

هر چه ما در شکر تقصیری کنیم                                عشق کفران را کفایت می کند

کوثر است این عشق یا آب حیات                                عمر را بی حد و غایت می کند

در میان مجرم و حق چون رسول                                بس دوادو بس سعایت می کند

بس کن آیت آیت این را برمخوان                                عشق خود تفسیر آیت می کند

 

822

عشق اکنون مهربانی می کند                                     جان جان امروز جانی می کند

در شعاع آفتاب معرفت                                            ذره ذره غیب دانی می کند

کیمیای کیمیاسازست عشق                                        خاک را گنج معانی می کند

گاه درها می گشاید بر فلک                                       گه خرد را نردبانی می کند

گه چو صهبا بزم شادی می نهد                                   گه چو دریا درفشانی می کند

گه چو روح الله طبیبی می شود                                  گه خلیلش میزبانی می کند

اعتمادی دارد او بر عشق دوست                                 گر سماع لن ترانی می کند

اندر این طوفان که خونست آب او                               لطف خود را نوح ثانی می کند

بانگ انانستعین ما شنید                                           لطف و داد و مستعانی می کند

چون قرین شد عشق او با جان ها                                مو به مو صاحب قرانی می کند

ارمغان های غریب آورده است                                  قسمت آن ارمغانی می کند

هر که می بندد ره عشاق را                                      جاهلی و قلتبانی می کند

سرنگون اندررود در آب شور                                   هر که چون لنگر گرانی می کند

تا چه خوردست این دهان کز ذوق آن                           اقتضای بی زبانی می کند

 

823

عمر بر اومید فردا می رود                                       غافلانه سوی غوغا می رود

روزگار خویش را امروز دان                                    بنگرش تا در چه سودا می رود

گه به کیسه گه به کاسه عمر رفت                                هر نفس از کیسه ما می رود

مرگ یک یک می برد وز هیبتش                                عاقلان را رنگ و سیما می رود

مرگ در ره ایستاده منتظر                                       خواجه بر عزم تماشا می رود

مرگ از خاطر به ما نزدیکتر                                    خاطر غافل کجاها می رود

تن مپرور زانک قربانیست تن                                   دل بپرور دل به بالا می رود

چرب و شیرین کم ده این مردار را                              زانک تن پرورد رسوا می رود

چرب و شیرین ده ز حکمت روح را                            تا قوی گردد که آن جا می رود

حکمتت از شه صلاح الدین رسد                                 آنک چون خورشید یکتا می رود

 

824

عاشقان پیدا و دلبر ناپدید                                         در همه عالم چنین عشقی که دید

نارسیده یک لبی بر نقش جان                                    صد هزاران جان ها تا لب رسید

قاب قوسین از علی تیری فکند                                   تا سپرهای فلک ها را درید

ناکشیده دامن معشوق غیب                                        دل هزاران محنت و ضربت کشید

ناگزیده او لب شیرین لبی                                         چند پشت دست در هجران گزید

ناچریده از لبش شاخ شکر                                       دل هزاران عشوه او را چرید

ناشکفته از گلستانش گلی                                          صد هزاران خار در سینه خلید

گر چه جان از وی ندید الا جفا                                   از وفاها بر امید او رمید

آن الم را بر کرم ها فضل داد                                    وان جفا را از وفاها برگزید

خار او از جمله گل ها دست برد                                 قفل او دلکشترست از صد کلید

جور او از دور دولت گوی برد                                  قندها از زهر قهرش بردمید

رد او به از قبول دیگران                                         لعل و مروارید سنگش را مرید

این سعادت های دنیا هیچ نیست                                  آن سعادت جو که دارد بوسعید

این زیادت های این عالم کمیست                                 آن زیادت جو که دارد بایزید

آن زیادت دست شش انگشت تست                               قیمت او کم به ظاهر مستزید

آن سناجو کش سنایی شرح کرد                                  یافت فردیت ز عطار آن فرید

چرب و شیرین می نماید پاک و خوش                           یک شبی بگذشت با تو شد پلید

چرب و شیرین از غذای عشق خور                             تا پرت برروید و دانی پرید

آخر اندر غار در طفلی خلیل                                     از سر انگشت شیری می مکید

آن رها کن آن جنین اندر شکم                                    آب حیوانی ز خونی می مزید

قد و بالایی که چرخش کرد راست                               عاقبت چون چرخ کژقامت خمید

قد و بالایی که عشقش برفراشت                                  برگذشت آن قدش از عرش مجید

نی خمش کن عالم السر حاضرست                              نحن اقرب گفت من حبل الورید

 

825

برنشین ای عزم و منشین ای امید                                کز رسولانش پیاپی شد نوید

دود و بویی می رسد از عرش غیب                             ای نهانان سوی بوی آن پرید

هر چه غفلت کور و پنهان می کند                               دود بویش می کند آن را سپید

ما ز گردون سوی مادون آمدیم                                   باز ما را سوی گردون برکشید

همچو مریم سوی خرمابن رویم                                  زانک خرمایی ندارد شاخ بید

بس کن و از حرف در معنی گریز                               چند معنی را ز حرفی می مزید

این مزیدن طفل بی دندان کند                                     گر شما مردید نان را خود گزید

 

826

ای خدا از عاشقان خشنود باد                                    عاشقان را عاقبت محمود باد

عاشقان را از جمالت عید باد                                     جانشان در آتشت چون عود باد

دست کردی دلبرا در خون ما                                     جان ما زین دست خون آلود باد

هر که گوید که خلاصش ده ز عشق                             آن دعا از آسمان مردود باد

مه کم آید مدتی در راه عشق                                      آن کمی عشق جمله سود باد

دیگران از مرگ مهلت خواستند                                  عاشقان گویند نی نی زود باد

آسمان از دود عاشق ساخته ست                                 آفرین بر صاحب این دود باد

 

827

نه فلک مر عاشقان را بنده باد                                   دولت این عاشقان پاینده باد

بوستان عاشقان سرسبز باد                                       آفتاب عاشقان تابنده باد

تا قیامت ساقی باقی عشق                                         جام بر کف سوی ما آینده باد

بلبل دل تا ابد سرمست باد                                        طوطی جان هم شکرخاینده باد

تا ابد پستان جان پرشیر باد                                      مادر دولت طرب زاینده باد

شیوه عاشق فریبی های یار                                       کم مباد و هر دم افزاینده باد

از پی لعلش گهربارست چشم                                     این گهر را لعلش استاینده باد

چشم ما بگشاد چشم مست او                                      طالبان را چشم بگشاینده باد

دل ز ما بربود حسن دلربا                                        چابک و صیاد و برباینده باد

مرغ جانم گر نپرد سوی عشق                                   پر و بال مرغ جان برکنده باد

عشق گریان بیندم خندان شود                                     ای جهان از خنده اش پرخنده باد

سنگ ها از شرم لعلش آب شد                                   شرم ها از شرم او شرمنده باد

من خموشم میوه نطق مرا                                         می بپالاید که پالاینده باد

 

828

هر که را اسرار عشق اظهار شد                                رفت یاری زانک محو یار شد

شمع افروزان بنه در آفتاب                                       بنگرش چون محو آن انوار شد

نیست نور شمع هست آن نور شمع                               هم نشد آثار و هم آثار شد

همچنان در نور روح این نار تن                                 هم نشد این نار و هم این نار شد

جوی جویانست و پویان سوی بحر                               گم شود چون غرق دریابار شد

تا طلب جنبان بود مطلوب نیست                                 مطلب آمد آن طلب بی کار شد

پس طلب تا هست ناقص بد طلب                                 چون نماند آگهی سالار شد

هر تن بی عشق کو جوید کله                                     سر ندارد جملگی دستار شد

تا ببیند ناگهانی گلرخی                                            بر وی آن دستار و سر چون خار شد

همچو من شد در هوای شمس دین                                آنک او را در سر این اسرار شد

 

829

هر چه دلبر کرد ناخوش چون بود                               هر چه کشت افزاست آتش چون بود

نقش هایی که نگارد آن نگار                                     عقل آن را جز که مفرش چون بود

شربتی را کو به مست خود دهد                                  جز لطیف و پاک و دلکش چون بود

کشتی شش گوشه ست این شش جهت                            بحر بی پایان در این شش چون بود

نرگس چشمی کز این بحر آب یافت                              در شناس بحر اعمش چون بود

چون گشادی یافت چشمی در رضا                               از سخط هر لحظه اخفش چون بود

هین خموش و از خمول حق بترس                               مومن اقبال مرعش چون بود

 

830

صاف جان ها سوی گردون می رود                             درد جان ها سوی هامون می رود

چشم دل بگشا و در جان ها نگر                                 چون بیامد چون شد و چون می رود

جامه برکش چونک در راهی روی                              چون همه ره خاک با خون می رود

لاله خون آلود می روید ز خاک                                  گر چه با دامان گلگون می رود

جان چو شد در زیر خاکم جا کنید                                خاک در خانه چو خاتون می رود

جان عرشی سوی عیسی می رود                                جان فرعونی به قارون می رود

سوی آن دل جان من پر می زند                                 کو لطیف و شاد و موزون می رود

زانک آن جان دون حق چیزی نخواست                         وین دگر جان سوی مادون می رود

 

831

هر زمان لطفت همی در پی رسد                                ور نه کس را این تقاضا کی رسد

مست عشقم دار دایم بی خمار                                    من نخواهم مستیی کز می رسد

ما نیستانیم و عشقش آتشیست                                     منتظر کان آتش اندر نی رسد

این نیستان آب ز آتش می خورد                                 تازه گردد ز آتشی کز وی رسد

تا ابد از دوست سبز و تازه ایم                                   او بهاری نیست کو را دی رسد

لا شویم از کل شیی هالک                                        چون هلاک و آفت اندر شی ء رسد

هر کی او ناچیز شد او چیز شد                                  هر کی مرد از کبر او در حی رسد

 

832

شب شد و هنگام خلوتگاه شد                                     قبله عشاق روی ماه شد

مه پرستان ماه خندیدن گرفت                                     شب روان خیزید وقت راه شد

خواب آمد ما و من ها لا شدند                                    وقت آن بی خواب الاالله شد

مغزها آمیخته با کاه تن                                           تن بخفت و دانه ها بی کاه شد

هندوان خرگاه تن را روفتند                                      ترک خلوت دید و در خرگاه شد

گفت و گوهای جهان را آب برد                                  وقت گفتن های شاهنشاه شد

شمس تبریزی چو آمد در میان                                   اهل معنی را سخن کوتاه شد

 

833

مرگ ما هست عروسی ابد                                       سر آن چیست هو الله احد

شمس تفریق شد از روزنه ها                                    بسته شد روزنه ها رفت عدد

آن عددها که در انگور بود                                       نیست در شیره کز انگور چکد

هر کی زنده ست به نورالله                                       مرگ این روح مر او راست مدد

بد مگو نیک مگو ایشان را                                       که گذشتند ز نیکو و ز بد

دیده در حق نه و نادیده مگو                                      تا که در دیده دگر دیده نهد

دیده دیده بود آن دیده                                              هیچ غیبی و سری زو نجهد

نظرش چونک به نورالله است                                    بر چنان نور چه پوشیده شود

نورها گر چه همه نور حقند                                      تو مخوان آن همه را نور صمد

نور باقیست که آن نور خدا است                                 نور فانی صفت جسم و جسد

نور ناریست در این دیده خلق                                    مگر آن را که حقش سرمه کشد

نار او نور شد از بهر خلیل                                       چشم خر شد به صفت چشم خرد

ای خدایی که عطایت دیدست                                     مرغ دیده به هوای تو پرد

قطب این که فلک افلاکست                                       در پی جستن تو بست رصد

یا ز دیدار تو دید آر او را                                        یا بدین عیب مکن او را رد

دیده تر دار تو جان را هر دم                                    نگهش دار ز دام قد و خد

دیده در خواب ز تو بیداری                                       این چنین خواب کمالست و رشد

لیک در خواب نیابد تعبیر                                        تو ز خوابش به جهان رغم حسد

ور نه می کوشد و بر می جوشد                                  ز آتش عشق احد تا به لحد

 

834

از دل رفته نشان می آید                                          بوی آن جان و جهان می آید

نعره و غلغله آن مستان                                           آشکارا و نهان می آید

گوهر از هر طرفی می تابد                                      پای کوبان سوی جان می آید

از در مشعله داران فلک                                          آتش دل به دهان می آید

جان پروانه میان می بندد                                         شمع روشن به میان می آید

آفتابی که ز ما پنهان بود                                          سوی ما نورفشان می آید

تیر از غیب اگر پران نیست                                      پس چرا بانگ کمان می آید

 

835

گل خندان که نخندد چه کند                                       علم از مشک نبندد چه کند

نار خندان که دهان بگشادست                                    چونک در پوست نگنجد چه کند

مه تابان بجز از خوبی و ناز                                     چه نماید چه پسندد چه کند

آفتاب ار ندهد تابش و نور                                        پس بدین نادره گنبد چه کند

سایه چون طلعت خورشید بدید                                   نکند سجده نخنبد چه کند

عاشق از بوی خوش پیرهنت                                     پیرهن را ندراند چه کند

تن مرده که بر او برگذری                                        نشود زنده نجنبد چه کند

دلم از چنگ غمت گشت چو چنگ                               نخروشد نترنگد چه کند

شیر حق شاه صلاح الدینست                                     نکند صید و نغرد چه کند

 

836

گر نخسپی شبکی جان چه شود                                   ور نکوبی در هجران چه شود

ور بیاری شبکی روز آری                                       از برای دل یاران چه شود

ور دو دیده ز تو روشن گردد                                     کوری دیده شیطان چه شود

ور بگیرد ز گل افشانی تو                                        همه عالم گل و ریحان چه شود

آب حیوان که در آن تاریکیست                                   پر شود شهر و بیابان چه شود

ور خضروار قلاووز شوی                                       تا لب چشمه حیوان چه شود

ور ز خوان کرم و نعمت تو                                      زنده گردد دو سه مهمان چه شود

ور ز دلداری و جان بخشی تو                                   جان بیابد دو سه بی جان چه شود

ور سواره سوی میدان آیی                                        تا شود سینه چو میدان چه شود

روی چون ماهت اگر بنمایی                                      تا رود زهره به میزان چه شود

ور بریزی قدحی مالامال                                         بر سر وقت خماران چه شود

ور بپوشیم یکی خلعت نو                                         ما غلامان ز تو سلطان چه شود

ور چو موسی تو بگیری چوبی                                   تا شود چوب چو ثعبان چه شود

ور برآری ز تک دریا گرد                                       چو کف موسی عمران چه شود

ور سلیمان بر موران آید                                          تا شود مور سلیمان چه شود

بس کن و جمع کن و خامش باش                                 گر نگویی تو پریشان چه شود

 

837

هر کجا بوی خدا می آید                                          خلق بین بی سر و پا می آید

زانک جان ها همه تشنه ست به وی                             تشنه را بانگ سقا می آید

شیرخوار کرمند و نگران                                         تا که مادر ز کجا می آید

در فراقند و همه منتظرند                                         کز کجا وصل و لقا می آید

از مسلمان و جهود و ترسا                                       هر سحر بانگ دعا می آید

خنک آن هوش که در گوش دلش                                 ز آسمان بانگ صلا می آید

گوش خود را ز جفا پاک کنید                                    زانک بانگی ز سما می آید

گوش آلوده ننوشد آن بانگ                                        هر سزایی به سزا می آید

چشم آلوده مکن از خد و خال                                     کان شهنشاه بقا می آید

ور شد آلوده به اشکش می شوی                                 زانک از آن اشک دوا می آید

کاروان شکر از مصر رسید                                      شرفه گام و درا می آید

هین خمش کز پی باقی غزل                                      شاه گوینده ما می آید

 

838

گر نخسپی شبکی جان چه شود                                   ور نکوبی در هجران چه شود

ور بیاری شبکی روز آری                                       از برای دل یاران چه شود

ور دو دیده به تو روشن گردد                                    کوری دیده شیطان چه شود

گر برآری ز دل بحر غبار                                       چون کف موسی عمران چه شود

ور سلیمان بر موران آید                                          تا شود مور سلیمان چه شود

ور چو الیاس قلاووز شوی                                       تا لب چشمه حیوان چه شود

ور بروید ز گل افشانی تو                                        همه عالم گل و ریحان چه شود

آب حیوان که در آن تاریکیست                                   پر شود شهر و بیابان چه شود

ور ز خوان کرم و نعمت تو                                      زنده گردد دو سه مهمان چه شود

ور ز دلداری و جان بخشی تو                                   جان بیابد دو سه بی جان چه شود

ور سواره سوی میدان آیی                                        تا شود سینه چو میدان چه شود

روی چون ماهت اگر بنمایی                                      تا رود زهره به میزان چه شود

آستین کرم ار افشانی                                              تا ندریم گریبان چه شود

ور بریزی قدحی مالامال                                         بر سر وقت خماران چه شود

ور بپوشیم یکی خلعت نو                                         ما غلامان ز تو سلطان چه شود

ور چو موسی بپذیری چوبی                                      تا شود چوب تو ثعبان چه شود

رو به لطف آر و ز دشمن مشنو                                  گر بجویی دل ایشان چه شود

بس کن ای دل ز فغان جمع نشین                                گر نگویی تو پریشان چه شود

 

839

خشمین بر آن کسی شو کز وی گزیر باشد                      یا غیر خاک پایش کس دستگیر باشد

گیرم کز او بگردی شاه و امیر و فردی                          ناچار مرگ روزی بر تو امیر باشد

گر فاضلی و فردی آب خضر نخوردی                          هر کو نخورد آبش در مرگ اسیر باشد

ای پیر جان فطرت پیر عیان نه فکرت                          پیری نه کز قدیدی مویش چو شیر باشد

پیری مکن بر آن کس کز مکر و از فضولی                    خواهد که بازگونه بر پیر پیر باشد

پیری بر آن کسی کن کو مرده تو باشد                           پیش جلالت تو خوار و حقیر باشد

چون موی ابروی را وهمش هلال بیند                           بر چشمش آفتابت کی مستدیر باشد

آن کس که از تکبر مالد سبال خود را                            از نور کبریایی چون مستنیر باشد

عرضه گری رها کن ای خواجه خویش لا کن                  تا ذره وجودت شمس منیر باشد

جلوه مکن جمالت مگشای پر و بالت                             تا با پر خدایی جان مستطیر باشد

بربند پنج حس را زین سیل های تیره                            تا عقل کل ز شش سو بر تو مطیر باشد

بی آن خمیرمایه گر تو خمیر تن را                              صد سال گرم داری نانش فطیر باشد

گر قاب قوس خواهی دل راست کن چو تیری                   در قوس او درآید کو همچو تیر باشد

خاموش اگر توانی بی حرف گو معانی                           تا بر بساط گفتن حاکم ضمیر باشد

 

840

بعد از سماع گویی کان شورها کجا شد                          یا خود نبود چیزی یا بود و آن فنا شد

منکر مباش بنگر اندر عصای موسی                            یک لحظه آن عصا بد یک لحظه اژدها شد

چون اژدهاست قالب لب را نهاده بر لب                         کو خورد عالمی را وانگه همان عصا شد

یک گوهری چون بیضه جوشید و گشت دریا                    کف کرد و کف زمین شد وز دود او سما شد

الحق نهان سپاهی پوشیده پادشاهی                               هر لحظه حمله آرد وانگه به اصل واشد

گر چه ز ما نهان شد در عالمی روان شد                       تا نیستش نخوانی گر از نظر جدا شد

هر حالتی چو تیرست اندر کمان قالب                           رو در نشانه جویش گر از کمان رها شد

گر چه صدف ز ساحل قطره ربود و گم شد                     در بحر جوید او را غواص کآشنا شد

از میل مرد و زن خون جوشید وان منی شد                     وانگه از آن دو قطره یک خیمه در هوا شد

وانگه ز عالم جان آمد سپاه انسان                                عقلش وزیر گشت و دل رفت پادشا شد

تا بعد چند گاهی دل یاد شهر جان کرد                           واگشت جمله لشکر در عالم بقا شد

گویی چگونه باشد آمدشد معانی                                   اینک به وقت خفتن بنگر گره گشا شد

 

841

باز آفتاب دولت بر آسمان برآمد                                  باز آرزوی جان ها از راه جان درآمد

باز از رضای رضوان درهای خلد وا شد                       هر روح تا به گردن در حوض کوثر آمد

باز آن شهی درآمد کو قبله شهانست                              باز آن مهی برآمد کز ماه برتر آمد

سرگشتگان سودا جمله سوار گشتند                               کان شاه یک سواره در قلب لشکر آمد

اجزای خاک تیره حیران شدند و خیره                           از لامکان شنیده خیزید محشر آمد

آمد ندای بی چون نی از درون نه بیرون                        نی چپ نی راست نی پس نی از برابر آمد

گویی که آن چه سویست آن سو که جست و جویست            گویی کجا کنم رو آن سو که این سر آمد

آن سو که میوه ها را این پختگی رسیدست                      آن سو که سنگ ها را اوصاف گوهر آمد

آن سو که خشک ماهی شد پیش خضر زنده                     آن سو که دست موسی چون ماه انور آمد

این سوز در دل ما چون شمع روشن آمد                        وین حکم بر سر ما چون تاج مفخر آمد

دستور نیست جان را تا گوید این بیان را                        ور نی ز کفر رستی هر جا که کفر آمد

کافر به وقت سختی رو آورد بدان سو                           این سو چو درد بیند آن سوش باور آمد

با درد باش تا درد آن سوت ره نماید                             آن سو که بیند آن کس کز درد مضطر آمد

آن پادشاه اعظم در بسته بود محکم                               پوشید دلق آدم امروز بر در آمد

 

842

آن ماه کو ز خوبی بر جمله می دواند                            ای عاشقان شما را پیغام می رساند

سوی شما نبشت او بر روی بنده سطری                         خط خوان کیست این جا کاین سطر را بخواند

نقشش ز زعفران است وین سطر سر جانست                   هر حرف آتشی نو در دل همی نشاند

کنجی و عشق و دلقی ما از کجا و خلقی                         لیک او گرفته حلقی ما را همی کشاند

بی دست و پا چو گویی سوی وییم غلطان                       چوگان زلف ما را این سو همی دواند

چون این طرف دویدم چوگانش حمله آرد                        سوی خودم کشاند این سر بگو کی داند

هر سو که هست مستم چوگان او پرستم                          در عین نیست هستم تا حکم خود براند

گر زانک تو ملولی با خفتگان بنه سر                           زیرا فسردگان را هم خواب وارهاند

آن جا که شمس دینم پیدا شود به تبریز                           والله که در دو عالم نی درد و درد ماند

 

843

در عشق زنده باید کز مرده هیچ ناید                            دانی که کیست زنده آن کو ز عشق زاید

گرمی شیر غران تیزی تیغ بران                                 نری جمله نران با عشق کند آید

در راه رهزنانند وین همرهان زنانند                            پای نگارکرده این راه را نشاید

طبل غزا برآمد وز عشق لشکر آمد                              کو رستم سرآمد تا دست برگشاید

رعدش بغرد از دل جانش ز ابر قالب                           چون برق بجهد از تن یک لحظه ای نپاید

هرگز چنین سری را تیغ اجل نبرد                               کاین سر ز سربلندی بر ساق عرش ساید

هرگز چنین دلی را غصه فرونگیرد                             غم های عالم او را شادی دل فزاید

دریا پیش ترش رو او ابر نوبهارست                            عالم بدوست شیرین قاصد ترش نماید

شیرش نخواهد آهو آهوی اوست یاهو                            منکر در این چراخور بسیار ژاژ خاید

در عشق جوی ما را در ما بجوی او را                         گاهی منش ستایم گاه او مرا ستاید

تا چون صدف ز دریا بگشاید او دهانی                          دریای ما و من را چون قطره دررباید

 

844

گر ساعتی ببری ز اندیشه ها چه باشد                           غوطی خوری چو ماهی در بحر ما چه باشد

ز اندیشه ها نخسپی ز اصحاب کهف باشی                      نوری شوی مقدس از جان و جا چه باشد

آخر تو برگ کاهی ما کهربای دولت                             زین کاهدان بپری تا کهربا چه باشد

صد بار عهد کردی کاین بار خاک باشم                         یک بار پاس داری آن عهد را چه باشد

تو گوهری نهفته در کاه گل گرفته                                گر رخ ز گل بشویی ای خوش لقا چه باشد

از پشت پادشاهی مسجود جبرئیلی                               ملک پدر بجویی ای بی نوا چه باشد

ای اولیای حق را از حق جدا شمرده                             گر ظن نیک داری بر اولیا چه باشد

جزوی ز کل بمانده دستی ز تن بریده                            گر زین سپس نباشی از ما جدا چه باشد

بی سر شوی و سامان از کبر و حرص خالی                   آنگه سری برآری از کبریا چه باشد

از ذکر نوش شربت تا وارهی ز فکرت                         در جنگ اگر نپیچی ای مرتضا چه باشد

بس کن که تو چو کوهی در کوه کان زر جو                    که را اگر نیاری اندر صدا چه باشد

 

845

مرغی که ناگهانی در دام ما درآمد                               بشکست دام ها را بر لامکان برآمد

از باده گزافی شد صاف صاف صافی                           وز درد هر دو عالم جوشید و بر سر آمد

جان را چو شست از گل معراج برشد آن دل                    آن جا چو کرد منزل آن جاش خوشتر آمد

در عالم طراوت او یافت بس حلاوت                            وز وصف لاله رویان رویش مزعفر آمد

زان ماه هر که ماند وین نقش را نخواند                         در نقش دین بماند والله که کافر آمد

ز اوصاف خود گذشتم وز خود برهنه گشتم                      زیرا برهنگان را خورشید زیور آمد

الله اکبر تو خوش نیست با سر تو                                این سر چو گشت قربان الله اکبر آمد

هر جان باملالت دورست از این جلالت                         چون عشق با ملولی کشتی و لنگر آمد

ای شمس حق تبریز دل پیش آفتابت                              در کم زنی مطلق از ذره کمتر آمد

 

846

بیمار رنج صفرا ذوق شکر نداند                                 هر سنگ دل در این ره قلب از گهر نداند

هر عنکبوت جوله در تار و پود آن چه                          از ذوق صنعت خود ذوق دگر نداند

وان کو ز چه برافتد در جام و ساغر افتد                        مستیش در سر افتد پا را ز سر نداند

 

847

پیمانه ایست این جان پیمانه این چه داند                         از پاک می پذیرد در خاک می رساند

در عشق بی قرارش بنمودنست کارش                           از عرش می ستاند بر فرش می فشاند

باری نبود آگه زین سو که می رساند                            ای کاش آگهستی زان سو که می ستاند

خاک از نثار جان ها تابان شده چو کان ها                     کو خاک را زبان ها تا نکته ای جهاند

تا دم زند ز بیشه زان بیشه همیشه                               کان بیشه جان ما را پنهان چه می چراند

این جا پلنگ و آهو نعره زنان که یا هو                         ای آه را پناه او ما را که می کشاند

شیری که خویش ما را جز شیر خویش ندهد                    شیری که خویش ما را از خویش می رهاند

آن شیر خویش بر ما جلوه کند چو آهو                           ما را به این فریب او تا بیشه می دواند

چون فاتحه دهدمان گاهی فتوح و گه گه                         گر فاتحه شویم او از ناز برنخواند

 

848

از چشم پرخمارت دل را قرار ماند                              وز روی همچو ماهت در مه شمار ماند

چون مطرب هوایت چنگ طرب نوازد                          مر زهره فلک را کی کسب و کار ماند

یغمابک جمالت هر سو که لشکر آرد                            آن سوی شهر ماند آن سو دیار ماند

گلزار جان فزایت بر باغ جان بخندد                             گل ها به عقل باشد یا خار خار ماند

جاسوس شاه عشقت چون در دلی درآید                          جز عشق هیچ کس را در سینه یار ماند

ای شاد آن زمانی کز بخت ناگهانی                              جانت کنار گیرد تن برکنار ماند

چون زان چنان نگاری در سر فتد خماری                      دل تخت و بخت جوید یا ننگ و عار ماند

می خواهم از خدا من تا شمس حق تبریز                        در غار دل بتابد با یار غار ماند

 

849

ای آن که از عزیزی در دیده جات کردند                        دیدی که جمله رفتند تنها رهات کردند

ای یوسف امانت آخر برادرانت                                  بفروختندت ارزان و اندک بهات کردند

آن ها که این جهان را بس بی وفا بدیدند                         راه اختیار کردند ترک حیات کردند

بسیار خصم داری پنهان و می نبینی                             کاین جمله حیله کردی ویشانت مات کردند

شاهان که نابدیدند چون حال تو بدیدند                           از مهر و از عنایت جمله دعات کردند

با ساکنان سینه بنشین که اهل کینه                               مانند طفل دینه بی دست و پات کردند

آن ها نهفتگانند وین ها که اهل رازند                            از رنگ همچو چنگی باری دوتات کردند

اندیشه کن از آن ها کاندیشه هات دانند                           کم جو وفا از این ها چون بی وفات کردند

 

850

یک خانه پر ز مستان مستان نو رسیدند                         دیوانگان بندی زنجیرها دریدند

بس احتیاط کردیم تا نشنوند ایشان                                گویی قضا دهل زد بانگ دهل شنیدند

جان های جمله مستان دل های دل پرستان                      ناگه قفص شکستند چون مرغ برپریدند

مستان سبو شکستند بر خنب ها نشستند                          یا رب چه باده خوردند یا رب چه مل چشیدند

من دی ز ره رسیدم قومی چنین بدیدم                            من خویش را کشیدم ایشان مرا کشیدند

آن را که جان گزیند بر آسمان نشیند                             او را دگر کی بیند جز دیده ها که دیدند

یک ساقیی عیان شد آشوب آسمان شد                            می تلخ از آن زمان شد خیکش از آن دریدند

 

851

ای آنک پیش حسنت حوری قدم دو آید                           در خانه خیالت شاید که غم درآید

ای آنک هر وجودی ز آغاز از تو خیزد                         شاید که با وجودت در ما عدم درآید

ای غم تو جمع می شو کاینک سپاه شادی                        تا کیقباد شادان با صد علم درآید

ای دل مباش غمگین کاینک ز شاه شیرین                       آن چنگ پرنوای خالی شکم درآید

آن ساقی الهی آید ز بزم شاهی                                   وان مطرب معانی اکنون به دم درآید

ای غم چه خیره رویی آخر مرا نگویی                          اندر درم درافتی چون او درم درآید

آخر شوم مسلم از آتش تو ای غم                                 زان کس که جان فزایی او را سلم درآید

 

852

جز لطف و جز حلاوت خود از شکر چه آید                    جز نور بخش کردن خود از قمر چه آید

جز رنگ های دلکش از گلستان چه خیزد                       جز برگ و جز شکوفه از شاخ تر چه آید

جز طالع مبارک از مشتری چه یابی                            جز نقدهای روشن از کان زر چه آید

آن آفتاب تابان مر لعل را چه بخشد                              وز آب زندگانی اندر جگر چه آید

از دیدن جمالی کو حسن آفریند                                   بالله یکی نظر کن کاندر نظر چه آید

ماییم و شور مستی مستی و بت پرستی                          زین سان که ما شدستیم از ما دگر چه آید

مستی و مستتر شو بی زیر و بی زبر شو                       بی خویش و بی خبر شو خود از خبر چه آید

چیزی ز ماست باقی مردانه باش ساقی                          درده می رواقی زین مختصر چه آید

چون گل رویم بیرون با جامه های گلگون                       مجنون شویم مجنون از خواب و خور چه آید

ای شه صلاح دین تو بیرون مشو ز صورت                    بنما فرشتگان را تو کز بشر چه آید

 

853

مر بحر را ز ماهی دایم گزیر باشد                              زیرا به پیش دریا ماهی حقیر باشد

مانند بحر قلزم ماهی نیابی ای جان                              در بحر قلزم حق ماهی کثیر باشد

بحرست همچو دایه ماهی چو شیرخواره                         پیوسته طفل مسکین گریان شیر باشد

با این همه فراغت گر بحر را به ماهی                          میلی بود به رحمت فضل کبیر باشد

وان ماهیی که داند کان بحر طالب اوست                        پایش ز روی نخوت فوق اثیر باشد

آن ماهیی که دریا کار کسی نسازد                               الا که رای ماهی آن را مشیر باشد

گویی ز بس عنایت آن ماهیست سلطان                          وان بحر بی نهایت او را وزیر باشد

گر هیچ کس ز جرات ماهیش خواند او را                       هر قطره ای به قهرش مانند تیر باشد

تا چند رمز گویی رمزت تحیر آرد                               روشنترک بیان کن تا دل بصیر باشد

مخدوم شمس دینست هم سید و خداوند                           کز وی زمین تبریز مشک و عبیر باشد

گر خارهای عالم الطاف او ببینند                                در نرمی و لطافت همچون حریر باشد

جانم مباد هرگز گر جانم از شرابش                             وز مستی جمالش از خود خبیر باشد

 

854

گفتم مکن چنین ها ای جان چنین نباشد                          غم قصد جان ما کرد گفتا خود این نباشد

غم خود چه زهره دارد تا دست و پا برآرد                      چون خرده اش بسوزم گر خرده بین نباشد

غم ترسد و هراسد ما را نکو شناسد                             صد دود از او برآرم گر آتشین نباشد

غم خصم خویش داند هم حد خویش داند                         در خدمت مطیعان جز چون زمین نباشد

چون تو از آن مایی در زهر اگر درآیی                         کی زهر زهره دارد تا انگبین نباشد

در عین دود و آتش باشد خلیل را خوش                         آن را خدای داند هر کس امین نباشد

هر کس که او امین شد با غیب همنشین شد                      هر جنس جنس خود را چون همنشین نباشد

ای دست تو منور چون موسی پیمبر                             خواهم که دست موسی در آستین نباشد

زیرا گل سعادت بی روی تو نروید                               ایاک نعبد ای جان بی نستعین نباشد

 

855

عید آمد و خوش آمد دلدار دلکش آمد                             هر مرده ای ز گوری برجست و پیشش آمد

دل را زبان بباید تا جان به چنگش آرد                          جان پاکشان بیاید کان یار سرکش آمد

جان غرق شهد و شکر از منبع نباتش                           مه در میان خرمن زان ترک مه وش آمد

خاک از فروغ نفخش قبله فرشته آمد                             کآب از جوار آتش همطبع آتش آمد

جان و دل فرشته جفت هوای حق شد                            گردون فرشتگان را زان روی مفرش آمد

نر باش و صیقلی کن دل را و نقش برخوان                     بی نقش و بی جهات این شش سو منقش آمد

آن لعل را در آخر در جیب خویش یابی                         بر جیب پاک جیبان نورش مر شش آمد

ز افیون شربت او سرمست خفت بدعت                          ز استون رحمت او دولت منعش آمد

ای هوشمند گوشی کو را کشید دستش                            وی روسپید رویی کز وی مخمش آمد

خاموش پنج نوبت مشنو ز آسمانی                               کان آسمان برون این پنج و این شش آمد

 

856

برجه ز خواب و بنگر نک روز روشن آمد                     دل را ز خواب برکن هنگام رفتن آمد

تا کی اشارت آید تو ناشنوده آری                                ترسم که عشق گوید کاین خواجه کودن آمد

رفتند خوشه چینان وین خوشه چین نشسته                       کز ثقل و از گرانی چون تل خرمن آمد

 

857

گفتی که در چه کاری با تو چه کار ماند                         کاری که بی تو گیرم والله که زار ماند

گر خمر خلد نوشم با جام های زرین                            جمله صداع گردد جمله خمار ماند

در کارگاه عشقت بی تو هر آنچ بافم                             والله نه پود ماند والله نه تار ماند

تو جوی بی کرانی پیشت جهان چو پولی                        حاشا که با چنین جو بر پل گذار ماند

عالم چهار فصلست فصلی خلاف فصلی                         با جنگ چار دشمن هرگز قرار ماند

پیش آ بهار خوبی تو اصل فصل هایی                           تا فصل ها بسوزد جمله بهار ماند

 

858

وقتی خوشست ما را لابد نبید باید                                وقتی چنین به جانی جامی خرید باید

ما را نبید و باده از خم غیب آید                                  ما را مقام و مجلس عرش مجید باید

هر جا فقیر بینی با وی نشست باید                               هر جا زحیر بینی از وی برید باید

بگریز از آن فقیری کو بند لوت باشد                            ما را فقیر معنی چون بایزید باید

از نور پاک چون زاد او باز پاک خواهد                        و آنک از حدث بزاید او را پلید باید

اما چو قلب و نیکو ماننده اند با هم                               پیش چراغ یزدان آن را گزید باید

بر دل نهاد قفلی یزدان و ختم کردش                             از بهر فتح این در در غم طپید باید

سگ چون به کوی خسبد از قفل در چه باکش                   اصحاب خانه ها را فتح کلید باید

سالی دو عید کردن کار عوام باشد                               ما صوفیان جان را هر دم دو عید باید

جان گفت من مریدم زاینده جدیدم                                 زایندگان نو را رزق جدید باید

ما را از آن مفازه عیشیست تازه تازه                            آن را که تازه نبود او را قدید باید

ای آمده چو سردان اندر سماع مردان                            زنده ز شخص مرده آخر بدید باید

گر زانک چوب خشکی جز ز آتشی نخنبی                      ور زانک شاخ سبزی آخر خمید باید

آن ذوق را گرفتم پستان مادر آمد                                 بنهاد در دهانت آخر مکید باید

خامش که در فصاحت عمر عزیز بردی                         در روضه خموشان چندی چرید باید

ای شمس حق تبریز در گفتنم کشیدی                             روزی دو در خموشی دم درکشید باید

 

859

نی دیده هر دلی را دیدار می نماید                               نی هر خسیس را شه رخسار می نماید

الا حقیر ما را الا خسیس ما را                                   کز خار می رهاند گلزار می نماید

دود سیاه ما را در نور می کشاند                                 زهد قدیم ما را خمار می نماید

هرگز غلام خود را نفروشد و نبخشد                             تا چیست اینک او را بازار می نماید

شیریست پور آدم صندوق عالم اندر                              صندوق درشدست او بیمار می نماید

روزی که او بغرد صندوق را بدرد                              کاری نماید اکنون بی کار می نماید

صدیق با محمد بر هفت آسمانست                                هر چند کو به ظاهر در غار می نماید

یکیست عشق لیکن هر صورتی نماید                            وین احولان خس را دوچار می نماید

جمله گلست این ره گر ظاهرش چو خارست                    نور از درخت موسی چون نار می نماید

آب حیات آمد وین بانگ سیلابست                                گفتار نیست لیکن گفتار می نماید

سوگند خورده بودم کز دل سخن نگویم                           دل آینه ست و رو را ناچار می نماید

شمس الحقی که نورش بر آینه ست تابان                        در جنبش این و آن را دیوار می نماید

هر طبله که گشایم زان قند بی کرانست                          کان را به نوع دیگر عطار می نماید

 

860

ای دل اگر کم آیی کارت کمال گیرد                              مرغت شکار گردد صید حلال گیرد

مه می دود چو آیی در ظل آفتابی                                بدری شود اگر چه شکل هلال گیرد

در دل مقام سازد همچون خیال آن کس                          کاندر ره حقیقت ترک خیال گیرد

کو آن خلیل گویا وجهت وجه حقا                                 وان جان گوشمالی کو پای مال گیرد

این گنده پیر دنیا چشمک زند ولیکن                             مر چشم روشنان را از وی ملال گیرد

گر در برم کشد او از ساحری و شیوه                           اندر برش دل من کی پر و بال گیرد

گلگونه کرده است او تا روی چون گلم را                       بویش تباه گردد رنگش زوال گیرد

رخ بر رخش منه تو تا رویت از شهنشه                        مانند آفتابی نور جلال گیرد

چه جای آفتابی کز پرتو جمالش                                  صد آفتاب و مه را بر چرخ حال گیرد

شویان اولینش بنگر که در چه حالند                             آن کاین دلیل داند نی آن دلال گیرد

ای صد هزار عاقل او در جوال کرده                            کو عقل کاملی تا ترک جوال گیرد

خطی نوشت یزدان بر خد خوش عذاران                        کز خط سیه تر است او کاین خط و خال گیرد

از ابر خط برون آ وز خال و عم جدا شو                       تا مه ز طلعت تو هر شام فال گیرد

 

861

لطفی نماند کان صنم خوش لقا نکرد                             ما را چه جرم اگر کرمش با شما نکرد

تشنیع می زنی که جفا کرد آن نگار                              خوبی که دید در دو جهان کو جفا نکرد

عشقش شکر بس است اگر او شکر نداد                         حسنش همه وفاست اگر او وفا نکرد

بنمای خانه ای که از او نیست پرچراغ                          بنمای صفه ای که رخش پرصفا نکرد

این چشم و آن چراغ دو نورند هر یکی                          چون آن به هم رسید کسیشان جدا نکرد

چون روح در نظاره فنا گشت این بگفت                         نظاره جمال خدا جز خدا نکرد

هر یک از این مثال بیانست و مغلطه است                      حق جز ز رشک نام رخش والضحی نکرد

خورشیدروی مفخر تبریز شمس دین                             بر فانیی نتافت که آن را بقا نکرد

 

862

قومی که بر براق بصیرت سفر کنند                             بی ابر و بی غبار در آن مه نظر کنند

در دانه های شهوتی آتش زنند زود                              وز دامگاه صعب به یک تک عبر کنند

از خارخار این گر طبع آن طرف روند                         بزم و سرای گلشن جای دگر کنند

بر پای لولیان طبیعت نهند بند                                    شاهان روح زو سر از این کوی درکنند

پای خرد ببسته و اوباش نفس را                                 دستی چنین گشاده که تا شور و شر کنند

اجزای ما بمرده در این گورهای تن                             کو صور عشق تا سر از این گور برکنند

مسیست شهوت تو و اکسیر نور عشق                           از نور عشق مس وجود تو زر کنند

انصاف ده که با نفس گرم عشق او                               سردا جماعتی که حدیث هنر کنند

چون صوفیان گرسنه در مطبخ خرد                             آیند و زله های گران مایه جز کنند

زاغان طبع را تو ز مردار روزه ده                             تا طوطیان شوند و شکار شکر کنند

در ظل میرآب حیات شکرمزاج                                  شاید که آتشان طبیعت شرر کنند

از رشک نورها است که عقل کمال را                          از غیرت ملاحت او کور و کر کنند

جز حق اگر به دیدن او غمزه ای کند                            آن دیده را به مهر ابد بی خبر کنند

فخر جهان و دیده تبریز شمس دین                               کاجزای خاک از گذرش زیب و فر کنند

اندر فضای روح نیابند مثل او                                    گر صد هزار بارش زیر و زبر کنند

خالی مباد از سر خورشید سایه اش                              تا روز را به دور حوادث سپر کنند

 

863

آتش پریر گفت نهانی به گوش دود                               کز من نمی شکیبد و با من خوش است عود

قدر من او شناسد و شکر من او کند                              کاندر فنای خویش بدیدست عود سود

سر تا به پای عود گره بود بند بند                                اندر گشایش عدم آن عقدها گشود

ای یار شعله خوار من اهلا و مرحبا                             ای فانی و شهید من و مفخر شهود

بنگر که آسمان و زمین رهن هستی اند                          اندر عدم گریز از این کور و زان کبود

هر جان که می گریزد از فقر و نیستی                          نحسی بود گریزان از دولت و سعود

بی محو کس ز لوح عدم مستفید نیست                           صلحی فکن میان من و محو ای ودود

آن خاک تیره تا نشد از خویشتن فنا                              نی در فزایش آمد و نی رست از رکود

تا نطفه نطفه بود و نشد محو از منی                             نی قد سرو یافت نه زیبایی خدود

در معده چون بسوزد آن نان و نان خورش                      آن گاه عقل و جان شود و حسرت حسود

سنگ سیاه تا نشد از خویشتن فنا                                 نی زر و نقره گشت و نی ره یافت در نقود

خواریست و بندگیست پس آنگه شهنشهیست                     اندر نماز قامه بود آنگهی قعود

عمری بیازمودی هستی خویش را                                یک بار نیستی را هم باید آزمود

طاق و طرنب فقر و فنا هم گزاف نیست                         هر جا که دود آمد بی آتشی نبود

گر نیست عشق را سر ما و هوای ما                            چون از گزافه او دل و دستار ما ربود

عشق آمدست و گوش کشانمان همی کشد                        هر صبح سوی مکتب یوفون بالعهود

از چشم مومن آب ندم می کند روان                              تا سینه را بشوید از کینه و جحود

تو خفته ای و آب خضر بر تو می زند                           کز خواب برجه و بستان ساغر خلود

باقیش عشق گوید با تو نهان ز من                               ز اصحاب کهف باش هم ایقاظ و رقود

 

864

بلبل نگر که جانب گلزار می رود                                گلگونه بین که بر رخ گلنار می رود

میوه تمام گشته و بیرون شده ز خویش                           منصوروار خوش به سر دار می رود

اشکوفه برگ ساخته نهر نثار شاه                                کاندر بهار شاه به ایثار می رود

آن لاله ای چو راهب دل سوخته بدرد                            در خون دیده غرق به کهسار می رود

نه ماه خار کرد فغان در وفای گل                                گل آن وفا چو دید سوی خار می رود

ماندست چشم نرگس حیران به گرد باغ                          کاین جا حدیث دیده و دیدار می رود

آب حیات گشته روان در بن درخت                              چون آتشی که در دل احرار می رود

هر گلرخی که بود ز سرما اسیر خاک                           بر عشق گرمدار به بازار می رود

اندر بهار وحی خدا درس عام گفت                              بنوشت باغ و مرغ به تکرار می رود

این طالبان علم که تحصیل کرده اند                              هر یک گرفته خلعت و ادرار می رود

گویی بهار گفت که الله مشتریست                                گل جندره زده به خریدار می رود

گل از درون دل دم رحمان فزون شنید                           زودتر ز جمله بی دل و دستار می رود

دل در بهار بیند هر شاخ جفت یار                               یاد آورد ز وصل و سوی یار می رود

ای دل تو مفلسی و خریدار گوهری                              آن جا حدیث زر به خروار می رود

نی نی حدیث زر به خروار کی کنند                             کان جا حدیث جان به انبار می رود

این نفس مطمانه خموشی غذای اوست                           وین نفس ناطقه سوی گفتار می رود

 

865

جانا بیار باده که ایام می رود                                    تلخی غم به لذت آن جام می رود

جامی که عقل و روح حریف و جلیس اوست                    نی نفس کوردل که سوی دام می رود

با جام آتشین چو تو از در درآمدی                               وسواس و غم چو دود سوی بام می رود

گر بر سرت گلست مشویش شتاب کن                           بر آب و گل بساز که هنگام می رود

آن چیز را بجوش که او هوش می برد                           وان خام را بپز که سخن خام می رود

زان باده داده ای تو به خورشید و ماه و چرخ                   هر یک بدان نشاط چنین رام می رود

والله که ذره نیز از آن جام بیخودست                            از کرم مست گشته به اکرام می رود

آرام بخش جان را زان می که از تفش                           صبر و قرار و توبه و آرام می رود

چون بوی وی رسد به خماران بود چنانک                      آن مادر رحیم بر ایتام می رود

امروز خاک جرعه می سیر سیر خورد                         خورشیدوار جام کرم عام می رود

سوی کشنده آید کشته چنانک زود                                خون از بدن به شیشه حجام می رود

چون کعبه که رود به در خانه ولی                               این رحمت خدای به ارحام می رود

تا مست نیست از همه لنگان سپس ترست                       در بیخودی به کعبه به یک گام می رود

تا باخودست راز نهان دارد از ادب                              چون مست شد چه چاره که خودکام می رود

خاموش و نام باده مگو پیش مرد خام                            چون خاطرش به باده بدنام می رود

 

866

چندان حلاوت و مزه و مستی و گشاد                            در چشم های مست تو نقاش چون نهاد

چشم تو برگشاید هر دم هزار چشم                               زیرا مسیح وار خدا قدرتش بداد

وان جمله چشم ها شده حیران چشم او                           کان چشمشان بصارت نو از چه راه داد

گفتم به آسمان که چنین ماه دیده ای                               سوگند خورد و گفت مرا نیست هیچ یاد

اکنون ببند دو لب و آن چشم برگشا                               دیگر سخن مگوی اگر هست اتحاد

 

867

چندان حلاوت و مزه و مستی و گشاد                            در چشم های مست تو نقاش چون نهاد

چشمت بیافرید به هر دم هزار چشم                              زیرا خدا ز قدرت خود قدرتش بداد

وان جمله چشم ها شده حیران چشم تو                           که صد هزار رحمت بر چشم هات باد

بر تخت سلطنت بنشستست چشم تو                              هر جان که دید چشم تو را گفت داد داد

گفتم که چشم چرخ چنین چشم هیچ دید                           سوگند خورد و گفت مرا نیست هیچ یاد

 

868

به حرم به خود کشید و مرا آشنا ببرد                            یک یک برد شما را آنک مرا ببرد

آن را که بود آهن آهن ربا کشید                                  وان را که بود برگ کهی کهربا ببرد

قانون لنگری به ثری گشت منجذب                               عیسی مهتری را جذب سما ببرد

هر حس معنوی را در غیب درکشید                             هر مس اسعدی را هم کیمیا ببرد

از غارت فنا و اجل ایمنست و دور                              آن کس که رخت خویش سوی انبیا ببرد

آن چشم نیک را نرسد هیچ چشم بد                              کو شمع حسن را ز ملاء در خلاء ببرد

ما از قضا به قاضی حاجت گریختیم                             کآنچ از قضا رسید به طالب قضا ببرد

این ها گذشت ای خنک آن دل که ناگهش                        حسن و جمال آن مه نیکولقا ببرد

 

869

خیاط روزگار به بالای هیچ مرد                                 پیراهنی ندوخت که آن را قبا نکرد

بنگر هزار گول سلیم اندر این جهان                             دامان زر دهند و خرند از بلیس درد

گل های رنگ رنگ که پیش تو نقل هاست                      تو می خوری از آن و رخت می کنند زرد

ای مرده را کنار گرفته که جان من                              آخر کنار مرده کند جان و جسم سرد

خود با خدای کن که از این نقش های دیو                       خواهی شدن به وقت اجل بی مراد فرد

پاها مکش دراز بر این خوش بساط خاک                       کاین بستریست عاریه می ترس از نورد

مفکن گزافه مهره در این طاس روزگار                         پرهیز از آن حریف که هست اوستاد نرد

منگر به گرد تن بنگر در سوار روح                            می جو سوار را به نظر در میان گرد

رخسارها چون گل لابد ز گلشنیست                              گلزار اگر نباشد پس از کجاست ورد

سیب زنخ چو دیدی می دان درخت سیب                        بهر نمونه آمد این نیست بهر خورد

همت بلند دار که با همت خسیس                                 چاوش پادشاه براند تو را که برد

خاموش کن ز حرف و سخن بی حروف گوی                   چون ناطقه ملایکه بر سقف لاجورد

 

870

چشمم همی پرد مگر آن یار می رسد                            دل می جهد نشانه که دلدار می رسد

این هدهد از سپاه سلیمان همی پرد                               وین بلبل از نواحی گلزار می رسد

جامی بخر به جانی ور زانک مفلسی                            بفروش خویش را که خریدار می رسد

آن گوش انتظار خبر نوش می کند                               وان چشم اشکبار به دیدار می رسد

آن دل که پاره پاره شد و پاره هاش خون                       آن پاره پاره رفته به یک بار می رسد

قد چو چنگ را که دلش تار تار شد                              نک زخمه نشاط به هر تار می رسد

آن خارخار باغ و تقاضاش رد نشد                              گل های خوش عذار سوی خار می رسد

آن زینهار گفتن عاشق تهی نبود                                  اینک سپاه وصل به زنهار می رسد

نک طوطیان عشق گشادند پر و بال                             کز سوی مصر قند به قنطار می رسد

شهر ایمنست جمله دزدان گریختند                               از بیم آنک شحنه قهار می رسد

چندین هزار جعفر طرار شب گریخت                           کآمد خبر که جعفر طیار می رسد

فاش و صریح گو که صفات بشر گریخت                       زیرا صفات خالق جبار می رسد

ای مفلسان باغ خزان راهتان بزد                                سلطان نوبهار به ایثار می رسد

در خامشیست تابش خورشید بی حجاب                          خاموش کاین حجاب ز گفتار می رسد

 

871

آمد بهار خرم و رحمت نثار شد                                  سوسن چو ذوالفقار علی آبدار شد

اجزای خاک حامله بودند از آسمان                               نه ماه گشت حامله زان بی قرار شد

گلنار پرگره شد و جوبار پرزره                                 صحرا پر از بنفشه و که لاله زار شد

اشکوفه لب گشاد که هنگام بوسه گشت                           بگشاد سر و دست که وقت کنار شد

گلزار چرخ چونک گلستان دل بدید                              در رو کشید ابر و ز دل شرمسار شد

آن خار می گریست که ای عیب پوش خلق                      شد مستجاب دعوت او گلعذار شد

شاه بهار بست کمر را به معذرت                                هر شاخ و هر درخت از او تاجدار شد

هر چوب در تجمل چون بزم میر گشت                          گر در دو دست موسی یک چوب مار شد

زنده شدند بار دگر کشتگان دی                                   تا منکر قیامت بی اعتبار شد

اصحاب کهف باغ ز خواب اندرآمدند                            چون لطف روح بخش خدا یار غار شد

ای زنده گشتگان به زمستان کجا بدیت                           آن سو که وقت خواب روان را مطار شد

آن سو که هر شبی بپرد این حواس و روح                      آن سو که هر شبی نظر و انتظار شد

مه چون هلال بود سفر کرد آن طرف                            بدری منور آمد و شمع دیار شد

این پنج حس ظاهر و پنج دگر نهان                              لنگ و ملول رفت و سحر راهوار شد

بربند این دهان و مپیمای باد بیش                                کز باد گفت راه نظر پرغبار شد

 

872

این عشق جمله عاقل و بیدار می کشد                            بی تیغ می برد سر و بی دار می کشد

مهمان او شدیم که مهمان همی خورد                             یار کسی شدیم که او یار می کشد

چون یوسفی بدید چو گرگان همی درد                           چون مومنی بدید چو کفار می کشد

ما دل نهاده ایم که دلداریی کند                                    یا گر کشد به رحم و به هنجار می کشد

نی نی که کشته را دم او جان همی دهد                          گر چه به غمزه عاشق بسیار می کشد

هل تا کشد تو را نه که آب حیات اوست                         تلخی مکن که دوست عسل وار می کشد

همت بلند دار که آن عشق همتی                                  شاهان برگزیده و احرار می کشد

ما چون شبیم ظل زمین و وی آفتاب                             شب را به تیغ صبح گهردار می کشد

زنگی شب ببرد چو طرار عقل ما                               شحنه صبوح آمد و طرار می کشد

شب شرق تا به غرب گرفته سپاه زنگ                          رومی روزشان به یکی بار می کشد

حاصل مرا چو بلبل مستی ز گلشنیست                           چون بلبلم جدایی گلزار می کشد

 

873

خفته نمود دلبر گفتم ز باغ زود                                   شفتالوی بدزدم او خود نخفته بود

خندید و گفت روبه آخر به زیرکی                               از دست شیر صید کجا سهل درربود

مر ابر را که دوشد و آن جا که دررسد                          الا مگر که ابر نماید به خویش جود

معدوم را کجاست به ایجاد دست و پا                            فضل خدای بخشد معدوم را وجود

معدوم وار بنشین زیرا که در نماز                               داد سلام نبود الا که در قعود

بر آتش آب چیره بود از فروتنی                                 کآتش قیام دارد و آبست در سجود

چون لب خموش باشد دل صدزبان شود                          خاموش چند چند بخواهیش آزمود

 

874

امروز مرده بین که چه سان زنده می شود                      آزاد سرو بین که چه سان بنده می شود

پوسیده استخوان و کفن های مرده بین                           کز روح و علم و عشق چه آکنده می شود

آن حلق و آن دهان که دریدست در لحد                          چون عندلیب مست چه گوینده می شود

آن جان به شیشه ای که ز سوزن همی گریخت                 جان را به تیغ عشق فروشنده می شود

بسیار دیده ای که بجوشد ز سنگ آب                            از شهد شیر بین که چه جوشنده می شود

امروز کعبه بین که روان شد به سوی حاج                      کز وی هزار قافله فرخنده می شود

امروز غوره بین که شکر بست از نشاط                        امروز شوره بین که چه روینده می شود

می خند ای زمین که بزادی خلیفه ای                            کز وی کلوخ و سنگ تو جنبنده می شود

غم مرد و گریه رفت بقای من و تو باد                          هر جا که گریه ایست کنون خنده می شود

آن گلشنی شکفت که از فر بوی او                               بی داس و تیش خار تو برکنده می شود

پاینده گشت خضر که آب حیات دید                              پاینده گشت و دید که پاینده می شود

پاینده عمر باد روان لطیف ما                                    جان را بقاست تن چو قبا ژنده می شود

خاموش و خوش بخسپ در این خرمن شکر                    زیرا شکر به گفت پراکنده می شود

من خامشم ولیک ز هیهای طوطیان                              هم نیشکر ز لطف خروشنده می شود

 

875

گر عید وصل تست منم خود غلام عید                           بهر تست خدمت و سجده و سلام عید

تا نام تو شنیدم شد سرد بر دلم                                    از غایت حلاوت نام تو نام عید

ای شاد آن زمان که درآید وصال تو                             تا ما ز گنج وصل تو بدهیم وام عید

تا آفتاب چهره زیبات دررسید                                    صبحی شود ز صبح جمال تو شام عید

در یمن و در سعادت و در بخت و در صفا                      ای پرتو خیال تو بوده امام عید

ای سجده ها به پیش درت واجبات عید                          وی دیده خویشتن ز تو قایم خرام عید

جام شراب وصل تو پر کن ز فضل خود                        تا کام جان روا شود از جام و کام عید

اندر رکاب تو چو روان ها روا شوند                            در وی کجا رسد به دو صد سال گام عید

آمد ز گرد راه تو این عید و مژده داد                            جانم دوید پیش و گرفته لگام عید

دانست کز خدیو اجل شمس دین بود                              این فرو این جلالت و این لطف عام عید

لیکن کجاست فر و جمال تو بی نظیر                            خود کی شوند دلشدگان تو رام عید

تبریز با شراب چنان صدر نامدار                               بر تو حرام باشد بی شبهه تو جام عید

 

876

تا چند خرقه بردرم از بیم و از امید                              درده شراب و واخرام از بیم و از امید

پیش آر جام آتش اندیشه سوز را                                 کاندیشه هاست در سرم از بیم و از امید

کشتی نوح را که ز طوفان امان ماست                          بنما که زیر لنگرم از بیم و از امید

آن زر سرخ و نقد طرب را بده که من                          رخسارزرد چون زرم از بیم و از امید

در حلقه ز آنچ دادی در حلق من بریز                           کآخر چو حلقه بر درم از بیم و از امید

بار دگر به آب ده این رنگ و بوی را                           کاین دم به رنگ دیگرم از بیم و از امید

ز آبی که آب کوثر اندر هوای اوست                             کاندر هوای کوثرم از بیم و از امید

در عین آتشم چو خلیلم فرست آب                                کآزر مثال بتگرم از بیم و از امید

کوری چشم بد تو ز چشمم نهان مشو                             کز چشم ها نهانترم از بیم و از امید

در آفتاب روی خودم دار زانک من                              مانند این غزل ترم از بیم و از امید

 

877

امسال بلبلان چه خبرها همی دهند                               یا رب به طوطیان چه شکرها همی دهند

در باغ ها درآی تو امسال و درنگر                              کان شاخه های خشک چه برها همی دهند

مقراض در میان نه و خلعت همی برند                          وان را که تاج رفت کمرها همی دهند

بی منت کسی همه بر نقره می زنند                              بی زحمت مصادره زرها همی دهند

هر دل که تشنه ست به دریا همی برند                           وان را که گوهرست گهرها همی دهند

این تحفه دیده اند که عشاق روزگار                              تا برشمار موی تو سرها همی دهند

این نور دیده اند که دیوانگان راه                                 سودا همی خرند و هنرها همی دهند

 

878

صحرا خوشست لیک چو خورشید فر دهد                       بستان خوشست لیک چو گلزار بر دهد

خورشید دیگریست که فرمان و حکم او                          خورشید را برای مصالح سفر دهد

بوسه به او رسد که رخش همچو زر بود                        او را نمی رسد که رود مال و زر دهد

بنگر به طوطیان که پر و بال می زنند                          سوی شکرلبی که به ایشان شکر دهد

هر کس شکرلبی بگزیده ست در جهان                          ما را شکرلبیست که چیزی دگر دهد

ما را شکرلبیست شکرها گدای اوست                            ما را شهنشهیست که ملک و ظفر دهد

همت بلند دار اگر شاه زاده ای                                   قانع مشو ز شاه که تاج و کمر دهد

برکن تو جامه ها و در آب حیات رو                            تا پاره های خاک تو لعل و گهر دهد

بگریز سوی عشق و بپرهیز از آن بتی                          کو دلبری نماید و خون جگر دهد

در چشم من نیاید خوبی هیچ خوب                               نقاش جسم جان را غیبی صور دهد

کی آب شور نوشد با مرغ های کور                             آن مرغ را که عقل ز کوثر خبر دهد

خود پر کند دو دیده ما را به حسن خویش                       گر ماه آن ببیند در حال سر دهد

در دیده گدای تو آید نگار خاک                                   حاشا ز دیده ای که خدایش نظر دهد

خامش ز حرف گفتن تا بوک عقل کل                            ما را ز عقل جزوی راه و عبر دهد

 

879

صبح آمد و صحیفه مصقول برکشید                              وز آسمان سپیده کافور بردمید

صوفی چرخ خرقه و شال کبود خویش                           تا جایگاه ناف به عمدا فرودرید

رومی روز بعد هزیمت چو دست یافت                          از تخت ملک زنگی شب را فروکشید

زان سو که ترک شادی و هندوی غم رسید                      آمد شدیست دایم و راهیست ناپدید

یا رب سپاه شاه حبش تا کجا گریخت                            ناگه سپاه قیصر روم از کجا رسید

زین راه نابدید معما کی بو برد                                   آنک از شراب عشق ازل خورد یا چشید

حیران شدست شب که کی رویش سیاه کرد                      حیران شدست روز که خوبش که آفرید

حیران شده زمین که چو نیمیش شد گیاه                         نیمی دگر چرنده شد و زان همی چرید

نیمیش شد خورنده و نیمیش خوردنی                             نیمی حریص پاکی و نیمی دگر پلید

شب مرد و زنده گشت حیاتست بعد مرگ                        ای غم بکش مرا که حسینم توی یزید

گوهر مزاد کرد که این را کی می خرد                          کس را بها نبود همو خود ز خود خرید

امروز ساقیا همه مهمان تو شدیم                                 هر شام قدر شد ز تو هر روز روز عید

درده ز جام باده که یسقون من رحیق                            کاندیشه را نبرد جز عشرت جدید

رندان تشنه دل چو به اسراف می خورند                        خود را چو گم کنند بیابند آن کلید

پهلوی خم وحدت بگرفته ای مقام                                 با نوح و لوط و کرخی و شبلی و بایزید

خاموش کن که جان ز فرح بال می زند                         تا آن شراب در سر و رگ های جان دوید

 

880

صد مصر مملکت ز تعدی خراب شد                            صد بحر سلطنت ز تطاول سراب شد

صد برج حرص و بخل به خندق دراوفتاد                       صد بخت نیم خواب به کلی به خواب شد

آن شاهراه غیب بر آن قوم بسته بود                             وان ماه زنگ ظلم به زیر حجاب شد

وان چشم کو چو برق همی سوخت خلق را                      در نوحه اوفتاد و به گریه سحاب شد

وان دل که صد هزار دل از وی کباب بود                       در آتش خدای کنون او کباب شد

ای شاد آن کسی که از این عبرتی گرفت                        او را از این سیاست شه فتح باب شد

چون روز گشت و دید که او شب چه کرده بود                  سودش نداشت سخره صد اضطراب شد

چون بخت روسپید شب اندر دعا گذار                           زیرا دعای نوح به شب مستجاب شد

 

881

آه که بار دگر آتش در من فتاد                                    وین دل دیوانه باز روی به صحرا نهاد

آه که دریای عشق بار دگر موج زد                              وز دل من هر طرف چشمه خون برگشاد

آه که جست آتشی خانه دل درگرفت                              دود گرفت آسمان آتش من یافت باد

آتش دل سهل نیست هیچ ملامت مکن                            یا رب فریاد رس ز آتش دل داد داد

لشکر اندیشه ها می رسد از بیشه ها                             سوی دلم طلب طلب وز غم من شاد شاد

ای دل روشن ضمیر بر همه دل ها امیر                         صبر گزیدی و یافت جان تو جمله مراد

چشم همه خشک و تر مانده در همدگر                           چشم تو سوی خداست چشم همه بر تو باد

دست تو دست خدا چشم تو مست خدا                            بر همه پاینده باد سایه رب العباد

ناله خلق از شماست آن شما از کجاست                         این همه از عشق زاد عشق عجب از چه زاد

شمس حق دین تویی مالک ملک وجود                           ای که ندیده چو تو عشق دگر کیقباد

 

882

جامه سیه کرد کفر نور محمد رسید                              طبل بقا کوفتند ملک مخلد رسید

روی زمین سبز شد جیب درید آسمان                            بار دگر مه شکافت روح مجرد رسید

گشت جهان پرشکر بست سعادت کمر                           خیز که بار دگر آن قمرین خد رسید

دل چو سطرلاب شد آیت هفت آسمان                            شرح دل احمدی هفت مجلد رسید

عقل معقل شبی شد بر سلطان عشق                              گفت به اقبال تو نفس مقید رسید

پیک دل عاشقان رفت به سر چون قلم                           مژده همچون شکر در دل کاغد رسید

چند کند زیر خاک صبر روان های پاک                         هین ز لحد برجهید نصر موید رسید

طبل قیامت زدند صور حشر می دمد                             وقت شد ای مردگان حشر مجدد رسید

بعثر ما فی القبور حصل ما فی الصدور                          آمد آواز صور روح به مقصد رسید

دوش در استارگان غلغله افتاده بود                               کز سوی نیک اختران اختر اسعد رسید

رفت عطارد ز دست لوح و قلم درشکست                       در پی او زهره جست مست به فرقد رسید

قرص قمر رنگ ریخت سوی اسد می گریخت                  گفتم خیرست گفت ساقی بیخود رسید

عقل در آن غلغله خواست که پیدا شود                           کودک هم کودکست گو چه به ابجد رسید

خیز که دوران ماست شاه جهان آن ماست                       چون نظرش جان ماست عمر موبد رسید

ساقی بی رنگ و لاف ریخت شراب از گزاف                  رقص جمل کرد قاف عیش ممدد رسید

باز سلیمان روح گفت صلای صبوح                             فتنه بلقیس را صرح ممرد رسید

رغم حسودان دین کوری دیو لعین                               کحل دل و دیده در چشم مرمد رسید

از پی نامحرمان قفل زدم بر دهان                               خیز بگو مطربا عشرت سرمد رسید

 

883

جان من و جان تو بود یکی ز اتحاد                             این دو که هر دو یکیست جز که همان یک مباد

فرد چرا شد عدد از سبب خوی بد                               ز آتش بادی بزاد در سر ما رفت باد

گشت جدا موج ها گر چه بد اول یکی                            از سبب باد بود آنک جدایی بزاد

جام دوی درشکن باده مده باد را                                 چون دو شود پادشاه شهر رود در فساد

روز فضیلت گرفت زانک یکی شمع داشت                      هر طرفی شب ز عجز شمع و چراغی نهاد

گر چه ز رب العباد هر نفسی رحمتست                         کی بود آن دم که رب ماند و فانی عباد

 

884

پرده دل می زند زهره هم از بامداد                              مژده که آن بوطرب داد طرب ها بداد

بحر کرم کرد جوش پنبه برون کن ز گوش                      آنچ کفش داد دوش ما و تو را نوش باد

عشق همایون پیست خطبه به نام ویست                         از سر ما کم مباد سایه این کیقباد

روی خوشش چون شرار خوی خوشش نوبهار                  وان دگرش زینهار او هو رب العباد

ز اول روز این خمار کرد مرا بی قرار                         می کشدم ابروار عشق تو چون تندباد

دست دل از رنج رست گر چه دلارام مست                     بست سر زلف بست خواجه ببین این گشاد

می کشدم موکشان من ترش و سرگران                          رو که مراد جهان می کشدم بی مراد

عقل بر آن عقل ساز ناز همی کرد ناز                          شکر کز آن گشت باز تا به مقام اوفتاد

پای به گل بوده ام زانک دودل بوده ام                           شکر که دودل نماند یک دله شد دل نهاد

لاف دل از آسمان لاف تن از ریسمان                           بگسلم این ریسمان بازروم در معاد

دلبر روز الست چیز دگر گفت پست                             هیچ کسی هست کو آرد آن را به یاد

گفت به تو تاختم بهر خودت ساختم                               ساخته خویش را من ندهم در مزاد

گفتم تو کیستی گفت مراد همه                                     گفتم من کیستم گفت مراد مراد

مفتعلن فاعلات رفته بدم از صفات                               محو شده پیش ذات دل به سخن چون فتاد

داد دل و عقل و جان مفخر تبریزیان                             از مدد این سه داد یافت زمانه سداد

 

885

بار دگر آمدیم تا شود اقبال شاد                                   دولت بار دگر در رخ ما رو گشاد

سرمه کشید این جهان باز ز دیدار ما                            گشت جهان تازه روی چشم بدش دور باد

عشق ز زنجیر خویش جست و خرد را گرفت                  عقل ز دستان عشق ناله کنان داد داد

مریم عشق قدیم زاد مسیحی عجب                               داد نیابد خرد چونک چنین فتنه زاد

باز دو صد قرص ماه بر سر آن خوان شکست                  دل چو چنین خوان بدید پای به خون درنهاد

دولت بشتافته ست چون نظرت تافته ست                        تا که بقا یافته ست عاشق کون و فساد

مفخر تبریزیان شمس حق ای خوش نشان                       عالم ای شاه جان بی رخ خوبت مباد

 

886

از رسن زلف تو خلق به جان آمدند                              بهر رسن بازیش لولیکان آمدند

در دل هر لولیی عشق چو استاره ای                            رقص کنان گرد ماه نورفشان آمدند

در هوس این سماع از پس بستان عشق                         سروقدان چون چنار دست زنان آمدند

بین که چه ریسیده ایم دست که لیسیده ایم                        تا که چنین لقمه ها سوی دهان آمدند

لولیکان قنق در کف گوشه تتق                                   وز تتق آن عروس شاه جهان آمدند

شاه که در دولتش هر طرفی شاهدی                             سینه گشاده به ما بهر امان آمدند

شیوه ابرو کند هر نفسی پیش ما                                  گر چه که از تیر غمز سخته کمان آمدند

شب رو و عیار باش بر سر هر کوی از آنک                  زیر لحاف ازل نیک نهان آمدند

جانب تبریز در شمس حقم دیده اند                               ترک دکان خواندند چونک به کان آمدند

 

887

روبهکی دنبه برد شیر مگر خفته بود                            جان نبرد خود ز شیر روبه کور و کبود

قاصد ره داد شیر ور نه کی باور کند                            این چه که روباه لنگ دنبه ز شیری ربود

گوید گرگی بخورد یوسف یعقوب را                             شیر فلک هم بر او پنجه نیارد گشود

هر نفس الهام حق حارس دل های ماست                        از دل ما کی برد میمنه دیو حسود

دست حق آمد دراز با کف حق کژ مباز                          در ره حق هر کی کاشت دانه جو جو درود

هر که تو را کرد خوار رو به خدایش سپار                     هر کی بترساندت روی به حق آر زود

غصه و ترس و بلا هست کمند خدا                              گوش کشان آردت رنج به درگاه جود

یارب و یارب کنان روی سوی آسمان                           آب ز دیده روان بر رخ زردت چو رود

سبزه دمیده ز آب بر دل و جان خراب                           صبح گشاده نقاب ذلک یوم الخلود

گر سر فرعون را درد بدی و بلا                                لاف خدایی کجا دردهدی آن عنود

چون دم غرقش رسید گفت اقل العبید                             کفر شد ایمان و دید چونک بلا رو نمود

رنج ز تن برمدار در تک نیلش درآر                            تا تن فرعون وار پاک شود از جحود

نفس به مصرست امیر در تک نیلست اسیر                     باش بر او جبرئیل دود برآور ز عود

عود بخیلست او بو نرساند به تو                                 راز نخواهد گشا تا نکشد نار و دود

مفخر تبریز گفت شمس حق و دین نهفت                         رو ترش از توست عشق سرکه نشاید فزود

 

888

زهره من بر فلک شکل دگر می رود                            در دل و در دیده ها همچو نظر می رود

چشم چو مریخ او مست ز تاریخ او                              جان به سوی ناوکش همچو سپر می رود

ابروی چون سنبله بی خبرست از مهش                          گر خبرستش چرا فوق قمر می رود

ذره چرا شد سوار بر سر کره هوا                               چون سوی تو آفتاب جمله به سر می رود

آن زحل از ابلهی جست زبردستیی                               غافل از آن کاین فلک زیر و زبر می رود

دل ز شب زلف تو دید رخ همچو روز                          زین شب و روز او نهان همچو سحر می رود

ترک فلک گاو را بر سر گردون ببست                          کرد ندا در جهان کی به سفر می رود

جامه کبود آسمان کرد ز دست قضا                              این قدرش فهم نی کو به قدر می رود

خاک دهان خشک را رعد بشارت دهد                          کابر چو مشک سقا بهر مطر می رود

اختر و ابر و فلک جنی و دیو و ملک                           آخر ای بی یقین بهر بشر می رود

پنبه برون کن ز گوش عقل و بصر را مپوش                   کان صنم حله پوش سوی بصر می رود

نای و دف و چنگ را از پی گوشی زنند                        نقش جهان جانب نقش نگر می رود

آن نظری جو که آن هست ز نور قدیم                           کاین نظر ناریت همچو شرر می رود

جنس رود سوی جنس بس بود این امتحان                       شه سوی شه می رود خر سوی خر می رود

هر چه نهال ترست جانب بستان برند                            خشک چو هیزم شود زیر تبر می رود

آب معانی بخور هر دم چون شاخ تر                            شکر که در باغ عشق جوی شکر می رود

بس کن از این امر و نهی بین که تو نفس حرون                چونش بگویی مرو لنگ بتر می رود

جان سوی تبریز شد در هوس شمس دین                        جان صدفست و سوی بحر گهر می رود

 

889

روی تو چون روی مار خوی تو زهر قدید                      ای خنک آن را که او روی شما را ندید

من شده مهمان تو در چمن جان تو                               پای پر از خار شد دست یکی گل نچید

ای مثل خارپشت گرد تو خار درشت                            خار تو ما را بکشت مار تو ما را گزید

با تو موافق شدم با تو منافق شدم                                 بر دبه عاشق شدم در دبه زیت پلید

 

890

صبحدمی همچو صبح پرده ظلمت درید                          نیم شبی ناگهان صبح قیامت دمید

واسطه ها را برید دید به خود خویش را                         آنچ زبانی نگفت بی سر و گوشی شنید

پوست بدرد ز ذوق عشق چو پیدا شود                           لیک کجا ذوق آن کو کندت ناپدید

فقر ببرده سبق رفته طبق بر طبق                                باز کند قفل را فقر مبارک کلید

کشته شهوت پلید کشته عقلست پاک                              فقر زده خیمه ای زان سوی پاک و پلید

جمله دل عاشقان حلقه زده گرد فقر                              فقر چو شیخ الشیوخ جمله دل ها مرید

چونک به تبریز چشم شمس حقم را بدید                         گفت حقش پر شدی گفت که هل من مزید

 

891

دی شد و بهمن گذشت فصل بهاران رسید                        جلوه گلشن به باغ همچو نگاران رسید

زحمت سرما و دود رفت به کور و کبود                         شاخ گل سرخ را وقت نثاران رسید

باغ ز سرما بکاست شد ز خدا دادخواست                       لطف خدا یار شد دولت یاران رسید

آمد خورشید ما باز به برج حمل                                 معطی صاحب عمل سیم شماران رسید

طالب و مطلوب را عاشق و معشوق را                          همچو گل خوش کنار وقت کناران رسید

بر مثل وام دار جمله به زندان بدند                               زرگر بخشایشش وام گزاران رسید

جمله صحرا و دشت پر ز شکوفه ست و کشت                  خوف تتاران گذشت مشک تتاران رسید

هر چه بمردند پار حشر شدند از بهار                           آمد میر شکار صید شکاران رسید

آن گل شیرین لقا شکر کند از خدا                                بلبل سرمست ما بهر خماران رسید

وقت نشاط ست و جام خواب کنون شد حرام                    اصل طرب ها بزاد شیره فشاران رسید

جام من از اندرون باده من موج خون                            از ره جان ساقی خوب عذاران رسید

 

892

آمد شهر صیام سنجق سلطان رسید                              دست بدار از طعام مایده جان رسید

جان ز قطیعت برست دست طبیعت ببست                       قلب ضلالت شکست لشکر ایمان رسید

لشکر والعادیات دست به یغما نهاد                               ز آتش والموریات نفس به افغان رسید

البقره راست بود موسی عمران نمود                             مرده از او زنده شد چونک به قربان رسید

روزه چو قربان ماست زندگی جان ماست                       تن همه قربان کنیم جان چو به مهمان رسید

صبر چو ابریست خوش حکمت بارد از او                      زانک چنین ماه صبر بود که قرآن رسید

نفس چو محتاج شد روح به معراج شد                           چون در زندان شکست جان بر جانان رسید

پرده ظلمت درید دل به فلک برپرید                              چون ز ملک بود دل باز بدیشان رسید

زود از این چاه تن دست بزن در رسن                          بر سر چاه آب گو یوسف کنعان رسید

عیسی چو از خر برست گشت دعایش قبول                     دست بشو کز فلک مایده و خوان رسید

دست و دهان را بشو نه بخور و نه بگو                         آن سخن و لقمه جو کان به خموشان رسید

 

893

نیک بدست آنک او شد تلف نیک و بد                           دل سبد آمد مکن هر سقطی در سبد

آنک تواضع کند نگذرد از حد خویش                            یابد او هستی باقی بیرون ز حد

وا کن صندوق زر بر سر ایمان فشان                           کآخر صندوق تو نیست یقین جز لحد

تو لحد خویش را پر کن از زر صدق                            پر مکنش از مس شهوت و حرص و حسد

هر چه تو را غیر تو آن بدهد رد کنی                           چون بدهی تو همان دانک شود بر تو رد

قلب میاور بدانک غره کنی مشتری                              ترس ز ویل لکل جمع مالاوعد

آنک گشادی نمود نفس تو را تنگیست                            گفت خدا نفس را بسته امش فی کبد

 

894

نعره آن بلبلان از سوی بستان رسید                             صورت بستان نهان بوی گلستان بدید

باد صبا می وزد از سر زلف نگار                              فعل صبا ظاهرست لیک صبا را که دید

این دم عیسی به لطف عمر ابد می دهد                          عمر ابد تازه کرد در دم عمر قدید

مژده دولت رسید در حق هر عاشقی                             آتش دل می فروخت دیگ هوس می پزید

نور الست آشکار بر همه عشاق زد                              کز سر پستان عشق نور الستش مزید

ان طبیب الرضا بشر اهل الهوی                                 کل زمان لکم خلعه روح جدید

بشرهم نظره یتبعهم نضره                                        من رشاء سید لیس له من ندید

لطف خداوند جان مفخر تبریزیان                                شمس حق و دین شده بر همه بختی مزید

 

895

وسوسه تن گذشت غلغله جان رسید                              مور فروشد به گور چتر سلیمان رسید

این فلک آتشی چند کند سرکشی                                  نوح به کشتی نشست جوشش طوفان رسید

چند مخنث نژاد دعوی مردی کند                                 رستم خنجر کشید سام و نریمان رسید

جادوکانی ز فن چند عصا و رسن                                مار کنند از فریب موسی و ثعبان رسید

درد به پستی نشست صاف ز دردی برست                      گردن گرگان شکست یوسف کنعان رسید

صبح دروغین گذشت صبح سعادت رسید                        جان شد و جان بقا از بر جانان رسید

محنت ایوب را فاقه یعقوب را                                    چاره دیگر نبود رحمت رحمان رسید

دزد کی باشد چو رفت شحنه ایمان به شهر                      شحنه کی باشد بگو چون شه و سلطان رسید

صدق نگر بی نفاق وصل نگر بی فراق                         طاق طرنبین و طاق طاق شوم کان رسید

مفتعلن فاعلات جان مرا کرد مات                                جان خداخوان بمرد جان خدادان رسید

میوه دل می پزید روح از او می مزید                           باد کرم بروزید حرف پریشان رسید

 

896

غره مشو گر ز چرخ کار تو گردد بلند                          زانک بلندت کند تا بتواند فکند

قطره آب منی کز حیوان می زهد                                لایق قربان نشد تا نشد آن گوسفند

توده ذرات ریگ تا نشود کوه سخت                              کس نزند بر سرش بیهده زخم کلند

تا نشود گردنی گردن کس غل ندید                               تا نشود پا روان کس نشود پای بند

پس سبقت رحمتی در غضبی شد پدید                            زهر بدان کس دهند کوست معود به قند

برگ که رست از زمین تا که درختی نشد                       آتش نفروزد او شعله نگردد بلند

باش چو رز میوه دار زور و بلندی مجو                         از پی خرما بدانک خار ورا کس نکند

از پی میوه ضعیف رسته درختان زفت                          نقش درختان شگرف صورت میوه نژند

دل مثل اولیاست استن جسم جهان                                جسم به دل قایمست بی خلل و بی گزند

قوت جسم پدید هست دل ناپدید                                    تا به کی انکار غیب غیب نگر چند چند

 

897

شرح دهم من که شب از چه سیه دل بود                        هر کی خورد خون خلق زشت و سیه دل شود

چون جگر عاشقان می خورد این شب به ظلم                   دود سیاهی ظلم بر دل شب می دمد

عاقله شب تویی بازرهانش ز ظلم                                نیم شبی بر فلک راه بزن بر رصد

تا برهد شب ز ظلم ما برهیم از ظلام                            ای که جهان فراخ بی تو چو گور و لحد

شب همه روشن شود دوزخ گلشن شود                          چونک بتابد ز تو پرتو نور احد

سینه کبودی چرخ پرتو سینه منست                              جرعه خون دلم تا به شفق می رسد

فارغ و دلخوش بدم سرخوش و سرکش بدم                      بولهب غم ببست گردن من در مسد

تیر غم تو روان ما هدف آسمان                                  جان پی غم هم دوان زانک غمش می کشد

جانم اگر صافیست دردی لطف توست                           لطف تو پاینده باد بر سر جان تا ابد

قافله عصمتت گشت خفیر ار نه خود                             راه زن از ریگ ره بود فزون در عدد

سر به خس اندرکشید مرغ غم از بیم آنک                       بر سر غم می زند شادی تو صد لگد

چشم چپم می پرد بازو من می جهد                              شاید اگر جان من دیگ هوس ها پزد

جان مثل گلبنان حامله غنچه هاست                              جانب غنچه صبی باد صبا می وزد

زود دهانم ببند چون دهن غنچه ها                               زانک چنین لقمه ای خورد و زبان می گزد

 

898

بانگ زدم من که دل مست کجا می رود                         گفت شهنشه خموش جانب ما می رود

گفتم تو با منی دم ز درون می زنی                              پس دل من از برون خیره چرا می رود

گفت که دل آن ماست رستم دستان ماست                        سوی خیال خطا بهر غزا می رود

هر طرفی کو رود بخت از آن سو رود                          هیچ مگو هر طرف خواهد تا می رود

گه مثل آفتاب گنج زمین می شود                                 گه چو دعا رسول سوی سما می رود

گاه ز پستان ابر شیر کرم می دهد                               گه به گلستان جان همچو صبا می رود

بر اثر دل برو تا تو ببینی درون                                 سبزه و گل می دمد جوی وفا می رود

صورت بخش جهان ساده و بی صورتست                      آن سر و پای همه بی سر و پا می رود

هست صواب صواب گر چه خطایی کند                         هست وفای وفا گر به جفا می رود

دل مثل روزنست خانه بدو روشنست                            تن به فنا می رود دل به بقا می رود

فتنه برانگیخت دل خون شهان ریخت دل                        با همه آمیخت دل گر چه جدا می رود

سحر خدا آفرید در دل هر کس پدید                              کیسه جوزا برید همچو سها می رود

با تو دلا ابلهیست کیسه نگه داشتن                               کیسه شد و جان پی کیسه ربا می رود

گفتم جادو کسی سست بخندید و گفت                             سحر اثر کی کند ذکر خدا می رود

گفتم آری ولیک سحر تو سر خداست                            سحر خوشت هم تک حکم قضا می رود

دایم دلدار را با دل و جان ماجراست                             پوست بر او نیست اینک پیش شما می رود

اسب سقاست این بانگ دراست این                              بانگ کنان کز برون اسب سقا می رود

 

899

یار مرا عارض و عذار نه این بود                              باغ مرا نخل و برگ و بار نه این بود

عهدشکن گشته اند خاصه و عامه                                قاعده اهل این دیار نه این بود

روح در این غار غوره وار ترش چیست                       پرورش و عهد یار غار نه این بود

سیل غم بی شمار بار و خرم برد                                طمع من از یار بردبار نه این بود

از جهت من چه دیگ می پزد آن یار                            راتبه میر پخته کار نه این بود

دام نهان کرد و دانه ریخت به پیشم                              کینه نهان داشت و آشکار نه این بود

ناصح من کژ نهاد و برد ز راهم                                 شرط امینی و مستشار نه این بود

در چمن عیش خار از چه شکفته ست                           منبت آن شهره نوبهار نه این بود

شحنه شد آن دزد من ببست دو دستم                             سایسی و عدل شهریار نه این بود

مهل ندادی که عذر خویش بگویم                                 خوی چو تو کوه باوقار نه این بود

می رسدم بوی خون ز گفت درشتش                             رایحه ناف مشکبار نه این بود

نوش تو را ذوق و طعم و لطف نه این بود                      وان شتر مست خوش عیار نه این بود

پیش شه افغان کنم ز خدعه قلاب                                 زر من آن نقد خوش عیار نه این بود

شاه چو دریا خزینه اش همه گوهر                               لیک شهم را خزینه دار نه این بود

بس که گله ست این نثار و جمله شکایت                         شاه شکور مرا نثار نه این بود

 

900

بگیر دامن لطفش که ناگهان بگریزد                             ولی مکش تو چو تیرش که از کمان بگریزد

چه نقش ها که ببازد چه حیله ها که بسازد                      به نقش حاضر باشد ز راه جان بگریزد

بر آسمانش بجویی چو مه ز آب بتابد                            در آب چونک درآیی بر آسمان بگریزد

ز لامکانش بخوانی نشان دهد به مکانت                         چو در مکانش بجویی به لامکان بگریزد

نه پیک تیزرو اندر وجود مرغ گمانست                         یقین بدان که یقین وار از گمان بگریزد

از این و آن بگریزم ز ترس نی ز ملولی                        که آن نگار لطیفم از این و آن بگریزد

گریزپای چو بادم ز عشق گل نه گلی که                         ز بیم باد خزانی ز بوستان بگریزد

چنان گریزد نامش چو قصد گفتن بیند                            که گفت نیز نتانی که آن فلان بگریزد

چنان گریزد از تو که گر نویسی نقشش                          ز لوح نقش بپرد ز دل نشان بگریزد

 

901

اگر دمی بنوازد مرا نگار چه باشد                               گر این درخت بخندد از آن بهار چه باشد

وگر به پیش من آید خیال یار که چونی                          حیات نو بپذیرد تن نزار چه باشد

شکار خسته اویم به تیر غمزه جادو                              گرم به مهر بخواند که ای شکار چه باشد

چو کاسه بر سر آبم ز بی قراری عشقش                        اگر رسم به لب دوست کوزه وار چه باشد

کنار خاک ز اشکم چو لعل و گوهر پر شد                      اگر به وصل گشاید دمی کنار چه باشد

بگفت چیست شکایت هزار بار گشادم                            ز بهر ماهی جان را هزار بار چه باشد

من از قطار حریفان مهار عقل گسستم                           به پیش اشتر مستش یکی مهار چه باشد

اگر مهار گسستم وگرچه بار فکندم                               یکی شتر کم گیری از این قطار چه باشد

دلم به خشم نظر می کند که کوته کن هین                        اگر بجست یکی نکته از هزار چه باشد

چو احمدست و ابوبکر یار غار دل و عشق                     دو نام بود و یکی جان دو یار غار چه باشد

انار شیرین گر خود هزار باشد وگر یک                        چو شد یکی به فشردن دگر شمار چه باشد

خمار و خمر یکستی ولی الف نگذارد                            الف چو شد ز میانه ببین خمار چه باشد

چو شمس مفخر تبریز ماه نو بنماید                              در آن نمایش موزون ز کار و بار چه باشد

 

902

ز سر بگیرم عیشی چو پا به گنج فروشد                        ز روی پشت و پناهی که پشت ها همه رو شد

دگر نشینم هرگز برای دل که برآید                              کجا برآید آن دل که کوی عشق فروشد

موکلان چو آتش ز عشق سوی من آیند                          به سوی عشق گریزم که جمله فتنه از او شد

که در سرم ز شرابش نه چشم ماند نه خوابش                   به دست ساقی نابش مگر سرم چو کدو شد

به خوان عشق نشستم چشیدم از نمک او                         چو لقمه کردم خود را مرا چو عشق گلو شد

سبو به دست دویدم به جویبار معانی                             که آب گشت سبویم چو آب جان به سبو شد

نماز شام برفتم به سوی طرفه رومی                             چو دید بر در خویشم ز بام زود فروشد

سر از دریچه برون کرد چو شعله های منور                   که بام و خانه و بنده به جملگی همه او شد

نهیم دست دهان بر که نازکست معانی                           ز شمس مفخر تبریز سوخت جان و همو شد

 

903

اگر مرا تو نخواهی دلم تو را نگذارد                            تو هم به صلح گرایی اگر خدا بگمارد

هزاران عاشق داری به جان و دل نگرانت                      که تا سعادت و دولت که را به تخت برآرد

ز عشق عاشق مفلس عجب فتند لایمان                          که آنچ رشک شهان شد گدا امید چه دارد

عجب مدار ز مرده که از خدا طلبد جان                         عجب مدار ز تشنه که دل به آب سپارد

عجب مدار ز کوری که نور دیده بجوید                         و یا ز چشم اسیری که اشک غربت بارد

ز بس دعا که بکردم دعا شدست وجودم                         که هر که بیند رویم دعا به خاطر آرد

سلام و خدمت کردم مرا بگفت که چونی                         مهم مس چه برآید چو کیمیا نگذارد

چگونه باشد صورت به وفق فکر مصور                        چگونه می شود انگور گر کفش نفشارد

 

904

ز باد حضرت قدسی بنفشه زار چه می شد                      درخت های حقایق از آن بهار چه می شد

دل از دیار خلایق بشد به شهر حقایق                            خدای داند کاین دل در آن دیار چه می شد

ز های و هوی حریفان ز نای و نوش ظریفان                  هوای نور صبوح و شراب نار چه می شد

هزار بلبل مست و هزار عاشق بی دل                           در آن مقام تحیر ز روی یار چه می شد

چو عشق در بر سیمین کشید عاشق خود را                     ز بوسه های چو شکر در آن کنار چه می شد

در آن طرف که ز مستی تو گل ز خار ندانی                   عجب که گل چه چشید و عجب که خار چه می شد

میان خلعت جانان قبول عشق خرامان                           به بارگاه تجلی ز کار و بار چه می شد

به باد و آتش و آب و به خاک عشق درآمد                      به نور یک نظر عشق هر چهار چه می شد

چو شمس مفخر تبریز زد آتشی به درختی                       ز شعله های لطیفش درخت و بار چه می شد

 

905

شدم ز عشق به جایی که عشق نیز نداند                         رسید کار به جایی که عقل خیره بماند

هزار ظلم رسیده ز عقل گشت رهیده                            چو عقل بسته شد این جا بگو کیش برهاند

دلا مگر که تو مستی که دل به عقل ببستی                       که او نشست نیابد تو را کجا بنشاند

متاع عقل نشانست و عشق روح فشانست                        که عشق وقت نظاره نثار جان بفشاند

هزار جان و دل و عقل گر به هم تو ببندی                      چو عشق با تو نباشد به روزنش نرساند

به روی بت نرسی تو مگر به دام دو زلفش                      ولیک کوشش می کن که کوششت بپزاند

چو باز چشم تو را بست دست اوست گشایش                    ولی به هر سر کویی تو را چو کبک دواند

هر آنک بالش دارد ز آستان عنایت                              غلام خفتن اویم که هیچ خفته نماند

میانه گیرد آهو میانه دل شیری                                   هزار آهوی دیگر ز شیر او برهاند

چو در درونه صیاد مرغ یافت قبولی                             هزار مرغ گرفته ز دام او بپراند

هر آن دلی که به تبریز و شمس دین شده باشد                  چو شاه ماه به میدان چرخ اسب دواند

 

906

گرفت خشم ز بستان سرخری و برون شد                       چو زشت بود به صورت به خوی زشت فزون شد

چون دل سیاه بد و قلب کوره دید و سیه شد                      چو قازغان تهی بد به کنج خانه نگون شد

چو ژیوه بود به جنبش نبود زنده اصلی                          نمود جنبش عاریه بازرفت و سکون شد

نیافت صیقل احمد ز کفر بولهب ار چه                           ز سرکشی و ز مکرش دلش قنینه خون شد

فروکشم به نمد در چو آینه رخ فکرت                            چو آینه بنمایم کی رام شد کی حرون شد

منم که هجو نگویم بجز خواطر خود را                          که خاطرم نفسی عقل گشت و گاه جنون شد

مرا درونه تو شهری جدا شمر به سر خود                      به آب و گل نشد آن شهر من به کن فیکون شد

سخن ندارم با نیک و بد من از بیرون                           که آن چه کرد و کجا رفت و این ز وسوسه چون شد

خموش کن که هجا را به خود کشد دل نادان                     همیشه بود نظرهای کژنگر نه کنون شد

 

907

مده به دست فراقت دل مرا که نشاید                             مکش تو کشته خود را مکن بتا که نشاید

مرا به لطف گزیدی چرا ز من برمیدی                          ایا نموده وفاها مکن جفا که نشاید

بداد خازن لطفت مرا قبای سعادت                               برون مکن ز تن من چنین قبا که نشاید

مثال دل همه رویی قفا نباشد دل را                              ز ما تو روی مگردان مده قفا که نشاید

حدیث وصل تو گفتم بگفت لطف تو کآری                       ز بعد گفتن آری مگو چرا که نشاید

تو کان قند و نباتی نبات تلخ نگوید                               مگوی تلخ سخن ها به روی ما که نشاید

بیار آن سخنانی که هر یکیست چو جانی                        نهان مکن تو در این شب چراغ را که نشاید

غمت که کاهش تن شد نه در تنست نه بیرون                   غم آتشیست نه در جا مگو کجا که نشاید

دلم ز عالم بی چون خیالت از دل از آن سو                     میان این دو مسافر مکن جدا که نشاید

مبند آن در خانه به صوفیان نظری کن                          مخور به رنج به تنها بگو صلا که نشاید

دلا بخسب ز فکرت که فکر دام دل آمد                          مرو بجز که مجرد بر خدا که نشاید

 

908

چو درد گیرد دندان تو عدو گردد                                 زبان تو به طبیبی بگرد او گردد

یکی کدو ز کدوها اگر شکست آرد                               شکسته بند همه گرد آن کدو گردد

ز صد سبو چو سبوی سبوگری برد آب                          همیشه خاطر او گرد آن سبو گردد

شکستگان تویم ای حبیب و نیست عجب                         تو پادشاهی و لطف تو بنده جو گردد

به قند لطف تو کاین لطف ها غلام ویند                          که زهر از او چو شکر خوب و خوب خو گردد

اگر حلاوت لاحول تو به دیو رسد                                فرشته خو شود آن دیو و ماه رو گردد

عنایتت گنهی را نظر کند به رضا                                چو طاعت آن گنه از دل گناه شو گردد

پلید پاک شود مرده زنده مار عصا                               چو خون که در تن آهوست مشک بو گردد

رونده ای که سوی بی سوییش ره دادی                          کجا چو خاطر گمراه سو به سو گردد

تو جان جان جهانی و نام تو عشق است                         هر آنک از تو پری یافت بر علو گردد

خمش که هر کی دهانش ز عشق شیرین شد                     روا نباشد کو گرد گفت و گو گردد

خموش باش که آن کس که بحر جانان دید                       نشاید و نتواند که گرد جو گردد

 

909

چه پادشاست که از خاک پادشا سازد                            ز بهر یک دو گدا خویشتن گدا سازد

باقرضواالله کدیه کند چو مسکینان                                که تا تو را بدهد ملک و متکا سازد

به مرده برگذرد مرده را حیات دهد                              به درد درنگرد درد را دوا سازد

چو باد را فسراند ز باد آب کند                                   چو آب را بدهد جوش از او هوا سازد

نظر مکن به جهان خوار کاین جهان فانیست                    که او به عاقبتش عالم بقا سازد

ز کیمیا عجب آید که زر کند مس را                             مسی نگر که به هر لحظه کیمیا سازد

هزار قفل گر هست بر دلت مهراس                              دکان عشق طلب کن که دلگشا سازد

کسی که بی قلم و آلتی به بتخانه                                  هزار صورت زیبا برای ما سازد

هزار لیلی و مجنون ز بهر ما برساخت                          چه صورتست که بهر خدا خدا سازد

گر آهنست دل تو ز سختی اش مگری                           که صیقل کرمش آینه صفا سازد

ز دوستان چو ببری به زیر خاک روی                          ز مار و مور حریفان خوش لقا سازد

نه مار را مدد و پشت دار موسی ساخت                         نه لحظه لحظه ز عین جفا وفا سازد

درون گور تن خود تو این زمان بنگر                           که دم به دم چه خیالات دلربا سازد

چو سینه بازشکافی در او نبینی هیچ                             که تا زنخ نزند کس که او کجا سازد

مثل شدست که انگور خور ز باغ مپرس                        که حق ز سنگ دو صد چشمه رضا سازد

درون سنگ بجویی ز آب اثر نبود                               ز غیب سازد نه از پستی و علا سازد

ز بی چگونه و چون آمد این چگونه و چون                     که صد هزار بلی گو خود از او لا سازد

دو جوی نور نگر از دو پیه پاره روان                          عجب مدار عصا را که اژدها سازد

در این دو گوش نگر کهربای نطق کجاست                      عجب کسی که ز سوراخ کهربا سازد

سرای را بدهد جان و خواجه ایش کند                           چو خواجه را بکشد باز از او سرا سازد

اگر چه صورت خواجه به زیر خاک شدست                    ضمیر خواجه وطنگه ز کبریا سازد

به چشم مردم صورت پرست خواجه برفت                      ولیک خواجه ز نقش دگر قبا سازد

خموش کن به زبان مدحت و ثنا کم گوی                         که تا خدای تو را مدحت و ثنا سازد

 

910

بر آستانه اسرار آسمان نرسد                                     به بام فقر و یقین هیچ نردبان نرسد

گمان عارف در معرفت چو سیر کند                             هزار اختر و مه اندر آن گمان نرسد

کسی که جغدصفت شد در این جهان خراب                      ز بلبلان ببرید و به گلستان نرسد

هر آن دلی که به یک دانگ جو جوست ز حرص              به دانک بسته شود جان او به کان نرسد

علف مده حس خود را در این مکان ز بتان                     که حس چو گشت مکانی به لامکان نرسد

که آهوی متانس بماند از یاران                                   به لاله زار و به مرعای ارغوان نرسد

به سوی عکه روی تا به مکه پیوندی                            برو محال مجو کت همین همان نرسد

پیاز و سیر به بینی بری و می بویی                             از آن پیاز دم ناف آهوان نرسد

خموش اگر سر گنجینه ضمیرستت                               که در ضمیر هدی دل رسد زبان نرسد

 

911

به روز مرگ چو تابوت من روان باشد                          گمان مبر که مرا درد این جهان باشد

برای من مگری و مگو دریغ دریغ                               به دوغ دیو درافتی دریغ آن باشد

جنازه ام چو ببینی مگو فراق فراق                               مرا وصال و ملاقات آن زمان باشد

مرا به گور سپاری مگو وداع وداع                              که گور پرده جمعیت جنان باشد

فروشدن چو بدیدی برآمدن بنگر                                  غروب شمس و قمر را چرا زبان باشد

تو را غروب نماید ولی شروق بود                               لحد چو حبس نماید خلاص جان باشد

کدام دانه فرورفت در زمین که نرست                           چرا به دانه انسانت این گمان باشد

کدام دلو فرورفت و پر برون نامد                                ز چاه یوسف جان را چرا فغان باشد

دهان چو بستی از این سوی آن طرف بگشا                     که های هوی تو در جو لامکان باشد

 

912

نگفتمت مرو آن جا که مبتلات کنند                               که سخت دست درازند بسته پات کنند

نگفتمت که بدان سوی دام در دامست                             چو درفتادی در دام کی رهات کنند

نگفتمت به خرابات طرفه مستانند                                که عقل را هدف تیر ترهات کنند

چو تو سلیم دلی را چو لقمه بربایند                               به هر پیاده شهی را به طرح مات کنند

بسی مثال خمیرت دراز و گرد کنند                              کهت کنند و دو صد بار کهربات کنند

تو مرد دل تنکی پیش آن جگرخواران                           اگر روی چو جگربند شوربات کنند

تو اعتماد مکن بر کمال و دانش خویش                          که کوه قاف شوی زود در هوات کنند

هزار مرغ عجب از گل تو برسازند                             چو ز آب و گل گذری تا دگر چه هات کنند

برون کشندت از این تن چنان که پنبه ز پوست                 مثال شخص خیالیت بی جهات کنند

چو در کشاکش احکام راضیت یابند                              ز رنج ها برهانند و مرتضات کنند

خموش باش که این کودنان پست سخن                          حشیشی اند و همین لحظه ژاژخات کنند

 

913

بگو به گوش کسانی که نور چشم منند                           که باز نوبت آن شد که توبه ها شکنند

هزار توبه و سوگند بشکنند آن دم                                که غمزه های دلارام طبل حسن زنند

چو یار مست خرابست و روز روز طرب                       به غیر شنگی و مستی بیا بگو چه کنند

به گوش هوش بگفتم به آب روی برو                            که این دم ار که قافی هم از بنت بکنند

ز بس که خرقه گرو برد پیر باده فروش                         کنون به کوی خرابات جمله بوالحسن اند

بگیر مطرب جانی قنینه کانی                                     نواز تنتن تنتن که جمله بی تو تنند

مقیم همچو نگین شو به حلقه عشاق                              که غیر حلقه عشاق جمله ممتحنند

به جان جمله مردان که هر که عاشق نیست                     همه زنند به معنی ببین زنان چه زنند

به جان جمله جان ها که هر کش آن جان نیست                 همه تنند نگه کن فروتنان چه تنند

خموش باش که گفتی از این سپیتر چیست                       خسان سیاه گلیمند اگر چه یاسمنند

 

914

ز بانگ پست تو ای دل بلند گشت وجود                         تو نفخ صوری یا خود قیامت موعود

شنوده ام که بسی خلق جان بداد و بمرد                          ز ذوق و لذت آواز و نغمه داوود

شها نوای تو برعکس بانگ داوودست                           کز آن بمرد و از این زنده می شود موجود

ز حلق نیست نوایت ولیک حلقه رباست                         هزار حلقه ربا را چو حلقه او بربود

دلا تو راست بگو دوش می کجا خوردی                         که از پگاه تو امروز مولعی به سرود

سرود و بانگ تو زان رو گشاد می آرد                          که آن ز روح معلاست نی ز جسم فرود

چو بند جسم نگشتی گشاد جان دیدی                             که هر که تخم نکو کشت دخل بد ندرود

یقین که بوی گل فقر از گلستانیست                               مرود هیچ کسی دید بی درخت مرود

خنک کسی که چو بو برد بوی او را برد                        خنک کسی که گشادی بیافت چشم گشود

خنک کسی که از این بوی کرته یوسف                          دلش چو دیده یعقوب خسته واشد زود

ز ناسپاسی ما بسته است روزن دل                              خدای گفت که انسان لربه لکنود

تو سود می طلبی سود می رسد از یار                           ولی چو پی نبری کز کجاست سود چه سود

ستاره ایست خدا را که در زمین گردد                           که در هوای ویست آفتاب و چرخ کبود

بسا سحر که درآید به صومعه مومن                             که من ستاره سعدم ز من بجو مقصود

ستاره ام که من اندر زمینم و بر چرخ                           به صد مقامم یابند چون خیال خدود

زمینیان را شمعم سماییان را نور                                فرشتگان را روحم ستارگان را بود

اگر چه ذره نمایم ولیک خورشیدم                                اگر چه جزو نمایم مراست کل وجود

اگر چه قبله حاجات آسمان بوده ست                             به آسمان منگر سوی من نگر بین جود

ز روی نخوت و تقلید ننگ دارد از او                           بلیس وار که خود بس بود خدا مسجود

جواب گویدش آدم که این سجود او راست                       تو احولی و دو می بینی از ضلال و جحود

ز گرد چون و چرا پرده ای فرود آورد                          میان اختر دولت میان چشم حسود

ستاره گوید رو پرده تو افزون باد                                ز من نماندی تنها ز حضرتی مردود

بسا سوال و جوابی که اندر این پرده ست                        بدین حجاب ندیدی خلیل را نمرود

چه پرده است حسد ای خدا میان دو یار                         که دی چو جان بده اند این زمان چو گرگ عنود

چه پرده بود که ابلیس پیش از این پرده                          به سجده بام سموات و ارض می پیمود

به رغبت و به نشاط و به رقت و به نیاز                        به گونه گونه مناجات مهر می افزود

ز پرده حسدی ماند همچو خر بر یخ                             که آن همه پر و بالش بدین حدث آلود

ز مسجد فلکش راند رو حدث کردی                             حدیث می نشنود و حدث همی پالود

چرا روم به چه حجت چه کرده ام چه سبب                     بیا که بحث کنیم ای خدای فرد ودود

اگر به دست تو کردی که جمله کرده تست                       ضلالت و ثنی و مسیحیان و یهود

مرا چه گمره کردی مراد تو این بود                             چنان کنم که نبینی ز خلق یک محمود

بگفت اگر بگذارم برآ به کوه بلند                                 وگر نه قعر فرورو چو لنگر مشدود

تو را چه بحث رسد با من ای غراب غروب                    اگر نه مسخ شدستی ز لعنت مورود

خری که مات تو گردد ببرد از در ما                            نخواهمش که بود عابد چو ما معبود

ولی کسی که به دستش چراغ عقل بود                           کجا گذارد نور و کجا رود سوی دود

بگفت من به دمی آن چراغ را بکشم                             بگفت باد نتاند چراغ صدق ربود

هر آنک پف کند او بر چراغ موهبتم                             بسوزد آن سر و ریشش چو هیزم موقود

هزار شکر خدا را که عقل کلی باز                              ز بعد فرقت آمد به طالع مسعود

همه سپند بسوزیم بهر آمدنش                                     سپند چه که بسوزیم خویش را چون عود

چو خویش را بنمود او ز خویش خود ببریم                      به کوه طور چه آریم کاه دودآلود

چو موش و مار شدستیم ساکن ظلمت                            درون خاک مقیمان عالم محدود

چو موش جز پی دزدی برون نه ایم از خاک                    چه برخوریم از آن رفتن کژ مفسود

چو موش ماش رها کرد اژدهاش کنی                           چو گربه طالع خوانش شود جمله اسود

خدای گربه بدان آفرید تا موشان                                  نهان شوند به خاک اندرون به حبس خلود

دم مسیح غلام دمت که پیش از تو                                بد از زمانه دم گیر راه دم مسدود

همه کسان کس آنند کش کسی کرد او                            همه جهانش ببخشید چون بر او بخشود

خموش باش که گفتار بی زبان داری                             که تار او نبود نطق و بانگ و حرفش پود

چو سر ز سجده برآورد شمس تبریزی                          هزار کافر و مومن نهاد سر به سجود

 

915

بیا که ساقی عشق شراب باره رسید                             خبر ببر بر بیچارگان که چاره رسید

امیر عشق رسید و شرابخانه گشاد                               شراب همچو عقیقش به سنگ خاره رسید

هزار چشمه شیر و شکر روان شد از او                        شکاف کرد و به طفلان گاهواره رسید

هزار مسجد پر شد چو عشق گشت امام                          صلوه خیر من النوم از آن مناره رسید

بریز دیگ حلیماب را که کاسه رسید                            گشاده هل سر خم را که دردخواه رسید

چو آفتاب جمالش به خاکیان درتافت                             زحل ز پرده هفتم پی نظاره رسید

شدیم جمله فریدون چو تاج او دیدیم                              شدیم جمله منجم چو آن ستاره رسید

شدیم جمله برهنه چو عشق او زد راه                            شدیم جمله پیاده چو او سواره رسید

چو پاره پاره درآمد به لطف آن دلبر                             بدان طمع دل پرخون پاره پاره رسید

بده زبان و همه گوش شو در این حضرت                       شتاب کن که پی گوش گوشواره رسید

 

916

درخت و برگ برآید ز خاک این گوید                           که خواجه هر چه بکاری تو را همان روید

تو را اگر نفسی ماند جز که عشق مکار                         که چیست قیمت مردم هر آنچ می جوید

بشو دو دست ز خویش و بیا بخوان بنشین                       که آب بهر وی آمد که دست و رو شوید

زهی سلیم که معشوق او به خانه اوست                          به سوی خانه نیاید گزاف می پوید

به سوی مریم آید دوانه گر عیسیست                             وگر خر است بهل تا کمیز خر بوید

کسی که همره ساقیست چون بود هشیار                         چرا نباشد لمتر چرا نیفزوید

کسی که کان عسل شد ترش چرا باشد                           کسی که مرده ندارد بگو چرا موید

تو را بگویم پنهان که گل چرا خندد                              که گلرخیش به کف گیرد و بینبوید

بگو غزل که به صد قرن خلق این خوانند                       نسیج را که خدا بافت آن نفرسوید

 

917

به یارکان صفا جز می صفا مدهید                               چو می دهید بدیشان جدا جدا مدهید

در این چنین قدح آمیختن حرام بود                               به عاشقان خدا جز می خدا مدهید

برهنگان ره از آفتاب جامه کنید                                  برهنگان ره عشق را قبا مدهید

چو هیچ باد صبایی به گردشان نرسد                            به جانشان خبر از وعده صبا مدهید

به بوی وصل اگر عاشقی قرار گرفت                            بهانه را نپذیرم بهانه ها مدهید

شراب حاضر و معشوق مست و من عاشق                      مرا قرار نباشد به بو مرا مدهید

شراب آتش و ما زاده ایم از آتش                                 اگر حریف شناسید جز به ما مدهید

برای زخم چنین غازیان بود مرهم                               کسی که درد ندارد بدو دوا مدهید

چو تاج مفخر تبریز شمس دین آمد                               لقای هر دو جهان جز بدان لقا مدهید

 

918

چو کارزار کند شاه روم با شمشاد                               چگونه گردم خرم چگونه باشم شاد

جهان عقل چو روم و جهان طبع چو زنگ                      میان هر دو فتاده ست کارزار و جهاد

شما و هر چه مراد شماست در عالم                             من و طریق خداوند مبدا و ایجاد

به اختلاف دو شمشیر نیست امن طریق                          که اختلاف مقرر ز شورش اضداد

ولیک ملک مقرر نصیبه خردست                                که امن و خوف نداند کلوخ و سنگ و جماد

چراغ عقل در این خانه نور می ندهد                            ز پیچ پیچ که دارد لهب ز یاغی باد

فرشته رست به علم و بهیمه رست به جهل                      میان دو به تنازغ بماند مردم زاد

گهی همی کشدش علم سوی علیین                                گهیش جهل به پستی که هر چه بادا باد

نشسته جان که به یک سو کند ظفر این را                       که تا رهم ز کشاکش شوم خوش و منقاد

چو نیم کاره شد این قصه چون دهان بستی                      ز بیم ولوله و شر و فتنه و فریاد

 

919

ببرد خواب مرا عشق و عشق خواب برد                        که عشق جان و خرد را به نیم جو نخرد

که عشق شیر سیاه ست تشنه و خون خوار                      به غیر خون دل عاشقان همی نچرد

به مهر بر تو بچفسد به سوی دام آرد                             چو درفتادی از آن پس ز دور می نگرد

امیر دست درازست و شحنه بی باک                            شکنجه می کند و بی گناه می فشرد

هر آنک در کفش آید چو ابر می گرید                           هر آنک دور شد از وی چو برف می فسرد

هزار جام به هر لحظه خرد درشکند                             هزار جامه به یک دم بدوزد و بدرد

هزار چشم بگریاند و فروخندد                                    هزار کس بکشد زار زار و یک شمرد

به کوه قاف اگر چه که خوش پرد سیمرغ                       چو دام عشق ببیند فتد دگر نپرد

ز بند او نرهد کس به شید یا به جنون                            ز دام او نرهد هیچ عاقلی به خرد

مخبط ست سخن های من از او گر نی                           نمودمی به تو آن راه ها که می سپرد

نمودمی به تو کو شیر را چه سان گیرد                          نمودمی که چگونه شکار را شکرد

 

920

کسی که عاشق آن رونق چمن باشد                              عجب مدار که در بی دلی چو من باشد

حدیث صبر مگویید صبر را ره نیست                           در آن دلی که بدان یار ممتحن باشد

چو عشق سلسله خویش را بجنباند                               جنون عقل فلاطون و بوالحسن باشد

به جان عشق که جانی ز عشق جان نبرد                       وگر درونه صد برج و صد بدن باشد

اگر چو شیر شوی عشق شیرگیر قویست                        وگر چه پیل شوی عشق کرکدن باشد

وگر به قعر چهی درروی برای گریز                            چو دلو گردن از او بسته رسن باشد

وگر چو موی شوی موی می شکافد عشق                       وگر کباب شوی عشق باب زن باشد

امان عالم عشقست و معدلت هم از اوست                        وگر چه راه زن عقل مرد و زن باشد

خموش کن که سخن را وطن دمشق دلست                       مگو غریب ورا کش چنین وطن باشد

 

921

سخن که خیزد از جان ز جان حجاب کند                       ز گوهر و لب دریا زبان حجاب کند

بیان حکمت اگر چه شگرف مشعله ایست                        ز آفتاب حقایق بیان حجاب کند

جهان کفست و صفات خداست چون دریا                        ز صاف بحر کف این جهان حجاب کند

همی شکاف تو کف را که تا به آب رسی                        به کف بحر بمنگر که آن حجاب کند

ز نقش های زمین و ز آسمان مندیش                            که نقش های زمین و زمان حجاب کند

برای مغز سخن قشر حرف را بشکاف                          که زلف ها ز جمال بتان حجاب کند

تو هر خیال که کشف حجاب پنداری                             بیفکنش که تو را خود همان حجاب کند

نشان آیت حقست این جهان فنا                                   ولی ز خوبی حق این نشان حجاب کند

ز شمس تبریز ار چه قرضه ایست وجود                        قراضه ایست که جان را ز کان حجاب کند

 

922

چو عشق را هوس بوسه و کنار بود                             که را قرار بود جان که را قرار بود

شکارگاه بخندد چو شه شکار رود                                ولی چه گویی آن دم که شه شکار بود

هزار ساغر می نشکند خمار مرا                                دلم چو مست چنان چشم پرخمار بود

گهی که خاک شوم خاک ذره ذره شود                           نه ذره ذره من عاشق نگار بود

ز هر غبار که آوازهای و هو شنوی                             بدانک ذره من اندر آن غبار بود

دلم ز آه شود ساکن و ازو خجلم                                  اگر چه آه ز ماه تو شرمسار بود

به از صبوری اندر زمانه چیزی نیست                          ولی نه از تو که صبر از تو سخت عار بود

ایا به خویش فرورفته در غم کاری                              تو تا برون نروی از میان چه کار بود

چو عنکبوت زدود لعاب اندیشه                                   دگر مباف که پوسیده پود و تار بود

برو تو بازده اندیشه را بدو که بداد                               به شه نگر نه به اندیشه کان نثار بود

چو تو نگویی گفت تو گفت او باشد                               چو تو نبافی بافنده کردگار بود

 

923

رسید ساقی جان ما خمار خواب آلود                             گرفت ساغر زرین سر سبو بگشود

صلای باده جان و صلای رطل گران                            که می دهد به خماران به گاه زودازود

زهی صباح مبارک زهی صبوح عزیز                          ز شاه جام شراب و ز ما رکوع و سجود

شراب صافی و سلطان ندیم و دولت یار                         دگر نیارم گفتن که در میانه چه بود

هر آنک می نخورد بر سرش فروریزد                          بگویدش که برو در جهان کور و کبود

در این جهان که در او مرده می خورد مرده                    نخورد عاقل و ناسود و یک دمی نغنود

چو پاک داشت شکم را رسید باده پاک                           زهی شراب و زهی جام و بزم و گفت و شنود

شراب را تو نبینی و مست را بینی                               نبینی آتش دل را و خانه ها پردود

دل خسان چو بسوزد چه بوی بد آید                              دل شهان چو بسوزد فزود عنبر و عود

نبشته بر رخ هر مست رو که جان بردی                        نبشته بر لب ساغر که عاقبت محمود

نبشته بر دف مطرب که زهره بنده تو                           نبشته بر کف ساقی که طالعت مسعود

بخند موسی عمران به کوری فرعون                            بخور خلیل خدا نوش کوری نمرود

بلیس اگر ز شراب خدای مست بدی                              ز صد گنه نشدی هیچ طاعتش مردود

خمش کنم که خمش به پیش هشیاران                             که خلق خیره شدند و خیالشان افزود

 

924

به روح های مقدس ز من سلام برید                             به عاشقان مقدم ز من پیام برید

به روز وصل چو برقم شب فراق چو ابر                        از این دو حال مشوش بگو کدام برید

خدای خصم شما گر به پیش آن خورشید                         ز ماه و شمع و ستاره و چراغ نام برید

سیاه کاسه شوی ار ز مطبخ عشقش                              به سوی خوان کرم دیگ های خام برید

نشان دهم که شما آتش از کجا آرید                              ز برق نعل شهنشاه خوش خرام برید

ولیک مرکب تندست هان و هان زنهار                          نه زین هلد نه لگام ار شما لگام برید

حیات یابد آن جا را اگر چه مرده برید                           حلال گردد آن جا اگر حرام برید

هزار بند چو عشقش ز پای جان بگشاد                          مرا دو دست گرفته به آن مقام برید

ز لوح عشق نبشتیم این غزل ها را                              به شمس مفخر تبریز از این غلام برید

 

925

دو ماه پهلوی همدیگرند بر در عید                               مه مصور یار و مه منور عید

چو هر دو سر به هم آورده اند در اسرار                        هزار وسوسه افکنده اند در سر عید

ز موج بحر برقصند خلق همچو صدف                          ولیک همچو صدف بی خبر ز گوهر عید

ز عید باقی این عید آمده ست رسول                             چو دل به عید سپاری تو را برد بر عید

به روز عید بگویم دهل چه می گوید                             اگر تو مردی برجه رسید لشکر عید

قراضه دو که دادی برای حق بنگر                              جزای حسن عمل گیر گنج پرزر عید

وگر چو شیشه شکستی ز سنگ صوم و جهاد                   می حلال سقا هم بکش ز ساغر عید

از این شکار سوی شاه بازپر چون باز                          که درپرید به مژده ز شه کبوتر عید

تو گاو فربه حرصت به روزه قربان کن                         که تا بری به تبرک هلال لاغر عید

وگر نکردی قربان عنایت یزدان                                 امید هست که ذبحش کند به خنجر عید

 

926

حبیب کعبه جانست اگر نمی دانید                                به هر طرف که بگردید رو بگردانید

که جان ویست به عالم اگر شما جسمید                          که جان جمله جان هاست اگر شما جانید

ندا برآمد امشب که جان کیست فدا                                بجست جان من از جا که نقد بستانید

هزار نکته نبشتست عشق بر رویم                               ز حال دل چو شما عاشقید برخوانید

چه ساغرست که هر دم به عاشقان آید                           شما کشید چنین ساغری که مردانید

که عشق باغ و تماشاست اگر ملول شوید                        هواش مرکب تازیست اگر فرومانید

چو آب و نان همه ماهیان ز بحر بود                            چو ماهیید چرا عاشق لب نانید

قرابه ایست پر از رنج و نام او جسمست                        به سنگ بربزنید و تمام برهانید

چو مرغ در قفصم بهر شمس تبریزی                            ز دشمنی قفصم بشکنید و بدرانید

 

927

به باغ بلبل از این پس حدیث ما گوید                            حدیث خوبی آن یار دلربا گوید

چو باد در سر بید افتد و شود رقصان                            خدای داند کو با هوا چه ها گوید

چنار فهم کند اندکی ز سوز چمن                                 دو دست پهن برآرد خوش و دعا گوید

بپرسم از گل کان حسن از که دزدیدی                           ز شرم سست بخندد ولی کجا گوید

اگر چه مست بود گل خراب نیست چو من                       که راز نرگس مخمور با شما گوید

چو رازها طلبی در میان مستان رو                              که راز را سر سرمست بی حیا گوید

که باده دختر کرمست و خاندان کرم                             دهان کیسه گشادست و از سخا گوید

خصوص باده عرشی ز ذوالجلال کریم                          سخاوت و کرم آن مگر خدا گوید

ز شیردانه عارف بجوشد آن شیره                               ز قعر خم تن او تو را صلا گوید

چو سینه شیر دهد شیره هم تواند داد                             ز سینه چشمه جاریش ماجرا گوید

چو مستتر شود آن روح خرقه باز شود                          کلاه و سر بنهد ترک این قبا گوید

چو خون عقل خورد باده لاابالی وار                             دهان گشاید و اسرار کبریا گوید

خموش باش که کس باورت نخواهد کرد                         که مس بد نخورد آنچ کیمیا گوید

خبر ببر سوی تبریز مفخر آفاق                                  مگر که مدح تو را شمس دین ما گوید

 

928

هزار جان مقدس فدای روی تو باد                               که در جهان چو تو خوبی کسی ندید و نزاد

هزار رحمت دیگر نثار آن عاشق                                که او به دام هوای چو تو شهی افتاد

ز صورت تو حکایت کنند یا ز صفت                            که هر یکی ز یکی خوبتر زهی بنیاد

دلم هزار گره داشت همچو رشته سحر                          ز سحر چشم خوشت آن همه گره بگشاد

بلندبین ز تو گشتست هر دو دیده عشق                          ببین تو قوت شاگرد و حکمت استاد

نشسته ایم دل و عشق و کالبد پیشت                              یکی خراب و یکی مست وان دگر دلشاد

به حکم تست بگریانی و بخندانی                                 همه چو شاخ درختیم و عشق تو چون باد

به باد عشق تو زردیم هم بدان سبزیم                            تو راست جمله ولایت تو راست جمله مراد

کلوخ و سنگ چه داند بهار را چه اثر                           بهار را ز چمن پرس و سنبل و شمشاد

درخت را ز برون سوی باد گرداند                              درخت دل را باد اندرونست یعنی یاد

به زیر سایه زلفت دلم چه خوش خفته ست                      خراب و مست و لطیف و خوش و کش و آزاد

چو غیرت تو دلم را ز خواب بجهانید                            خمار خیزد و فریاد دردهد فریاد

ولی چو مست کنی مر مرا غلط گردم                            گمان برم که امیرم چرا شوم منقاد

به وقت درد بگوییم کای تو و همه تو                            چو درد رفت حجابی میان ما بنهاد

در آن زمان که کند عقل عاقبت بینی                             ندا ز عشق برآید که هرچ بادا باد

 

929

ز عشق آن رخ خوب تو ای اصول مراد                        هر آن که توبه کند توبه اش قبول مباد

هزار شکر و هزاران سپاس یزدان را                           که عشق تو به جهان پر و بال بازگشاد

در آرزوی صباح جمال تو عمری                               جهان پیر همی خواند هر سحر اوراد

برادری بنمودی شهنشهی کردی                                  چه داد ماند که آن حسن و خوبی تو نداد

شنیده ایم که یوسف نخفت شب ده سال                           برادران را از حق بخواست آن شه زاد

که ای خدای اگر عفوشان کنی کردی                            وگر نه درفکنم صد فغان در این بنیاد

مگیر یا رب از ایشان که بس پشیمانند                           از آن گناه کز ایشان به ناگهان افتاد

دو پای یوسف آماس کرد از شبخیز                              به درد آمد چشمش ز گریه و فریاد

غریو در ملکوت و فرشتگان افتاد                                که بهر لطف بجوشید و بندها بگشاد

رسید چارده خلعت که هر چهارده تان                           پیمبرید و رسولید و سرور عباد

چنین بود شب و روز اجتهاد پیران را                           که خلق را برهانند از عذاب و فساد

کنند کار کسی را تمام و برگذرند                                 که جز خدای نداند زهی کریم و جواد

چو خضر سوی بحار ایلیاس در خشکی                         برای گم شدگان می کنند استمداد

دهند گنج روان و برند رنج روان                                دهند خلعت اطلس برون کنند لباد

بس است باقی این را بگویمت فردا                              شب ار چه ماه بود نیست بی ظلام و سواد

 

930

سپاس و شکر خدا را که بندها بگشاد                            میان به شکر چو بستیم بند ما بگشاد

به جان رسید فلک از دعا و ناله من                             فلک دهان خود اندر ره دعا بگشاد

ز بس که سینه ما سوخت در وفا جستن                          ز شرم ما عرق از صورت وفا بگشاد

ادیم روی سهیلیم هر کجا بنمود                                   غلام چشمه عشقیم هر کجا بگشاد

پس دریچه دل صد در نهانی بود                                 که بسته بود خدا بنده خدا بگشاد

در این سرا که دو قندیل ماه و خورشیدست                      خدا ز جانب دل روزن سرا بگشاد

الست گفت حق و جان ها بلی گفتند                              برای صدق بلی حق ره بلا بگشاد

 

931

مها به دل نظری کن که دل تو را دارد                          به روز و شب به مراعاتت اقتضا دارد

ز شادی و ز فرح در جهان نمی گنجد                           دلی که چون تو دلارام خوش لقا دارد

ز آفتاب تو آن را که پشت گرم شود                              چرا دلیر نباشد حذر چرا دارد

ز بهر شادی توست ار دلم غمی دارد                            ز دست و کیسه توست ار کفم سخا دارد

خیال خوب تو چون وحشیان ز من برمد                         که صورتیست تن بنده دست و پا دارد

مرا و صد چو مرا آن خیال بی صورت                         ز نقش سیر کند عاشق فنا دارد

برهنه خلعت خورشید پوشد و گوید                               خنک کسی که ز زربفت او قبا دارد

تنی که تابش خورشید جان بر او آید                             گمان مبر که سر سایه هما دارد

بدانک موسی فرعون کش در این شهرست                      عصاش را تو نبینی ولی عصا دارد

همی رسد به عنان های آسمان دستش                            که اصبع دل او خاتم وفا دارد

غمش جفا نکند ور کند حلالش باد                                به هر چه آب کند تشنه صد رضا دارد

فزون از آن نبود کش کشد به استسقا                             در آن زمان دل و جان عاشق سقا دارد

اگر صبا شکند یک دو شاخ اندر باغ                            نه هر چه دارد آن باغ از صبا دارد

شراب عشق چو خوردی شنو صلای کباب                      ز مقبلی که دلش داغ انبیا دارد

زمین ببسته دهان تاسه مه که می داند                            که هر زمین به درون در نهان چه ها دارد

بهار که بنماید زمین نیشکرت                                    از آن زمین به درون ماش و لوبیا دارد

چرا چو دال دعا در دعا نمی خمد                               کسی که از کرمش قبله دعا دارد

چو پشت کرد به خورشید او نمازی نیست                       از آنک سایه خود پیش و مقتدا دارد

خموش کن خبر من صمت نجا بشنو                             اگر رقیب سخن جوی ما روا دارد

 

932

مها به دل نظری کن که دل تو را دارد                          که روز و شب به مراعاتت اقتضا دارد

ز شادی و ز فرح در جهان نمی گنجد                           که چون تو یار دلارام خوش لقا دارد

همی رسد به گریبان آسمان دستش                               که او چو سایه ز ماه تو مقتدا دارد

به آفتاب تو آن را که پشت گرم شود                             چرا دلیر نباشد حذر چرا دارد

چرا به پنجه کمرگاه کوه را نکشد                                کسی که ز اطلس عشق خوشت قبا دارد

تو خود جفا نکنی ور کنی جفا بر دل                             بکن بکن که به کردار تو رضا دارد

چرا نباشد راضی بدان جفای لطیف                              که او طراوت آب و دم صبا دارد

در آتش غم تو همچو عود عطاریست                            دل شریف که او داغ انبیا دارد

خمش خمش که سخن آفرین معنی بخش                         برون گفت سخن های جان فزا دارد

 

933

میان باغ گل سرخ های و هو دارد                               که بو کنید دهان مرا چه بو دارد

به باغ خود همه مستند لیک نی چون گل                         که هر یکی به قدح خورد و او سبو دارد

چو سال سال نشاطست و روز روز طرب                      خنک مرا و کسی را که عیش خو دارد

چرا مقیم نباشد چو ما به مجلس گل                              کسی که ساقی باقی ماه رو دارد

به باغ جمله شراب خدای می نوشند                              در آن میانه کسی نیست کو گلو دارد

عجایبند درختانش بکر و آبستن                                  چو مریمی که نه معشوقه و نه شو دارد

هزار بار چمن را بسوخت و بازآراست                         چه عشق دارد با ما چه جست و جو دارد

وجود ما و وجود چمن بدو زنده ست                             زهی وجود لطیف و ظریف کو دارد

چراست خار سلحدار و ابر روی ترش                          ز رشک آن که گل سرخ صد عدو دارد

چو آینه ست و ترازو خموش و گویا یار                         ز من رمیده که او خوی گفت و گو دارد

 

934

میان باغ گل سرخ های و هو دارد                               که بو کنید دهان مرا چه بو دارد

به باغ خود همه مستند لیک نی چون گل                         که هر یکی به قدح خورد و او سبو دارد

چو سال سال نشاطست و روز روز طرب                      خنک مرا و کسی را که عیش خو دارد

چرا مقیم نباشد چو ما به مجلس گل                              کسی که ساقی باقی ماه رو دارد

هزار جان مقدس فدای آن جانی                                  که او به مجلس ما امر اشربوا دارد

سوال کردم گل را که بر کی می خندی                          جواب داد بر آن زشت کو دو شو دارد

هزار بار خزان کرد نوبهار تو را                               چه عشق دارد با ما چه جست و جو دارد

پیاله ای به من آورد گل که باده خوری                          خورم چرا نخورم بنده هم گلو دارد

چه حاجتیست گلو باده خدایی را                                  که ذره ذره همه نقل و می از او دارد

عجب که خار چه بدمست و تیز و روترشست                   ز رشک آنک گل و لاله صد عدو دارد

به طور موسی بنگر که از شراب گزاف                        دهان ندارد و اشکم چهارسو دارد

به مستیان درختان نگر به فصل بهار                            شکوفه کرده که در شرب می غلو دارد

 

935

مکن مکن که پشیمان شوی و بد باشد                            که بی عنایت جان باغ چون لحد باشد

چه ریشه برکنی از غصه و پشیمانی                             چو ریش عقل تو در دست کالبد باشد

بکن مجاهده با نفس و جنگ ریشاریش                          که صلح را ز چنین جنگ ها مدد باشد

وگر گریز کنی همچو آهو از کف شیر                           ز تو گریزد آن ماه بر اسد باشد

نه گوش تو سخن یار مهربان شنود                              نه پیش چشم تو دلدار سروقد باشد

نشین به کشتی روح و بگیر دامن نوح                           به بحر عشق که هر لحظه جزر و مد باشد

گذر ز ناز و ملولی که ناز آن تو نیست                          که آن وظیفه آن یار ماه خد باشد

چه ظلم کردم بر حسن او که مه گفتم                             صد آفتاب و فلک را بر او حسد باشد

خموش باش و مگو ریگ را شمار مکن                         شمار چون کنی آن را که بی عدد باشد

 

936

مرا عقیق تو باید شکر چه سود کند                              مرا جمال تو باید قمر چه سود کند

چو مست چشم تو نبود شراب را چه طرب                      چو همرهم تو نباشی سفر چه سود کند

مرا زکات تو باید خزینه را چه کنم                              مرا میان تو باید کمر چه سود کند

چو یوسفم تو نباشی مرا به مصر چه کار                        چو رفت سایه سلطان حشر چه سود کند

چو آفتاب تو نبود ز آفتاب چه نور                               چو منظرم تو نباشی نظر چه سود کند

لقای تو چو نباشد بقای عمر چه سود                             پناه تو چو نباشد سپر چه سود کند

شبم چو روز قیامت دراز گشت ولی                             دلم سحور تو خواهد سحر چه سود کند

شبی که ماه نباشد ستارگان چه زنند                              چو مرغ را نبود سر دو پر چه سود کند

چو زور و زهره نباشد سلاح و اسب چه سود                   چو دل دلی ننماید جگر چه سود کند

چو روح من تو نباشی ز روح ریح چه سود                    بصیرتم چو نبخشی بصر چه سود کند

مرا بجز نظر تو نبود و نیست هنر                               عنایتت چو نباشد هنر چه سود کند

جهان مثال درختست برگ و میوه ز توست                      چو برگ و میوه نباشد شجر چه سود کند

گذر کن از بشریت فرشته باش دلا                               فرشتگی چو نباشد بشر چه سود کند

خبر چو محرم او نیست بی خبر شو و مست                    چو مخبرش تو نباشی خبر چه سود کند

ز شمس مفخر تبریز آنک نور نیافت                             وجود تیره او را دگر چه سود کند

 

937

فراغتی دهدم عشق تو ز خویشاوند                               از آنک عشق تو بنیاد عافیت برکند

از آنک عشق نخواهد بجز خرابی کار                           از آنک عشق نگیرد ز هیچ آفت پند

چه جای مال و چه نام نکو و حرمت و بوش                    چه خان و مان و سلامت چه اهل و یا فرزند

که جان عاشق چون تیغ عشق برباید                            هزار جان مقدس به شکر آن بنهند

هوای عشق تو و آن گاه خوف ویرانی                           تو کیسه بسته و آن گاه عشق آن لب قند

سرک فروکش و کنج سلامتی بنشین                             ز دست کوته ناید هوای سرو بلند

برو ز عشق نبردی تو بوی در همه عمر                        نه عشق داری عقلیست این به خود خرسند

چه صبر کردن و دامن ز فتنه بربودن                           نشسته تا که چه آید ز چرخ روزی چند

درآمد آتش عشق و بسوخت هر چه جز اوست                  چو جمله سوخته شد شاد شین و خوش می خند

و خاصه عشق کسی کز الست تا به کنون                       نبوده است چنو خود به حرمت پیوند

اگر تو گویی دیدم ورا برای خدا                                  گشای دیده دیگر و این دو را بربند

کز این نظر دو هزاران هزار چون من و تو                    به هر دو عالم دایم هلاک و کور شدند

اگر به دیده من غیر آن جمال آید                                 بکنده باد مرا هر دو دیده ها به کلند

بصیرت همه مردان مرد عاجز شد                               کجا رسد به جمال و جلال شاه لوند

دریغ پرده هستی خدای برکندی                                  چنانک آن در خیبر علی حیدر کند

که تا بدیدی دیده که پنج نوبت او                                 هزار ساله از آن سو که گفته شد بزنند

 

938

سخن به نزد سخندان بزرگوار بود                               ز آسمان سخن آمد سخن نه خوار بود

سخن چو نیک نگویی هزار نیست یکی                          سخن چو نیکو گویی یکی هزار بود

سخن ز پرده برون آید آن گهش بینی                            که او صفات خداوند کردگار بود

سخن چو روی نماید خدای رشک برد                           خنک کسی که به گفتار رازدار بود

ز عرش تا به ثری ذره ذره گویااند                              که داند آنک به ادراک عرش وار بود

سخن ز علم خدا و عمل خدای کند                               وگر ز ما طلبی کار کار کار بود

چو مرغکان ابابیل لشکری شکنند                                به پیش لشکر پنهان چه کارزار بود

چو پشه سر شاهی برد که نمرودست                            یقین شود که نهان در سلاحدار بود

چو یک سواره مه را سپر دو نیم شود                           سنان دیده احمد چه دلگذار بود

تو صورتی طلبی زین سخن که دست نهی                       دهم به دست تو گر دست دستیار بود

 

939

به پیش تو چه زند جان و جان کدام بود                         که جان تویی و دگر جمله نقش و نام بود

اگر چه ماه به ده دست روی خود شوید                          چه زهره دارد کان چهره را غلام بود

اگر چه عاشقی و عشق بهترین کار است                        بدانک بی رخ معشوق ما حرام بود

به جان عشق که تا هر دو جان نیامیزد                          جداییست و ملاقات بی نظام بود

شراب لطف خداوند را کرانی نیست                             وگر کرانه نماید قصور جام بود

به قدر روزنه افتد به خانه نور قمر                              اگر به مشرق و مغرب ضیاش عام بود

تو جام هستی خود را برو قوامی ده                              که آن شراب قدیمست و باقوام بود

هزار جان طلبید و یکی ببردم پیش                              بگفت باقی گفتم بهل که وام بود

رفیق گشته دو چشمش میان خوف و رجا                        برای پختن هر عاشقی که خام بود

هزار خانه به تاراج برد و خوش قنقیست                        سلامتی همه تاراج آن سلام بود

درون خانه بود نقش ها نه آن نقاش                              به سوی بام نگر کان قمر به بام بود

رسید مژده به شامست شمس تبریزی                            چه صبح ها که نماید اگر به شام بود

 

940

ربود عشق تو تسبیح و داد بیت و سرود                         بسی بکردم لاحول و توبه دل نشنود

غزل سرا شدم از دست عشق و دست زنان                     بسوخت عشق تو ناموس و شرم و هر چم بود

عفیف و زاهد و ثابت قدم بدم چون کوه                          کدام کوه که باد توش چو که نربود

اگر کهم هم از آواز تو صدا دارم                                 وگر کهم همه در آتش توم که دود

وجود تو چو بدیدم شدم ز شرم عدم                              ز عشق این عدم آمد جهان جان به وجود

به هر کجا عدم آید وجود کم گردد                                زهی عدم که چو آمد از او وجود افزود

فلک کبود و زمین همچو کور راه نشین                          کسی که ماه تو بیند رهد ز کور و کبود

مثال جان بزرگی نهان به جسم جهان                            مثال احمد مرسل میان گبر و جهود

ستایشت به حقیقت ستایش خویش است                           که آفتاب ستا چشم خویش را بستود

ستایش تو چو دریا زبان ما کشتی                                روان مسافر دریا و عاقبت محمود

مرا عنایت دریا چو بخت بیدارست                              مرا چه غم اگرم هست چشم خواب آلود

 

941

ز بعد خاک شدن یا زیان بود یا سود                             به نقد خاک شوم بنگرم چه خواهد بود

به نقد خاک شدن کار عاشقان باشد                               که راه بند شکستن خدایشان بنمود

به امر موتوا من قبل ان تموتوا ما                                کنیم همچو محمد غزای نفس جهود

جهود و مشرک و ترسا نتیجه نفس است                         ز پشک باشد دود خبیث نی از عود

شود دمی همه خاک و شود دمی همه آب                         شود دمی همه آتش شود دمی همه دود

شود دمی همه یار و شود دمی همه غار                         شود دمی همه تار و شود دمی همه پود

به پیش خلق نشسته هزار نقش شود                              ولیک در نظر تو نه کم شود نه فزود

به پیش چشم محمد بهشت و دوزخ عین                          به پیش چشم دگر کس مستر و مغمود

مذللست قطوف بهشت بر احمد                                   که کرد دست دراز و از آن بخواست ربود

که تا دهد به صحابه ولیک آن بگداخت                          شد آب در کفش ایرا نبود وقت نمود

 

942

اگر مرا تو نخواهی دلم تو را خواهد                             تو هم به صلح گرایی اگر خدا خواهد

هزار عاشق داری تو را به جان جویان                         که تا سعادت و دولت ز ما که را خواهد

ز عشق عاشق درویش خلق در عجبند                           که آنچ رشک شهانست او چرا خواهد

عجب نباشد اگر مرده ای بجوید جان                            و یا گیاه بپژمرده ای صبا خواهد

و یا دو دیده کور از خدا بصر جوید                             و یا گرسنه ده ساله ای نوا خواهد

همه دعا شده ام من ز بس دعا کردن                            که هر که بیند رویم ز من دعا خواهد

ولی به چشم تو من رنگ کافران دارم                           که چشم خیره کشت بیندم غزا خواهد

اگر مرا نکشد هجر تو ز من بحلست                             اسیر کشته ز غازی چه خونبها خواهد

سلام و خدمت کردم بگفتیم چونی                                 چنان بود مس مسکین که کیمیا خواهد

چنان برآید صورت که بست صورتگر                          چنان بود تن خسته کیش دوا خواهد

ز آفتاب مزن گفت و گوی چون سایه                            ز سایه ذره گریزد همه ضیا خواهد

زهی سخاوت و ایثار شمس تبریزی                             که شمس گنبد خضرا از او عطا خواهد

 

943

نماز شام چو خورشید در غروب آید                             ببندد این ره حس راه غیب بگشاید

به پیش درکند ارواح را فرشته خواب                            به شیوه گله بانی که گله را پاید

به لامکان به سوی مرغزار روحانی                             چه شهرها و چه روضاتشان که بنماید

هزار صورت و شخص عجب ببیند روح                        چو خواب نقش جهان را از او فروساید

هماره گویی جان خود مقیم آن جا بود                            نه یاد این کند و نی ملالش افزاید

ز بار و رخت که این جا بر آن همی لرزید                     دلش چنان برهد که غمیش نگزاید

 

944

به باغ بلبل از این پس نوای ما گوید                             حدیث عشق شکرریز جان فزا گوید

اگر ز رنگ رخ یار ما خبر دارد                                ز لاله زار و ز نسرین و گل چرا گوید

ز راه غیرت گوید که تا بپوشاند                                  رها کند سر چشمه حدیث پا گوید

که پاره پاره به تدریج ذره که گردد                              فنا شود که اگر تند و بر ولا گوید

کهی که ذره بود پیش او دو صد که قاف                         دوان دوان شود آن دم که او بیا گوید

چو گوش کوه شنید آن بیای فرخ او                              به سر بیاید و لبیک را دو تا گوید

به حق گلشن اقبال کاندر او مستی                                چو گل خموش که تا بلبلت ثنا گوید

 

945

ندا رسید به جان ها که چند می پایید                             به سوی خانه اصلی خویش بازآیید

چو قاف قربت ما زاد و بود اصل شماست                       به کوه قاف بپرید خوش چو عنقایید

ز آب و گل چو چنین کنده ایست بر پاتان                        بجهد کنده ز پا پاره پاره بگشایید

سفر کنید از این غربت و به خانه روید                          از این فراق ملولیم عزم فرمایید

به دوغ گنده و آب چه و بیابان ها                                حیات خویش به بیهوده چند فرسایید

خدای پر شما را ز جهد ساخته است                             چو زنده اید بجنبید و جهد بنمایید

به کاهلی پر و بال امید می پوسد                                 چو پر و بال بریزد دگر چه را شایید

از این خلاص ملولید و قعر این چه نی                          هلا مبارک در قعر چاه می پایید

ندای فاعتبروا بشنوید اولوالابصار                               نه کودکیت سر آستین چه می خایید

خود اعتبار چه باشد بجز ز جو جستن                           هلا ز جو بجهید آن طرف چو برنایید

درون هاون شهوت چه آب می کوبید                             چو آبتان نبود باد لاف پیمایید

حطام خواند خدا این حشیش دنیا را                              در این حشیش چو حیوان چه ژاژ می خایید

هلا که باده بیامد ز خم برون آیید                                پی قطایف و پالوده تن بپالایید

هلا که شاهد جان آینه همی جوید                                 به صیقل آینه ها را ز زنگ بزدایید

نمی هلند که مخلص بگویم این ها را                             ز اصل چشمه بجویید آن چو جویایید

 

946

میان باغ گل سرخ های و هو دارد                               که بو کنید دهان مرا چه بو دارد

پیاله ای به من آورد لاله که بخوری                             خورم چرا نخورم بنده هم گلو دارد

گلو چه حاجت می نوش بی گلو و دهان                         رحیق غیب که طعم سقا همو دارد

چو سال سال نشاطست و روز روز طرب                      خنک مرا و کسی را که عیش خو دارد

چرا مقیم نباشد چو ما به مجلس گل                              کسی که ساقی باقی ماه رو دارد

به آفتاب جلالت که ذره ذره عشق                                نهان به زیر قبا ساغر و کدو دارد

سوال کردم از گل که بر که می خندی                           جواب داد بدان زشت کو دو شو دارد

غلام کور که او را دو خواجه می باید                           چو سگ همیشه مقام او میان کو دارد

سوال کردم از خار کاین سلاح تو چیست                        جواب داد که گلزار صد عدو دارد

هزار بار چمن را بسوخت و بازآراست                         چه عشق دارد با ما چه جست و جو دارد

ز شمس مفخر تبریز پرس کاین از چیست                      وگر چه دفع دهد دم مخور که او دارد

 

947

مخسب شب که شبی صد هزار جان ارزد                       که شب ببخشد آن بدر بدره بی حد

به آسمان جهان هر شبی فرود آید                                برای هر متظلم سپاه فضل احد

خدای گفت قم اللیل و از گزاف نگفت                            ز شب رویست فرو قد زهره و فرقد

ز دود شب پزی ای خام ز آتش موسی                           مداد شب دهد آن خامه را ز علم مدد

بگیر لیلی شب را کنار ای مجنون                                شبست خلوت توحید و روز شرک و عدد

شبست لیلی و روزست در پیش مجنون                          که نور عقل سحر را به جعد خویش کشد

بدانک آب حیات اندرون تاریکیست                              چه ماهیی که ره آب بسته ای بر خود

به دیبه سیه این کعبه را لباسی ساخت                           که اوست پشت مطیعان و اوستشان مسند

درون کعبه شب یک نماز صد باشد                              ز بهر خواب ندارد کسی چنین معبد

شکست جمله بتان را شب و بماند خدا                           که نیست در کرم او را قرین و کفو احد

خمش که شعر کسادست و جهل از آن اکسد                     چه زاهدی تو در این علم و در تو علم ازهد

 

948

کسی خراب خرابات و مست می باشد                           از او عمارت ایمان و خیر کی باشد

یکی وجود چو آتش بود نباشد آب                                محال باشد یک مه بهار و دی باشد

منم خراب خرابات و مست طاعت حق                          درون شهر معظم ز نیک و بی باشد

عمارتیست خراباتیان شهر مرا                                   که خانه هاش نهان در زمین چو ری باشد

شکوفه هاست درختان زهد را ز شراب                         نه آن شراب که اشکوفه هاش قی باشد

چو هست و نیست مرا دید چشم معتزلی                         بگفت دیدم معدوم را که شی ء باشد

به سایه ها و به خورشید شمس تبریزی                          که بی مکان و زمان آفتاب و فی باشد

 

949

مرا وصال تو باید صبا چه سود کند                              چو من زمین تو گشتم سما چه سود کند

ایا بتان شکرلب چو روی شه دیدم                               مرا جمال و کمال شما چه سود کند

دلم نماند و گدازید چون شکر در آب                             جمال ماه رخ دلربا چه سود کند

فلک ببست میان مرا ز فضل کمر                                ولیک بی شه شهره قبا چه سود کند

هزار حیله کنم من دغا و شیوه عشق                             چو شه حریف نباشد دغا چه سود کند

مرا بقا و فنا از برای خدمت اوست                              مرا چو آن نبود این بقا چه سود کند

سقا و آب برای حرارت جگرست                                جگر چو خون شد ای دل سقا چه سود کند

فلک به ناله شد از بس دعا و زاری من                         چو بخت یار نباشد دعا چه سود کند

مگو چنین تو چه دانی بلادریست نهان                           خدای داند و بس کاین بلا چه سود کند

چو خونبهای تو ای دل هوای عشق ویست                       مگو که کشته شدم خونبها چه سود کند

تو هان و هان به دل و دیده خاک این ره شو                    چو خاک باشی باید علا چه سود کند

در آن فلک که شعاعات آفتاب دلست                             هزار سایه و ظل هما چه سود کند

هما و سایه اش آن جا چو ظلمتی باشد                           ز نور ظلمت غیر فنا چه سود کند

دلا تو چند زنی لاف از وفاداری                                 برو به بحر وفا این وفا چه سود کند

صفای باقی باید که بر رخت تابد                                 تو جندره زده گیر این صفا چه سود کند

چو کبر را بگذاری صفا ز حق یابی                             بدانی آنگه کاین کبریا چه سود کند

برو به نزد خداوند شمس تبریزی                                فقیر او شو جانا غنا چه سود کند

 

950

سپاس آن عدمی را که هست ما بربود                           ز عشق آن عدم آمد جهان جان به وجود

به هر کجا عدم آید وجود کم گردد                                زهی عدم که چو آمد از او وجود فزود

به سال ها بربودم من از عدم هستی                             عدم به یک نظر آن جمله را ز من بربود

رهد ز خویش و ز پیش و ز جان مرگ اندیش                  رهد ز خوف و رجا و رهد ز باد و ز بود

که وجود چو کاهست پیش باد عدم                               کدام کوه که او را عدم چو که نربود

وجود چیست و عدم چیست کاه و که چه بود                    شه ای عبارت از در برون ز بام فرود

 

951

هر آن نوی که رسد سوی تو قدید شود                           چو آب پاک که در تن رود پلید شود

ز شیر دیو مزیدی مزید تو هم از اوست                         که بایزید از این شیردان یزید شود

مرید خواند خداوند دیو وسوسه را                                که هر که خورد دم او چو او مرید شود

چو مشرقست و چو مغرب مثال این دو جهان                   بدین قریب شود مرد زان بعید شود

هر آن دلی که بشورید و قی شدش آن شیر                      ز شورش و قی آن شیر بوسعید شود

هر آنک صدر رها کرد و خاک این در شد                     هزار قفل گران را دلش کلید شود

ترش ترش تو به خسرو مگو که شیرین کو                      پدید آید چون خواجه ناپدید شود

چو غوره رست ز خامی خویش شد شیرین                     چو ماه روزه به پایان رسید عید شود

خموش آینه منمای در ولایت زنگ                               نما به قیصر رومش که تا مرید شود

 

952

ز شمس دین طرب نوبهار بازآید                                 نشاط بلبله و سبزه زار بازآید

کرانه کرد دلم از نبیذ و از ساقی                                 چو وصل او بگشاید کنار بازآید

کبوتر دل من در شکار باز پرید                                 خنک زمانی کو از شکار بازآید

بگردد این رخ زردم چو صد هزار نگار                        ز طبل دعوت من گر نگار بازآید

چو ملک حسن بر وی مهم قرار گرفت                          بود که سوی دلم زو قرار بازآید

چو خارخار دلم می نشیند از هوسش                            که گلشنش بر این خار خار بازآید

چو مهرها که شود محو نطع آن گوهر                           دغای عشق چو خانه قمار بازآید

ز مستی اش چه گمان بردمی که بعد از می                     ز هجر عربده کن آن خمار بازآید

از این خمار مرا نیست غم اگر روزی                           به دستم آن قدح پرشرار بازآید

هزار چشمه حیوان چه در شمار آید                             اگر از او لطف بی شمار بازآید

سوال کردم رخ را که چند زر باشی                             که جان من ز زری تو زار بازآید

مرا جواب چو زر داد من زرم دایم                              مگر که سیمبر خوش عیار بازآید

بگفتمش چو بماندی تو زنده بی آن جان                          چه عذر آری چون آن عذار بازآید

من آن ندانم دانم که آه از تبریز                                   کز آتشش ز دلم الحذار بازآید

 

953

سپیده دم بدمید و سپیده می ساید                                  که ویس روز رخ خویش را بیاراید

غلام روز دلم کو به جای صد سالست                           سپیده چهره دل را به کار می ناید

سپیدی رخ این دل سپیدها بخشد                                  که طاس چرخ حواشیش را نپیماید

سپیده را چو فروشست شب به آب سیاه                          رخ عجوزه دنیا ببین چه را شاید

بده عجوزه زراق را هزار طلاق                                دم عجوزه جوانیت را بفرساید

بران تو دیو ز خود پیش از آنک دیو شوی                      وگر نه من خمشم عن قریب بنماید

 

954

افزود آتش من آب را خبر ببرید                                  اسیر می بردم غم ز کافرم بخرید

خدای داد شما را یکی نظر که مپرس                            اگر چه زان نظر این دم به سکر بی خبرید

طراز خلعت آن خوش نظر چو دیده شود                        هزار جامه ز درد و دریغ و غم بدرید

ز دیده موی برست از دقیقه بینی ها                              چرا به موی و به روی خوشش نمی نگرید

ز حرص خواجگی از بندگی چه محرومید                       ز غورها همه پختید یا که کور و کرید

در آشنا عجمی وار منگرید چنین                                 فرشته اید به معنی اگر به تن بشرید

هزار حاجب و جاندار منتظر دارید                              برای خدمتتان لیک در ره و سفرید

همی پرد به سوی آسمان روان شما                              اگر چه زیر لحافید و هیچ می نپرید

همی چرد همه اجزای جان به روض صفات                    از آن ریاض که رستید چون از آن نچرید

درخت مایه از آن یافت سبز و تر زان شد                      زبون مایه چرایید چونک شیر نرید

هزار گونه کجا خستتان به زیر سجود                           کجا نظر که بدانید تیغ یا سپرید

هزار حرف به بیگار گفتم و مقصود                             به هر دمی ز چه شما خفیه تر چه بی هنرید

هنر چو بی هنری آمد اندر این درگاه                            هنروران ز شادیت چون نه زین نفرید

همه حیات در اینست کاذبحوا بقره                               چو عاشقان حیاتید چون پس بقرید

هزار شیر تو را بنده اند چه بود گاو                             هزار تاج زر آمد چه در غم کمرید

چو شب خطیب تو ماهست بر چنین منبر                        اگر نه فهم تباهست از چه در سمرید

کجا بلاغت ماه و کجا خیال سپاه                                 به مقنعه بمنازید چون کلاه ورید

بیافت کوزه زرین و آب بی حد خورد                            خموش باش که تا ز آب هم شکم ندرید

 

955

سلام بر تو که سین سلام بر تو رسید                            سلام گرد جهان گشت جز تو نپسندید

بگرد بام تو گردان کبوتران سلام                                 که بی پناه تو کس را نشاید آرامید

چو پر و بال ز تو یافتست هر مرغی                            ز غیر تو به کجا باشدش امید مرید

به هر طرف که ببینی تو مرغ سوخته پر                        بدان که از طمع خام سوی دام پرید

تو آب کوثری و سوخته به تو آید                                 برویدش سپس سوز پر و بال جدید

 

956

ز جان سوخته ام خلق را حذار کنید                              که الله الله ز آتش رخان فرار کنید

که آتش رخشان خاصیت چنین دارد                             که هر قرار که دارید بی قرار کنید

دلی که کاهل گردد نداش می آید                                  که زنده است سلیمان عشق کار کنید

مباش کاهل کاین قافله روانه شدست                              ز قافله بممانید و زود بار کنید

چهارپای طبایع نکوبد این ره را                                 به ترک خاک و هواها و آب و نار کنید

غنیست چشم من از سرمه سپاهانی                              ز خاک تبریز او را مگر نثار کنید

بزرگی از شه ارواح شمس تبریزست                            وجودها پی این کبریا صغار کنید

 

957

هزار جان مقدس فدای روی تو باد                               که در جهان چو تو خوبی کسی ندید و نزاد

هزار رحمت دیگر نثار آن عاشق                                که او به دام هوای چو تو شهی افتاد

ز صورت تو حکایت کنند یا ز صفت                            که هر یکی ز یکی خوشترست زهی بنیاد

دلم هزار گره داشت همچو رشته سحر                          ز سحر چشم خوشت آن همه گره بگشاد

بلندبین ز تو گشتست هر دو دیده عشق                          ببین تو قوت شاگرد و حکمت استاد

نشسته ایم دل و عشق و کالبد پیشت                              یکی خراب و یکی مست وان دگر دلشاد

به حکم تست بخندانی و بگریانی                                 همه چو شاخ درختیم و عشق تو چون باد

به باد زرد شویم و به باد سبز شویم                              تو راست جمله ولایت تو راست جمله مراد

کلوخ و سنگ چه داند بهار جز اثری                            بهار را ز چمن پرس و سنبل و شمشاد

 

958

کدام لب که از او بوی جان نمی آید                              کدام دل که در او آن نشان نمی آید

مثال اشتر هر ذره ای چه می خاید                               اگر نواله از آن شهره خوان نمی آید

سگان طمع چپ و راست از چه می پویند                       چو بوی قلیه از آن دیگدان نمی آید

چراست پنجه شیران چو برگ گل لرزان                        اگر ز غیب به دل ها سنان نمی آید

هزار بره و گرگ از چه روی هم علفند                         به جان چو هیبت و بانگ شبان نمی آید

برون گوش دو صد نعره جان همی شنود                        تو هوش دار چنین گر چنان نمی آید

در این جهان کهن جان نو چرا روید                             چو هر دمی مددی زان جهان نمی آید

به دست خویش تو در چشم می فشانی خاک                     نه آن که صورت نو نو عیان نمی آید

شکسته قرن نگر صد هزار ذوالقرنین                           قرین بسیست که صاحب قران نمی آید

دهان و دست به آب وفا کی می شوید                            که دم دمش می جان در دهان نمی آید

دو سه قدم به سوی باغ عشق کس ننهاد                          که صد سلامش از آن باغبان نمی آید

ورای عشق هزاران هزار ایوان هست                          ز عزت و عظمت در گمان نمی آید

به هر دمی ز درونت ستاره ای تابد                              که هین مگو کاثری ز آسمان نمی آید

دهان ببند و دهان آفرین کند شرحش                             به صورتی که تو را در زبان نمی آید

 

959

اگر دل از غم دنیا جدا توانی کرد                                نشاط و عیش به باغ بقا توانی کرد

اگر به آب ریاضت برآوری غسلی                               همه کدورت دل را صفا توانی کرد

ز منزل هوسات ار دو گام پیش نهی                             نزول در حرم کبریا توانی کرد

درون بحر معانی لا نه آن گهری                                 که قدر و قیمت خود را بها توانی کرد

به همت ار نشوی در مقام خاک مقیم                             مقام خویش بر اوج علا توانی کرد

اگر به جیب تفکر فروبری سر خویش                           گذشته های قضا را ادا توانی کرد

ولیکن این صفت ره روان چالاکست                             تو نازنین جهانی کجا توانی کرد

نه دست و پای اجل را فرو توانی بست                          نه رنگ و بوی جهان را رها توانی کرد

تو رستم دل و جانی و سرور مردان                             اگر به نفس لایمت غزا توانی کرد

مگر که درد غم عشق سر زند در تو                            به درد او غم دل را روا توانی کرد

ز خار چون و چرا این زمان چو درگذری                      به باغ جنت وصلش چرا توانی کرد

اگر تو جنس همایی و جنس زاغ نه ای                          ز جان تو میل به سوی هما توانی کرد

همای سایه دولت چو شمس تبریزیست                           نگر که در دل آن شاه جا توانی کرد

 

960

به حارسان نکوروی من خطاب کنید                             که چشم بد را از یوسفان به خواب کنید

گهی به خاطر بیگانگان سوال دهید                              گهی دل همه را سخره جواب کنید

و چون شدند همه سخره سوال و جواب                          شما به خلوت ساغر پر از شراب کنید

دلی که نیست در اندیشه سوال و جواب                          وی آفتاب جهان شد بدو شتاب کنید

زنید خاک به چشمی که باد در سر اوست                       دو چشم آتشی حاسدان پرآب کنید

از آن که هر که جز این آب زندگی باشد                        سراب مرگ بود پشت بر سراب کنید

چو زندگی ابد هست اندر آب حیات                              به ترک عمر به صد رنگ شیخ و شاب کنید

گداز عاشق در تاب عشق کی ماند                               به خدمتی که شما از پی ثواب کنید

چو کف جود و سخاوت به لطف بگشاید                         نشاید این که شما قصه سحاب کنید

وگر ز تن حشم زنگبار خون آرد                                سپاه قیصر رومی شما حراب کنید

به یک نظر چو بکرد او جهان جان معمور                      چرا چو جغد حدیث تن خراب کنید

که صد هزار اسیرند پیش زنگ از روم                         مخنثی چه بود فک آن رقاب کنید

لوای دولت مخدوم شمس دین آمد                                 گروه بازصفت قصد آن جناب کنید

 

961

جهان را بدیدم وفایی ندارد                                        جهان در جهان آشنایی ندارد

در این قرص زرین بالا تو منگر                                که در اندرون بوریایی ندارد

بس ابله شتابان شده سوی دامش                                  چو کوری که در کف عصایی ندارد

بر او گشته ترسان بر او گشته لرزان                            زهی علتی کان دوایی ندارد

نموده جمالی ولی زیر چادر                                      عجوزی قبیحی لقایی ندارد

کسی سر نهد بر فسونش که چون مار                            ز عقل و ز دین دست و پایی ندارد

کسی جان دهد در رهش کز شقاوت                              ز جانان ره جان فزایی ندارد

چه مردار مسی که مرد او ز مسی                               که پنداشت کو کیمیایی ندارد

برای خیالی شده چون خیالی                                     بجز درد و رنج و عنایی ندارد

چرا جان نکارد به درگاه معشوق                                عجب عشق خود اصطفایی ندارد

چه شاهان که از عشق صد ملک بردند                          که آن سلطنت منتهایی ندارد

چه تقصیر کردست این عشق با تو                               که منکر شدی کو عطایی ندارد

به یک دردسر زو تو پا را کشیدی                               چه ره دیده ای کان بلایی ندارد

خمش کن نثارست بر عاشقانش                                  گهرها که هر یک بهایی ندارد

 

962

سحر این دل من ز سودا چه می شد                             از آن برق رخسار و سیما چه می شد

از آن طلعت خوش و زان آب و آتش                            ز فرق سر بنده تا پا چه می شد

خدایا تو دانی که بر ما چه آمد                                    خدایا تو دانی که ما را چه می شد

ز ریحان و گل ها که روید ز دل ها                             سراسر همه دشت و صحرا چه می شد

ز خورشید پرسی که گردون چه سان بد                         ز مه پرس باری که جوزا چه می شد

ز معشوق اعظم به هر جان خرم                                 به پستی چه آمد به بالا چه می شد

تعالی تقدس چو بنمود خود را                                    مقدس دلی از تعالی چه می شد

چو می کرد بخشش نظر شمس تبریز                            به بینا چه بخشید و بینا چه می شد

 

963

دل من که باشد که تو را نباشد                                   تن من کی باشد که فنا نباشد

فلکش گرفتم چو مهش گرفتم                                      چه زنند هر دو چو ضیا نباشد

به درون جنت به میان نعمت                                     چه شکنجه باشد چو لقا نباشد

چو تو عذر خواهی گنه و جفا را                                 چه کند جفاها که وفا نباشد

چو خطا تو گیری به عتاب کردن                                چه کند دل و جان که خطا نباشد

دو هزار دفتر چو به درس گویم                                  نه فسرده باشم چو صفا نباشد

سمنی نخندد شجری نرقصد                                       چمنی نبوید چو صبا نباشد

تو به فقر اگر چه که برهنه گردی                                چه غمست مه را که قبا نباشد

چه عجب که جاهل ز دلست غافل                                ملکی و شاهی همه را نباشد

همه مجرمان را کرمش بخواند                                   چو به توبه آیند و دغا نباشد

بگداز جان را مه آسمان را                                       به خدا که چیزی چو خدا نباشد

چه کنی سری را که فنا بکوبد                                    چه کنی زری را که تو را نباشد

همه روز گویی چو گلست یارم                                   چه کنی گلی را که بقا نباشد

مگریز ای جان ز بلای جانان                                    که تو خام مانی چو بلا نباشد

چه خوشست شب ها ز مهی که آن مه                           همه روی باشد که قفا نباشد

چه خوشست شاهی که غلام او شد                               چه خوشست یاری که جدا نباشد

تو خمش کن ای تن که دلم بگوید                                 که حدیث دل را من و ما نباشد

 

964

گفتم که ای جان خود جان چه باشد                               ای درد و درمان درمان چه باشد

خواهم که سازم صد جان و دل را                               پیش تو قربان قربان چه باشد

ای نور رویت ای بوی کویت                                     اسرار ایمان ایمان چه باشد

گفتی گزیدی بر ما دکانی                                          بر بی گناهی بهتان چه باشد

اقبال پیشت سجده کنانست                                         ای بخت خندان خندان چه باشد

بگشای ای جان در بر ضعیفان                                   بر رغم دربان دربان چه باشد

فرمود صوفی که آن نداری                                       باری بپرسش که آن چه باشد

با حسن رویت احسان کی جوید                                  خود پیش حسنت احسان چه باشد

تو شیری و ما انبان حیله                                         در پیش شیران انبان چه باشد

بردار پرده از پیش دیده                                           کوری شیطان شیطان چه باشد

بس خلق هستند کز دوست مستند                                 هرگز ندانند که نان چه باشد

 

965

دل گردون خلل کند چو مه تو نهان شود                         چو رسد تیر غمزه ات همه قدها کمان شود

چو تو دلداریی کنی دو جهان جمله دل شود                      دل ما چون جهان شود همه دل ها جهان شود

فتد آتش در این فلک که بنالد از آن ملک                        چو غم و دود عاشقان به سوی آسمان شود

نبود رشک عشق تو بجهد خون عاشقان                         چو شفق بر سر افق همه گردون نشان شود

چه زمان باشد آن زمان که بلرزد ز تو زمین                   چه عجب باشد آن مکان چو مکان لامکان شود

ز خیال نگار من چو بخندد بهار من                             رخ او گلفشان شود نظرم گلستان شود

بفشان گل که گلشنی همه را چشم روشنی                        به کرم گر نظر کنی چه شود چه زیان شود

خوشم ار سر بداده ام چو درختان به باد من                     که به باغ جمال تو نظرم باغبان شود

چه عجب گر ز مستیت خرف و سرگران شوم                  چو درختی که میوه اش بپزد سرگران شود

چو بنفشه دوتا شدم چو سمن بی وفا شدم                         که دل لاله ها سیه ز غم ارغوان شود

رخ یارم چو گلستان رخ زارم چو زعفران                      رخ او چون چنین بود رخ عاشق چنان شود

همه نرگس شود رزان ز پی دید گلستان                         گل تو بهر بوسه اش همه شکل دهان شود

به وصال بهار او چو بخندد دل چمن                             ز غم هجر جوی ها چو سرشکم روان شود

چو پرست از محبتش دل آن عالم خل                            که درختش ز شکر دوست سراسر زبان شود

چو سر از خاک برزنند ز درختان ندا رسد                     که تو هر چه نهان کنی همه روزی عیان شود

گل سوری گشاد رخ به لجاج گل سه تو                          گل گفتش نمایمت چو گه امتحان شود

ز تک خاک دانه ها سوی بالا برآمده                            که عنایت فتاده را به علی نردبان شود

تو زمین خورنده بین بخورد دانه پرورد                         عجب این گرگ گرسنه رمه را چون شبان شود

همه گرگان شبان شده همه دزدان چو پاسبان                    چه برد دزد عاشقان چو خدا پاسبان شود

مشتاب ار چه باغ را ز کرم سفره سبز شد                      بنشین منتظر دمی که کنون وقت خوان شود

ز رفیقان گلستان مرم از زخم خاربن                            که رفیق سلاح کش مدد کاروان شود

خمش ای دل که گر کسی بود او صادق طلب                    جهت صدق طالبان خمشی ها بیان شود

 

966

دیده خون گشت و خون نمی خسبد                               دل من از جنون نمی خسبد

مرغ و ماهی ز من شده خیره                                    کاین شب و روز چون نمی خسبد

پیش از این در عجب همی بودم                                  کآسمان نگون نمی خسبد

آسمان خود کنون ز من خیره است                               که چرا این زبون نمی خسبد

عشق بر من فسون اعظم خواند                                  جان شنید آن فسون نمی خسبد

این یقینم شدست پیش از مرگ                                    کز بدن جان برون نمی خسبد

هین خمش کن به اصل راجع شو                                 دیده راجعون نمی خسبد

 

967

رسم نو بین که شهریار نهاد                                      قبله مان سوی شهر یار نهاد

نقد عشاق را عیار نبود                                           او ز کان کرم عیار نهاد

گل صدبرگ برگ عیش بساخت                                  روی سوی بنفشه زار نهاد

هر که را چون بنفشه دید دوتا                                    کرد یکتا و در شمار نهاد

بی دلان را چو دل گرفت به بر                                  سرکشان را چو سر خمار نهاد

منتظر باش و چشم بر در دار                                    کو نظر را در انتظار نهاد

غم او را کنار گیر که غم                                         روی بر روی غمگسار نهاد

کس چه داند که گلشن رخ او                                     بر دل بی دلم چه خار نهاد

از دل بی دلم قرار مجوی                                         کاندر او درد بی قرار نهاد

آهوان صید چشم او گشتند                                        چونک رو جانب شکار نهاد

آن زره موی در کمان ز کمین                                    تیرهای زره گذار نهاد

خویشتن را چو در کنار گرفت                                   خلق را دور و برکنار نهاد

رحمتش آه عاشقان بشنید                                          آهشان را بس اعتبار نهاد

در عنایات خویششان بکشید                                      جرمشان را به جای کار نهاد

نور عشاق شمس تبریزی                                         نور در دیده شمس وار نهاد

 

968

سیبکی نیم سرخ و نیمی زرد                                     از گل و زعفران حکایت کرد

چون جدا گشت عاشق از معشوق                                برد معشوق ناز و عاشق درد

این دو رنگ مخالف از یک هجر                                بر رخ هر دو عشق پیدا کرد

رخ معشوق زرد لایق نیست                                      سرخی و فربهی عاشق سرد

چونک معشوق ناز آغازید                                        ناز کش عاشقا مگیر نبرد

انا کالشوک سیدی کالورد                                         فهما اثنان فی الحقیقه فرد

انه الشمس اننی کالظل                                            منه حر البقا و منی البرد

ان جالوت بارز الطالوت                                          ان داوود قدروا فی السرد

دل ز تن زاد لیک شاه تنست                                     همچنانک بزاید از زن مرد

باز در دل یکی دلیست نهان                                      چون سواری نهان شده در گرد

جنبش گرد از سوار بود                                          اوست کاین گرد را به رقص آورد

نیست شطرنج تا تو فکر کنی                                     با توکل بریز مهره چو نرد

شمس تبریز آفتاب دلست                                          میوه های دل آن تفش پرورد

 

969

سیبکی نیم سرخ و نیمی زرد                                     زعفران لاله را حکایت کرد

چون جدا گشت عاشق از معشوق                                نیمه ای خنده بود و نیمی درد

سست پایی بمانده بر جایی                                        پاک می کرد از رخ مه گرد

دست می کوفت نیز می لافید                                     کاین چنین صنعتی کسی ناورد

صعوه پرشکسته ای دیدی                                         بیضه چرخ زیر پر پرورد

باز شد خنده خانه این جا                                         رو بجو یار خنده ای ای مرد

ناز تا کی کنند این زشتان                                        بازگونه همی رود این نرد

جفت و طاق از چه روی می بازند                               چون ندانند جفت را از فرد

بهل این تا بیار خویش رویم                                      آنک رویش هزار لاله و ورد

 

970

دیده ها شب فراز باید کرد                                        روز شد دیده باز باید کرد

ترک ما هر طرف که مرکب راند                                آن طرف ترک تاز باید کرد

مطبخ جان به سوی بی سوییست                                 پوز آن سو دراز باید کرد

چون چنین کان زر پدید آمد                                      خویش را جمله گاز باید کرد

جامه عمر را ز آب حیات                                        چون خضر خوش طراز باید کرد

چون غیورست آن نبات حیات                                    زین شکر احتراز باید کرد

چون چنین نازنین به خانه ماست                                 وقت نازست ناز باید کرد

با گل و خار ساختن مردیست                                    مرد را ساز ساز باید کرد

قبله روی او چو پیدا شد                                           کعبه ها را نماز باید کرد

سجده هایی که آن سری باشد                                     پیش آن سرفراز باید کرد

پیش آن عشق عاقبت محمود                                      خویشتن را ایاز باید کرد

چون حقیقت نهفته در خمشیست                                  ترک گفت مجاز باید کرد

 

971

عشق تو مست و کف زنانم کرد                                  مستم و بیخودم چه دانم کرد

غوره بودم کنون شدم انگور                                      خویشتن را ترش نتانم کرد

شکرینست یار حلوایی                                            مشت حلوا در این دهانم کرد

تا گشاد او دکان حلوایی                                           خانه ام برد و بی دکانم کرد

خلق گوید چنان نمی باید                                          من نبودم چنین چنانم کرد

اولا خم شکست و سرکه بریخت                                 نوحه کردم که او زیانم کرد

صد خم می به جای آن یک خم                                   درخورم داد و شادمانم کرد

در تنور بلا و فتنه خویش                                         پخته و سرخ رو چو نانم کرد

چون زلیخا ز غم شدم من پیر                                    کرد یوسف دعا جوانم کرد

می پریدم ز دست او چون تیر                                    دست در من زد و کمانم کرد

پر کنم شکر آسمان و زمین                                       چون زمین بودم آسمانم کرد

از ره کهکشان گذشت دلم                                         زان سوی کهکشان کشانم کرد

نردبان ها و بام ها دیدم                                           فارغ از بام و نردبانم کرد

چون جهان پر شد از حکایت من                                 در جهان همچو جان نهانم کرد

چون مرا نرم یافت همچو زبان                                   چون زبان زود ترجمانم کرد

چون زبان متصل به دل بودم                                     راز دل یک به یک بیانم کرد

چون زبانم گرفت خون ریزی                                    همچو شمشیر در میانم کرد

بس کن ای دل که در بیان ناید                                   آن چه آن یار مهربانم کرد

 

972

عاشقانی که باخبر میرند                                          پیش معشوق چون شکر میرند

از الست آب زندگی خوردند                                      لاجرم شیوه دگر میرند

چونک در عاشقی حشر کردند                                   نی چو این مردم حشر میرند

از فرشته گذشته اند به لطف                                      دور از ایشان که چون بشر میرند

تو گمان می بری که شیران نیز                                  چون سگان از برون در میرند

بدود شاه جان به استقبال                                          چونک عشاق در سفر میرند

همه روشن شوند چون خورشید                                  چونک در پای آن قمر میرند

عاشقانی که جان یک دگرند                                      همه در عشق همدگر میرند

همه را آب عشق بر جگر است                                  همه آیند و در جگر میرند

همه هستند همچو در یتیم                                         نه بر مادر و پدر میرند

عاشقان جانب فلک پرند                                          منکران در تک سقر میرند

عاشقان چشم غیب بگشایند                                       باقیان جمله کور و کر میرند

و آنک شب ها نخفته اند ز بیم                                    جمله بی خوف و بی خطر میرند

و آنک این جا علف پرست بدند                                  گاو بودند و همچو خر میرند

و آنک امروز آن نظر جستند                                     شاد و خندان در آن نظر میرند

شاهشان بر کنار لطف نهد                                        نی چنین خوار و محتضر میرند

و انک اخلاق مصطفی جویند                                     چون ابوبکر و چون عمر میرند

دور از ایشان فنا و مرگ ولیک                                  این به تقدیر گفتم ار میرند

 

973

صوفیان در دمی دو عید کنند                                     عنکبوتان مگس قدید کنند

شمع ها می زنند خورشیدند                                       تا که ظلمات را شهید کنند

باز هر ذره شد چو نفخه صور                                   تا شهید تو را سعید کنند

چرخ کهنه به گردشان گردد                                      تا کهنه هاش را جدید کنند

رغم آن حاسدان که می خواهند                                   تا قریب تو را بعید کنند

حاسدان را هم از حسد بخرند                                    همه را طالب و مرید کنند

کیمیای سعادت همه اند                                            در همه فعل خود بدید کنند

کیمیایی کنند همه افلاک                                           لیک در مدتی مدید کنند

وان هم از ماه غیب دزدیدند                                      که گهی پاک و گه پلید کنند

خنک آن دم که جمله اجزا را                                     بی ز ترکیب ها وحید کنند

بس کن این و سر تنور ببند                                       تا که نان هات را ثرید کنند

 

974

گر تو را بخت یار خواهد بود                                    عشق را با تو کار خواهد بود

عمر بی عاشقی مدان به حساب                                  کان برون از شمار خواهد بود

هر زمانی که می رود بی عشق                                  پیش حق شرمسار خواهد بود

هر چه اندر وطن تو را سبکست                                 ساعت کوچ بار خواهد بود

بر تو این دم که در غم عشقی                                    چون پدر بردبار خواهد بود

فقر کز وی تو ننگ می داری                                    آن جهان افتخار خواهد بود

تلخی صبر اگر گلوگیر است                                      عاقبت خوشگوار خواهد بود

چون رهد شیر روح از این صندوق                             اندر آن مرغزار خواهد بود

چون از این لاشه خر فرود آید                                   شاه دل شهسوار خواهد بود

دامن جهد و جد را بگشا                                          کز فلک زر نثار خواهد بود

تو نهان بودی و شدی پیدا                                         هر نهان آشکار خواهد بود

هر کی خود را نکرد خوار امروز                               همچو فرعون خوار خواهد بود

هر که چون گل ز آتش آب نشد                                  اندر آتش چو خار خواهد بود

چون شکار خدا نشد نمرود                                       پشه ای را شکار خواهد بود

هر که از نقد وقت بست نظر                                     سخره ای انتظار خواهد بود

هر که را اختیار کردش عشق                                    مست و بی اختیار خواهد بود

هر که او پست و مست عشق نشد                                تا ابد در خمار خواهد بود

هر که را مهر و مهر این دم نیست                               اشتری بی مهار خواهد بود

در سر هر که چشم عبرت نیست                                 خوار و بی اعتبار خواهد بود

بس کن ار چه سخن نشاند غبار                                  آخر از وی غبار خواهد بود

شمس تبریز چون قرار گرفت                                    دل از او بی قرار خواهد بود

 

975

آتش افکند در جهان جمشید                                       از پس چار پرده چون خورشید

خنک او را که شد برهنه ز بود                                  وای آن را که جست سایه بید

دل سپیدست و عشق را رو سرخ                                زان سپیدی که نیست سرخ و سپید

عشق ایمن ولایتیست چنانک                                     ترس را نیست اندر او امید

هر حیاتی که یک دمش عمرست                                 چون برآید ز عشق شد جاوید

یک عروسیست بر فلک که مپرس                               ور بپرسی بپرس از ناهید

زین عروسی خبر نداشت کسی                                   آمدند انبیا به رسم نوید

شمس تبریز خسرو عهدست                                      خسروان را هله به جان بخرید

 

976

خسروانی که فتنه ای چینید                                       فتنه برخاست هیچ ننشینید

هم شما هم شما که زیبایید                                        هم شما هم شما که شیرینید

همچو عنبر حمایلیم همه                                          بر بر سیمتان که مشکینید

نشوم شاد اگر گمان دارم                                          که گهی شاد و گاه غمگینید

در صفای می نهان دیدیم                                          که شما چون کدوی رنگینید

شاهدان فنا شما جمله                                              با لب لعل و جان سنگینید

بل که بر اسب ذوق و شیرینی                                    تا ابد خوش نشسته در زینید

تبریزی شوید اگر در عشق                                       بنده شمس ملت و دینید

 

977

عید بر عاشقان مبارک باد                                        عاشقان عیدتان مبارک باد

عید ار بوی جان ما دارد                                         در جهان همچو جان مبارک باد

بر تو ای ماه آسمان و زمین                                      تا به هفت آسمان مبارک باد

عید آمد به کف نشان وصال                                      عاشقان این نشان مبارک باد

روزه مگشای جز به قند لبش                                     قند او در دهان مبارک باد

عید بنوشت بر کنار لبش                                          کاین می بی کران مبارک باد

عید آمد که ای سبک روحان                                      رطل های گران مبارک باد

چند پنهان خوری صلاح الدین                                    بوسه های نهان مبارک باد

گر نصیبی به من دهی گویم                                      بر من و بر فلان مبارک باد

 

978

زندگانی صدر عالی باد                                           ایزدش پاسبان و کالی باد

هر چه نسیه ست مقبلان را عیش                                پیش او نقد وقت و حالی باد

مجلس گرم پرحلاوت او                                          از حریف فسرده خالی باد

جان ها واگشاده پر در غیب                                      بسته پیشش چو نقش قالی باد

بر یمین و یسار او دولت                                          هم جنوبی و هم شمالی باد

دو ولایت که جسم و جان خوانند                                 بر سر هر دو شاه و والی باد

بخت نقدست شمس تبریزی                                       او بسم غیر او مآلی باد

 

979

شاهدی بین که در زمانه بزاد                                     بت و بتخانه را به باد بداد

شاهدانی که در جهان سمرند                                     کس از ایشان دگر نیارد یاد

از رخ ماه او چو ابر گشود                                       هفت گردون ز همدگر بگشاد

همچو مهتاب شاخ شاخ آن نور                                   سوی هر روزنی درون افتاد

تابشش چون بتافت بیشترک                                      جان ها را بخورد از بنیاد

جان ها ذره ذره رقصان گشت                                   پیش خورشید جان ها دلشاد

همچو پرواز شمس تبریزی                                       جمله پران که هر چه بادا باد

 

980

مادر عشق طفل عاشق را                                        پیش سلطان بی امان نبرد

تا نشد بالغ و ز جان فارغ                                        پیش آن جان جان جان نبرد

روبه عقل گر چه جهد کند                                        ره بدان صارم الزمان نبرد

جان فدا عشق را که او دل را                                    جز به معراج آسمان نبرد

عاشقان طالب نشان گشته                                         عشقشان جز که بی نشان نبرد

خون چکیده ست ره ره این نه بس است                         عاشقی جز که خون فشان نبرد

هر کشان خون نه بوی مشک دهد                                تو یقین دان که بوی آن نبرد

دیده را کحل شمس تبریزی                                       جز به معشوق لامکان نبرد

 

981

شعر من نان مصر را ماند                                        شب بر او بگذرد نتانی خورد

آن زمانش بخور که تازه بود                                     پیش از آنک بر او نشیند گرد

گرمسیر ضمیر جای ویست                                       می بمیرد در این جهان از برد

همچو ماهی دمی به خشک طپید                                 ساعتی دیگرش ببینی سرد

ور خوری بر خیال تازگیش                                      بس خیالات نقش باید کرد

آنچ نوشی خیال تو باشد                                           نبود گفتن کهن ای مرد

 

982

یوسف آخرزمان خرامان شد                                     شکر و شهد مصر ارزان شد

لعل عرشی تو چو رو بنمود                                      تن کی باشد که سنگ ها جان شد

تخته بند فراق تخت نشست                                       تاج بر سر که چیست خاقان شد

عشق مهمان بس شگرف آمد                                     خانه ها خرد بود ویران شد

پر و بال از جلال حق رویید                                     قفس و مرغ و بیضه پران شد

بادلان خیره گشته کاین دل کو                                    بی دلان بی خبر که دل آن شد

پای می کوب و عیش از سر گیر                                به سر من مگو که پایان شد

زر چو درباخت خواجه صراف                                  صرفه او برد زانک در کان شد

شمس تبریز نردبانی ساخت                                      بام گردون برآ که آسان شد

 

983

هر کی در ذوق عشق دنگ آمد                                   نیک فارغ ز نام و ننگ آمد

نشود بند گفت و گوی جهان                                       شیرگیری که چون پلنگ آمد

شیشه عشق را فراغت ها است                                   گر بر او صد هزار سنگ آمد

نام و ناموس کی شود مانع                                        چونک آن دلربای شنگ آمد

صد هزاران چو آسمان و زمین                                  پیش جولان عشق تنگ آمد

قیصر روم عشق غالب باد                                        گر کسل چون سپاه زنگ آمد

زهره بر چنگ این نوا می زد                                    کان قمر عاقبت به چنگ آمد

شمس تبریز هر کی بی تو نشست                                عذر او پیش عشق لنگ آمد

 

984

هین که هنگام صابران آمد                                        وقت سختی و امتحان آمد

این چنین وقت عهدها شکنند                                      کارد چون سوی استخوان آمد

عهد و سوگند سخت سست شود                                   مرد را کار چون به جان آمد

هله ای دل تو خویش سست مکن                                 دل قوی کن که وقت آن آمد

چون زر سرخ اندر آتش خند                                     تا بگویند زر کان آمد

گرم خوش رو به پیش تیغ اجل                                   بانگ برزن که پهلوان آمد

با خدا باش و نصرت از وی خواه                               که مددها ز آسمان آمد

ای خدا آستین فضل فشان                                         چونک بنده بر آستان آمد

چون صدف ما دهان گشادستیم                                   کابر فضل تو درفشان آمد

ای بسا خار خشک کز دل او                                     در پناه تو گلستان آمد

من نشان کرده ام تو را که ز تو                                  دلخوشی های بی نشان آمد

وقت رحمست و وقت عاطفت است                               که مرا زخم بس گران آمد

ای ابابیل هین که بر کعبه                                         لشکر و پیل بی کران آمد

عقل گوید مرا خمش کن بس                                      که خداوند غیب دان آمد

من خمش کردم ای خدا لیکن                                     بی من از خان من فغان آمد

ما رمیت اذ رمیت هم ز خداست                                  تیر ناگه کز این کمان آمد

 

985

هر که بهر تو انتظار کند                                         بخت و اقبال را شکار کند

بهر باران چو کشت منتظر است                                 سینه را سبز و لاله زار کند

بهر خورشید کان چو منتظر است                                سنگ را لعل آبدار کند

انتظار ادیم بهر سهیل                                             اندر او صد هزار کار کند

آهنی کانتظار صیقل کرد                                          روی را صاف و بی غبار کند

ز انتظار رسول تیغ علی                                         در غزا خویش ذوالفقار کند

انتظار جنین درون رحم                                          نطفه را شاه خوش عذار کند

انتظار حبوب زیر زمین                                          هر یکی دانه را هزار کند

آسیا آب را چو منتظر است                                       سنگ را چست و بی قرار کند

انتظار قبول وحی خدا                                             چشم را چشم اعتبار کند

انتظار نثار بحر کرم                                              سینه را درج در چو نار کند

شیره را انتظار در دل خم                                        بهر مغز شهان عقار کند

بی کنارست فضل منتظرش                                       رانده را لایق کنار کند

تا قیامت تمام هم نشود                                            شرح آن کانتظار یار کند

ز انتظارات شمس تبریزی                                        شمس و ناهید و مه دوار کند

 

986

عشق را جان بی قرار بود                                        یاد جان پیش عشق عار بود

سر و جان پیش او حقیر بود                                      هر که را در سر این خمار بود

همه بر قلب می زند عاشق                                       اندر آن صف که کارزار بود

نکند جانب گریز نظر                                             گر چه شمشیر صد هزار بود

عشق خود مرغزار شیرانست                                    کی سگی شیر مرغزار بود

عشق جان ها در آستین دارد                                     در ره عشق جان نثار بود

نام و ناموس و شرم و اندیشه                                     پیش جاروبشان غبار بود

همه کس را شکار کرد بلا                                        عاشقان را بلا شکار بود

مر بلا را چنان به جان بخرند                                    کان بلا نیز شرمسار بود

جان عشق است شه صلاح الدین                                 کو ز اسرار کردگار بود

 

987

هر که را ذوق دین پدید آید                                       شهد دنیاش کی لذیذ آید

آن چنان عقل را چه خواهی کرد                                 که نگوسار یک نبیذ آید

عقل بفروش و جمله حیرت خر                                  که تو را سود از این خرید آید

نه از آن حالتیست ای عاقل                                       که در او عقل کس بدید آید

نشود باز این چنین قفلی                                           گر همه عقل ها کلید آید

گر درآیند ذره ذره به بانگ                                       آن همه بانگ ناشنید آید

چه شود بیش و کم از این دریا                                   بنده گر پاک وگر پلید آید

هر که رو آورد بدین دریا                                        گر یزیدست بایزید آید

 

988

بوی دلدار ما نمی آید                                              طوطی این جا شکر نمی خاید

هر مقامی که رنگ آن گل نیست                                 بلبل جان ها بنسراید

خوش برآییم دوست حاضر نیست                                عشق هرگز چنین نفرماید

همه اسباب عشق این جا هست                                   لیک بی او طرب نمی شاید

مادر فتنه ها که می باشد                                          طربی بی رخش نمی زاید

هر شرابی که دوست ساقی نیست                                جز خمار و شکوفه نفزاید

همه آفاق پرستاره شود                                            گازری را مراد برناید

بی اثرهای شمس تبریزی                                         از جهان جز ملال ننماید

 

989

صبر با عشق بس نمی آید                                        عقل فریادرس نمی آید

بیخودی خوش ولایتیست ولی                                     زیر فرمان کس نمی آید

کاروان حیات می گذرد                                           هیچ بانگ جرس نمی آید

بوی گلشن به گل همی خواند                                     خود تو را این هوس نمی آید

زانک در باطن تو خوش نفسیست                                از گزاف این نفس نمی آید

بی خدای لطیف شیرین کار                                       عسلی از مگس نمی آید

هر دمی تخم نیکوی می کار                                      تا نکاری عدس نمی آید

هیچ کردی به خیر اندیشه                                         که جزا از سپس نمی آید

بس کن ایرا که شمع این گفتار                                   جانب هر غلس نمی آید

 

990

من بسازم ولیک کی شاید                                         زاغ با طوطیان شکر خاید

هر یکی را ولایتست جدا                                         کژ با راست راست کی آید

گر چه طوطی خود از شکر زندست                             زاغ را می چمین خر باید

عشق در خویش بین کجا گنجد                                   ماده گرگ شیر نر زاید

بگریز از کسی که عاشق نیست                                  زان ز گرگین تو را گر افزاید

ور شوی کوفته به هاون عشق                                    دانک او سرمه ایت می ساید

رو بکن تو خراب خانه از آنک                                  شمس تبریز مست می آید

 

991

عشق جانان مرا ز جان ببرید                                    جان به عشق اندرون ز خود برهید

زانک جان محدثست و عشق قدیم                                هرگز این در وجود آن نرسید

عشق جانان چو سنگ مقناطیس                                  جان ما را به قرب خویش کشید

باز جان را ز خویشتن گم کرد                                   جان چو گم شد وجود خویش بدید

بعد از آن باز با خود آمد جان                                    دام عشق آمد و در او پیچید

شربتی دادش از حقیقت عشق                                    جمله اخلاص ها از او برمید

این نشان بدایت عشق است                                       هیچ کس در نهایتش نرسید

 

992

خسروانی که فتنه ای چینید                                       فتنه برخاست هیچ ننشینید

هم شما هم شما که زیبایید                                        هم شما هم شما که شیرینید

همچو عنبر حمایلیم همه                                          بر بر سیمتان که مشکینید

لذتی هست با شما گفتن                                           هم شما داد جان مسکینید

نشوم شاد اگر گمان دارم                                          که گهی شاد و گاه غمگینید

بل که بر اسب ذوق و شیرینی                                    تا ابد خوش نشسته در زینید

شاهدان فانی و شما جمله                                         با لب لعل و جان سنگینید

در صفای می شهان دیدیم                                         که شما چون کدوی رنگینید

در بهشتی که هر زمان بکریست                                 مرد آیید اگر نه عنینید

تبریزی شوید اگر در عشق                                       بنده شمس ملت و دینید

 

993

زان ازلی نور که پرورده اند                                     در تو زیادت نظری کرده اند

خوش بنگر در همه خورشیدوار                                  تا بگذارند که افسرده اند

سوی درختان نگر ای نوبهار                                     کز دی دیوانه بپژمرده اند

لب بگشا هیکل عیسی بخوان                                     کز دم دجال جفا مرده اند

بشکن امروز خمار همه                                           کز می تو چاشنیی برده اند

درده تریاق حیات ابد                                              کاین همگان زهر فنا خورده اند

همچو سحر پرده شب را بدر                                     کاین همه محجوب دو صد پرده اند

بس کن و خاموش مشو صدزبان                                 چونک یکی گوش نیاورده اند

 

994

دوست همان به که بلاکش بود                                    عود همان به که در آتش بود

جام جفا باشد دشوارخوار                                         چون ز کف دوست بود خوش بود

زهر بنوش از قدحی کان قدح                                    از کرم و لطف منقش بود

عشق خلیلست درآ در میان                                       غم مخور ار زیر تو آتش بود

سرد شود آتش پیش خلیل                                         بید و گل و سنبله کش بود

در خم چوگانش یکی گوی شو                                    تا که فلک زیر تو مفرش بود

رقص کنان گوی اگر چه ز زخم                                 در غم و در کوب و کشاکش بود

سابق میدان بود او لاجرم                                         قبله هر فارس مه وش بود

چونک تراشیده شده ست او تمام                                  رست از آن غم که تراشش بود

هر کی مشوش بود او ایمنست                                    گر دو جهان جمله مشوش بود

مفخر تبریز تو را شمس دین                                     شرق نه در پنج و نه در شش بود

 

995

دیدن روی تو هم از بامداد                                        درد مرا بین که چه آرام داد

در دل عشاق چه آتش فکند                                       جانب اسرار چه پیغام داد

چون ز سر لطف مرا پیش خواند                                جان مرا باده بی جام داد

صافی آن باده چو ارواح خورد                                   کاسه آلوده به اجسام داد

صافی آن باده ز ارواح جو                                       زانک به اجسام همین نام داد

در تبریزست تو را دام دل                                        رحمت پیوسته در آن دام داد

 

996

گفت کسی خواجه سنایی بمرد                                    مرگ چنین خواجه نه کاریست خرد

کاه نبود او که به بادی پرید                                       آب نبود او که به سرما فسرد

شانه نبود او که به مویی شکست                                 دانه نبود او که زمینش فشرد

گنج زری بود در این خاکدان                                     کو دو جهان را بجوی می شمرد

قالب خاکی سوی خاکی فکند                                      جان خرد سوی سماوات برد

جان دوم را که ندانند خلق                                        مغلطه گوییم به جانان سپرد

صاف درآمیخت به دردی می                                     بر سر خم رفت جدا شد ز درد

در سفر افتند به هم ای عزیز                                     مرغزی و رازی و رومی و کرد

خانه خود بازرود هر یکی                                        اطلس کی باشد همتای برد

خامش کن چون نقط ایرا ملک                                    نام تو از دفتر گفتن سترد

 

997

پیرهن یوسف و بو می رسد                                      در پی این هر دو خود او می رسد

بوی می لعل بشارت دهد                                          کز پی من جام و کدو می رسد

نفس اناالحق تو منصور گشت                                    نور حقش توی به تو می رسد

نیست زیان هیچ ز سنگ آب را                                  سنگ بلاها به سبو می رسد

آب حیاتست ورای ضمیر                                         جوی بکن کآب به جو می رسد

آب بزن بر حسد آتشین                                           باد در این خاک از او می رسد

عشق و خرد خانه درون جنگیند                                 عربده هر لحظه به کو می رسد

هر چه دهد عاشق از رخت و بخت                              عاقبت آن جمله بدو می رسد

گر چه بسی برد ز شوهر عروس                                او و جهازش نه به شو می رسد

مایده ای خواستی از آسمان                                       خیز ز خود دست بشو می رسد

مژده ده ای عشق که از شمس دین                               از تبریز آیت نو می رسد

 

998

آتش عشق تو قلاووز شد                                          دوش دلم سوی دل افروز شد

چون به سخن داشت مرا دوش یار                               چون به دم گرم جگرسوز شد

من چه زنم با دم و با مکر او                                     کو به دغل بر همه پیروز شد

این دل من ساده و بی مکر بود                                   دید دغل هاش بدآموز شد

هر چه به عالم خوشی شهوتست                                  همچو پنیر آفت هر یوز شد

آه که شب جمله در این وعده رفت                               بوسه دهم بوسه دهم روز شد

یار برهنه به قبا میل کرد                                         عقل دگربار کمردوز شد

 

999

از سوی دل لشکر جان آمدند                                     لشکر پیدا و نهان آمدند

جامه صبر من از آن چاک شد                                   کز ره جان جامه دران آمدند

چادر افکنده عروسان روح                                       در طلب شاه جهان آمدند

بر مثل سیل خوش از لامکان                                     رقص کنان سوی مکان آمدند

صورت دل صورت ها را شکست                               پردگیان ملک ستان آمدند

هر چه عیان بود نهان آمدند                                      هر چه نهان بود عیان آمدند

هر چه نشان داشت نشانش نماند                                 هر چه نشان نیست نشان آمدند

 

1000

آنچ گل سرخ قبا می کند                                          دانم من کان ز کجا می کند

بید پیاده که کشیدست صف                                       آنچ گذشتست قضا می کند

سوسن با تیغ و سمن با سپر                                      هر یک تکبیر غزا می کند

بلبل مسکین که چه ها می کشد                                   آه از آن گل که چه ها می کند

گوید هر یک ز عروسان باغ                                     کان گل اشارت سوی ما می کند

گوید بلبل که گل آن شیوه ها                                      بهر من بی سر و پا می کند

دست برآورده به زاری چنار                                     با تو بگویم چه دعا می کند

بر سر غنچه کی کله می نهد                                     پشت بنفشه کی دوتا می کند

گر چه خزان کرد جفاها بسی                                    بین که بهاران چه وفا می کند

فصل خزان آنچ به تاراج برد                                     فصل بهار آمد ادا می کند

ذکر گل و بلبل و خوبان باغ                                      جمله بهانه ست چرا می کند

غیرت عشق است وگر نه زبان                                  شرح عنایات خدا می کند

مفخر تبریز و جهان شمس دین                                   باز مراعات شما می کند

--------------------------------------------------------