Shams3

HomeIranPoetryShams Tabrizi - Divaan

دیوان شمس تبریزی (غزلیات)

1001 - 1500

--------------------------------------------------------

 

1001

آه در آن شمع منور چه بود�������������������������������������� کآتش زد در دل و دل را ربود

ای زده اندر دل من آتشی���������������������������������������� سوختم ای دوست بیا زود زود

صورت دل صورت مخلوق نیست������������������������������� کز رخ دل حسن خدا رو نمود

جز شکرش نیست مرا چاره ای��������������������������������� جز لب او نیست مرا هیچ سود

یاد کن آن را که یکی صبحدم������������������������������������ این دلم از زلف تو بندی گشود

جان من اول که بدیدم تو را�������������������������������������� جان من از جان تو چیزی شنود

چون دلم از چشمه تو آب خورد��������������������������������� غرقه شد اندر تو و سیلم ربود

 

1002

چونک کمند تو دلم را کشید�������������������������������������� یوسفم از چاه به صحرا دوید

آنک چو یوسف به چهم درفکند���������������������������������� باز به فریادم هم او رسید

چون رسن لطف در این چه فکند�������������������������������� چنبره دل گل و نسرین دمید

قیصر از آن قصر به چه میل کرد������������������������������� چه چو بهشتی شد و قصر مشید

گفتم ای چه چه شد آن ظلمتت����������������������������������� گفت که خورشید به من بنگرید

هر که فسردست کنون گرم شد���������������������������������� جمره عشقت بگدازد جلید

قیصر رومست که بر زنگ زد���������������������������������� اوست که ترسابچه خواندش فرید

پرتو دل بود که زد بر سعیر������������������������������������� پر شد و بشکافت که هل من مزید

دوزخ گفتش که مرا جان ببخش��������������������������������� تا بخورم هرک ز یزدان برید

برگذر از آتش ای بحر لطف������������������������������������ ور نه بمردم تبشم بفسرید

گفت که ای آتش قوم مرا����������������������������������������� زود به من ده که خداشان گزید

جمله یکایک به کف او سپرد������������������������������������ گفت که نار تو ز نورم رهید

تافت ز تبریز رخ شمس دین������������������������������������ شمس بود نور جهان را کلید

 

1003

شاخ گلی باغ ز تو سبز و شاد����������������������������������� هست حریف تو در این رقص باد

باد چو جبریل و تو چون مریمی�������������������������������� عیسی گلروی از این هر دو زاد

رقص شما هر دو کلید بقاست������������������������������������ رحمت بسیار بر این رقص باد

تختگه نسل شما شد دماغ���������������������������������������� تخت بود جایگه کیقباد

میوه هر شاخ به معده رود��������������������������������������� زانک برستست ز کون و فساد

نعمت ما چو ز مکون بود���������������������������������������� خلط نگردد بخور و ارتقاد

روزی هر قوم ز باغ دگر��������������������������������������� خوان بزرگست تو را ای جواد

قسمت بختست برو بخت جو������������������������������������� بخت به از رخت بود المراد

بس که نسیمی به دل اندردمید������������������������������������ زان مدد نور که آرد ولاد

 

1004

دوش دل عربده گر با کی بود����������������������������������� مشت کی کردست دو چشمش کبود

آن دل پرخواره ز عشق شراب���������������������������������� هفت قدح از دگران برفزود

مست شد و بر سر کوی اوفتاد����������������������������������� دست زنان ناگه خوابش ربود

آن عسسی رفت قبایش ببرد�������������������������������������� وان دگری شد کمرش را گشود

آمد چنگی بنوازید تار�������������������������������������������� جست ز خواب آن دل بی تار و پود

دید قبا رفته خمارش نماند���������������������������������������� دید زیان کم شد سودای سود

دیدش ساقی که در آتش فتاد������������������������������������� جام گرفت و سوی او شد چو دود

بر غم او ریخت می دلگشا�������������������������������������� صورت اقبال بدو رو نمود

بخت بقا یافت قبا گو برو����������������������������������������� ذوق فنا دید چه جوید وجود

عالم ویرانه به جغدان حلال�������������������������������������� باد دو صد شنبه از آن جهود

ما چو خرابیم و خراباتییم���������������������������������������� خیز قدح پر کن و پیش آر زود

این قدح از لطف نیاید به چشم����������������������������������� جسم نداند می جان آزمود

زان سوی گوش آمد این طبل عید������������������������������� در دلش آتش بزن افغان عود

بس کن و اندر تتق عشق رو������������������������������������ دلبر خوبست و هزاران حسود

 

1005

هر که ز عشاق گریزان شود������������������������������������ بار دگر خواجه پشیمان شود

والله منت همه بر جان اوست������������������������������������ هر که سوی چشمه حیوان شود

هر که سبوی تو کشد عاقبت������������������������������������� در حرم عشرت سلطان شود

تنگ بود حوصله آدمی������������������������������������������� از تو چو دریای و چو عمان شود

رو به دل اهل دلی جای گیر������������������������������������� قطره به دریا در و مرجان شود

جنبش هر ذره به اصل خودست��������������������������������� هر چه بود میل کسی آن شود

کافر صدساله چو بیند تو را������������������������������������� سجده کند زود مسلمان شود

جان و دل از جذبه میل و هوس��������������������������������� همصفت دلبر و جانان شود

خار که سرتیز ره عاشق است���������������������������������� عاقبت الامر گلستان شود

ناطقه را بند کن و جمع باش������������������������������������� گر نه ضمیر تو پریشان شود

 

1006

عشق مرا بر همگان برگزید������������������������������������� آمد و مستانه رخم را گزید

شکر کز آن کان زر جعفری������������������������������������ روی مرا نادره گازی رسید

باد تکبر اگرم در سرست���������������������������������������� هم ز دم اوست که در من دمید

کرد مرا خشم مه و بر رخم�������������������������������������� گنبد نیلی سره نیلی کشید

باده فراوان و یکی جام نی��������������������������������������� بوسه پیاپی شد و لب ناپدید

ای شب کفر از مه تو روز دین���������������������������������� گشته یزید از دم تو بایزید

گو سگ نفس این همه عالم بگیر�������������������������������� کی شود از سگ لب دریا پلید

قفل خداییش بسی خون که ریخت�������������������������������� خونش بریزیم چو آمد کلید

جان به سعادت بکشد نفس را������������������������������������ تا به هم افتند سعید و شهید

هیچ شکاری نرهد زان صیاد������������������������������������ کو ز سگی های سگ تن رهید

ای خرف پیر جوان شو ز سر����������������������������������� تازه شد از یار هزاران قدید

وی بدن مرده برون آ ز گور������������������������������������ صور دمیدند ز عرش مجید

خامش و بشنو دهل خامشان������������������������������������� ایدک الله به عیش جدید

 

1007

گفت کسی خواجه سنایی بمرد����������������������������������� مرگ چنین خواجه نه کاریست خرد

قالب خاکی به زمین بازداد�������������������������������������� روح طبیعی به فلک واسپرد

ماه وجودش ز غباری برست������������������������������������ آب حیاتش به درآمد ز درد

پرتو خورشید جدا شد ز تن�������������������������������������� هر چه ز خورشید جدا شد فسرد

صافی انگور به میخانه رفت������������������������������������ چونک اجل خوشه تن را فشرد

شد همگی جان مثل آفتاب���������������������������������������� جان شده را مرده نباید شمرد

مغز تو نغزست مگر پوست مرد�������������������������������� مغز نمیرد مگرش دوست برد

پوست بهل دست در آن مغز زن�������������������������������� یا بشنو قصه آن ترک و کرد

کرد پی دزدی انبان ترک���������������������������������������� خرقه بپوشید و سر و مو سترد

 

1008

یا من نعماه غیر معدود������������������������������������������� و السعی لدیه غیر مردود

قد اکرمنا و قد دعانا���������������������������������������������� کی نعبده و نعم معبود

لا یطلب حمدنا لفخر���������������������������������������������� بل یجعلنا بذاک محمود

قد بشر باللقاء صدقه���������������������������������������������� من حضرته الکریم مورود

و الوعد من الحبیب حلو������������������������������������������ و السعی الی السعود مسعود

خاصا سعدی که او به هر دم������������������������������������ صد دل به سعود خویش بربود

 

1009

طارت الکتب الکرام من کرام یا عباد��������������������������� ایقظوا من غفله ثم انشروا للاجتهاد

جاء نا میزاننا کی نختبر اوزاننا��������������������������������� ربنا اصلح شاننا اوجد به عفو یا جواد

اضحکوا بعد البکاء نعم هذا المشتکی���������������������������� قد خرجتم من حجاب و انتبهتم من رقاد

پارسی گوییم شاها آگهی خود از فواد��������������������������� ماه تو تابنده باد و دولت پاینده باد

هر ملولی که تو را دید و خوش و تازه نشد�������������������� آب و نانش تیره باد و آتشش بادا رماد

خوابناکی که صباحت دید وز جا برنجست���������������������� چشم بختش خفته بادا تا الی یوم المعاد

 

1010

من رای درا تلالا نوره وسط الفواد������������������������������ بیننا و بینه قبل التجلی الف واد

جاء من یحیی الموات و الرمیم و الرفات������������������������ ایها الاموات قوموا و ابصروا یوم التناد

طارت الکتب الکرام من کرام کاتبین���������������������������� ایقظوا من غفله ثم انشروا للاجهتاد

جاء نا میزاننا کی تختبر اوزاننا��������������������������������� ربنا اصلح شاننا اوجد به عفو یا جواد

اضحکوا بعد البکا یا نعم هذ المشتکا���������������������������� قد خرجتم من حجاب و انتبهتم من رقاد

پارسی گوییم شاها آگهی خود از فواد��������������������������� ماه تو تابنده باد و دولتت پاینده باد

هر ملولی که تو را دید و خوش و تازه نشد�������������������� آب نابش تیره باد و آتشش بادا رماد

خوابناکی که صباحت دید وز جا برنجست���������������������� چشم بختش خفته بادا تا الی یوم المعاد

 

1011

میر خوبان را دگر منشور خوبی دررسید����������������������� در گل و گلزار و نسرین روح دیگر بردمید

با ملیحا زاده الرحمن احسانا جدید������������������������������� یا منیرا زاده نور علی نور مزید

خوشتر از جان خود چه باشد جان فدای خاک تو�������������� خوبتر از ماه چه بود ماه در تو ناپدید

کل ذی روح یفدی فی هواک روحه������������������������������ کل بستان انیق من جناک مستفید

لست انکر ما ذکرتم البقاء فی الفنا������������������������������� کل من ابدی جمیلا لیس یبعد ان یعید

این ملولی می کشد جان را که چیزی تو بگو������������������� هیچ کس را کس گریبان از گزافه کی کشید

 

1012

یا شبه الطیف لی انت قریب بعید�������������������������������� جمله ارواحنا تغمس فیما ترید

نوبت آدم گذشت نوبت مرغان رسید����������������������������� طبل قیامت زدند خیز که فرمان رسید

انت لطیف الفعال انت لذیذ المقال�������������������������������� انت جمال الکمال زدت فهل من مزید

از پس دور قمر دولت بگشاد در�������������������������������� دلق برون کن ز سر خلعت سلطان رسید

جاء اوان السرور زال زمان الفتور����������������������������� لیس لدنیا غرور یا سندی لا تحید

دیو و پری داشت تخت ظلم از آن بود سخت������������������� دیو رها کرد رخت چتر سلیمان رسید

هل طرب یا غلام فاملا کاس المدام������������������������������ انت بدار السلام ساکن قصر مشید

عشق چه خوش حاکمیست ظالم و بی قول نیست��������������� حاجت لاحول نیست دیو مسلمان رسید

یا لمع المشرق مثلک لم یخلق������������������������������������ خذ بیدی ارتقی نحوک انت المجید

عاشق از دست شد نیست شد و هست شد����������������������� بلبل جان مست شد سوی گلستان رسید

پرده برانداخت حور جمله جهان همچو طور������������������� زیر و زبر بست نور موسی عمران رسید

هر چه خیال نکوست عشق هیولای اوست���������������������� صورت از رشک حق پرده گر جان رسید

هست تنت چون غبار بر سر بادی سوار����������������������� چونک جدا گشت باد خاک به ماچان رسید

اعلم ان الغبار مرتفع بالریاح������������������������������������ مثل هوی اختفی وسط صیاح شدید

 

1013

اگر حریف منی پس بگو که دوش چه بود���������������������� میان این دل و آن یار می فروش چه بود

فدیت سیدنا انه یری و یجود������������������������������������� الی البقاء یبلغ من الفناء یذود

اگر به چشم بدیدی جمال ماهم دوش����������������������������� مرا بگو که در آن حلقه های گوش چه بود

معاد کل شرود طغی و منه نآی���������������������������������� مثال ظلک ان طال هو الیک یعود

وگر تو با من هم خرقه ای و همرازی�������������������������� بگو که صورت آن شیخ خرقه پوش چه بود

بامر حافظ الله المکان یعی��������������������������������������� بمس عاطفه الله الزمان ولود

اگر فقیری و ناگفته راز می شنوی������������������������������ بگو اشارت آن ناطق خموش چه بود

ایا فواد فذب فی لظی محبته�������������������������������������� ایا حیاه فدومی فقد اتاک خلود

وگر نخفتی و از حال دوش آگاهی������������������������������� بگو که نیم شب آن نعره و خروش چه بود

ترید جبر جبیر الفواد فانکسرن���������������������������������� ترید نحله تاج فلا تنی به سجود

از آنچ جامه و تن پاره پاره می کردیم�������������������������� بیار پارگکی تا که رنگ و بوش چه بود

برغم انفک لا تنکسر کما الحیوان������������������������������� به نصف وجهک لا تسجدن شبیه یهود

وگر چو یونس رستی ز حبس ماهی و بحر��������������������� بگو که معنی آن بحر و موج و جوش چه بود

یقول لیت حبیبی یحبنی کرما������������������������������������� الیس حبک تاثیر حب ود ودود

وگر شناخته ای کاصل انس و جان ز کجاست������������������ یکیست اصل پس این وحشت وحوش چه بود

ایا نضاره عیشی بما تهیجنی������������������������������������� متی تقر عیونی و صاحبی مفقود

وگر بدیدی جانی که پشت و رویش نیست���������������������� گه تصور عشاق پشت و روش چه بود

لان سکرت بما قد سقیتنی یا دهر�������������������������������� اکون مثلک لدا لربه لکنود

وگر ز عشق تو سردفتر غرض ماییم��������������������������� هزار دفتر و پیغام و گفت و گوش چه بود

 

1014

حکم البین بموتی و عمد������������������������������������������ رضی الصد بحینی و قصد

فتح الدهر عیون حسد�������������������������������������������� فر آنی بفناکم و حسد

یهرق العشق دماء حقنت����������������������������������������� لیس للعشق قریب و ولد

لکن الموت حیاه لکم���������������������������������������������� لکن الفقر غناء و رغد

سافروا فی سبل العشق معی�������������������������������������� لا تخافن ضلالا و رصد

لا یهولنکم بعدکم�������������������������������������������������� دونکم وفد وصال و مدد

فنسیم طرب اولهم������������������������������������������������� یهب السالک حولا و جلد

 

1015

ای شاهد سیمین ذقن درده شرابی همچو زر�������������������� تا سینه ها روشن شود افزون شود نور نظر

کوری هشیاران ده آن جام سلطانی بده�������������������������� تا جسم گردد همچو جان تا شب شود همچون سحر

چون خواب را درهم زدی درده شراب ایزدی������������������ زیرا نشاید در کرم بر خلق بستن هر دو در

ای خورده جام ذوالمنن تشنیع بیهوده مزن���������������������� زیرا که فاز من شکر زیرا که خاب من کفر

ای تو مقیم میکده هم مستی و هم می زده����������������������� تشنیع های بیهده چون می زنی ای بی گهر

 

1016

انا فتحنا عینکم فاستبصروا الغیب البصر������������������������ انا قضینا بینکم فاستبشروا بالمنتصر

باد صبا ای خوش خبر مژده بیاور دل ببر���������������������� جانم فدات ای مژده ور بستان تو جانم ماحضر

شمشیرها جوشن شود ویرانه ها گلشن شود��������������������� چشم جهان روشن شود چون از تو آید یک نظر

ای قهر بی دندان شده وی لطف صد چندان شده���������������� جان و جهان خندان شده چون داد جان ها را ظفر

هر کس که دیدت ای ضیا وان حضرت باکبریا���������������� بادا ورا شرم از خدا گر او بلافد از هنر

نگذاشت شیر بیشه ای از هست ما یک ریشه ای��������������� الا که نیم اندیشه ای در روز و شب هجران شمر

ای آفرین بر روی شه کز وی خجل شد روی مه��������������� کوران به دیده گفته خه بشنوده لطفش گوش کر

از عشق آن سلطان من وان دارو و درمان من����������������� کی سیر گردد جان من در جان من جوع البقر

ان کان عیشا قد هجر و اختل عقلی من سهر������������������� والله روحی ما نفر والله روحی ما کفر

من ابروش او ماه وش او روز و من همچو شبش�������������� او جان و من چون قالبش حیران از آن خوبی و فر

آه از دعا بی سامعی جرم و گنه بی شافعی��������������������� درد و الم بی نافعی رویم چو زر بی سیمبر

کی باشد آن در سفته من الحمدلله گفته من����������������������� مستطرب و خوش خفته من در سایه های آن شجر

تا دیدمی جانان خود من جویمی درمان خود�������������������� که گویمش هجران خود بنمایمش خون جگر

ای گوهر بحر بقا چون حق تو بس پنهان لقا�������������������� مخدوم شمس الدین را تبریز شهر و مشتهر

 

1017

آمد ترش رویی دگر یا زمهریر است او مگر������������������� برریز جامی بر سرش ای ساقی همچون شکر

یا می دهش از بلبله یا خود به راهش کن هله������������������ زیرا میان گلرخان خوش نیست عفریت ای پسر

درده می پیغامبری تا خر نماند در خری������������������������ خر را بروید در زمان از باده عیسی دو پر

در مجلس مستان دل هشیار اگر آید مهل������������������������ دانی که مستان را بود در حال مستی خیر و شر

ای پاسبان بر در نشین در مجلس ما ره مده�������������������� جز عاشقی آتش دلی کآید از او بوی جگر

گر دست خواهی پا دهد ور پای خواهی سر نهد���������������� ور بیل خواهی عاریت بر جای بیل آرد تبر

تا در شراب آغشته ام بی شرم و بی دل گشته ام��������������� اسپر سلامت نیستم در پیش تیغم چون سپر

خواهم یکی گوینده ای آب حیاتی زنده ای����������������������� کآتش به خواب اندرزند وین پرده گوید تا سحر

اندر تن من گر رگی هشیار یابی بردرش����������������������� چون شیرگیر حق نشد او را در این ره سگ شمر

قومی خراب و مست و خوش قومی غلام پنج و شش���������� آن ها جدا وین ها جدا آن ها دگر وین ها دگر

ز اندازه بیرون خورده ام کاندازه را گم کرده ام���������������� شد وایدی شد وافمی هذا حفاظ ذی السکر

هین نیش ما را نوش کن افغان ما را گوش کن����������������� ما را چو خود بی هوش کن بی هوش سوی ما نگر

 

1018

رو چشم جان را برگشا در بی دلان اندرنگر������������������� قومی چو دل زیر و زبر قومی چو جان بی پا و سر

بی کسب و بی کوشش همه چون دیگ در جوشش همه�������� بی پرده و پوشش همه دل پیش حکمش چون سپر

از باغ و گل دلشادتر وز سرو هم آزادتر����������������������� وز عقل و دانش رادتر وز آب حیوان پاکتر

چون ذره ها اندر هوا خورشید ایشان را قبا�������������������� بر آب و گل بنهاده پا وز عین دل برکرده سر

در موج دریاهای خون بگذشته بر بالای خون������������������ وز موج وز غوغای خون دامانشان ناگشته تر

در خار لیکن همچو گل در حبس ولیکن همچو مل������������� در آب و گل لیکن چو دل در شب ولیکن چو سحر

باری تو از ارواحشان وز باده و اقداحشان��������������������� مستی خوشی از راحشان فارغ شده از خیر و شر

بس کن که هر مرغ ای پسر خود کی خورد انجیر تر��������� شد طعمه طوطی شکر وان زاغ را چیزی دگر

 

1019

ما را خدا از بهر چه آورد بهر شور و شر��������������������� دیوانگان را می کند زنجیر او دیوانه تر

ای عشق شوخ بوالعجب آورده جان را در طرب�������������� آری درآ هر نیم شب بر جان مست بی خبر

ما را کجا باشد امان کز دست این عشق آسمان���������������� ماندست اندر خرکمان چون عاشقان زیر و زبر

ای عشق خونم خورده ای صبر و قرارم برده ای�������������� از فتنه روز و شبت پنهان شدستم چون سحر

در لطف اگر چون جان شوم از جان کجا پنهان شوم���������� گر در عدم غلطان شوم اندر عدم داری نظر

ما را که پیدا کرده ای نی از عدم آورده ای��������������������� ای هر عدم صندوق تو ای در عدم بگشاده در

هستی خوش و سرمست تو گوش عدم در دست تو������������� هر دو طفیل هست تو بر حکم تو بنهاده سر

کاشانه را ویرانه کن فرزانه را دیوانه کن���������������������� وان باده در پیمانه کن تا هر دو گردد بی خطر

ای عشق چست معتمد مستی سلامت می کند�������������������� بشنو سلام مست خود دل را مکن همچون حجر

چون دست او بشکسته ای چون خواب او بربسته ای����������� بشکن خمار مست را بر کوی مستان برگذر

 

1020

ای تو نگار خانگی خانه درآ از این سفر����������������������� پسته لعل برگشا تا نشود گران شکر

ساقی روح چون تویی کشتی نوح چون تویی������������������� تا که تهیست ساغرم خون چه پرست این جگر

طعنه زند مرا ز کین رو صنمی دگر گزین��������������������� در دو جهان یکی بگو کو صنمی کجا دگر

آن قلمی که نقش کرد چونک بدید نقش تو����������������������� گفت که های گم شدم این ملکست یا بشر

جان و جهان چرا چنین عیب و ملامتم کنی��������������������� در دل من درآ ببین هر نفسی یکی حشر

عشق بگوید الصلا مایده دو صد بلا����������������������������� خشک لبی و چشم تر مایده بین ز خشک و تر

چونک چشیدی این دو را جلوه شود بتی تو را����������������� شهره یکی ستاره ای بنده او دو صد قمر

فاش بگو که شمس دین خاصبک و شه یقین�������������������� در تبریز همچو دین اوست نهان و مشتهر

 

1021

گرم درآ و دم مده باده بیار و غم ببر���������������������������� ای دل و جان هر طرف چشم و چراغ هر سحر

هم طرب سرشته ای هم طلب فرشته ای������������������������ هم عرصات گشته ای پر ز نبات و نیشکر

خیز که رسته خیز شد روز نبات ریز شد���������������������� با خردم ستیز شد هین بربا از او خبر

خوش خبران غلام تو رطل گران سلام تو���������������������� چون شنوند نام تو یاوه کنند پا و سر

خیز که روز می رود فصل تموز می رود���������������������� رفت و هنوز می رود دیو ز سایه عمر

ای بشنیده آه جان باده رسان ز راه جان������������������������ پشت دل و پناه جان پیش درآ چو شیر نر

مست و خراب و شاد و خوش می گذری ز پنج و شش�������� قافله را بکش بکش خوش سفریست این سفر

لحظه به لحظه دم به دم می بده و بسوز غم�������������������� نوبت تست ای صنم دور توست ای قمر

عقل رباست و دلربا در تبریز شمس دین����������������������� آن تبریز چون بصر شمس در اوست چون نظر

گر چه بصر عیان بود نور در او نهان بود��������������������� دیده نمی شود نظر جز به بصیرتی دگر

 

1022

دی سحری بر گذری گفت مرا یار������������������������������ شیفته و بی خبری چند از این کار

چهره من رشک گل و دیده خود را����������������������������� کرده پر از خون جگر در طلب خار

گفتم کی پیش قدت سرو نهالی����������������������������������� گفتم کی پیش رخت شمع فلک تار

گفتم کی زیر و زبر چرخ و زمینت����������������������������� نیست عجب گر بر تو نیست مرا بار

گفت منم جان و دلت خیره چه باشی���������������������������� دم مزن و باش بر سیمبرم زار

گفتم کی از دل و جان برده قراری������������������������������ نیست مرا تاب سکون گفت به یک بار

قطره دریای منی دم چه زنی بیش������������������������������� غرقه شو و جان صدف پر ز گهر دار

 

1023

اگر باده خوری باری ز دست دلبر ما خور��������������������� ز دست یار آتشروی عالم سوز زیبا خور

نمی شاید که چون برقی به هر دم خرمنی سوزی�������������� مثال کشت کوهستان همه شربت ز بالا خور

اگر خواهی که چون مجنون حجاب عقل بردری��������������� ز دست عشق پابرجا شراب آن جا ز بی جا خور

اگر دلتنگ و بدرنگی به زیر گلبنش بنشین��������������������� وگر مخمور و مغموری از این بگزیده صهبا خور

گریزانست این ساقی از این مستان ناموسی�������������������� اگر اوباش و قلاشی مخور پنهان و پیدا خور

حریفان گر همی خواهی چو بسطامی و چون کرخی����������� مخور باده در این گلخن بر آن سقف معلا خور

برو گر کارکی داری به کار خویشتن بنشین�������������������� چو بر یوسف نه ای مجنون غم نان زلیخا خور

کسی دکان کند ویران که بطال جهان باشد���������������������� چو نربودست سیلابت تو آب از مشک سقا خور

بگرد دیگ این دنیا چو کفلیز ار همی گردی�������������������� برون رو ای سیه کاسه مخور حمرا و حلوا خور

در این بازار ای مجنون چو منبل گرد تن پرخون�������������� چو در شاهد طمع کردی برو شمشیر لالا خور

اگر مشتاق اشراقات شمس الدین تبریزی����������������������� شراب صبر و تقوا را تو بی اکراه و صفرا خور

 

1024

مرا همچون پدر بنگر نه همچون شوهر مادر������������������ پدر را نیک واقف دان از آن کژبازی مضمر

تو گردی راست اولیتر از آنک کژ نهی او را������������������ وگر تو کژ نهی او را به استیزت کند کژتر

ز بابا بشنو و برجه که سلطانیت می خواند��������������������� که خاک اوت کیخسرو بمیرد پیش او سنجر

چو ان الله یدعو را شنیدی کژ مکن رو را���������������������� زهی راعی زهی داعی زهی راه و زهی رهبر

پراکنده شدی ای جان به هر درد و به هر درمان�������������� ز عشقش جوی جمعیت در آن جامع بنه منبر

چو کر و فر او دیدی تویی کرار و شیر حق�������������������� چو بال و پر او دیدی تویی طیار چون جعفر

 

1025

مرا آن اصل بیداری دگرباره به خواب اندر�������������������� بداد افیون شور و شر ببرد از سر ببرد از سر

به صد حیله کنم غافل از او خود را کنم جاهل����������������� بیاید آن مه کامل به دست او چنین ساغر

مرا گوید نمی گویی که تا چند از گدارویی���������������������� چو هر عوری و ادباری گدایی می کنی هر در

بدین زاری و خفریقی غلام دلق و ابریقی����������������������� اگر حقی و تحقیقی چرایی این جوال اندر

از این ها کز تو می زاید شهان را ننگ می آید���������������� ملک بودی چرا باید که باشی دیو را تسخر

که داند گفت گفت او که عالم نیست جفت او�������������������� ز پیدا و نهفت او جهان کورست و هستی کر

مرا گر آن زبان بودی که راز یار بگشودی�������������������� هر آن جانی که بشنودی برون جستی از این معبر

از آن دلدار دریادل مرا حالیست بس مشکل�������������������� که ویران می شود سینه از آن جولان و کر و فر

اگر با مومنان گویم همه کافر شوند آن دم����������������������� وگر با کافران گویم نماند در جهان کافر

چو دوش آمد خیال او به خواب اندر تفضل جو����������������� مرا پرسید چونی تو بگفتم بی تو بس مضطر

اگر صد جان بود ما را شود خون از غمت یارا���������������� دلت سنگست یا خارا و یا کوهیست از مرمر

 

1026

گر چه نه به دریاییم دانه گهریم آخر���������������������������� ور چه نه به میدانیم در کر و فریم آخر

گر باده دهی ور نی زان باده دوشینه��������������������������� از دادن و نادادن بس بی خبریم آخر

ای عشق چه زیبایی چه راوق و گیرایی������������������������ گر رفت زر و کیسه در کان زریم آخر

ای طعنه زنان بر ما بگشاده زبان بر ما������������������������ باری ز شما خامان ما مستتریم آخر

لولی که زرش نبود مال پدرش نبود����������������������������� دزدی نکند گوید پس ما چه خوریم آخر

ما لولی و شنگولی بی مکسب و مشغولی����������������������� جز مال مسلمانان مال کی بریم آخر

زنبیل اگر بردیم خرماش درآگندیم������������������������������� وز نیل اگر خوردیم هم نیشکریم آخر

گر شحنه بگیردمان آرد به چه و زندان������������������������� بر چاه زنخدانش آبی بچریم آخر

چاهش خوش و زندانش وان ساقی و مستانش������������������ وان گفتن بی سیمان که سیمبریم آخر

می گوید جان با تن کای تن خمش و تن زن�������������������� لب بند و بصر بگشا صاحب نظریم آخر

 

1027

یغمابک ترکستان بر زنگ بزد لشکر��������������������������� در قلعه بی خویشی بگریز هلا زوتر

تا کی ز شب زنگی بر عقل بود تنگی�������������������������� شاهنشه صبح آمد زد بر سر او خنجر

گاو سیه شب را قربان سحر کردند������������������������������ موذن پی این گوید کالله هو الاکبر

آورد برون گردون از زیر لگن شمعی�������������������������� کز خجلت نور او بر چرخ نماند اختر

خورشید گر از اول بیمارصفت باشد���������������������������� هم از دل خود گردد در هر نفسی خوشتر

ای چشم که پردردی در سایه او بنشین������������������������� زنهار در این حالت در چهره او بنگر

آن واعظ روشن دل کو ذره به رقص آرد����������������������� بس نور که بفشاند او از سر این منبر

شاباش زهی نوری بر کوری هر کوری������������������������ زان پس که بر آرد سر کور وی نپوشاند

شمس الحق تبریزی در آینه صافت������������������������������ گر غیر خدا بینم باشم بتر از کافر

 

1028

ذاتت عسلست ای جان گفتت عسلی دیگر����������������������� ای عشق تو را در جان هر دم عملی دیگر

از روی تو در هر جان باغ و چمنی خندان�������������������� وز جعد تو در هر دل از مشک تلی دیگر

مه را ز غمت باشد گه دق و گه استسقا������������������������� مه زین خللی رسته از صد خللی دیگر

با لطف بهارت دل چون برگ چرا لرزد����������������������� ترسد که خزان آید آرد دغلی دیگر

هر سرمه و هر دارو کز خاک درت نبود���������������������� در دیده دل آرد درد و سبلی دیگر

ابلیس ز لطف تو اومید نمی برد��������������������������������� هر دم ز تو می تابد در وی املی دیگر

فرعون ز فرعونی آمنت به جان گفته��������������������������� بر خرقه جان دیده ز ایمان تکلی دیگر

خورشید وصال تو روزی به جمل آید��������������������������� در چرخ دلم یابد برج حملی دیگر

اجزای زمین را بین بر روی زمین رقصان�������������������� این جوق چو بنشیند آید بدلی دیگر

بر روی زمین جان را چون رو شرف و نوری���������������� در زیر زمین تن را چون تخم اجلی دیگر

تا چند غزل ها را در صورت و حرف آری������������������� بی صورت و حرف از جان بشنو غزلی دیگر

 

1029

جان بر کف خود داری ای مونس جان زوتر������������������� من نیک سبک گشتم آن رطل گران زوتر

از باده بسی ساغر فربه کن هر لاغر��������������������������� هر چند سبک دستی ای دست از آن زوتر

ای بر در و بام تو از لذت جام تو������������������������������� جان ها به صبوح آیند من از همگان زوتر

سودای تو می آرد زان می که نه قی آرد����������������������� از سینه به چشم آید از نور عیان زوتر

 

1030

نیمیت ز زهر آمد نیمی دگر از شکر���������������������������� بالله که چنین منگر بالله که چنان منگر

هر چند که زهر از تو کانیست شکرها را���������������������� زان رو که چنین نوری زان رنگ چنان انور

نوری که نیارم گفت در پای تو می افتد������������������������� معنیش که درویشا در ما بنگر خوشتر

در من که توم بنگر خودبین شو و همچین شو������������������ ای نور ز سر تا پا از پای مگو وز سر

چون در بصر خلقی گویی تو پر از زرقی���������������������� ای آنک تو هم غرقی در خون دل من تر

ار زانک گهر داری دریای دو چشمم بین����������������������� ور سنگ محک داری اندر رخ من بین زر

آن شیر خدایی را شمس الحق تبریزی�������������������������� صیدی که نه روبه شد او را به سگی مشمر

 

1031

جان من و جان تو بستست به همدیگر�������������������������� همرنگ شوم از تو گر خیر بود گر شر

ای دلبر شنگ من ای مایه رنگ من���������������������������� ای شکر تنگ من از تنگ شکر خوشتر

ای ضربت تو محکم ای نکته تو مرهم�������������������������� من گشته تمامی کم تا من تو شدم یک سر

همسایه ما بودی چون چهره تو بنمودی������������������������� تا خانه یکی کردی ای خوش قمر انور

یک حمله تو شاهانه بردار تو این خانه������������������������� تا جز تو فنا گردد کالله هو الاکبر

چون محو کند راهم نی جویم و نی خواهم���������������������� زیرا همه کس داند که اکسیر نخواهد زر

از تابش آن کوره مس گفت که زر گشتم������������������������ چون گشت دلش تابان زان آتش نیکوفر

مس باز به خویش آمد نوشش همه نیش آمد��������������������� تا باز به پیش آمد اکسیرگر اشهر

 

1032

تا چند زنی بر من ز انکار تو خار آخر������������������������ من با تو نمی گویم ای مرده پار آخر

ماننده ابری تو هم مظلم و بی باران����������������������������� تاریک مکن ای ابر یک قطره ببار آخر

این جمله فرمان ها از بهر قدر آمد������������������������������ ای جبری غافل تو از لذت کار آخر

با کور کسی گوید کاین رشته به سوزن کش�������������������� با بسته کسی گوید کان جاست شکار آخر

با طفل دوروزه کس از شاهد و می گوید����������������������� یا با نظر حیوان از چشم خمار آخر

چون هیچ نیابی توی پهلوی زنان بنشین������������������������ از حلقه جانبازان بگذر به کنار آخر

در قدرت مخدومی شمس الحق تبریزی������������������������� غوطی بخوری بینی حق را به نظار آخر

 

1033

ای دیده مرا بر در واپس بکشیده سر���������������������������� باز از طرفی پنهان بنموده رخ عبهر

یک لحظه سلف دیده کاین جایم تا دانی������������������������� بر حیرت من گاهی خندیده تو چون شکر

در بسته به روی من یعنی که برو واپس������������������������ بر بام شده در پی یعنی نمطی دیگر

سر را تو چنان کرده رو رو که رقیب آمد���������������������� من سجده کنان گشته یعنی که از این بگذر

من در تو نظر کرده تو چشم بدزدیده���������������������������� زان ناز و کرشم تو صد فتنه و شور و شر

تو دست گزان بر من کاین جمله ز دست تو�������������������� من بوسه زنان گشته بر خاک به عذر اندر

کی باشد کان بوسه بر لعل لبت یابم����������������������������� وان گاه تو بخراشی رخساره چون زعفر

ای کافر زلف تو شاه حشم زنگی�������������������������������� فریاد که ایمان شد اندر سر تو کافر

چون طره بیفشانی مشک افتد در پایت�������������������������� چون جعد براندازی خطیت دهد عنبر

احسنت زهی نقشی کز عطسه او جان شد���������������������� ای کشته به پیش تو صد مانی و صد آزر

ناگه ز جمال تو یک برق برون جسته�������������������������� تا محو شد این خانه هم بام فنا هم در

در عین فنا گفتم ای شاه همه شاهان����������������������������� بگداخت همی نقشی بفسرده بدین آذر

گفتا که خطاب تو هم باقی این برفست�������������������������� تا برف بود باقی غیبست گل احمر

گفتم که الا ای مه از تابش روی تو����������������������������� خورشید کند سجده چون بنده گک کمتر

آخر بنگر در من گفتا که نمی ترسی���������������������������� از آتش رخسارم وانگه تو نه سامندر

گفتم بتکی باشم دو چشم بپوشیده��������������������������������� اندر حجب غیرت پوشیده من این مغفر

گفتا که تو را این عشق در صبر دهد رنگی�������������������� شایسته آن گردی هم ناظر و هم منظر

گفتم چه نشان باشد در بنده از این وعده������������������������ گفتا که درخش جان در آتش دل چون زر

وان گاه نکو بنگر در صحن عیار جان������������������������� در حال درخشانی وز تابش او برخور

گفتم که همی ترسم وز ترس همی میرم������������������������� کز دیدن جان خود از من رود آن جوهر

آن جوهر بی چونی کز حسن خیال تو�������������������������� در چشم نشستستم ای طرفه سیمین بر

گفتا که مترس آخر نی منت همی گویم�������������������������� کز باغ جمال ما هم بر بخوری هم بر

آن نقش خداوندی شمس الحق تبریزی��������������������������� پرنور از او عالم تبریز از او انور

او بود خلاصه کن او را تو سجودی کن������������������������ تا تو شنوی از خود کالله هو الاکبر

 

1034

مکن یار مکن یار مرو ای مه عیار����������������������������� رخ فرخ خود را مپوشان به یکی بار

تو دریای الهی همه خلق چو ماهی������������������������������ چو خشک آوری ای دوست بمیرند به ناچار

مگو با دل شیدا دگر وعده فردا���������������������������������� که بر چرخ رسیدست ز فردای تو زنهار

چو در دست تو باشیم ندانیم سر از پای������������������������� چو سرمست تو باشیم بیفتد سر و دستار

عطاهای تو نقدست شکایت نتوان کرد�������������������������� ولیکن گله کردیم برای دل اغیار

مرا عشق بپرسید که ای خواجه چه خواهی��������������������� چه خواهد سر مخمور به غیر در خمار

سراسر همه عیبیم بدیدی و خریدی������������������������������ زهی کاله پرعیب زهی لطف خریدار

ملوکان همه زربخش تویی خسرو سربخش��������������������� سر از گور برآورد ز تو مرده پیرار

ملالت نفزایید دلم را هوس دوست������������������������������� اگر رهزندم جان ز جان گردم بیزار

چو ابر تو ببارید بروید سمن از ریگ�������������������������� چو خورشید تو درتافت بروید گل و گلزار

ز سودای خیال تو شدستیم خیالی�������������������������������� کی داند چه شویم از تو چو باشد گه دیدار

همه شیشه شکستیم کف پای بخستیم����������������������������� حریفان همه مستیم مزن جز ره هموار

 

1035

ای عاشق بیچاره شده زار به زر بر���������������������������� گویی که نزد مرگ تو را حلقه به در بر

بندیش از آن روز که دم های شماری��������������������������� تو می زنی و وهم زنت شوی دگر بر

خود را تو سپر کن به قبول همه احکام������������������������� زان پیش که تیر اجل آید به سپر بر

از آدمی ادراک و نظر باشد مقصود����������������������������� کای رحمت پیوسته به ادراک و نظر بر

ای کان شکر فضل تو وین خلق چو طوطی�������������������� طوطی چه کند که ننهد دل به شکر بر

آن نیشکر از عشق تو صد جای کمر بست��������������������� شکر تو نبشتست بر اطراف کمر بر

جز شمس و قمر باصره را نور دگر ده������������������������� ای نور تو وافر شده بر شمس و قمر بر

از کار جهان سیر شده خاطر عارف��������������������������� عاشق شده بر شیوه و بر کار دگر بر

دیدست که گر نوش کند آب جهان را���������������������������� بی حضرت تو آب ندارد به جگر بر

گیرم همه شب پاس نداری و نزاری���������������������������� خود را بزن ای مخلص بر ورد سحر بر

آن ها که شب و صبحدم آرام ندیدند����������������������������� ناگاه فتادند بر آن گنج گهر بر

موسی همه شب نور همی جست و به آخر���������������������� نوری عجبی دید به بالای شجر بر

یعقوب وطن ساخت به جان طره شب را����������������������� تا بوسه زد آخر به رخ و زلف پسر بر

مقصود خدا بود و پسر بود بهانه�������������������������������� عاشق نشود جان پیمبر به بشر بر

او ز آل خلیلست و به آفل نکند میل������������������������������ چون خار بود آفل او را به بصر بر

جز دوست خلیلی نپذیرفت خلیلش������������������������������� ور نه تن خود را نفکندی به شرر بر

ای گشته بت جان تو نقشی و کلوخی���������������������������� انکار تو پس چیست به عباد حجر بر

یک لحظه بنه گوش که خواهم سخنی گفت���������������������� ای چشم خوشت طعنه زده نرگس تر بر

بر نقد زن ای دوست که محبوب تو نقدست��������������������� ای چشم نهاده همه بر بوک و مگر بر

بربستم لب را ز ره چشم بگویم��������������������������������� چیزی که رود مستی آن کله سر بر

نی نی بنگویم که عجب صید شگرفست������������������������� مرغ نظرست و ننشیند به خبر بر

 

1036

ای رخت فکنده تو بر اومید و حذر بر�������������������������� آخر نظری کن به نظربخش فکر بر

ای طالب و ای عاشق بنگر به طلب بخش���������������������� بنگر به موثر تو چه چفسی به اثر بر

او می کشدت جانب صلح و طرف جنگ����������������������� گه صحبت یاران و گهی اوج سفر بر

در تو نگران او و تو را چشم چپ و راست�������������������� او با تو سخن گوی و تو را گوش سمر بر

او می زند این سیخ و هش گاو سوی یوغ���������������������� عیسیست رفیق و هش خربنده به خر بر

هر گاو و خری سیخ خورد بر کفل و پشت��������������������� تو سیخ ندامت خوری بر سینه و بر بر

زان سیخ کباب دل تو گر نشد آگه������������������������������� پخته کندت مطبخیش نار سقر بر

گه کاسه گرفتی که حلیماب و زفر کو��������������������������� گه چنگ گرفتی تو به تقریع زفر بر

ز افشارش مرگ آن رخ تو گردد چون زر��������������������� زر بازدهی و بنهی سر به حجر بر

بس چند کنی عشوه تو در محفل کوران������������������������� بس چند زنی نعره تو بر مسمع کر بر

 

1037

گیرم که بود میر تو را زر به خروار��������������������������� رخساره چون زر ز کجا یابد زردار

از دلشده زار چو زاری بشنیدند��������������������������������� از خاک برآمد به تماشا گل و گلزار

هین جامه بکن زود در این حوض فرورو���������������������� تا بازرهی از سر و از غصه دستار

ما نیز چو تو منکر این غلغله بودیم����������������������������� گشتیم به یک غمزه چنین سغبه دلدار

تا کی شکنی عاشق خود را تو ز غیرت������������������������ هل تا دو سه ناله بکند این دل بیمار

نی نی مهلش زانک از آن ناله زارش��������������������������� نی خلق زمین ماند و نی چرخه دوار

امروز عجب نیست اگر فاش نگردد����������������������������� آن عالم مستور به دستوری ستار

باز این دل دیوانه ز زنجیر برون جست������������������������ بدرید گریبان خود از عشق دگربار

خامش که اشارت ز شه عشق چنین است����������������������� کز صبر گلوی دل و جان گیر و بیفشار

 

1038

به حسن تو نباشد یار دیگر�������������������������������������� درآ ای ماه خوبان بار دیگر

مرا غیر تماشای جمالت����������������������������������������� مبادا در دو عالم کار دیگر

بدزدیدی ز حسن تو یکی چیز����������������������������������� اگر بودی چو تو عیار دیگر

چو خورشید جمالت روی بنمود��������������������������������� ز هر ذره شنو اقرار دیگر

زهی دریا که آگندی ز گوهر������������������������������������ که هر قطره نمود انبار دیگر

به یک خانه دو بیمارند و عاشق�������������������������������� منم بیمار و دل بیمار دیگر

خدایا هر دو را تیمار کردی������������������������������������� ولیکن ماند آن تیمار دیگر

چه داند جان منکر این سخن را��������������������������������� که او را نیست آن دیدار دیگر

که منکر گفت سنایی خود همینست������������������������������ سنایی گفت نی خروار دیگر

بدان خروار تو خروار منگر������������������������������������ گشا دو چشم عیسی وار دیگر

 

1039

بگرد فتنه می گردی دگربار������������������������������������� لب بامست و مستی هوش می دار

کجا گردم دگر کو جای دیگر������������������������������������ که ما فی الدار غیر الله دیار

نگردد نقش جز بر کلک نقاش����������������������������������� بگرد نقطه گردد پای پرگار

چو تو باشی دل و جان کم نیاید���������������������������������� چو سر باشد بیاید نیز دستار

گرفتارست دل در قبضه حق������������������������������������� گرفته صعوه را بازی به منقار

ز منقارش فلک سوراخ سوراخ��������������������������������� ز چنگالش گران جانان سبکبار

رها کن این سخن ها را ندا کن���������������������������������� به مخموران که آمد شاه خمار

غم و اندیشه را گردن بریدند������������������������������������ که آمد دور وصل و لطف و ایثار

هلا ای ساربان اشتر بخوابان������������������������������������ از این خوشتر کجا باشد علف زار

چو مهمانان بدین دولت رسیدند���������������������������������� بیا ای خازن و بگشای انبار

شب مشتاق را روزی نیاید�������������������������������������� چنین پنداشتی دیگر مپندار

خمش کن تا خموش ما بگوید������������������������������������ ویست اصل سخن سلطان گفتار

 

1040

جفا از سر گرفتی یاد می دار������������������������������������ نکردی آن چه گفتی یاد می دار

نگفتی تا قیامت با تو جفتم���������������������������������������� کنون با جور جفتی یاد می دار

مرا بیدار در شب های تاریک���������������������������������� رها کردی و خفتی یاد می دار

به گوش خصم می گفتی سخن ها�������������������������������� مرا دیدی نهفتی یاد می دار

نگفتی خار باشم پیش دشمن������������������������������������� چو گل با او شکفتی یاد می دار

گرفتم دامنت از من کشیدی�������������������������������������� چنین کردی و رفتی یاد می دار

همی گویم عتابی من به نرمی����������������������������������� تو می گویی به زفتی یاد می دار

فتادی بارها دستت گرفتم����������������������������������������� دگرباره بیفتی یاد می دار

 

1041

مرا یارا چنین بی یار مگذار������������������������������������ ز من مگذر مرا مگذار مگذار

به زنهارت درآمد جان چاکر������������������������������������ مرا در هجر بی زنهار مگذار

طبیبی بلک تو عیسی وقتی�������������������������������������� مرو ما را چنین بیمار مگذار

مرا گفتی که ما را یار غاری������������������������������������ چنین تنها مرا در غار مگذار

تو را اندک نماید هجر یک شب��������������������������������� ز من پرس اندک و بسیار مگذار

مینداز آتش اندک به سینه���������������������������������������� که نبود آتش اندک خوار مگذار

دمم بگسست لیکن بار دیگر������������������������������������� ز من بشنو مرا این بار مگذار

 

1042

منم از جان خود بیزار بیزار������������������������������������ اگر باشد تو را از بنده آزار

مرا خود جان و دل بهر تو باید���������������������������������� که قربان تو باشد ای نکوکار

ز آزار دلت گر چه نگویی��������������������������������������� درون جان من پیداست آثار

بهار از من بگردد چون ندانم������������������������������������ چو در دل جای گلشن پر شود خار

گناهم پیش لطفت سجده آرد�������������������������������������� که ای مسجود جان زنهار زنهار

گنه را لطف تو گوید که تا کی����������������������������������� گنه گوید بدو کاین بار این بار

تن و جانی که خاک تو نباشد������������������������������������ تن او سله باشد جان او مار

تو خورشیدی و مرغ روز خواهی������������������������������� چو مرغ شب بیاید نبودش بار

چو برگیری تو رسم شب ز عالم�������������������������������� چه پرها برکند مرغ شب ای یار

به حق آن که لطف تو جهانست���������������������������������� که آن جا گم شود این چرخ دوار

به چشم جان چه دریا و چه صحرا������������������������������ در آن عالم چه اقرار و چه انکار

به تنگی درفتد هرک از تو ماند��������������������������������� فروکن دست و او را زود بردار

به قصد از شمس تبریزی نگردم�������������������������������� چگونه زهر نوشد مرد هشیار

 

1043

مرا اقبال خندانید آخر�������������������������������������������� عنان این سو بگردانید آخر

زمانی مرغ دل بربسته پر بود����������������������������������� بدادش پر و پرانید آخر

زهی باغی که خندانید از فضل���������������������������������� بدان ابری که گریانید آخر

زهی نصرت که مر اسلام را داد�������������������������������� زهی ملکی که استانید آخر

به چوگان وفا یک گوی زرین����������������������������������� در این میدان بغلطانید آخر

کمر بگشاد مریخ و بینداخت������������������������������������� سلح ها را بدرانید آخر

بخندد آسمان زیرا زمین را�������������������������������������� خدا از خوف برهانید آخر

 

1044

به ساقی درنگر در مست منگر���������������������������������� به یوسف درنگر در دست منگر

ایا ماهی جان در شست قالب������������������������������������ ببین صیاد را در شست منگر

بدان اصلی نگر کآغاز بودی������������������������������������ به فرعی کان کنون پیوست منگر

بدان گلزار بی پایان نظر کن������������������������������������ بدین خاری که پایت خست منگر

همایی بین که سایه بر تو افکند���������������������������������� به زاغی کز کف تو جست منگر

چو سرو و سنبله بالاروش کن����������������������������������� بنفشه وار سوی پست منگر

چو در جویت روان شد آب حیوان������������������������������ به خم و کوزه گر اشکست منگر

به هستی بخش و مستی بخش بگرو����������������������������� منال از نیست و اندر هست منگر

قناعت بین که نرست و سبک رو������������������������������� به طمع ماده آبست منگر

تو صافان بین که بر بالا دویدند��������������������������������� به دردی کان به بن بنشست منگر

جهان پر بین ز صورت های قدسی����������������������������� بدان صورت که راهت بست منگر

به دام عشق مرغان شگرفند������������������������������������� به بومی که ز دامش رست منگر

به از تو ناطقی اندر کمین هست��������������������������������� در آن کاین لحظه خاموشست منگر

 

1045

بگردان ساقیا آن جام دیگر�������������������������������������� بده جان مرا آرام دیگر

به جان تو که امروزم ببینی�������������������������������������� که صبرم نیست تا ایام دیگر

اگر یک ذره رحمت هست بر من������������������������������� مکن تاخیر تا هنگام دیگر

خلاصم ده خلاصم ده خلاصی����������������������������������� که سخت افتاده ام در دام دیگر

اگر امروز در بر من ببندی�������������������������������������� درافتم هر دمی از بام دیگر

مرا در دست اندیشه بمسپار������������������������������������� که اندیشه ست خون آشام دیگر

می خام ار نگردانی تو ساقی������������������������������������ مرا زحمت دهد صد خام دیگر

بگیر این دلق اگر چه وام دارم���������������������������������� گرو کن زود بستان وام دیگر

بنه نامم غلام دردنوشان������������������������������������������ نمی خواهم خدایا نام دیگر

 

1046

نگشتم از تو هرگز ای صنم سیر�������������������������������� ولیک از هجر گشتم دم به دم سیر

همی بینم رضایت در غم ماست��������������������������������� چگونه گردد این بی دل ز غم سیر

چه خون آشام و مستسقیست این دل����������������������������� که چشمم می نگردد ز اشک و نم سیر

اگر سیری از این عالم بیا که������������������������������������ نگردد هیچ کس زان عالمم سیر

چو دیدم اتفاق عاشقانت������������������������������������������ شدستم از خلاف و لا و لم سیر

ولی دردم تو اسرافیل جان ها������������������������������������ نیم از نفخ روح و زیر و بم سیر

چو بوی جام جان بر مغز من زد�������������������������������� شدم ای جان جان از جام جم سیر

چو بیشست آن جنون لحظه به لحظه���������������������������� خسیس آن کو نگشت از بیش و کم سیر

چو دیدم کاس و طاس او شدستم��������������������������������� از این طشت نگون خم به خم سیر

خیال شمس تبریزی بیامد���������������������������������������� ز عشق خال او گشتم ز غم سیر

 

1047

در این سرما و باران یار خوشتر������������������������������� نگار اندر کنار و عشق در سر

نگار اندر کنار و چون نگاری���������������������������������� لطیف و خوب و چست و تازه و تر

در این سرما به کوی او گریزیم��������������������������������� که مانندش نزاید کس ز مادر

در این برف آن لبان او ببوسیم���������������������������������� که دل را تازه دارد برف و شکر

مرا طاقت نماند از دست رفتم����������������������������������� مرا بردند و آوردند دیگر

خیال او چو ناگه در دل آید�������������������������������������� دل از جا می رود الله اکبر

 

1048

خداوند خداوندان اسرار������������������������������������������ زهی خورشید در خورشید انوار

ز عشق حسن تو خوبان مه رو���������������������������������� به رقص اندر مثال چرخ دوار

چو بنمایی ز خوبی دست بردی��������������������������������� بماند دست و پای عقل از کار

گشاده ز آتش او آب حیوان�������������������������������������� که آبش خوشترست ای دوست یا نار

از آن آتش بروییدست گلزار������������������������������������� و زان گلزار عالم های دل زار

از آن گل ها که هر دم تازه تر شد������������������������������ نه زان گل ها که پژمردست پیرار

نتاند کرد عشقش را نهان کس����������������������������������� اگر چه عشق او دارد ز ما عار

یکی غاریست هجرانش پرآتش���������������������������������� عجب روزی برآرم سر از این غار

ز انکارت بروید پرده هایی�������������������������������������� مکن در کار آن دلبر تو انکار

چو گرگی می نمودی روی یوسف������������������������������� چون آن پرده غرض می گشت اظهار

ز جان آدمی زاید حسدها���������������������������������������� ملک باش و به آدم ملک بسپار

غذای نفس تخم آن غرض هاست�������������������������������� چو کاریدی بروید آن به ناچار

نداند گاو کردن بانگ بلبل��������������������������������������� نداند ذوق مستی عقل هشیار

نزاید گرگ لطف روی یوسف����������������������������������� و نی طاووس زاید بیضه مار

به طراری ربود این عمرها را���������������������������������� به پس فردا و فردا نفس طرار

همه عمرت هم امروزست لاغیر�������������������������������� تو مشنو وعده این طبع عیار

کمر بگشا ز هستی و کمر بند����������������������������������� به خدمت تا رهی زین نفس اغیار

نمازت کی روا باشد که رویت����������������������������������� به هنگام نمازست سوی بلغار

در آن صحرا بچر گر مشک خواهی���������������������������� که می چرد در آن آهوی تاتار

نمی بینی تغیرها و تحویل���������������������������������������� در افلاک و زمین و اندر آثار

کی داند جوهر خوبت بگردد������������������������������������� به خاکی کش ندارد سود غمخوار

چو تو خربنده باشی نفس خود را�������������������������������� به حلقه نازنینان باشی بس خوار

اگر خواهی عطای رایگانی�������������������������������������� ز عالم های باقی ملک بسیار

چنان جامی که ویرانی هوش است������������������������������ ز شمس حق و دین بستان و هش دار

خداوند خداوندان باقی�������������������������������������������� که نبودشان به مخدومیش انکار

ز لطف جان او رفته بکارت������������������������������������ چو دیدندنش ز جنت حور ابکار

اگر نه پرده رشک الهی������������������������������������������ بپوشیدیش از دار و ز دیار

که سنگ و خاک و آب و باد و آتش����������������������������� همه روحی شدندی مست و سیار

به بازار بتان و عاشقان در�������������������������������������� ز نقش او بسوزد جمله بازار

دو ده دان هر دو کون دو جهان را������������������������������ چه باشد ده که باشد اوش سالار

که روح القدس پایش می ببوسید��������������������������������� ندا آمد که پایش را مه آزار

چه کم عقلی بود آن کس که این را������������������������������ برای جاه او گوید که مکثار

به حق آنک آن شیر حقیقی�������������������������������������� چنین صید دلم کردست اشکار

که از تبریز پیغامی فرستی�������������������������������������� که اینست لابه ما اندر اسحار

 

1049

صد بار بگفتمت نگهدار������������������������������������������ در خشم و ستیزه پا میفشار

بر چنگ وفا و مهربانی������������������������������������������ گر زخمه زنی بزن به هنجار

دانی تو یقین و چون ندانی��������������������������������������� کز زخمه سخت بسکلد یار

می بخش و مخسب کاین نه نیکوست���������������������������� ما خفته خراب و فتنه بیدار

می گویم و می کنم نصیحت�������������������������������������� من خشک دماغ و گفت و تکرار

می خندد بر نصیحت من����������������������������������������� آن چشم خمار یار خمار

می گوید چشم او به تسخر��������������������������������������� خوش می گویی بگو دگربار

از تو بترم اگر ننوشم�������������������������������������������� پوشیده نصیحت تو طرار

استیزه گرست و لاابالیست��������������������������������������� کی عشوه خورد حریف خون خوار

خامش کن و از دیش مترسان����������������������������������� کز باغ خداست این سمن زار

خاموش که بی بهار سبزست������������������������������������ بی سبلت مهر جان و آذار

 

1050

کی باشد اختری در اقطار��������������������������������������� در برج چنین مهی گرفتار

آواره شده ز کفر و ایمان���������������������������������������� اقرار به پیش او چو انکار

کس دید دلی که دل ندارد���������������������������������������� با جان فنا به تیغ جان دار

من دیدم اگر کسی ندیدست��������������������������������������� زیرا که مرا نمود دیدار

علم و عملم قبول او بس������������������������������������������ ای من ز جز این قبول بیزار

گر خواب شبم ببست آن شه�������������������������������������� بخشید وصال و بخت بیدار

این وصل به از هزار خوابست���������������������������������� از خواب مکن تو یاد زنهار

از گریه خود چه داند آن طفل����������������������������������� کاندر دل ها چه دارد آثار

می گرید بی خبر ولیکن����������������������������������������� صد چشمه شیر از او در اسرار

بگری تو اگر اثر ندانی������������������������������������������ کز گریه تست خلد و انهار

امشب کر و فر شهریاریش�������������������������������������� اندر ده ماست شاه و سالار

نی خواب رها کند نه آرام��������������������������������������� آن صبح صفا و شیر کرار

 

1051

شب گشت ولیک پیش اغیار������������������������������������� روزست شب من از رخ یار

گر عالم جمله خار گیرد����������������������������������������� ماییم ز دوست غرق گلزار

گر گشت جهان خراب و معمور��������������������������������� مستست دل و خراب دلدار

زیرا که خبر همه ملولیست�������������������������������������� این بی خبریست اصل اخبار

 

1052

نوریست میان شعر احمر���������������������������������������� از دیده و وهم و روح برتر

خواهی خود را بدو بدوزی�������������������������������������� برخیز و حجاب نفس بردر

آن روح لطیف صورتی شد�������������������������������������� با ابرو و چشم و رنگ اسمر

بنمود خدای بی چگونه������������������������������������������� بر صورت مصطفی پیمبر

آن صورت او فنای صورت������������������������������������� وان نرگس او چو روز محشر

هر گه که به خلق بنگریدی�������������������������������������� گشتی ز خدا گشاده صد در

چون صورت مصطفی فنا شد����������������������������������� عالم بگرفت الله اکبر

 

1053

نزدیک توام مرا مبین دور��������������������������������������� پهلوی منی مباش مهجور

آن کس که بعید شد ز معمار������������������������������������� کی گردد کارهاش معمور

چشمی که ز چشم من طرب یافت������������������������������� شد روشن و غیب بین و مخمور

هر دل که نسیم من بر او زد������������������������������������ شد گلشن و گلستان پرنور

بی من اگرت دهند شهدی���������������������������������������� یک شهد بود هزار زنبور

بی من اگرت امیر سازند���������������������������������������� باشی بتر از هزار مامور

می های جهان اگر بنوشی��������������������������������������� بی من نشود مزاج محرور

در برق چه نامه بر توان خواند��������������������������������� آخر چه سپاه آید از مور

خلقان برقند و یار خورشید�������������������������������������� بی گفت تو ظاهرست و مشهور

خلقان مورند و ما سلیمان���������������������������������������� خاموش صبور باش و مستور

 

1054

ای یار شگرف در همه کار������������������������������������� عیاره و عاشق تو عیار

تو روز قیامتی که از تو����������������������������������������� زیر و زبرست شهر و بازار

من زاری عاشقان چه گویم�������������������������������������� ای معشوقان ز عشق تو زار

در روز اجل چو من بمیرم�������������������������������������� در گور مکن مرا نگهدار

ور می خواهی که زنده گردیم����������������������������������� ما را به نسیم وصل بسپار

آخر تو کجا و ما کجاییم������������������������������������������ ای بی تو حیات و عیش بی کار

از من رگ جان بریده بادا��������������������������������������� گر بی تو رگیم هست هشیار

اندر ره تو دو صد کمین بود������������������������������������� نزدیک نمود راه و هموار

از گلشن روی تو شدم مست������������������������������������� بنهادم مست پای بر خار

رفتم سوی دانه تو چون مرغ������������������������������������ پرخون دیدم جناح و منقار

این طرفه که خوشترست زخمت�������������������������������� از هر دانه که دارد انبار

ای بی تو حرام زندگانی����������������������������������������� ای بی تو نگشته بخت بیدار

خود بخت تویی و زندگی تو������������������������������������� باقی نامی و لاف و آزار

ای کرده ز دل مرا فراموش������������������������������������� آخر چه شود مرا به یاد آر

یک بار چو رفت آب در جوی���������������������������������� کی گردد چرخ طمع یک بار

خامش که ستیزه می فزاید��������������������������������������� آن خواجه عشق را ز گفتار

 

1055

انجیرفروش را چه بهتر����������������������������������������� انجیرفروشی ای برادر

سرمست زییم مست میریم��������������������������������������� هم مست دوان دوان به محشر

گر خاک شویم وگر بریزیم�������������������������������������� ساقی با ماست بنده پرور

خاکش خوش باد کوست عاشق���������������������������������� خاکش ز شراب جان مخمر

آن خاک شکوفه کرد یعنی��������������������������������������� مستیم از این سر و از آن سر

مهتر چو خراب گشت و خوش شد������������������������������ خاکست خرابتر ز مهتر

خاکی گشتی چو مست گشتی������������������������������������� ملاح تو برکشید لنگر

خود لنگر ما گسست کلی����������������������������������������� هر لوح جدا ز لوح دیگر

از بند و ز غرقه بازرستند��������������������������������������� هر تخته کشتی است رهبر

چون خوش نبود چنین خرابی����������������������������������� بگشای دو چشم عقل و بنگر

 

1056

انجیرفروش را چه بهتر����������������������������������������� انجیرفروشی ای برادر

ماییم معاشران دولت��������������������������������������������� هین بر کف ما نهید ساغر

ای ساقی ماه روی زیبا������������������������������������������ ای جمله مراد تو میسر

از روی تو تاب یافت خورشید����������������������������������� وز بال تو برپرید جعفر

ماییم بلای دی چشیده��������������������������������������������� چون باغ ز زخم دی مزعفر

بشنو ز بهار نو سقاهم�������������������������������������������� در جام کن آن شراب احمر

لوح دل را ز غم فروشوی��������������������������������������� ای شاه مطهر مطهر

ای تو همه را ولی نعمت����������������������������������������� بر ما ز همه کسان فزونتر

در سایه ات ای درخت طوبی����������������������������������� ما راست سعادت مکرر

بر عشق و جمال دوست وقفیم����������������������������������� وز جمله کارها محرر

بر هر که گزید خدمت تو���������������������������������������� شد منصب سلطنت مقرر

آن کس که بود مرید خورشید������������������������������������ چون نبود همچو مه منور

مخمور شدند قوم و تشنه����������������������������������������� درده می و زین حدیث بگذر

جان را بده از مزوره خویش������������������������������������ تا نبود صحتش مزور

یک قوم همی رسند مهمان��������������������������������������� امروز مقدم و ماخر

ما گاو و شتر کنیم قربان����������������������������������������� از بهر قدوم هر برادر

چه گاو که می سزد به قربان������������������������������������ از بهر مبشر آن مبشر

تو نیز شتردلی رها کن������������������������������������������ اشترواری فرست شکر

شکر گفتم قدح نگفتم���������������������������������������������� در نقل بود نبیذ مضمر

ور این نکنی خموش گردم��������������������������������������� دانی چه کنم خموشی اندر

 

1057

دارد درویش نوش دیگر����������������������������������������� و اندر سر و چشم هوش دیگر

در وقت سماع صوفیان را��������������������������������������� از عرش رسد خروش دیگر

تو صورت این سماع بشنو��������������������������������������� کایشان دارند گوش دیگر

صد دیگ به جوش هست این جا�������������������������������� دارد درویش جوش دیگر

همزانوی آنک تش نبینی����������������������������������������� سرمست ز می فروش دیگر

درویش ز دوش باز مست است��������������������������������� غیر شب و روز دوش دیگر

ماییم چو جان خموش و گویا������������������������������������ حیران شده در خموش دیگر

 

1058

آخر کی شود از آن لقا سیر�������������������������������������� آخر کی شود ز باغ ما سیر

ای عدل تو کرده چرخ را سبز���������������������������������� وی لطف تو کرده باغ را سیر

رو بنمایید ای ظریفان�������������������������������������������� کز جان خودیم بی شما سیر

آن نقل هزارمن بریزید������������������������������������������� تا گردد هر کجا گدا سیر

در بزم رضای تست نقلی���������������������������������������� وز وی دل و چشم انبیا سیر

کی گردد سیر ماهی از آب�������������������������������������� کی گردد خلق از خدا سیر

مشتاب مرو که کیمیایی������������������������������������������ تا مس بچرد ز کیمیا سیر

خوانی دگرست غیر این خوان����������������������������������� تا لوت خورند اولیا سیر

تا ذوق جفاش دید جانم������������������������������������������� در عشق جفاست از وفا سیر

کز ملکت سیر شد سلیمان���������������������������������������� و ایوب نگشت از بلا سیر

چه مکر و چه نعل باژگونه ست��������������������������������� خود گرسنه نادرست یا سیر

خاموش کن و دغا رها کن��������������������������������������� آخر نشدی از این دغا سیر

 

1059

گفتی که زیان کنی زیان گیر������������������������������������ گفتی که تو ملحدی چنان گیر

گفتی که تو روبهی نه ای شیر����������������������������������� ما را سقط همه سگان گیر

گفتی که ز دل خبر نداری��������������������������������������� ای مونس دل مرا زبان گیر

 

1060

عاشقی در خشم شد از یار خود معشوق وار������������������� گازری در خشم گشت از آفتاب نامدار

وانگهان چون گازری از گازران درویشتر��������������������� وانگهان چون آفتابی آفتاب هر دیار

ناز گازر چون بدید آن آفتاب از لطف خود��������������������� ابر پیش آورد اینک گازری باکار و بار

گفت تا گازر نخندد من برون نایم ز ابر������������������������ تا دل او خوش نگردد من نباشم برقرار

دسته دسته جامه های گازران از کار ماند���������������������� تا پدید آید که گازر اختیارست اختیار

هر کی باشد عاشق آن آفتاب از جان و دل��������������������� سر ز خاک پای گازر برندارد زینهار

گویم آن گازر که باشد شمس تبریزی و بس�������������������� کز برای او برآید آفتاب از هر کنار

 

1061

عرض لشکر می دهد مر عاشقان را عشق یار���������������� زندگان آن جا پیاده کشتگان آن جا سوار

عارض رخسار او چون عارض لشکر شدست����������������� زخم چشم و چشم زخم عاشقان را گوش دار

آفتابا شرم دار از روی او در ابر رو��������������������������� ماه تابان از چنان رخ الحذار و الحذار

چون به لشکرگاه عشق آیی دو دیده وام کن��������������������� وانگهان از یک نظر آن وام ها را می گزار

جز خمار باده جان چشم را تدبیر نیست������������������������ باده جان از که گیری زان دو چشم پرخمار

چون تو پای لنگ داری گو پر از خلخال باش������������������ گوش کر را سود نبود از هزاران گوشوار

گر عصا را تو بدزدی از کف موسی چه سود������������������ بازوی حیدر بباید تا براند ذوالفقار

دست عیسی را بگیر و سرمه چوب از وی مدزد�������������� تا ببینی کار دست و تا ببینی دست کار

گر ندانی کرد آن سو زیرزیرک می نگر����������������������� نی به چشم امتحانی بل به چشم اعتبار

زانک آن سو در نوازش رحمتی جوشیده است����������������� شمس تبریزیش گویم یا جمال کردگار

 

1062

چون نبینم من جمالت صد جهان خود دیده گیر����������������� چون حدیث تو نباشد سر سر بشنیده گیر

ای که در خوابت ندیده آدم و ذریتش���������������������������� از کی پرسم وصف حسنت از همه پرسیده گیر

چون نباشم در وصالت ای ز بینایان نهان���������������������� در بهشت و حور و دولت تا ابد باشیده گیر

چون نبینم خشم و ناز شکرینت هر دمی������������������������ بر سر شاهان معنی مر مرا نازیده گیر

چونک ابر هجر تو ماه تو را پوشیده کرد���������������������� صد هزاران در و گوهر بر سرم باریده گیر

چونک مستان را نباشد شمع و شاهد روی تو������������������ صد هزاران خم باده هر طرف جوشیده گیر

خضر بی من گر ببیند روی تو ای وای من��������������������� ور نبیند آب حیوان هر دمش نوشیده گیر

چون فنا خواهد شدن این ساحره دنیای دون�������������������� تخت و بخت و گنج و عالم را به من بخشیده گیر

در ازل جان های صدیقان نثار روی تو������������������������ چونک رویت را نبینم خود نثاری چیده گیر

این عزیز مصر جانم تا نبیند روی تو��������������������������� هر دو روزی یوسفی شکرلبی بخریده گیر

ای خروشیده ز دردم سنگ و آهن دم به دم��������������������� چون نجست از سنگ و آهن برق بخروشیده گیر

یک شب این دیوانه را مهمان آن زنجیر کن�������������������� ور بژولاند سر زلف تو را ژولیده گیر

ور جهان در عشق تو بدگوی من شد باک نیست��������������� صد دروغ و افترا بر صادقی بافیده گیر

با فراقت از دو عالم چون منم مظلومتر������������������������� گر بنالد ظالم از مظلوم تو نالیده گیر

چون نلافم شمس تبریز از سگان کوی تو����������������������� بر سر شیران عالم مر مرا لافیده گیر

 

1063

عزم رفتن کرده ای چون عمر شیرین یاد دار������������������ کرده ای اسب جدایی رغم ما زین یاد دار

بر زمین و چرخ روید مر تو را یاران صاف������������������ لیک عهدی کرده ای با یار پیشین یاد دار

کرده ام تقصیرها کان مر تو را کین آورد���������������������� لیک شب های مرا ای یار بی کین یاد دار

قرص مه را هر شبی چون بر سر بالین نهی������������������� آنک کردی زانوی ما را تو بالین یاد دار

همچو فرهاد از هوایت کوه هجران می کنم��������������������� ای تو را خسرو غلام و صد چو شیرین یاد دار

بر لب دریای چشمم دیده ای صحرای عشق�������������������� پر ز شاخ زعفران و پر ز نسرین یاد دار

التماس آتشینم سوی گردون می رود����������������������������� جبرئیل از عرش گوید یا رب آمین یاد دار

شمس تبریزی از آن روزی که دیدم روی تو������������������� دین من شد عشق رویت مفخر دین یاد دار

 

1064

مطربا در پیش شاهان چون شدستی پرده دار������������������ برمدار اندر غزل جز پرده های شاهوار

بندگانشان دلخوشان و بندگیشان بی نشان����������������������� خوان هاشان بی خمیر و باده هاشان بی خمار

دیده بینای مطلق در میان خلق و حق��������������������������� از همه خلقش گزیر و بر همه فرمان گزار

همچو خور عالم فروز و همچو گردون سرفراز���������������� هم کلید هشت جنت هم برون از پنج و چار

سجده آرد پیش ایشان بانماز و بی نماز������������������������� پیش ایشان سبز گردد شوره خاک و سبزه زار

 

1065

یا ربا این لطف ها را از لبش پاینده دار������������������������ او همه لطفست جمله یا ربش پاینده دار

ای بسی حق ها که دارد بر شب تاریک ماه�������������������� ای خدای روز و شب تو بر شبش پاینده دار

هست منزل های خوش مر روح را از مذهبش����������������� ای خدایا روح را بر مذهبش پاینده دار

طفل جان در مکتبش استاد استادان شدست��������������������� ای خدا این طفل را در مکتبش پاینده دار

لشکر دین را ز شاهم شمس تبریزی ضیاست������������������ ای خدایا تا ابد بر موکبش پاینده دار

 

1066

مرحبا ای جان باقی پادشاه کامیار������������������������������� روح بخش هر قران و آفتاب هر دیار

این جهان و آن جهان هر دو غلام امر تو����������������������� گر نخواهی برهمش زن ور همی خواهی بدار

تابشی از آفتاب فقر بر هستی بتاب������������������������������ فارغ آور جملگان را از بهشت و خوف نار

وارهان مر فاخران فقر را از ننگ جان������������������������ در ره نقاش بشکن جمله این نقش و نگار

قهرمانی را که خون صد هزاران ریخته ست������������������ ز آتش اقبال سرمد دود از جانش برآر

آن کسی دریابد این اسرار لطفت را که او���������������������� بی وجود خود برآید محو فقر از عین کار

بی کراهت محو گردد جان اگر بیند که او���������������������� چون زر سرخست خندان دل درون آن شرار

ای که تو از اصل کان زر و گوهر بوده ای�������������������� پس تو را از کیمیاهای جهان ننگست و عار

جسم خاک از شمس تبریزی چو کلی کیمیاست����������������� تابش آن کیمیا را بر مس ایشان گمار

 

1067

سر برآور ای حریف و روی من بین همچو زر���������������� جان سپر کردم ولیکن تیر کم زن بر سپر

این جگر از تیرها شد همچو پشت خارپشت�������������������� رحم کردی عشق تو گر عشق را بودی جگر

من رها کردم جگر را هرچ خواهد گو بشو�������������������� بر دهانم زن اگر من زین سخن گویم دگر

بنده ساقی عشقم مست آن دردی درد���������������������������� گوشه ای سرمست خفتم فارغم از خیر و شر

گر بیاید غم بگویم آنک غم می خورد رفت��������������������� رو به بازار و ربابی از برای من بخر

 

1068

نیشکر باید که بندد پیش آن لب ها کمر������������������������� خسروی باید که نوشم زان لب شیرین شکر

بلک دریاییست عشق و موج رحمت می زند������������������� ابر بفرستد به دوران و به نزدیکان گهر

صد سلام و بندگی ای جان از این مستان بخوان��������������� جام زرین پیش آر و سیم بر ای سیمبر

پشت آنی تو که پشتش از غم و محنت شکست����������������� آب آنی که ندارد هیچ آبی بر جگر

پخته شد نان دلی کز تف عشق تو بسوخت��������������������� شد زبردست ابد آن کز تو شد زیر و زبر

زان سر مستانش رست از خنجر قصاب مرگ����������������� که نبودند اندر این سودا چو ساطوری دوسر

می بیار ای عشق بهر جان فرزندان خویش�������������������� محو کن اندیشه ها را زان شراب چون شرر

دی بدادی آنچ دادی جمع را ای میرداد�������������������������� بخش امروزینه کو ای هر دمی بخشنده تر

بس کن و پرده دگر زن تا نگردد کس ملول�������������������� می پر از باغی به باغی این چنین کن پرشکر

 

1069

در سماع عاشقان زد فر و تابش بر اثیر������������������������ گر سماع منکران اندرنگیرد گو مگیر

قسمت حقست قومی در میان آفتاب������������������������������ پای کوبانند و قومی در میان زمهریر

قسمت حقست قومی در میان آب شور��������������������������� تلخ و غمگینند و قومی در میان شهد و شیر

نوبت الفقر فخری تا قیامت می زنند����������������������������� تو که داری می خور و می ده شب و روز ای فقیر

فقر را در نور یزدان جو مجو اندر پلاس����������������������� هر برهنه مرد بودی مرد بودی نیز سیر

بانگ مرغان می رسد بر می فشانی پر و بال������������������ لیک اگر خواهی بپری پای را برکش ز قیر

عقل تو دربند جان و طبع تو دربند نان������������������������� مغزها اندر خمار و دست ها اندر خمیر

عارفا گر کاهلی آمد قران کاهلان������������������������������� جاء نصرالله آمد ابشروا جاء البشیر

گرمی خود را دگر جا خرج کردی ای جوان������������������� هر کی آن جا گرم باشد این طرف باشد زحیر

گرمیی با سردیی و سردیی با گرمیی��������������������������� چونک آن جا گرم بودی سردی این جا ناگزیر

لیک نومیدی رها کن گرمی حق بی حدست��������������������� پیش این خورشید گرمی ذره ای باشد سعیر

همچو مقناطیس می کش طالبان را بی زبان�������������������� بس بود بسیار گفتی ای نذیر بی نظیر

 

1070

گر به خلوت دیدمی او را به جایی سیر سیر������������������� بی رقیبش دادمی من بوسه هایی سیر سیر

بس خطاها کرده ام دزدیده لیکن آرزوست���������������������� با لب ترک خطا روزی خطایی سیر سیر

تا یکی عشرت ببیند چرخ کو هرگز ندید����������������������� عشرت کدبانوی با کدخدایی سیر سیر

یک به یک بیگانگان را از میان بیرون کنید������������������� تا کنارم گیرد آن دم آشنایی سیر سیر

دست او گیرم به میدان اندرآیم پای کوب������������������������ می زنم زان دست با او دست و پایی سیر سیر

ای خوشا روزی که بگشاید قبا را بند بند����������������������� تا کشم او را برهنه بی قبایی سیر سیر

در فراق شمس تبریزی از آن کاهید تن������������������������� تا فزاید جان ها را جان فزایی سیر سیر

 

1071

معده را پر کرده ای دوش از خمیر و از فطیر����������������� خواب آمد چشم پر شد کآنچ می جستی بگیر

بعد پرخوردن چه آید خواب غفلت یا حدث��������������������� یار بادنجان چه باشد سرکه باشد یا که سیر

سوز اگر از روح خواهی خواجه کم کن لقمه را��������������� گوز اگر مفتوح خواهی کاسه را در پیش گیر

ای خدا جان را پذیرا کن ز رزق پاک خویش������������������ تا نماند چون سگان مردار هر لقمه پذیر

وقت روزه از میان دل برآید ناله زار��������������������������� بعد خوردن از ره زیرین گشاید پرده زیر

 

1072

گر خورد آن شیر عشقت خون ما را خورده گیر��������������� ور سپارم هر دمی جان دگر بسپرده گیر

سردهم این دم توی می بی محابا می خورم��������������������� گر کسی آید برد دستار و کفشم برده گیر

گر بگوید هوشیاری زرق را پرورده ای������������������������ با چنین برقی پیاپی زرق را پرورده گیر

جان من طغرای باقی دارد اندر دست خویش������������������� صورتم امروز و فرداییست او را مرده گیر

از خدا دریا همی خواهی و مار خشکیی������������������������ چون تو ماهی نیستی دریا به دست آورده گیر

غوره افشاری و گویی من ریاضت می کنم��������������������� چونک میخواره نه ای رو شیره افشرده گیر

صوفیان صاف را گویی که دردی خورده اند������������������� صوفیان را صاف می دارد تو بستان درده گیر

هر شکوفه کز می ما نیست خندان بر درخت������������������� گر چه او تازه ست و خندان هم کنون پژمرده گیر

شمس تبریزی تو خورشیدی و از تو چاره نیست��������������� چونک بی تو شب بود استاره ها بشمرده گیر

 

1073

خوی بد دارم ملولم تو مرا معذور دار��������������������������� خوی من کی خوش شود بی روی خوبت ای نگار

بی تو هستم چون زمستان خلق از من در عذاب��������������� با تو هستم چون گلستان خوی من خوی بهار

بی تو بی عقلم ملولم هر چه گویم کژ بود����������������������� من خجل از عقل و عقل از نور رویت شرمسار

آب بد را چیست درمان باز در جیحون شدن������������������� خوی بد را چیست درمان بازدیدن روی یار

آب جان محبوس می بینم در این گرداب تن�������������������� خاک را بر می کنم تا ره کنم سوی بحار

شربتی داری که پنهانی به نومیدان دهی������������������������ تا فغان در ناورد از حسرتش اومیدوار

چشم خود ای دل ز دلبر تا توانی برمگیر����������������������� گر ز تو گیرد کناره ور تو را گیرد کنار

 

1074

گرم در گفتار آمد آن صنم این الفرار���������������������������� بانگ خیزاخیز آمد در عدم این الفرار

صد هزاران شعله بر در صد هزاران مشعله������������������� کیست بر در کیست بر در هم منم این الفرار

از درون نی آن منم گویان که بر در کیست آن����������������� هم منم بر در که حلقه می زنم این الفرار

هر که پندارد دو نیمم پس دو نیمش کرد قهر������������������� ور یکی ام پس هم آب و روغنم این الفرار

چون یکی باشم که زلفم صد هزاران ظلمتست������������������ چون دو باشم چونک ماه روشنم این الفرار

گرد خانه چند جویی تو مرا چون کاله دزد��������������������� بنگر این دزدی که شد بر روزنم این الفرار

زین قفص سر را ز هر سوراخ بیرون می کنم����������������� سوی وصلت پر خود را می کنم این الفرار

در درون این قفص تن در سر سودا گداخت�������������������� وز قفص بیرون به هر دم گردنم این الفرار

بی می از شمس الحق تبریز مست گفتنم������������������������ طوطیم یا بلبلم یا سوسنم این الفرار

 

1075

آینه چینی تو را با زنگی اعشی چه کار������������������������ کر مادرزاد را با ناله سرنا چه کار

هر مخنث از کجا و ناز معشوق از کجا������������������������ طفلک نوزاد را با باده حمرا چه کار

دست زهره در حنی او کی سلحشوری کند��������������������� مرغ خاکی را به موج و غره دریا چه کار

بر سر چرخی که عیسی از بلندی بو نبرد���������������������� مر خرش را ای مسلمانان بر آن بالا چه کار

قوم رندانیم در کنج خرابات فنا���������������������������������� خواجه ما را با جهاز و مخزن و کالا چه کار

صد هزاران ساله از دیوانگی بگذشته ایم����������������������� چون تو افلاطون عقلی رو تو را با ما چه کار

با چنین عقل و دل آیی سوی قطاعان راه����������������������� تاجر ترسنده را اندر چنین غوغا چه کار

زخم شمشیرست این جا زخم زوبین هر طرف����������������� جمع خاتونان نازک ساق رعنا را چه کار

رستمان امروز اندر خون خود غلطان شدند�������������������� زالکان پیر را با قامت دوتا چه کار

عاشقان را منبلان دان زخم خوار و زخم دوست��������������� عاشقان عافیت را با چنین سودا چه کار

عاشقان بوالعجب تا کشته تر خود زنده تر���������������������� در جهان عشق باقی مرگ را حاشا چه کار

وانگهی این مست عشق اندر هوای شمس دین������������������ رفته تبریز و شنیده رو تو را آن جا چه کار

از ورای هر دو عالم بانگ آید روح را������������������������� پس تو را با شمس دین باقی اعلا چه کار

 

1076

لحظه لحظه می برون آمد ز پرده شهریار���������������������� باز اندر پرده می شد همچنین تا هشت بار

ساعتی بیرونیان را می ربود از عقل و دل��������������������� ساعتی اهل حرم را می ببرد از هوش و کار

دفتری از سحر مطلق پیش چشمش باز بود��������������������� گردشی از گردش او در دل هر بی قرار

گاه از نوک قلم سوداش نقشی می کشید������������������������� گاه از سرنای عشقش عقل مسکین سنگسار

چونک شب شد ز آتش رخسار شمعی برفروخت��������������� تا دو صد پروانه جان را پدید آمد مدار

چون ز شب نیمی بشد مستان همه بیخود شدند������������������ ما بماندیم و شب و شمع و شراب و آن نگار

مای ما هم خفته بود و برده زحمت از میان�������������������� مای ما با مای او گشته کنار اندر کنار

چون سحر این مای ما مشتاق آن ما گشته بود������������������ ما درآمد سایه وار و شد برون آن مای یار

شمس تبریزی برفت اما شعاع روی او������������������������� هر طرف نوری دهد آن را که هستش اختیار

 

1077

از کنار خویش یابم هر دمی من بوی یار����������������������� چون نگیرم خویش را من هر شبی اندر کنار

دوش باغ عشق بودم آن هوس بر سر دوید��������������������� مهر او از دیده برزد تا روان شد جویبار

هر گل خندان که رویید از لب آن جوی مهر������������������� رسته بود از خار هستی جسته بود از ذوالفقار

هر درخت و هر گیاهی در چمن رقصان شده������������������ لیک اندر چشم عامه بسته بود و برقرار

ناگهان اندررسید از یک طرف آن سرو ما��������������������� تا که بیخود گشت باغ و دست بر هم زد چنار

رو چو آتش می چو آتش عشق آتش هر سه خوش������������� جان ز آتش های درهم پرفغان این الفرار

در جهان وحدت حق این عدد را گنج نیست�������������������� وین عدد هست از ضرورت در جهان پنج و چار

صد هزاران سیب شیرین بشمری در دست خویش������������� گر یکی خواهی که گردد جمله را در هم فشار

صد هزاران دانه انگور از حجاب پوست شد������������������� چون نماند پوست ماند باده های شهریار

بی شمار حرف ها این نطق در دل بین که چیست������������� ساده رنگی نیست شکلی آمده از اصل کار

شمس تبریزی نشسته شاهوار و پیش او������������������������ شعر من صف ها زده چون بندگان اختیار

 

1078

شادیی کان از جهان اندر دلت آید مخر������������������������� شادیی کان از دلت آید زهی کان شکر

بازخر جان مرا زین هر دو فراش ای خدا��������������������� پهلوی اصحاب کهفم خوش بخسبان بی خبر

سایه شادیست غم غم در پی شادی دود������������������������� ترک شادی کن که این دو نسکلد از همدگر

در پی روزست شب و اندر پی شادیست غم�������������������� چون بدیدی روز دان کز شب نتان کردن حذر

تا پی غم می دوی شادی پی تو می دود������������������������� چون پی شادی روی تو غم بود بر ره گذر

یاد می کن آن نهنگی را که ما را درکشد����������������������� تا نماند فهم و وهم و خوب و زشت و خشک و تر

همچو شمع نخل بندان کآتشش در خود کشد��������������������� کاغذ پرنقش و صورت درفتد در آب در

 

1079

بهر شهوت جان خود را می دهی همچون ستور��������������� وز برای جان خود که می دهی وانگه به زور

می ستانی از خسان تا وادهی ده چارده������������������������� در هوای شاهدی و لقمه ای ای بی حضور

آن سبدکش می کشد آن لقمه ها را تون به تون����������������� می دواند مرده کش مر شاهدت را گور گور

لقمه ات مردار آمد شاهدت هم مرده ای������������������������� در میان این دو مرده چون نمی باشی نفور

چشم آخر را ببند و چشم آخر برگشا���������������������������� آخر هر چیز بنگر تا بگیرد چشم نور

 

1080

ساقیا هستند خلقان از می ما دور دور�������������������������� زان جمال و زان کمال و فر و سیما دور دور

گر چه پیر کهنه ای در حکمت و ذوق و صفا������������������ از شراب صاف ما هستی تو پیرا دور دور

چونک بینایان نمی بینند رنگ جام را��������������������������� عقل خود داند که باشد جان اعمی دور دور

چون صریح و رمز قاضی می نداند جان او�������������������� دور باشد از دل او رمز و ایما دور دور

تا نبرد تیغ شمس الحق زنار تو را������������������������������ جان تو باشد از آن لطف و چلیپا دور دور

تا ز خوبی بتان خالی نگردد جان تو���������������������������� باشی از رخسار آن دلدار زیبا دور دور

گر چه اندر بزم شاهان تو بدی سرده ولیک�������������������� چون در این بزم اندرآیی باشی این جا دور دور

تو شنیدی قرب موسی طور سینا نور حق���������������������� در حضور خضر بود آن طور سینا دور دور

سقف مینا گر چه بس عالیست پیش چشم تو�������������������� لیک پیش رفعتش بد سقف مینا دور دور

ای گران جان یا سبک شو یا برو از بزم ما�������������������� یا مکن مانند خود از عیش ما را دور دور

مطرب عشاق بهر من زن این نادر نوا������������������������� زانک هست از گوش کر این بانگ سرنا دور دور

 

1081

ای صبا حالی ز خد و خال شمس الدین بیار�������������������� عنبر و مشک ختن از چین به قسطنطین بیار

گر سلامی از لب شیرین او داری بگو�������������������������� ور پیامی از دل سنگین او داری بیار

سر چه باشد تا فدای پای شمس الدین کنم����������������������� نام شمس الدین بگو تا جان کنم بر او نثار

خلعت خیر و لباس از عشق او دارد دلم������������������������ حسن شمس الدین دثار و عشق شمس الدین شعار

ما به بوی شمس دین سرخوش شدیم و می رویم��������������� ما ز جام شمس دین مستیم ساقی می میار

ما دماغ از بوی شمس الدین معطر کرده ایم�������������������� فارغیم از بوی عود و عنبر و مشک تتار

شمس دین بر دل مقیم و شمس دین بر جان کریم��������������� شمس دین در یتیم و شمس دین نقد عیار

من نه تنها می سرایم شمس دین و شمس دین������������������� می سراید عندلیب از باغ و کبک از کوهسار

حسن حوران شمس دین و باغ رضوان شمس دین������������� عین انسان شمس دین و شمس دین فخر کبار

روز روشن شمس دین و چرخ گردان شمس دین�������������� گوهر کان شمس دین و شمس دین لیل و نهار

شمس دین جام جمست و شمس دین بحر عظیم����������������� شمس دین عیسی دم است و شمس دین یوسف عذار

از خدا خواهم ز جان خوش دولتی با او نهان������������������ جان ما اندر میان و شمس دین اندر کنار

شمس دین خوشتر ز جان و شمس دین شکرستان�������������� شمس دین سرو روان و شمس دین باغ و بهار

شمس دین نقل و شراب و شمس دین چنگ و رباب������������ شمس دین خمر و خمار و شمس دین هم نور و نار

نی خماری کز وی آید انده و حزن و ندم����������������������� آن خمار شمس دین کز وی فزاید افتخار

ای دلیل بی دلان و ای رسول عاشقان�������������������������� شمس تبریزی بیا زنهار دست از ما مدار

 

1082

عقل بند ره روان و عاشقانست ای پسر������������������������� بند بشکن ره عیان اندر عیانست ای پسر

عقل بند و دل فریب و تن غرور و جان حجاب���������������� راه از این جمله گرانی ها نهانست ای پسر

چون ز عقل و جان و دل برخاستی بیرون شدی��������������� این یقین و این عیان هم در گمانست ای پسر

مرد کو از خود نرفتست او نه مردست ای پسر���������������� عشق کان از جان نباشد آفسانست ای پسر

سینه خود را هدف کن پیش تیر حکم او������������������������ هین که تیر حکم او اندر کمانست ای پسر

سینه ای کز زخم تیر جذبه او خسته شد������������������������� بر جبین و چهره او صد نشانست ای پسر

گر روی بر آسمان هفتمین ادریس وار�������������������������� عشق جانان سخت نیکونردبانست ای پسر

هر طرف که کاروانی نازنازان می رود����������������������� عشق را بنگر که قبله کاروانست ای پسر

سایه افکندست عشقش همچو دامی بر زمین�������������������� عشق چون صیاد او بر آسمانست ای پسر

عشق را از من مپرس از کس مپرس از عشق پرس���������� عشق در گفتن چو ابر درفشانست ای پسر

ترجمانی من و صد چون منش محتاج نیست�������������������� در حقایق عشق خود را ترجمانست ای پسر

عشق کار خفتگان و نازکان نرم نیست������������������������� عشق کار پردلان و پهلوانست ای پسر

هر کی او مر عاشقان و صادقان را بنده شد�������������������� خسرو و شاهنشه و صاحب قرانست ای پسر

این جهان پرفسون از عشق تا نفریبدت������������������������� کاین جهان بی وفا از تو جهانست ای پسر

بیت های این غزل گر شد دراز از وصل ها������������������� پرده دیگر شد ولی معنی همانست ای پسر

هین دهان بربند و خامش کن از این پس چون صدف���������� کاین زیانت در حقیقت خصم جانست ای پسر

 

1083

هله زیرک هله زیرک هله زیرک زوتر������������������������ هله کز جنبش ساقی بدود باده به سر بر

بدود روح پیاده سر گنجینه گشاده������������������������������� رخ چون زهره نهاده غلطی روی قمر بر

هله منشین و میاسا بهل این صبر و مواسا���������������������� بگزین جهد و مقاسا که چو دیکم به شرر بر

اگرم عشوه پرستی سر هر راه نبستی��������������������������� شب من روز شدستی زده رایت به سحر بر

هله برجه هله برجه که ز خورشید سفر به��������������������� قدم از خانه به در نه همگان را به سفر بر

سفر راه نهان کن سفر از جسم به جان کن��������������������� ز فرات آب روان کن بزن آن آب خضر بر

دم بلبل چو شنیدی سوی گلزار دویدی��������������������������� چو بدان باغ رسیدی بدو اکنون به شجر بر

به شجر بر هله برگو مثل فاخته کوکو��������������������������� که طلبکار بدین خو نزند کف به خبر بر

 

1084

مه روزه اندرآمد هله ای بت چو شکر�������������������������� گه بوسه است تنها نه کنار و چیز دیگر

بنشین نظاره می کن ز خورش کناره می کن������������������� دو هزار خشک لب بین به کنار حوض کوثر

اگر آتش است روزه تو زلال بین نه کوزه���������������������� تری دماغت آرد چو شراب همچو آذر

چو عجوزه گشت گریان شه روزه گشت خندان���������������� دل نور گشت فربه تن موم گشت لاغر

رخ عاشقان مزعفر رخ جان و عقل احمر���������������������� منگر برون شیشه بنگر درون ساغر

همه مست و خوش شکفته رمضان ز یاد رفته������������������ به وثاق ساقی خود بزدیم حلقه بر در

چو بدید مست ما را بگزید دست ها را�������������������������� سر خود چنین چنین کرد و بتافت روز معشر

ز میانه گفت مستی خوش و شوخ و می پرستی���������������� که کی گوید اینک روزه شکند ز قند و شکر

شکر از لبان عیسی که بود حیات موتی������������������������ که ز ذوق باز ماند دهن نکیر و منکر

تو اگر خراب و مستی به من آ که از منستی�������������������� و اگر خمار یاری سخنی شنو مخمر

چو خوشی چه خوش نهادی به کدام روز زادی����������������� به کدام دست کردت قلم قضا مصور

تن تو حجاب عزت پس او هزار جنت�������������������������� شکران و ماه رویان همه همچو مه مطهر

هله مطرب شکرلب برسان صدا به کوکب���������������������� که ز صید بازآمد شه ما خوش و مظفر

ز تو هر صباح عیدی ز تو هر شبست قدری������������������� نه چو قدر عامیانه که شبی بود مقدر

تو بگو سخن که جانی قصصات آسمانی������������������������ که کلام تست صافی و حدیث من مکدر

 

1085

همه صیدها بکردی هله میر بار دیگر�������������������������� سگ خویش را رها کن که کند شکار دیگر

همه غوطه ها بخوردی همه کارها بکردی��������������������� منشین ز پای یک دم که بماند کار دیگر

همه نقدها شمردی به وکیل درسپردی��������������������������� بشنو از این محاسب عدد و شمار دیگر

تو بسی سمن بران را به کنار درگرفتی������������������������� نفسی کنار بگشا بنگر کنار دیگر

خنک آن قماربازی که بباخت آن چه بودش�������������������� بنماند هیچش الا هوس قمار دیگر

تو به مرگ و زندگانی هله تا جز او ندانی���������������������� نه چو روسبی که هر شب کشد او بیار دیگر

نظرش به سوی هر کس به مثال چشم نرگس������������������� بودش زهر حریفی طرب و خمار دیگر

همه عمر خوار باشد چو بر دو یار باشد������������������������ هله تا تو رو نیاری سوی پشت دار دیگر

که اگر بتان چنین اند ز شه تو خوشه چینند��������������������� نبدست مرغ جان را جز او مطار دیگر

 

1086

هله زیرک هله زیرک هله زیرک هله زوتر�������������������� هله کز جنبش تو کار همه نیکوتر

بدوان از پی مردان بنگر از چپ و راست���������������������� جسته از سنگ ستاره ز قمر مه روتر

یک به یک پیش تو آیند چو از جا بروی����������������������� همچو من بسته کمرها ز شکر خوش خوتر

در گلشن بگشاید ز درون صورت عشق������������������������ صورتش چون گل سرخ از گل تر خوش بوتر

عشق داوود شود آهن از او نرم شود���������������������������� شیر آهو شود آن جا وزو آهوتر

هر یکی ذره شود عیسی و عیسی نفسی������������������������ مرگ جان بخش شود بلک ز جان دلجوتر

اندر آن حال اگر ماه ببوسد لب تو������������������������������� گوییش خیز برو از بر ما آن سوتر

دل من پرسخنست ار چه دهان بربستم�������������������������� تا بگوید خردی کوست ز ما خوشگوتر

 

1087

بده آن باده به ما باده به ما اولیتر������������������������������� هر چه خواهی بکنی لیک وفا اولیتر

سر مردان چه کند خوبتر از سجده تو��������������������������� مسجد عیسی ز جان سقف سما اولیتر

یک فسون خوان صنما در دل مجنون بردم��������������������� غنج های چو صبی را نه صبا اولیتر

عقل را قبله کند آنک جمال تو ندید������������������������������ در کف کور ز قندیل عطا اولیتر

تو عطا می ده و از چرخ ندا می آید���������������������������� که ز دریا و ز خورشید عطا اولیتر

لطف ها کرده ای امروز دو تا کن آن را����������������������� چونک در چنگ نیایی تو دوتا اولیتر

چونک خورشید برآید بگریزد سرما���������������������������� هر کی سردست از او پشت و قفا اولیتر

تا بدیدم چمنت ز آب و گیا ببریدم������������������������������� آن ستورست که در آب و گیا اولیتر

سادگی را ببرد گر چه سخن نقش خوشست��������������������� بر رخ آینه از نقش صفا اولیتر

صورت کون تویی آینه کون تویی������������������������������� داد آینه به تصویر بقا اولیتر

خمش این طبل مزن تیغ بزن وقت غزاست��������������������� طبل اگر پشت سپاهست غزا اولیتر

 

1088

سر فروکن به سحر کز سر بازار نظر������������������������� طبله کالبد آورده ام آخر بنگر

بر سر کوی تو پرطبله من بین و بخر�������������������������� شانه ها و شبه ها و سره روغن ها تر

شبه من غم تو روغن من مرهم تو������������������������������ شانه ام محرم آن زلف پر از فتنه و شر

از فراقت تلفم گشته خیالت علفم��������������������������������� که دلم را شکمی شد ز تو پرجوع بقر

من ندانم چه کسم کز شکرت پرهوسم��������������������������� ای مگس ها شده از ذوق شکرهات شکر

پرده بردار صبا از بر آن شهره قبا����������������������������� تا ز سیمین بر او گردد کارم همه زر

چند گویی تو بجو یار وزو دست بشو��������������������������� در دو عالم نبود یار مرا یار دگر

چون خرد ماند و دل با من ای خواجه بهل���������������������� ماه و خورشید که دیدست در اعضای بشر

چون که در جان منی شسته به چشمان منی�������������������� شمس تبریز خداوند تو چونی به سفر

 

1089

هین که آمد به سر کوی تو مجنون دگر������������������������� هین که آمد به تماشای تو دل خون دگر

عاشق روی تو را گنبد گردون نکشد���������������������������� مگرش جای دهی بر سر گردون دگر

عاشق تو نخورد حیله و افسون کسی���������������������������� تو بخوان و تو بدم بر دلش افسون دگر

عشق روی تو به شش سوی جهان دام دلست������������������� که ندیدند چنان رخ رخ گلگون دگر

رحمتی کن تو بر آن مرغ که در دام افتاد����������������������� که ندارد چو تو شاهنشه بی چون دگر

کو در این خانه یکی سوخته مفتونی����������������������������� که به شب ها شنود ناله مفتون دگر

از پس نیشکرت اشک چو اطلس بارم�������������������������� چاره ام نیست جز این اطلس و اکسون دگر

 

1090

صنما این چه گمانست فرودست حقیر��������������������������� تا بدین حد مکن و جان مرا خوار مگیر

کوه را که کند اندر نظر مرد قضا������������������������������� کاه را کوه کند ذاک علی الله یسیر

خنک آن چشم که گوهر ز خسی بشناسد������������������������ خنک آن قافله ای که بودش دوست خفیر

حاکمی هر چه تو نامم بنهی خشنودم���������������������������� جان پاک تو که جان از تو شکورست و شکیر

ماه را گر تو حبش نام نهی سجده کند��������������������������� سرو را چنبر خوانی نکند هیچ نفیر

زانک دشنام تو بهتر ز ثناهای جهان���������������������������� ز کجا بانگ سگان و ز کجا شیر زئیر

ای که بطال تو بهتر ز همه مشتغلان���������������������������� جز تو جمله همه لاست از آنیم فقیر

تاج زرین بده و سیلی آن یار بخر������������������������������ ور کسی نشنود این را انما انت نذیر

بر قفای تو چو باشد اثر سیلی دوست��������������������������� بوسه ها یابد رویت ز نگاران ضمیر

مرد دنیا عدمی را حشمی پندارد��������������������������������� عمر در کار عدم کی کند ای دوست بصیر

رفت مردی به طبیبی به کله درد شکم�������������������������� گفت او را تو چه خوردی که برستست زحیر

بیشتر رنج که آید همه از فعل گلوست��������������������������� گفت من سوخته نان خوردم از پست فطیر

گفت سنقر برو آن کحل عزیزی به من آر���������������������� گفت درد شکم و کحل خه ای شیخ کبیر

گفت تا چشم تو مر سوخته را بشناسد��������������������������� تا ننوشی تو دگر سوخته ای نیم ضریر

نیست را هست گمان برده ای از ظلمت چشم������������������� چشمت از خاک در شاه شود خوب و منیر

هله ای شارح دل ها تو بگو شرح غزل������������������������ من اگر شرح کنم نیز برنجد دل میر

 

1091

نه که مهمان غریبم تو مرا یار مگیر���������������������������� نه که فلاح توام سرور و سالار مگیر

نه که همسایه آن سایه احسان توام������������������������������ تو مرا همسفر و مشفق و غمخوار مگیر

شربت رحمت تو بر همگان گردانست�������������������������� تو مرا تشنه و مستسقی و بیمار مگیر

نه که هر سنگ ز خورشید نصیبی دارد������������������������ تو مرا منتظر و کشته دیدار مگیر

نه که لطف تو گنه سوز گنه کارانست��������������������������� تو مرا تایب و مستغفر غفار مگیر

نه که هر مرغ به بال و پر تو می پرد�������������������������� تو مرا صعوه شمر جعفر طیار مگیر

به دو صد پر نتوان بی مددت پریدن���������������������������� تو مرا زیر چنین دام گرفتار مگیر

خفتگان را نه تماشای نهان می بخشی�������������������������� تو مرا خفته شمر حاضر و بیدار مگیر

نه که بوی جگر پخته ز من می آید����������������������������� مدد اشک من و زردی رخسار مگیر

نه که مجنون ز تو زان سوی خرد باغی یافت������������������ از جنون خوش شد و می گفت خرد زار مگیر

با جنون تو خوشم تا که فنون را چه کنم������������������������ چون تو همخوابه شدی بستر هموار مگیر

چشم مست تو خرابی دل و عقل همه ست����������������������� عارض چون قمر و رنگ چو گلنار مگیر

قامت عرعریت قامت ما دوتا کرد������������������������������� نادری ذقن و زلف چو زنار مگیر

این تصاویر همه خود صور عشق بود�������������������������� عشق بی صورت چون قلزم زخار مگیر

خرمن خاکم و آن ماه بگردم گردان����������������������������� تو مرا همتک این گنبد دوار مگیر

من به کوی تو خوشم خانه من ویران گیر���������������������� من به بوی تو خوشم نافه تاتار مگیر

میکده ست این سر من ساغر می گو بشکن��������������������� چون زرست این رخ من زر به خروار مگیر

چون دلم بتکده شد آزر گو بت متراش�������������������������� چون سرم معصره شد خانه خمار مگیر

کفر و اسلام کنون آمد و عشق از ازلست����������������������� کافری را که کشد عشق ز کفار مگیر

بانگ بلبل شنو ای گوش بهل نعره خر�������������������������� در گلستان نگر ای چشم و پی خار مگیر

بس کن و طبل مزن گفت برای غیرست������������������������ من خود اغیار خودم دامن اغیار مگیر

 

1092

اختران را شب وصلست و نثارست و نثار��������������������� چون سوی چرخ عروسیست ز ماه ده و چار

زهره در خویش نگنجد ز نواهای لطیف������������������������ همچو بلبل که شود مست ز گل فصل بهار

جدی را بین به کرشمه به اسد می نگرد������������������������ حوت را بین که ز دریا چه برآورد غبار

مشتری اسب دوانید سوی پیر زحل����������������������������� که جوانی تو ز سر گیر و بر او مژده بیار

کف مریخ که پرخون بود از قبضه تیغ�������������������������� گشت جان بخش چو خورشید مشرف آثار

دلو گردون چو از آن آب حیات آمد پر�������������������������� شود آن سنبله خشک از او گوهربار

جوز پرمغز ز میزان و شکستن نرمد��������������������������� حمل از مادر خود کی بگریزد به نفار

تیر غمزه چو رسید از سوی مه بر دل قوس������������������� شب روی پیشه گرفت از هوسش عقرب وار

اندر این عید برو گاو فلک قربان کن��������������������������� گر نه ای چون سرطان در وحلی کژرفتار

این فلک هست سطرلاب و حقیقت عشقست��������������������� هر چه گوییم از این گوش سوی معنی دار

شمس تبریز در آن صبح که تو درتابی������������������������� روز روشن شود از روی چو ماهت شب تار

 

1093

روستایی بچه ای هست درون بازار���������������������������� دغلی لاف زنی سخره کنی بس عیار

که از او محتسب و مهتر بازار بدرد���������������������������� در فغانند از او از فقعی تا عطار

چون بگویند چرا می کنی این ویرانی��������������������������� دست کوته کن و دم درکش و شرمی می دار

او دو صد عهد کند گوید من بس کردم�������������������������� توبه کردم نتراشم ز شما چون نجار

بعد از این بد نکنم عاقل و هوشیار شدم������������������������� که مرا زخم رسید از بد و گشتم بیدار

باز در حین ببرد از بر همسایه گرو���������������������������� بخورد بامی و چنگی همه با خمر و خمار

خویشتن را به کناری فکند رنجوری���������������������������� که به یک ساله تب تیز بود گشته نزار

این هم از مکر که تا درفکند مسکینی��������������������������� که بر او رحم کند او به گمان و پندار

پس بگوید که مرا مکنت چندین سیم است����������������������� پیش هر کس به فلان جای و نقدی بسیار

هر که زین رنج مرا باز یکی یارانه���������������������������� بکند در عوض آن بکنم من صد بار

تا از این شیفته سر نیز تراشی بکند����������������������������� به طریق گرو و وام به چار و ناچار

چون بداند برود خاک کند بر سر او����������������������������� جامه زد چاک به زنهار از این بی زنهار

چون شود قصد که گیرند بپوشد ازرق�������������������������� صوفیی گردد صافی صفت بی آزار

یک زبان دارد صد گز که به ظاهر سگزست������������������ چون به زخمش نگری باشد چاهی پرمار

به گهی کز سر عشرت لطف آغاز کند�������������������������� شکرابت دهد او از شکر آن گفتار

همه مهر و کرم و خاکی و عشق انگیزی����������������������� که بجوشد دل تو وز تو رود جمله قرار

و گهی از سر فضل و هنر آغاز کند���������������������������� که بگویی تو که لقمان زمانست به کار

تا که از زهد و تقزز سخن آغاز کند���������������������������� سر و گردن بتراشد چو کدو یا چو خیار

روزی از معرفت و فقه بسوزد ما را���������������������������� که بگویم که جنیدست و ز شیخان کبار

چون بکاوی دغلی گنده بغل مکاری����������������������������� آفتی مزبله ای جمله شکم طبلی خوار

هیچ کاری نه از او جمله شکم خواری و بس������������������� پس از آن گشت به هر مصطبه او اشکم خوار

محتسب کو ز کفایت چو نظام الملکست������������������������� کرد از مکر چنین کس رخ خود در دیوار

زاری آغاز کند او که همه خرد و بزرگ����������������������� همه یاریش کنند ار چه بدیدند یسار

محتسب عقل تو است دان که صفاتت بازار��������������������� وان دغل هست در او نفس پلید مکار

چون همه از کف او عاجز و مسکین گشتند�������������������� جمله گفتند که سحرست فن این طرار

چونک سحرست نتانیم مگر یک حیله��������������������������� برویم از کف او نزد خداوند کبار

صاحب دید و بصیرت شه ما شمس الدین����������������������� که از او گشت رخ روح چو صد روی نگار

چو از او داد بخواهیم از این بیدادی����������������������������� او به یک لحظه رهاند همه را از آزار

که اگر هیبت او دیو پری نشناسد�������������������������������� هر یکی زاهد عصری شود و اهل وقار

برهندی همه از ظلمت این نفس لایم���������������������������� گر از او یک نظری فضل بتابند بهار

خاک تبریز که از وی چو حریم حرم است��������������������� بس از او برخورد آن جان و روان زوار

 

1094

پر ده آن جام می را ساقیا بار دیگر����������������������������� نیست در دین و دنیا همچو تو یار دیگر

کفر دان در طریقت جهل دان در حقیقت������������������������ جز تماشای رویت پیشه و کار دیگر

تا تو آن رخ نمودی عقل و ایمان ربودی������������������������ هست منصور جان را هر طرف دار دیگر

جان ز تو گشت شیدا دل ز تو گشت دریا����������������������� کی کند التفاتی دل به دلدار دیگر

جز به بغداد کویت یا خوش آباد رویت�������������������������� نیست هر دم فلک را جز که پیکار دیگر

در خرابات مردان جام جانست گردان�������������������������� نیست مانند ایشان هیچ خمار دیگر

همتی دار عالی کان شه لاابالی���������������������������������� غیر انبار دنیا دارد انبار دیگر

پاره ای چون برانی اندر این ره بدانی�������������������������� غیر این گلستان ها باغ و گلزار دیگر

پا به مردی فشردی سر سلامت ببردی�������������������������� رفت دستار بستان شصت دستار دیگر

دل مرا برد ناگه سوی آن شهره خرگه�������������������������� من گرفتار گشتم دل گرفتار دیگر

روز چون عذر آری شب سر خواب خاری�������������������� پای ما تا چه گردد هر دم از خار دیگر

جز که در عشق صانع عمر هرزه ست و ضایع��������������� ژاژ دان در طریقت فعل و گفتار دیگر

بخت اینست و دولت عیش اینست و عشرت�������������������� کو جز این عشق و سودا سود و بازار دیگر

گفتمش دل ببردی تا کجاها سپردی������������������������������ گفت نی من نبردم برد عیار دیگر

گفتمش من نترسم من هم از دل بپرسم�������������������������� دل بگوید نماند شک و انکار دیگر

راستی گوی ای جان عاشقان را مرنجان����������������������� جز تو در دلربایان کو دل افشار دیگر

چون کمالات فانی هستشان این امانی��������������������������� که به هر دم نمایند لطف و ایثار دیگر

پس کمالات آن را کو نگارد جهان را��������������������������� چون تقاضا نباشد عشق و هنجار دیگر

بحر از این روی جوشد مرغ از این رو خروشد��������������� تا در این دام افتد هر دم آشکار دیگر

چون خدا این جهان را کرد چون گنج پیدا���������������������� هر سری پر ز سودا دارد اظهار دیگر

هر کجا خوش نگاری روز و شب بی قراری������������������ جوید او حسن خود را نوخریدار دیگر

هر کجا ماه رویی هر کجا مشک بویی������������������������� مشتری وار جوید عاشقی زار دیگر

این نفس مست اویم روز دیگر بگویم���������������������������� هم بر این پرده تر با تو اسرار دیگر

بس کن و طبل کم زن کاندر این باغ و گلشن������������������� هست پهلوی طبلت بیست نعار دیگر

 

1095

داد جاروبی به دستم آن نگار������������������������������������ گفت کز دریا برانگیزان غبار

باز آن جاروب را ز آتش بسوخت������������������������������ گفت کز آتش تو جاروبی برآر

کردم از حیرت سجودی پیش او��������������������������������� گفت بی ساجد سجودی خوش بیار

آه بی ساجد سجودی چون بود����������������������������������� گفت بی چون باشد و بی خارخار

گردنک را پیش کردم گفتمش������������������������������������ ساجدی را سر ببر از ذوالفقار

تیغ تا او بیش زد سر بیش شد����������������������������������� تا برست از گردنم سر صد هزار

من چراغ و هر سرم همچون فتیل������������������������������� هر طرف اندر گرفته از شرار

شمع ها می ورشد از سرهای من������������������������������� شرق تا مغرب گرفته از قطار

شرق و مغرب چیست اندر لامکان������������������������������ گلخنی تاریک و حمامی به کار

ای مزاجت سرد کو تاسه دلت����������������������������������� اندر این گرمابه تا کی این قرار

برشو از گرمابه و گلخن مرو����������������������������������� جامه کن دربنگر آن نقش و نگار

تا ببینی نقش های دلربا������������������������������������������ تا ببینی رنگ های لاله زار

چون بدیدی سوی روزن درنگر��������������������������������� کان نگار از عکس روزن شد نگار

شش جهت حمام و روزن لامکان������������������������������� بر سر روزن جمال شهریار

خاک و آب از عکس او رنگین شده����������������������������� جان بباریده به ترک و زنگبار

روز رفت و قصه ام کوته نشد����������������������������������� ای شب و روز از حدیثش شرمسار

شاه شمس الدین تبریزی مرا������������������������������������� مست می دارد خمار اندر خمار

 

1096

گر ز سر عشق او داری خبر����������������������������������� جان بده در عشق و در جانان نگر

عشق دریاییست و موجش ناپدید��������������������������������� آب دریا آتش و موجش گهر

گوهرش اسرار و هر سویی از او������������������������������� سالکی را سوی معنی راه بر

سر کشی از هر دو عالم همچو موی���������������������������� گر سر مویی از این یابی خبر

دوش مستی خفته بودم نیم شب����������������������������������� کاوفتاد آن ماه را بر ما گذر

دید روی زرد من در ماهتاب������������������������������������ کرد روی زرد ما از اشک تر

رحمش آمد شربت وصلم بداد������������������������������������ یافت یک یک موی من جانی دگر

گر چه مست افتاده بودم از شراب������������������������������� گشت یک یک موی بر من دیده ور

در رخ آن آفتاب هر دو کون������������������������������������ مست لایعقل همی کردم نظر

 

1097

عقل بند ره روانست ای پسر������������������������������������ بند بشکن ره عیانست ای پسر

عقل بند و دل فریب و جان حجاب������������������������������ راه از این هر سه نهانست ای پسر

چون ز عقل و جان و دل برخاستی����������������������������� این یقین هم در گمانست ای پسر

مرد کو از خود نرفت او مرد نیست����������������������������� عشق بی درد آفسانست ای پسر

سینه خود را هدف کن پیش دوست������������������������������ هین که تیرش در کمانست ای پسر

سینه ای کز زخم تیرش خسته شد������������������������������� در جبینش صد نشانست ای پسر

عشق کار نازکان نرم نیست������������������������������������� عشق کار پهلوانست ای پسر

هر کی او مر عاشقان را بنده شد������������������������������� خسرو و صاحب قرانست ای پسر

عشق را از کس مپرس از عشق پرس�������������������������� عشق ابر درفشانست ای پسر

ترجمانی منش محتاج نیست������������������������������������� عشق خود را ترجمانست ای پسر

گر روی بر آسمان هفتمین��������������������������������������� عشق نیکونردبانست ای پسر

هر کجا که کاروانی می رود������������������������������������ عشق قبله کاروانست ای پسر

این جهان از عشق تا نفریبدت����������������������������������� کاین جهان از تو جهانست ای پسر

هین دهان بربند و خامش چون صدف�������������������������� کاین زبانت خصم جانست ای پسر

شمس تبریز آمد و جان شادمان���������������������������������� چونک با شمسش قرانست ای پسر

 

1098

آمدم من بی دل و جان ای پسر���������������������������������� رنگ من بین نقش برخوان ای پسر

نی غلط من نامدم تو آمدی��������������������������������������� در وجود بنده پنهان ای پسر

همچو زر یک لحظه در آتش بخند������������������������������ تا ببینی بخت خندان ای پسر

در خرابات دلم اندیشه هاست������������������������������������ در هم افتاده چو مستان ای پسر

پای دار و شور مستان گوش دار�������������������������������� در شکست و جست دربان ای پسر

آمدم و آوردمت آیینه ای������������������������������������������ روی بین و رو مگردان ای پسر

کفر من آیینه ایمان توست���������������������������������������� بنگر اندر کفر ایمان ای پسر

می زنم من نعره ها در خامشی��������������������������������� آمدم خاموش گویان ای پسر

 

1099

ای نهاده بر سر زانو تو سر������������������������������������� وز درون جان جمله باخبر

پیش چشمت سرکش روپوش نیست������������������������������ آفرین ها بر صفای آن بصر

بحر خونست ای صنم آن چشم نیست���������������������������� الحذر ای دل ز زخم آن نظر

در مژه او گر چه دل را مژده هاست��������������������������� الحذر ای عاشقان از وی حذر

او به زیر کاه آب خفته ست�������������������������������������� پا منه گستاخ ور نی رفت سر

خفته شکلی اصل هر بیدادیی������������������������������������ تا ز خوابش تو نخسپی ای پسر

پاره خواهم کرد من جامه ز تو���������������������������������� ای برادر پاره ای زین گرمتر

سرکه آشامی و گویی شهد کو������������������������������������ دست تو در زهر و گویی کو شکر

روح را عمریست صابون می زنی����������������������������� یا تو را خود جان نبودست ای مگر

تا به کی صیقل زنی آیینه را������������������������������������� شرم بادت آخر از آیینه گر

سوی بحر شمس تبریزی گریز���������������������������������� تا برآرد ز آینه جانت گهر

 

1100

بس که می انگیخت آن مه شور و شر�������������������������� بس که می کرد او جهان زیر و زبر

مر زبان را طاقت شرحش نماند�������������������������������� خیره گشته همچنین می کرد سر

ای بسا سر همچنین جنبان شده���������������������������������� با دهان خشک و با چشمان تر

در دو چشمش بین خیال یار ما���������������������������������� رقص رقصان در سواد آن بصر

من به سر گویم حدیثش بعد از این������������������������������ من زبان بستم ز گفتن ای پسر

پیش او رو ای نسیم نرم رو������������������������������������� پیش او بنشین به رویش درنگر

تیز تیزش بنگر ای باد صبا������������������������������������� چشم و دل را پر کن از خوبی و فر

ور ببینی یار ما را روترش������������������������������������� پرده ای باشد ز غیرت در نظر

مو نباشد عکس مو باشد در آب��������������������������������� صورتی باشد ترش اندر شکر

توبه کردم از سخن این باز چیست������������������������������ توبه نبود عاشقانش را مگر

توبه شیشه عشق او چون گازرست����������������������������� پیش گازر چیست کار شیشه گر

بشکنم شیشه بریزم زیر پای������������������������������������� تا خلد در پای مرد بی خبر

شحنه یار ماست هر کو خسته شد������������������������������� گو مرا بسته به پیش شحنه بر

شحنه را چاه زنخ زندان ماست��������������������������������� تا نهم زنجیر زلفش پای بر

بند و زندان خوش ای زنده دلان�������������������������������� خوش مرا عیشیست آن جا معتبر

گر چه می کاهم چو ماه از عشق او����������������������������� گر چه می گردم چه گردون بر قمر

بعد من صد سال دیگر این غزل��������������������������������� چون جمال یوسفی باشد سمر

زانک دل هرگز نپوسد زیر خاک������������������������������� این ز دل گفتم نگفتم از جگر

من چو داوودم شما مرغان پاک��������������������������������� وین غزل ها چون زبور مستطر

ای خدایا پر این مرغان مریز����������������������������������� چون به داوودند از جان یارگر

ای خدایا دست بر لب می نهم������������������������������������ تا نگویم زان چه گشتم مستتر

 

1101

نرم نرمک سوی رخسارش نگر�������������������������������� چشم بگشا چشم خمارش نگر

چون بخندد آن عقیق قیمتی��������������������������������������� صد هزاران دل گرفتارش نگر

سر برآر از مستی و بیدار شو����������������������������������� کار و بار و بخت بیدارش نگر

اندرآ در باغ بی پایان دل���������������������������������������� میوه شیرین بسیارش نگر

شاخه های سبز رقصانش ببین���������������������������������� لطف آن گل های بی خارش نگر

چند بینی صورت نقش جهان������������������������������������ بازگرد و سوی اسرارش نگر

حرص بین در طبع حیوان و نبات������������������������������ بعد از آن سیری و ایثارش نگر

حرص و سیری صنعت عشقست و بس������������������������� گر ندیدی عشق را کارش نگر

گر ندیدی عشق رنگ آمیز را����������������������������������� رنگ روی عاشق زارش نگر

با چنین دشوار بازاری که اوست�������������������������������� با زر و بی زر خریدارش نگر

 

1102

عشق را با گفت و با ایما چه کار������������������������������� روح را با صورت اسما چه کار

عاشقان گوی اند در چوگان یار��������������������������������� گوی را با دست و یا با پا چه کار

هر کجا چوگانش راند می رود���������������������������������� گوی را با پست و با بالا چه کار

آینه ست و مظهر روی بتان������������������������������������� با نکوسیماش و بدسیما چه کار

سوسمار از آب خوردن فارغست������������������������������� مر ورا با چشمه و سقا چه کار

آن خیالی که ضمیر اوطان اوست������������������������������� پاش را با مسکن و با جا چه کار

عیسیی که برگذشت او از اثیر����������������������������������� با غم سرماش و یا گرما چه کار

ای رسایل کشته با نادی غیب������������������������������������ رو تو را با گفت و با غوغا چه کار

 

1103

رفتم آن جا مست و گفتم ای نگار�������������������������������� چون مرا دیوانه کردی گوش دار

گفت بنگر گوش من در حلقه ایست������������������������������ بسته آن حلقه شو چون گوشوار

زود بردم دست سوی حلقه اش���������������������������������� دست بر من زد که دست از من بدار

اندر این حلقه تو آنگه ره بری����������������������������������� کز صفا دری شوی تو شاهوار

حلقه زرین من وانگه شبه���������������������������������������� کی رود بر چرخ عیسی با حمار

 

1104

باز شد در عاشقی بابی دگر������������������������������������� بر جمال یوسفی تابی دگر

مژده بیداران راه عشق را��������������������������������������� آنک دیدم دوش من خوابی دگر

ساخته شد از برای طالبان��������������������������������������� غیر این اسباب اسبابی دگر

ابرها گر می نبارد نقد شد��������������������������������������� از برای زندگی آبی دگر

یارکان سرکش شدند و حق بداد��������������������������������� غیر این اصحاب اصحابی دگر

سبزه زار عشق را معمور کرد���������������������������������� عاشقان را دشت و دولابی دگر

وین جگرهایی که بد پرزخم عشق������������������������������ شد درآویزان به قلابی دگر

عشق اگر بدنام گردد غم مخور���������������������������������� عشق دارد نام و القابی دگر

کفشگر گر خشم گیرد چاره شد���������������������������������� صوفیان را نعل و قبقابی دگر

گر نداند حرف صوفی دان که هست���������������������������� دردهای عشق را بابی دگر

از هوای شمس دین آموختم�������������������������������������� جانب تبریز آدابی دگر

 

1105

ای خیالت در دل من هر سحور��������������������������������� می خرامد همچو مه یک پاره نور

نقش خوبت در میان جان ما������������������������������������� آتش و شور افکند وانگه چه شور

آتشی کردی و گویی صبر کن����������������������������������� من ندانم صبر کردن در تنور

یاد داری کآمدی تو دوش مست���������������������������������� ماه بودی یا پری یا جان حور

آن سخن هایی که گفتی چون شکر������������������������������ وان اشارت ها که می کردی ز دور

دست بر لب می زدی یعنی که تو������������������������������� از برای این دل من برمشور

دست بر لب می نهی یعنی که صبر����������������������������� با لب لعلت کجا ماند صبور

رو به بالا می کنی یعنی خدا������������������������������������� چشم بد را از جمالم دار دور

ای تو پاک از نقش ها وز روی تو������������������������������ هر زمانی یوسفی اندر صدور

 

1106

راز را اندر میان نه وامگیر������������������������������������� بنده را هر لحظه از بالا مگیر

تو نکو دانی که هر چیز از کجاست����������������������������� گر خطاها رفت آن از ما مگیر

روستایی گر بوم آن توام����������������������������������������� روستایی خویش را رستا مگیر

چون مرا در عشق ست ا کرده ای������������������������������ خود مرا شاگرد گیر ستا مگیر

تو مرا از ذوق می گیری گلو������������������������������������ تا بنالم گویمت آن جا مگیر

سوی بحرم کش که خاشاک توام��������������������������������� تو مرا خود لایق دریا مگیر

از الست آمد صلاح الدین تمام����������������������������������� تو ورا ز امروز و از فردا مگیر

 

1107

در چمن آیید و بربندید دید��������������������������������������� تا نیفتد بر جماعت هر نظر

من زیان ها کرده ام من دیده ام���������������������������������� زخم ها از چشم هر بی پا و سر

چشم بد دیدیم ما کز زخم او�������������������������������������� روسیه گردد عیان شمس و قمر

دور باد از رزم شیران چشم سگ������������������������������� دور باد از مهد عیسی کون خر

تیر پرانست از چشم بدان���������������������������������������� خلوت آمد تیر ایشان را سپر

لیک چشم نیک و بد آمیخته ست��������������������������������� قلب را هر کس بنشناسد ز زر

زاهدانش آه ها پنهان کنند���������������������������������������� خلوتی جویند در وقت سحر

لیک این مستان به حکم خود نیند�������������������������������� نیستشان جز حفظ حق حصنی دگر

باد کم پران مزن لاف خوشی������������������������������������ باد آرد خاک و خس را در بصر

 

1108

ساقیا باده چون نار بیار������������������������������������������ دفع غم را تو ز اسرار بیار

باده ای را که ز دل می جوشد����������������������������������� زود ای ساقی دلدار بیار

کافر عشق بیا باده ببین������������������������������������������ نیست شو در می و اقرار بیار

ساقیا دست همه مستان گیر�������������������������������������� همچنان جانب گلزار بیار

پیش این شاهد ما خوبان را�������������������������������������� گردن بسته ز بلغار بیار

مومنان را همه عریان کردی������������������������������������ گروی نیز ز کفار بیار

شمس تبریز بگو دولت را��������������������������������������� بپذیر اندک و بسیار بیار

 

1109

ساقیا باده گلرنگ بیار������������������������������������������� داروی درد دل تنگ بیار

روز بزمست نه روز رزمست����������������������������������� خنجر جنگ ببر چنگ بیار

ای ز تو دردکشان دردکشان������������������������������������� دردیی که کندم دنگ بیار

من ز هر درد نمی گردم دنگ����������������������������������� دردی آن سره سرهنگ بیار

روز جامست نه نام و ناموس������������������������������������ نام از پیش ببر ننگ بیار

کیمیایی که کند سنگ عقیق�������������������������������������� آزمون کن بر او سنگ بیار

صیقل آینه نه فلکست��������������������������������������������� ز امتحان آهن پرزنگ بیار

چشمه خضر تو را می خواند������������������������������������ که سبو کش دو سه فرسنگ بیار

پس گردن ز چه رو می خاری���������������������������������� نک ظفر هست تو آهنگ بیار

حرف رنگست اگر خوش بویست������������������������������� جان بی صورت و بی رنگ بیار

کم کنی رنگ بیفزاید روح��������������������������������������� بوی روح صنم شنگ بیار

لب ببند از دغل و از حیلت�������������������������������������� جان بی حیلت و فرهنگ بیار

 

1110

از لب یار شکر را چه خبر������������������������������������� وز رخش شمس و قمر را چه خبر

با دمش باد بهاری چه زند��������������������������������������� وز قدش سرو و شجر را چه خبر

گر جهان زیر و زبر گشت از او�������������������������������� عاشق زیر و زبر را چه خبر

چونک جان محرم اسرارش نیست������������������������������ از رهش اهل خبر را چه خبر

گر چه نرگس نگرانست به باغ���������������������������������� از چمن نرگس تر را چه خبر

گفته هر قوم هم از مستی خویش�������������������������������� که ز ما قوم دگر را چه خبر

گفت چونی و دل تو چونست������������������������������������� از دل این خسته جگر را چه خبر

با ملک تاج و کمر گر به همند���������������������������������� از ملک تاج و کمر را چه خبر

کم کن این ناله که کس واقف نیست����������������������������� ز آه عشاق سحر را چه خبر

 

1111

روزی خوشست رویت از نور روز خوشتر�������������������� باده نکوست لیکن ساقی ز می نکوتر

هر بسته ای که باشد امروز برگشاید���������������������������� دل در مراد پیچد چون باز در کبوتر

هر بی دلی ز دلبر انصاف خود بیابد��������������������������� هر تشنه ای نشیند بر آب حوض کوثر

هر دم دهد بت من نو ساغری به ساقی������������������������� کامروز بزم عامست این را به عاشقان بر

یک ساغر لطیفی کز غایت لطیفی������������������������������ گویی همه شرابست خود نیست هیچ ساغر

 

1112

بر منبرست این دم مذکر مذکر���������������������������������� چون چشمه روانه مطهر مطهر

بر منبری بلندی دانای هوشمندی�������������������������������� بر پای منبر او مکرر مکرر

هر لفظ او جهانی روشن چو آسمانی���������������������������� بگشاده در بیانی مقرر مقرر

زین گونه درگشایی داده تو را رهایی��������������������������� از حبس خاکدانی مکدر مکدر

بنهاده نردبانی از صنعت زبانی��������������������������������� بر بام آسمانی مدور مدور

نور از درون هیزم بیرون کشید آتش��������������������������� آتش ز خود نیامد منور منور

آتش به فعل مردم زاید ز سنگ و آهن�������������������������� و اختر به امر زاید مدبر مدبر

مر هر پیمبری را بودست معجز نو����������������������������� چون نیست معجزه او مشهر مشهر

مسعود از اوست نحسی فردوس از او است حبسی������������� محکوم از اوست نفسی مزور مزور

این منبر و مذکر در نفس توست در سر������������������������ اما در این طلب تو مقصر مقصر

 

1113

ای جان جان جان ها جانی و چیز دیگر������������������������ وی کیمیای کان ها کانی و چیز دیگر

ای آفتاب باقی وی ساقی سواقی��������������������������������� وی مشرب مذاقی آنی و چیز دیگر

ای مشعله یقین را وی پرورش زمین را������������������������ وی عقل اولین را ثانی و چیز دیگر

ای مظهر الهی وی فر پادشاهی��������������������������������� هر صنعتی که خواهی تانی و چیز دیگر

هر گون غرایبی را هر بوالعجایبی را�������������������������� هر غیب و غایبی را دانی و چیز دیگر

زان عشق همچو افیون لیلی کنی و مجنون���������������������� ای از سنات گردون سانی و چیز دیگر

ای نور صدرها را اومید صبرها را���������������������������� بر اوج ابرها را رانی و چیز دیگر

ای فخر انبیا را وی ذخر اولیا را������������������������������� وی قصر اجتبا را بانی و چیز دیگر

ای گنج مغفرت را وی بحر مرحمت را������������������������� من غیر درگهت را شانی و چیز دیگر

چشمی که غیر رویت بیند ز بهر زینت������������������������� باشد در این جریمت زانی و چیز دیگر

ای اصل اصل مبدا وی دستگیر فردا���������������������������� گشتم به دست سودا عانی و چیز دیگر

پرست این دهانم بر غیر تو نخوانم������������������������������ چون هست غیر گوشت فانی و چیز دیگر

 

1114

ای محو عشق گشته جانی و چیز دیگر������������������������� ای آنک آن تو داری آنی و چیز دیگر

اسرار آسمان را و احوال این و آن را�������������������������� از لوح نانبشته خوانی و چیز دیگر

هر دم ز خلق پرسی احوال عرش و کرسی�������������������� آن را و صد چنان را دانی و چیز دیگر

لعلیست بی نهایت در روشنی به غایت�������������������������� آن لعل بی بها را کانی و چیز دیگر

حکمی که راند فرمان روز الست بر جان���������������������� آن جمله حکم ها را رانی و چیز دیگر

چشمی که دید آن رو گر عشق راند این سو�������������������� آن چشم نیست والله زانی و چیز دیگر

آن چشم احول آمد در گام اول آمد������������������������������� کو گفت اولی را ثانی و چیز دیگر

هر کو بقا نیابد از شمس حق تبریز����������������������������� او هست در حقایق فانی و چیز دیگر

 

1115

ای آینه فقیری جانی و چیز دیگر�������������������������������� وی آنک در ضمیری آنی و چیز دیگر

اسرار آسمان را اندیشه و نهان را������������������������������ احوال این و آن را دانی و چیز دیگر

تاریخ برگذشته بر انسی و فرشته������������������������������� خط های نانبشته خوانی و چیز دیگر

از غیب حصه ها را بدهی به مستحقان������������������������� وز سینه غصه ها را رانی و چیز دیگر

 

1116

هر کس به جنس خویش درآمیخت ای نگار�������������������� هر کس به لایق گهر خود گرفت یار

او را که داغ توست نیارد کسی خرید��������������������������� آن کو شکار توست کسی چون کند شکار

ما را چو لطف روی تو بی خویشتن کند������������������������ ما را ز روی لطف تو بی خویشتن مدار

چون جنس همدگر بگرفتند جنس جنس�������������������������� هر جنس جنس گوهر خود کرد اختیار

با غیر جنس اگر بنشیند بود نفاق�������������������������������� مانند آب و روغن و مانند قیر و قار

تا چون به جنس خویش رود از خلاف جنس������������������� زین سوی تشنه تر شده باشد بدان کنار

هرکه از تو می گریزد با دیگری خوشست��������������������� و آنک از تو می رمد به کسی دارد او قرار

و آن کو ترش نشست به پیش تو همچو ابر��������������������� خندان دلست پیش دگر کس چو نوبهار

گویی که نیست از مه غیبم بجز دریغ��������������������������� وز جام و خمر روح مرا نیست جز خمار

آن نای و نوش یاد نمی آیدت که تو������������������������������ خوش می خوری ز دست یکی دیو سنگسار

صد جام درکشی ز کف دیو آنگهی������������������������������ بینی ترش کنی بخور ای خام پخته خوار

این جا سرک فکنده و رویک ترش ولیک���������������������� آن جا چو اژدهای سیه فام کوهسار

با جنس همچو سوسن و با غیر جنس گنگ��������������������� با جنس خویش چون گل و با غیر جنس خار

رو رو به جمله خلق نتانی تو جنس بود������������������������� شاخی ز صد درخت نشد حامل ثمار

چون شاخ یک درخت شدی زان دگر ببر����������������������� جویای وصل این شده ای دست از آن بدار

گر زانک جنس مفخر تبریز گشت جان������������������������� احسنت ای ولایت و شاباش کار و بار

 

1117

دل ناظر جمال تو آن گاه انتظار��������������������������������� جان مست گلستان تو آن گاه خار خار

هر دم ز پرتو نظر او به سوی دل������������������������������ حوریست بر یمین و نگاریست بر یسار

هر صبحدم که دام شب و روز بردریم�������������������������� از دوست بوسه ای و ز ما سجده صد هزار

امسال حلقه ایست ز سودای عاشقان���������������������������� گر نیست بازگشت در این عشق عمر پار

بنواز چنگ عشق تو به نغمات لم یزل�������������������������� کز چنگ های عشق تو جانست تار تار

اندر هوای عشق تو از تابش حیات����������������������������� بگرفته بیخ های درخت و دهد ثمار

غوطی بخورد جان به تک بحر و شد گهر��������������������� این بحر و این گهر ز پی لعل توست زار

از نغمه های طوطی شکرستان توست�������������������������� در رقص شاخ بید و دو دستک زنان چنار

از بعد ماجرای صفا صوفیان عشق����������������������������� گیرند یک دگر را چون مستیان کنار

مستانه جان برون جهد از وحدت الست������������������������� چون سیل سوی بحر نه آرام و نه قرار

جزوی چو تیر جسته ز قبضه کمان کل������������������������� او را نشانه نیست بجز کل و نی گذار

جانیست خوش برون شده از صد هزار پوست����������������� در چاربالش ابد او راست کار و بار

جان های صادقان همه در وی زنند چنگ���������������������� تا بانوا شوند از آن جان نامدار

جان ها گرفته دامنش از عشق و او چو قطب������������������ بگرفته دامن ازل محض مردوار

تبریز رو دلا و ز شمس حق این بپرس������������������������� تا بر براق سر معانی شوی سوار

 

1118

میر شکار من که مرا کرده ای شکار��������������������������� بی تو نه عیش دارم و نه خواب و نه قرار

دلدار من تویی سر بازار من تویی������������������������������ این جمله جور بر من مسکین روا مدار

ای آنک یار نیست تو را در جهان عشق����������������������� من در جهان فکنده که ای یار یار یار

درده از آن شراب که اول بداده ای������������������������������ زان چشم های مست تو بشکن مرا خمار

از آسمان فرست شرابی کز آن شراب�������������������������� اندر زمین نماند یک عقل هوشیار

روزی هزار کار برآری به یک نظر��������������������������� آخر یکی نظر کن و این کار را برآر

 

1119

کس بی کسی نماند می دان تو این قدر�������������������������� گر با یکی نسازی آید یکی دگر

زین خانه گر روم من و خانه تهی کنم�������������������������� آید یکی دگر چو منی یا ز من بتر

میراث مانده است جهان از هزار قرن�������������������������� چون شد به زیر خاک پدر شد پسر پدر

تنها نه آدمی حیوان نیز همچنین��������������������������������� ور نی ندیدی تو در آفاق جانور

شب آفتاب اگر برود هم ز بام چرخ����������������������������� بر جای آفتاب ستاره ست یا قمر

گر ترک یک هنر بکند مرد طبع او����������������������������� مشغول کار دیگر گشت و دگر هنر

زیرا که بر دل همه خلقان موکلیست���������������������������� بی کارشان ندارد و بی یار و بی سفر

 

1120

مستیم و بیخودیم و جمال تو پرده در���������������������������� زین پس مباش ماها در ابر و پرده در

ما جمع عاشقان تو خوش قد و قامتیم���������������������������� ما را صلای فتنه و شور و هزار شر

خورشید تافتست ز روی تو چاشتگاه���������������������������� در عشق قرص روی تو رفتیم بام بر

مستیست در سر از می و این تاب آفتاب������������������������ در سر بتافتست پس از دست رفت سر

ای مطرب هوای دل عاشقان روح������������������������������ بنواز لحن جان که تننتن لطیفتر

تا جان ها ز خرقه تن ها برون شود���������������������������� تا بر سرین خرقه رود جان باخبر

از جام صاف باده تو خاشاک جسم را�������������������������� بردار تا نهیم به اقبال بر به بر

تا دیده ها گذاره شود از حجاب ها������������������������������ تا وارهد ز خانه و مان و ز بام و در

سیمرغ جان و مفخر تبریز شمس دین�������������������������� بیند هزار روضه و یابد هزار پر

 

1121

آمد بهار خرم و آمد رسول یار���������������������������������� مستیم و عاشقیم و خماریم و بی قرار

ای چشم و ای چراغ روان شو به سوی باغ�������������������� مگذار شاهدان چمن را در انتظار

اندر چمن ز غیب غریبان رسیده اند���������������������������� رو رو که قاعدست که القادم یزار

گل از پی قدوم تو در گلشن آمدست����������������������������� خار از پی لقای تو گشتست خوش عذار

ای سرو گوش دار که سوسن به شرح تو����������������������� سر تا به سر زبان شد بر طرف جویبار

غنچه گره گره شد و لطفت گره گشاست������������������������ از تو شکفته گردد و بر تو کند نثار

گویی قیامتست که برکرد سر ز خاک��������������������������� پوسیدگان بهمن و دی مردگان پار

تخمی که مرده بود کنون یافت زندگی��������������������������� رازی که خاک داشت کنون گشت آشکار

شاخی که میوه داشت همی نازد از نشاط����������������������� بیخی که آن نداشت خجل گشت و شرمسار

آخر چنین شوند درختان روح نیز������������������������������� پیدا شود درخت نکوشاخ بختیار

لشکر کشیده شاه بهار و بساخت برگ�������������������������� اسپر گرفته یاسمن و سبزه ذوالفقار

گویند سر بریم فلان را جو گندنا�������������������������������� آن را ببین معاینه در صنع کردگار

آری چو دررسد مدد نصرت خدا�������������������������������� نمرود را برآید از پشه ای دمار

 

1122

اندیشه را رها کن اندر دلش مگیر������������������������������ زیرا برهنه ای تو و اندیشه زمهریر

اندیشه می کنی که رهی از زحیر و رنج����������������������� اندیشه کردن آمد سرچشمه زحیر

ز اندیشه ها برون دان بازار صنع را��������������������������� آثار را نظاره کن ای سخره اثیر

آن کوی را نگر که پرد زو مصورات��������������������������� وان جوی را کز او شد گردنده چرخ پیر

گلگونه ای کز اوست رخ دلبران چو گل������������������������ سرفتنه ای کز اوست رخ عاشقان زریر

خوش از عدم همی پرد این صد هزار مرغ�������������������� از یک کمان همی جهد این صد هزار تیر

بی چون و بی چگونه برون از رسوم و فهم�������������������� بی دست می سریشد در غیب صد خمیر

بی آتشی تنور دل و معده ها فروخت���������������������������� نان بر دکان نهاده و خباز ما ستیر

از لوح خاک ساده دهد صد هزار نقش�������������������������� وز جوش خون ماده دهد صد هزار شیر

شیی ء اللهی بگفتی و آمد ز چرخ بانگ������������������������ زنبیل برگشا که عطا آمد ای فقیر

زفت آمد آن نواله و زنبیل را درید������������������������������ از مطبخ خدای نیاید صله حقیر

آن کس که من و سلوی بفرستد از هوا�������������������������� و آنک از شکاف کوه برون می کشد بعیر

وان کو ز آب نطفه برآرد تهمتنی�������������������������������� وان کو ز خواب خفته گشاید ره مطیر

اندر عدم نماید هر لحظه صورتی������������������������������� تا این خیالیان بشتابند در مسیر

فرمان کنم چو گفت خمش من خمش کنم������������������������ خود شرح این بگوید یک روز آن امیر

 

1123

پرده خوش آن بود کز پس آن پرده دار������������������������� با رخ چون آفتاب سایه نماید نگار

آید خورشیدوار ذره شود بی قرار������������������������������� کان رخ همچون بهار از پس پرده مدار

خیز که این روز ماست روز دلفروز ماست�������������������� از جهت سوز ماست عشق چنین پرشرار

خیز که رستیم ما بند شکستیم ما��������������������������������� خیز که مستیم ما تا به ابد بی خمار

خیز که جان آمدست جان و جهان آمده است�������������������� دست زنان آمدست ای دل دستی برآر

آب حیات آمدست روز نجات آمدست���������������������������� قند و نبات آمدست ای صنم قندبار

بنده آن پرده ام گوش گران کرده ام����������������������������� تا که به گوشم دهان آرد آن پرده دار

مکر مرا چون بدید مکر دگر او پزید��������������������������� آمد و گوشم گزید گفت هلا ای عیار

بی ادبی هم نکوست کان سبب جنگ اوست��������������������� سر نکشم من ز دوست بهر چنین کار و بار

جنگ تو است این حیات زانک ندارد ثبات��������������������� جنگ تو خوش چون نبات صلح تو خود زینهار

 

1124

تاخت رخ آفتاب گشت جهان مست وار������������������������� بر مثل ذره ها رقص کنان پیش یار

شاه نشسته به تخت عشق گرو کرده رخت���������������������� رقص کنان هر درخت دست زنان هر چنار

از قدح جام وی مست شده کو و کی����������������������������� گرم شده جام دی سرد شده جان نار

روح بشارت شنید پرده جان بردرید���������������������������� رایت احمد رسید کفر بشد زار زار

بانگ زده آن هما هر کی که هست از شما��������������������� دور شو از عشق ما تا نشوی دلفکار

گفته دل من بدو کای صنم تندخو��������������������������������� چون برهد آن که او گشت به زخمت شکار

عشق چو ابر گران ریخت بر این و بر آن��������������������� شد طرفی زعفران شد طرفی لاله زار

آب منی همچو شیر بعد زمانی یسیر���������������������������� زاد یکی همچو قیر وان دگری همچو قار

منکر شه کور زاد بی خبر و کور باد��������������������������� از شه ما شمس دین در تبریز افتخار

 

1125

چون سر کس نیستت فتنه مکن دل مبر������������������������� چونک ببردی دلی باز مرانش ز در

چشم تو چون رهزند ره زده را ره نما�������������������������� زلفت اگر سر کشد عشوه هندو مخر

عشق بود گلستان پرورش از وی ستان������������������������� از شجره فقر شد باغ درون پرثمر

جمله ثمر ز آفتاب پخته و شیرین شود�������������������������� خواب و خورم را ببر تا برسم نزد خور

طبع جهان کهنه دان عاشق او کهنه دوز������������������������ تازه و ترست عشق طالب او تازه تر

عشق برد جوبجو تا لب دریای هو������������������������������ کهنه خران را بگو اسکی ببج کمده ور

هر کس یاری گزید دل سوی دلبر پرید������������������������� نحس قرین زحل شمس قرین قمر

دل خود از این عام نیست با کسش آرام نیست������������������ گر تو قلندردلی نیست قلندر بشر

تن چو ز آب منیست آب به پستی رود�������������������������� اصل دل از آتشست او نرود جز زبر

غیر دل و غیر تن هست تو را گوهری������������������������� بی خبری زان گهر تا نشوی بی خبر

 

1126

سست مکن زه که من تیر توام چارپر��������������������������� روی مگردان که من یک دله ام نی دوسر

از تو زدن تیغ تیز وز دل و جان صد رضا�������������������� یک سخنم چون قضا نی اگرم نی مگر

گر بکشی ذوالفقار ثابتم و پایدار��������������������������������� نی بگریزم چو باد نی بمرم چون شرر

جان بسپارم به تیغ هیچ نگویم دریغ����������������������������� از جهت زخم تیغ ساخت حقم چون سپر

تیغ زن ای آفتاب گردن شب را به تاب������������������������� ظلمت شب ها ز چیست کوره خاک کدر

معدن صبرست تن معدن شکر است دل������������������������� معدن خنده ست شش معدن رحمت جگر

بر سر من چون کلاه ساز شها تختگاه�������������������������� در بر خود چون قبا تنگ بگیرم به بر

گفت کسی عشق را صورت و دست از کجا�������������������� منبت هر دست و پا عشق بود در صور

نی پدر و مادرت یک دمه ای عشق باخت���������������������� چونک یگانه شدند چون تو کسی کرد سر

عشق که بی دست او دست تو را دست ساخت����������������� بی سر و دستش مبین شکل دگر کن نظر

رنگ همه روی ها آب همه جوی ها���������������������������� مفخر تبریز دان شمس حق ای دیده ور

 

1127

وجهک مثل القمر قلبک مثل الحجر����������������������������� روحک روح البقا حسنک نور البصر

دشمن تو در هنر شد به مثل دم خر����������������������������� چند بپیماییش نیست فزون کم شمر

اقسم بالعادیات احلف بالموریات��������������������������������� غیرک یا ذا الصلات فی نظری کالمدر

هر که بجز عاشقست در ترشی لایقست������������������������ لایق حلوا شکر لایق سرکا کبر

هجرک روحی فداک زلزلنی فی هواک������������������������� کل کریم سواک فهو خداع غرر

چون سر کس نیستت فتنه مکن دل مبر������������������������� چونک ببردی دلی بازمرانش ز در

چشم تو چون رهزند ره زده را ره نما�������������������������� زلف تو چون سر کشد عشوه هندو مخر

عشق بود دلستان پرورش دوستان������������������������������� سبز و شکفته کند جان تو را چون شجر

عشق خوش و تازه رو طالب او تازه تر������������������������ شکل جهان کهنه ای عاشق او کهنه خر

عشق خران جو به جو تا لب دریای هو������������������������ کهنه خران کو به کو اسکی ببج کمده ور

 

1128

بر سر ره دیدمش تیزروان چون قمر��������������������������� گفتم بهر خدا یک دمه آهسته تر

یک دم ای ماه وش اسب و عنان را بکش���������������������� ای تو چو خورشید و خور سایه ز ما زو مبر

گفت منم آفتاب نیست تو را تاب تاب���������������������������� زانک ز یک تاب من از تو نماند اثر

زانک تو در سردسیر داشته ای رخت خشک������������������ خشک لب و چشم تر بوده ای از خشک و تر

برج من آن سوترست دور ز خشک و ترست������������������ نیک عجب گوهرست نیک پر از شور و شر

از پس چندین حجاب چاک زدستی تو جیب�������������������� از پس پرده تو را یاوه شده پا و سر

جانب تبریز تاز جانب شمع طراز������������������������������ شمس حق سرفراز تا شودت زیب و فر

 

1129

عمر که بی عشق رفت هیچ حسابش مگیر��������������������� آب حیاتست عشق در دل و جانش پذیر

هر که جز عاشقان ماهی بی آب دان���������������������������� مرده و پژمرده است گر چه بود او وزیر

عشق چو بگشاد رخت سبز شود هر درخت�������������������� برگ جوان بردمد هر نفس از شاخ پیر

هر که شود صید عشق کی شود او صید مرگ����������������� چون سپرش مه بود کی رسدش زخم تیر

سر ز خدا تافتی هیچ رهی یافتی�������������������������������� جانب ره بازگرد یاوه مرو خیر خیر

تنگ شکر خر بلاش ور نخری سرکه باش��������������������� عاشق این میر شو ور نشوی رو بمیر

جمله جان های پاک گشته اسیران خاک������������������������ عشق فروریخت زر تا برهاند اسیر

ای که به زنبیل تو هیچ کسی نان نریخت����������������������� در بن زنبیل خود هم بطلب ای فقیر

چست شو و مرد باش حق دهدت صد قماش�������������������� خاک سیه گشت زر خون سیه گشت شیر

مفخر تبریزیان شمس حق و دین بیا����������������������������� تا برهد پای دل ز آب و گل همچو قیر

 

1130

آید هر دم رسول از طرف شهر یار���������������������������� با فرح وصل دوست با قدح شهریار

دست زنان عقل کل رقص کنان جزو و کل��������������������� سجده کنان سرو و گل بر طرف سبزه زار

بحر از این دم به جوش کوه از این لعل پوش������������������ نوح از این در خروش روح از این شرمسار

ای خرد دوربین ساقی چون حور بین��������������������������� باده منصور بین جان و دلی بی قرار

بشنو از چپ و راست مژده سعادت تو راست������������������ بخت صفا در صفاست تا تو توی اختیار

پرده گردون بدر نعمت جنت بخور������������������������������ آب بزن بر جگر حور بکش در کنار

هر چه بر اصحاب حال باشد اول خیال������������������������� گردد آخر وصال چونک درآید نگار

 

1131

گفت لبم چون شکر ارزد گنج گهر������������������������������ آه ندارم گهر گفت نداری بخر

از گهرم دام کن ور نبود وام کن��������������������������������� خانه غلط کرده ای عاشق بی سیم و زر

آمده ای در قمار کیسه پرزر بیار������������������������������� ور نه برو از کنار غصه و زحمت ببر

راه زنانیم ما جامه کنانیم ما������������������������������������� گر تو ز مایی درآ کاسه بزن کوزه خور

دام همه ما دریم مال همه ما خوریم����������������������������� از همه ما خوشتریم کوری هر کور و کر

جامه خران دیگرند جامه دران دیگرند�������������������������� جامه دران برکنند سبلت هر جامه خر

سبلت فرعون تن موسی جان برکند����������������������������� تا همه تن جان شود هر سر مو جانور

در ره عشاق او روی معصفر شناس���������������������������� گوهر عشق اشک دان اطلس خون جگر

قیمت روی چو زر چیست بگو لعل یار������������������������� قیمت اشک چو در چیست بگو آن نظر

بنده آن ساقیم تا به ابد باقیم�������������������������������������� عالم ما برقرار عالمیان برگذر

هر کی بزاد او بمرد جان به موکل سپرد����������������������� عاشق از کس نزاد عشق ندارد پدر

گر تو از این رو نه ای همچو قفا پس نشین�������������������� ور تو قفا نیستی پیش درآ چون سپر

چون سپر بی خبر پیش درآ و ببین������������������������������ از نظر زخم دوست باخبران بی خبر

 

1132

چون سر کس نیستت فتنه مکن دل مبر������������������������� چونک ببردی دلی پرده او را مدر

چشم تو چون رهزند ره زده را ره نما�������������������������� زلف تو چون سر کشد عشوه هندو مخر

عشق بود دلستان پرورش دوستان������������������������������� سبز و شکفته کند باغ تو را چون شجر

وجهک وجه القمر قلبک مثل الحجر����������������������������� روحک روح البقا حسنک نور البصر

عشق خران جو به جو تا لب دریای هو������������������������ کهنه خران کو به کو اسکی ببج کمدور

دشمن ما در هنر شد به مثل دنب خر��������������������������� چند بپیماییش نیست فزون کم شمر

اقسم بالعادیات احلف بالموریات��������������������������������� غیرک یا ذالصلات فی نظری کالمدر

هر که بجز عاشق است در ترشی لایقست���������������������� لایق حلوا شکر لایق سرکا کبر

هجرک روحی فداک زلزلنی فی هواک������������������������� کل کریم سواک فهو خداع غرر

عشق خوش و تازه رو عاشق او تازه تر����������������������� شکل جهان کهنه ای عاشق او کهنه تر

 

1133

نه در وفات گذارد نه در جفا دلدار������������������������������ نه منکرت بگذارد نه بر سر اقرار

به هر کجا که نهی دل به قهر برکندت�������������������������� به هیچ جای منه دل دلا و پا مفشار

به شب قرار نهی روز آن بگرداند������������������������������ بگیر عبرت از این اختلاف لیل و نهار

ز جهل توبه و سوگند می تند غافل������������������������������ چه حیله دارد مقهور در کف قهار

برادرا سر و کار تو با کی افتادست����������������������������� کز اوست بی سر و پا گشته گنبد دوار

برادرا تو کجا خفته ای نمی دانی�������������������������������� که بر سر تو نشستست افعی بیدار

چه خواب هاست که می بینی ای دل مغرور�������������������� چه دیگ بهر تو پختست پیر خوان سلار

هزار تاجر بر بوی سود شد به سفر����������������������������� ببرد دمدمه حکم حق ز جانش قرار

چنانش کرد که در شهرها نمی گنجید��������������������������� ملول شد ز بیابان و رفت سوی بحار

رود که گیرد مرجان ولیک بدهد جان��������������������������� که در کمین بنشستست بر رهش جرار

دوید در پی آب و نیافت غیر سراب����������������������������� دوید در پی نور و نیافت الا نار

قضا گرفته دو گوشش کشان کشان که بیا����������������������� چنین کشند به سوی جوال گوش حمار

بتر ز گاوی کاین چرخ را نمی بینی���������������������������� که گردن تو ببستست از برای دوار

در این دوار طبیبان همه گرفتارند������������������������������� کز این دوار بود مست کله بیمار

به بر و بحر و به دشت و به کوه می کشدش������������������� که تا کجاش دراند به پنجه شیر شکار

ولیک عاشق حق را چو بردراند شیر��������������������������� هلا دریدن او را چو دیگران مشمار

دل و جگر چو نیابد درونه تن او�������������������������������� همان کسی که دریدش همو شود معمار

چو در حیات خود او کشته گشت در کف عشق���������������� به امر موتوا من قبل ان تموتوا زار

که بی دلست و جگرخون عاشقست یقین������������������������ شکار را ندرانید هیچ شیر دو بار

وگر درید به سهوش بدوزدش در حال�������������������������� در او دمد دم جان و بگیردش به کنار

حرام کرد خدا شحم و لحم عاشق را���������������������������� که تا طمع نکند در فناش مردم خوار

تو عشق نوش که تریاق خاک فاروقیست����������������������� که زهر زهره ندارد که دم زند ز ضرار

سخن رسید به عشق و همی جهد دل من������������������������ کجا جهد ز چنین زخم بی محابا تار

چو قطب می نجهد از میان دور فلک��������������������������� کجا جهد تو بگو نقطه از چنین پرگار

خموش باش که این هم کشاکش قدرست������������������������� تو را به شعر و به اطلس مرا سوی اشعار

 

1134

چرا ز قافله یک کس نمی شود بیدار���������������������������� که رخت عمر ز کی باز می برد طرار

چرا ز خواب و ز طرار می نیازاری��������������������������� چرا از او که خبر می کند کنی آزار

تو را هر آنک بیازرد شیخ و واعظ توست��������������������� که نیست مهر جهان را چو نقش آب قرار

یکی همیشه همی گفت راز با خانه������������������������������ مشو خراب به ناگه مرا بکن اخبار

شبی به ناگه خانه بر او فرود آمد�������������������������������� چه گفت گفت کجا شد وصیت بسیار

نگفتمت خبرم کن تو پیش از افتادن����������������������������� که چاره سازم من با عیال خود به فرار

خبر نکردی ای خانه کو حق صحبت��������������������������� فروفتادی و کشتی مرا به زاری زار

جواب گفت مر او را فصیح آن خانه���������������������������� که چند چند خبر کردمت به لیل و نهار

بدان طرف که دهان را گشادمی بشکاف������������������������ که قوتم برسیدست وقت شد هش دار

همی زدی به دهانم ز حرص مشتی گل������������������������� شکاف ها همی بستی سراسر دیوار

ز هر کجا که گشادم دهان فروبستی����������������������������� نهشتیم که بگویم چه گویم ای معمار

بدان که خانه تن توست و رنج ها چو شکاف������������������� شکاف رنج به دارو گرفتی ای بیمار

مثال کاه و گلست آن مزوره و معجون�������������������������� هلا تو کاه گل اندر شکاف می افشار

دهان گشاید تن تا بگویدت رفتم���������������������������������� طبیب آید و بندد بر او ره گفتار

خمار درد سرت از شراب مرگ شناس������������������������� مده شراب بنفشه بهل شراب انار

وگر دهی تو به عادت دهش که روپوشست��������������������� چه روی پوشی زان کوست عالم الاسرار

بخور شراب انابت بساز قرص ورع���������������������������� ز توبه ساز تو معجون غذا ز استغفار

بگیر نبض دل و دین خود ببین چونی��������������������������� نگاه کن تو به قاروره عمل یک بار

به حق گریز که آب حیات او دارد������������������������������ تو زینهار از او خواه هر نفس زنهار

اگر کیست بگوید که خواست فایده نیست������������������������ بگو که خواست از او خاست چون بود بی کار

مرید چیست به تازی مرید خواهنده����������������������������� مرید از آن مرادست و صید از آن شکار

اگر نخواست مرا پس چرام خواهان کرد����������������������� که زرد کرد رخم را فراق آن رخسار

وگر نه غمزه او زد به تیغ عشق مرا��������������������������� چراست این دل من خون و چشم من خونبار

خزان مرید بهارست زرد و آه کنان����������������������������� نه عاقبت به سر او رسید شیخ بهار

چو زنده گشت مرید بهار و مرده نماند�������������������������� مرید حق ز چه ماند میان ره مردار

به سوی باغ بیا و جزای فعل ببین������������������������������� شکوفه لایق هر تخم پاک در اظهار

چو واعظان خضرکسوه بهار ای جان�������������������������� زبان حال گشا و خموش باش ای یار

 

1135

بیار ساقی بادت فدا سر و دستار�������������������������������� ز هر کجا که دهد دست جام جان دست آر

درآی مست و خرامان و ساغر اندر دست���������������������� روا مبین چو تو ساقی و ما چنین هشیار

بیار جام که جانم ز آرزومندی���������������������������������� ز خویش نیز برآمد چه جای صبر و قرار

بیار جام حیاتی که هم مزاج توست����������������������������� که مونس دل خسته ست و محرم اسرار

از آن شراب که گر جرعه ای از او بچکد���������������������� ز خاک شوره بروید همان زمان گلزار

شراب لعل که گر نیم شب برآرد جوش������������������������� میان چرخ و زمین پر شود از او انوار

زهی شراب و زهی ساغر و زهی ساقی����������������������� که جان ها و روان ها نثار باد نثار

بیا که در دل من رازهای پنهانست������������������������������ شراب لعل بگردان و پرده ای مگذار

مرا چو مست کنی آنگهی تماشا کن����������������������������� که شیرگیر چگونست در میان شکار

تبارک الله آن دم که پر شود مجلس������������������������������ ز بوی جام و ز نور رخ چنان دلدار

هزار مست چو پروانه جانب آن شمع��������������������������� نهاده جان به طبق بر که این بگیر و بیار

ز مطربان خوش آواز و نعره مستان���������������������������� شراب در رگ خمار گم کند رفتار

ببین به حال جوانان کهف کان خوردند�������������������������� خراب سیصد و نه سال مست اندر غار

چه باده بود که موسی به ساحران درریخت�������������������� که دست و پای بدادند مست و بیخودوار

زنان مصر چه دیدند بر رخ یوسف����������������������������� که شرحه شرحه بریدند ساعد چو نگار

چه ریخت ساقی تقدیس بر سر جرجیس������������������������ که غم نخورد و نترسید ز آتش کفار

هزار بارش کشتند و پیشتر می رفت���������������������������� که مستم و خبرم نیست از یکی و هزار

صحابیان که برهنه به پیش تیغ شدند���������������������������� خراب و مست بدند از محمد مختار

غلط محمد ساقی نبود جامی بود��������������������������������� پر از شراب و خدا بود ساقی ابرار

کدام شربت نوشید پوره ادهم������������������������������������� که مست وار شد از ملک و مملکت بیزار

چه سکر بود که آواز داد سبحانی������������������������������� که گفت رمز اناالحق و رفت بر سر دار

به بوی آن می شد آب روشن و صافی�������������������������� چو مست سجده کنان می رود به سوی بحار

ز عشق این می خاکست گشته رنگ آمیز����������������������� ز تف این می آتش فروخت خوش رخسار

وگر نه باد چرا گشت همدم و غماز����������������������������� حیات سبزه و بستان و دفتر گفتار

چه ذوق دارند این چار اصل ز آمیزش������������������������� نبات و مردم و حیوان نتیجه این چار

چه بی هشانه میی دارد این شب زنگی������������������������� که خلق را به یکی جام می برد از کار

ز لطف و صنعت صانع کدام را گویم��������������������������� که بحر قدرت او را پدید نیست کنار

شراب عشق بنوشیم و بار عشق کشیم�������������������������� چنانک اشتر سرمست در میان قطار

نه مستیی که تو را آرزوی عقل آید����������������������������� ز مستی که کند روح و عقل را بیدار

ز هر چه دارد غیر خدا شکوفه کند����������������������������� از آنک غیر خدا نیست جز صداع و خمار

کجا شراب طهور و کجا می انگور����������������������������� طهور آب حیاتست و آن دگر مردار

دمی چو خوک و زمانی چو بوزنه کندت������������������������ به آب سرخ سیه روی گردی آخر کار

دلست خنب شراب خدا سرش بگشا����������������������������� سرش به گل بگرفتست طبع بدکردار

چو اندکی سر خم را ز گل کنی خالی��������������������������� برآید از سر خم بو و صد هزار آثار

اگر درآیم کآثار آن فروشمرم������������������������������������ شمار آن نتوان کرد تا به روز شمار

چو عاجزیم بلا احصیی فرود آریم������������������������������ چو گشت وقت فروداشت جام جان بردار

درآ به مجلس عشاق شمس تبریزی����������������������������� که آفتاب از آن شمس می برد انوار

 

1136

نبشتست خدا گرد چهره دلدار������������������������������������ خطی که فاعتبروا منه یا اولی الابصار

چو عشق مردم خوارست مردمی باید��������������������������� که خویش لقمه کند پیش عشق مردم خوار

تو لقمه ترشی دیر دیر هضم شوی������������������������������ ولیست لقمه شیرین نوش نوش گوار

تو لقمه ای بشکن زانک آن دهان تنگست����������������������� سه پیل هم نخورد مر تو را مگر به سه بار

به پیش حرص تو خود پیل لقمه ای باشد������������������������ تویی چو مرغ ابابیل پیل کرده شکار

تو زاده عدمی آمده ز قحط دراز��������������������������������� تو را چه مرغ مسمن غذا چه کژدم و مار

به دیگ گرم رسیدی گهی دهان سوزی������������������������� گهی سیاه کنی جامه و لب و دستار

به هیچ سیر نگردی چو معده دوزخ����������������������������� مگر که بر تو نهد پای خالق جبار

چنانک بر سر دوزخ قدم نهد خالق������������������������������ ندا کند که شدم سیر هین قدم بردار

خداست سیرکن چشم اولیا و خواص���������������������������� که رسته اند ز خویش و ز حرص این مردار

نه حرص علم و هنر ماندشان نه حرص بهشت���������������� نجوید او خر و اشتر که هست شیرسوار

خموش اگر شمرم من عطا و بخشش هاش��������������������� از آن شمار شود گیج و خیره روز شمار

بیا تو مفخر تبریز شمس دین به حق���������������������������� کمینه چاکر تو شمس گنبد دوار

 

1137

شدست نور محمد هزار شاخ هزار������������������������������ گرفته هر دو جهان از کنار تا به کنار

اگر حجاب بدرد محمد از یک شاخ����������������������������� هزار راهب و قسیس بردرد زنار

تو را اگر سر کارست روزگار مبر����������������������������� شکار شو نفسی و دمی بگیر شکار

تو را سعادت بادا که ما ز دست شدیم��������������������������� ز دست رفتن این بار نیست چون هر بار

پریر یار مرا گفت کاین جهان بلاست��������������������������� بگفتمش که ولیکن نه چون تو بی زنهار

جواب داد تو باری چرا زنی تشنیع����������������������������� که پات خار ندید و سرت نیافت خمار

بگفتمش که بلی لیک هم مگیر مرا������������������������������ نیاحتی که کنم وفق نوحه اغیار

چو میرخوان توام ترش بنهم و شیرین�������������������������� که هر کسی بخورد بای خود ز خوان کبار

به سوزنی که دهان ها بدوخت در رمضان��������������������� بیا بدوز دهانم که سیرم از گفتار

ولی چو جمله دهانم کدام را دوزی������������������������������ نیم چو سوزن کو را بود یکی سوفار

خیار امت محتاج شمس تبریزند��������������������������������� شکافت خربزه زین غم چه جای خیر و خیار

 

1138

چه مایه رنج کشیدم ز یار تا این کار��������������������������� بر آب دیده و خون جگر گرفت قرار

هزار آتش و دود و غمست و نامش عشق���������������������� هزار درد و دریغ و بلا و نامش یار

هر آنک دشمن جان خودست بسم الله��������������������������� صلای دادن جان و صلای کشتن زار

به من نگر که مرا او به صد چنین ارزد������������������������ نترسم و نگریزم ز کشتن دلدار

چو آب نیل دو رو دارد این شکنجه عشق����������������������� به اهل خویش چو آب و به غیر او خون خوار

چو عود و شمع نسوزد چه قیمتش باشد������������������������� که هیچ فرق نماند ز عود و کنده خار

چو زخم تیغ نباشد به جنگ و نیزه و تیر����������������������� چه فرق حیز و مخنث ز رستم و جاندار

به پیش رستم آن تیغ خوشتر از شکرست����������������������� نثار تیر بر او لذیذتر ز نثار

شکار را به دو صد ناز می برد این شیر����������������������� شکار در هوس او دوان قطار قطار

شکار کشته به خون اندرون همی زارد������������������������� که از برای خدایم بکش تو دیگربار

دو چشم کشته به زنده بدان همی نگرد�������������������������� که ای فسرده غافل بیا و گوش مخار

خمش خمش که اشارات عشق معکوسست���������������������� نهان شوند معانی ز گفتن بسیار

 

1139

مجوی شادی چون در غمست میل نگار������������������������ که در دو پنجه شیری تو ای عزیز شکار

اگر چه دلبر ریزد گلابه بر سر تو������������������������������ قبول کن تو مر آن را به جای مشک تتار

درون تو چو یکی دشمنیست پنهانی����������������������������� بجز جفا نبود هیچ دفع آن سگسار

کسی که بر نمدی چوب زد نه بر نمدست����������������������� ولی غرض همه تا آن برون شود ز غبار

غبارهاست درون تو از حجاب منی����������������������������� همی برون نشود آن غبار از یک بار

به هر جفا و به هر زخم اندک اندک آن������������������������� رود ز چهره دل گه به خواب و گه بیدار

اگر به خواب گریزی به خواب دربینی�������������������������� جفای یار و سقط های آن نکوکردار

تراش چوب نه بهر هلاکت چوبست����������������������������� برای مصلحتی راست در دل نجار

از این سبب همه شر طریق حق خیرست����������������������� که عاقبت بنماید صفاش آخر کار

نگر به پوست که دباغ در پلیدی ها����������������������������� همی بمالد آن را هزار بار هزار

که تا برون رود از پوست علت پنهان�������������������������� اگر چه پوست نداند ز اندک و بسیار

تو شمس مفخر تبریز چاره ها داری���������������������������� شتاب کن که تو را قدرتیست در اسرار

 

1140

بیامدیم دگربار چون نسیم بهار���������������������������������� برآمدیم چو خورشید با صد استظهار

چو آفتاب تموزیم رغم فصل عجوز����������������������������� فکنده غلغل و شادی میانه گلزار

هزار فاخته جویان ما که کو کوکو������������������������������ هزار بلبل و طوطی به سوی ما طیار

به ماهیان خبر ما رسید در دریا��������������������������������� هزار موج برآورد جوش دریابار

به ذات پاک خدایی که گوش و هوش دهد����������������������� که در جهان نگذاریم یک خرد هشیار

به مصطفی و به هر چار یار فاضل او������������������������� که پنج نوبت ما می زنند در اسرار

بیامدیم ز مصر و دو صد قطار شکر��������������������������� تو هیچ کار مکن جز که نیشکر مفشار

نبات مصر چه حاجت که شمس تبریزی������������������������ دو صد نبات بریزد ز لفظ شکربار

 

1141

ز بامداد چه دشمن کشست دیدن یار����������������������������� بشارتیست ز عمر عزیز روی نگار

ز خواب برجهی و روی یار را بینی���������������������������� زهی سعادت و اقبال و دولت بیدار

همو گشاید کار و همو بگوید شکر������������������������������ چنان بود که گلی رست بی قرینه خار

چو دست بر تو نهد یار و گویدت برخیز������������������������ زهی قیامت و جنات و تحتها الانهار

بگو به موسی عمران که شد همه دیده��������������������������� که نعره ارنی خیزد از دم دیدار

برای مغلطه می دید و دیدنش می جست������������������������ زهی مقام تجلی و آفتاب مدار

ز بامداد چو افیون فضل او خوردیم����������������������������� برون شدیم ز عقل و برآمدیم ز کار

ببین تو حال مرا و مرا ز حال مپرس��������������������������� چو عقل اندک داری برو مگو بسیار

برو مگوی جنون را ز کوره معقولات�������������������������� که صد دریغ که دیوانه گشته ای یک بار

مرا در این شب دولت ز جفت و طاق مپرس������������������� که باده جفت دماغست و یار جفت کنار

مرا مپرس عزیزا که چند می گردی���������������������������� که هیچ نقطه نپرسد ز گردش پرگار

غبار و گرد مینگیز در ره یاری�������������������������������� که او به حسن ز دریا برآورید غبار

منه تو بر سر زانو سر خود ای صوفی������������������������� کز این تو پی نبری گر فروروی بسیار

چو هیچ کوه احد برنیامد از بن و بیخ��������������������������� چه دست درزده ای در کمرگه کهسار

در آن زمان که عسل های فقر می لیسیم������������������������ به چشم ما مگسی می شود سپه سالار

چه ایمنست دهم از خراج و نعل بها����������������������������� چو نعل ماست در آتش ز عشق تیزشرار

 

1142

درخت اگر متحرک بدی به پا و به پر�������������������������� نه رنج اره کشیدی نه زخمه های تبر

ور آفتاب نرفتی به پر و پا همه شب���������������������������� جهان چگونه منور شدی بگاه سحر

ور آب تلخ نرفتی ز بحر سوی افق����������������������������� کجا حیات گلستان شدی به سیل و مطر

چو قطره از وطن خویش رفت و بازآمد������������������������ مصادف صدف او گشت و شد یکی گوهر

نه یوسفی به سفر رفت از پدر گریان��������������������������� نه در سفر به سعادت رسید و ملک و ظفر

نه مصطفی به سفر رفت جانب یثرب��������������������������� بیافت سلطنت و گشت شاه صد کشور

وگر تو پای نداری سفر گزین در خویش����������������������� چو کان لعل پذیرا شو از شعاع اثر

ز خویشتن سفری کن به خویش ای خواجه��������������������� که از چنین سفری گشت خاک معدن زر

ز تلخی و ترشی رو به سوی شیرینی��������������������������� چنانک رست ز تلخی هزار گونه ثمر

ز شمس مفخر تبریز جوی شیرینی������������������������������ از آنک هر ثمر از نور شمس یابد فر

 

1143

تو شاخ خشک چرایی به روی یار نگر������������������������ تو برگ زرد چرایی به نوبهار نگر

درآ به حلقه رندان که مصلحت اینست�������������������������� شراب و شاهد و ساقی بی شمار نگر

بدانک عشق جهانی است بی قرار در او����������������������� هزار عاشق بی جان و بی قرار نگر

چو دررسی تو بدان شه که نام او نبرم�������������������������� به حق شاهی آن شه که شاهوار نگر

چو دیده سرمه کشی باز رو از این سو کن��������������������� بدین جهان پر از دود و پرغبار نگر

هزار دود مرکب که چیست این فلکست������������������������� غبار رنگ برآرد که سبزه زار نگر

نگه مکن تو به خورشید چونک درتابد�������������������������� به گاه شام ورا زرد و شرمسار نگر

چو ماه نیز به دریوزه پر کند زنبیل����������������������������� ز بعد پانزده روزش تو خوار و زار نگر

بیا به بحر ملاحت به سوی کان وصال������������������������� بدان دو غمزه مخمور یار غار نگر

چو روح قدس ببوسید نعل مرکب او����������������������������� ز نعل نعره برآمد که حال و کار نگر

اگر نه عفو کند حلم شمس تبریزی������������������������������ تو روح را ز چنین یار شرمسار نگر

 

1144

ندا رسید به جان ها ز خسرو منصور�������������������������� نظر به حلقه مردان چه می کنید از دور

چو آفتاب برآمد چه خفته اند این خلق��������������������������� نه روح عاشق روزست و چشم عاشق نور

درون چاه ز خورشید روح روشن شد�������������������������� ز نور خارش پذرفت نیز دیده کور

بجنب بر خود آخر که چاشتگاه شدست������������������������� از آنک خفته چو جنبید خواب شد مهجور

مگو که خفته نیم ناظرم به صنع خدا���������������������������� نظر به صنع حجابست از چنان منظور

روان خفته اگر داندی که در خوابست��������������������������� از آنچ دیدی نی خوش شدی و نی رنجور

چنانک روزی در خواب رفت گلخن تاب����������������������� به خواب دید که سلطان شدست و شد مغرور

بدید خود را بر تخت ملک وز چپ و راست������������������� هزار صف ز امیر و ز حاجب و دستور

چنان نشسته بر آن تخت او که پنداری�������������������������� در امر و نهی خداوند بد سنین و شهور

میان غلغله و دار و گیر و بردابرد������������������������������ میان آن لمن الملک و عزت و شر و شور

درآمد از در گلخن به خشم حمامی������������������������������ زدش به پای که برجه نه مرده ای در گور

بجست و پهلوی خود نی خزینه دید و نه ملک������������������ ولی خزینه حمام سرد دید و نفور

بخوان ز آخر یاسین که صیحه فاذا������������������������������ تو هم به بانگی حاضر شوی ز خواب غرور

چه خفته ایم ولیکن ز خفته تا خفته������������������������������ هزار مرتبه فرقست ظاهر و مستور

شهی که خفت ز شاهی خود بود غافل��������������������������� خسی که خفت ز ادبیر خود بود معذور

چو هر دو باز از این خواب خویش بازآیند��������������������� به تخت آید شاه و به تخته آن مقهور

لباب قصه بماندست و گفت فرمان نیست������������������������ نگر به دانش داوود و کوتهی زبور

مگر که لطف کند باز شمس تبریزی���������������������������� وگر نه ماند سخن در دهن چنین مقصور

 

1145

به من نگر که منم مونس تو اندر گور��������������������������� در آن شبی که کنی از دکان و خانه عبور

سلام من شنوی در لحد خبر شودت����������������������������� که هیچ وقت نبودی ز چشم من مستور

منم چو عقل و خرد در درون پرده تو�������������������������� به وقت لذت و شادی به گاه رنج و فتور

شب غریب چو آواز آشنا شنوی��������������������������������� رهی ز ضربت مار و جهی ز وحشت مور

خمار عشق درآرد به گور تو تحفه������������������������������ شراب و شاهد و شمع و کباب و نقل و بخور

در آن زمان که چراغ خرد بگیرانیم���������������������������� چه های و هوی برآید ز مردگان قبور

ز های و هوی شود خیره خاک گورستان����������������������� ز بانگ طبل قیامت ز طمطراق نشور

کفن دریده گرفته دو گوش خود از بیم��������������������������� دماغ و گوش چه باشد به پیش نفخه صور

به هر طرف نگری صورت مرا بینی��������������������������� اگر به خود نگری یا به سوی آن شر و شور

ز احولی بگریز و دو چشم نیکو کن���������������������������� که چشم بد بود آن روز از جمالم دور

به صورت بشرم هان و هان غلط نکنی������������������������ که روح سخت لطیفست عشق سخت غیور

چه جای صورت اگر خود نمد شود صدتو���������������������� شعاع آینه جان علم زند به ظهور

دهل زنید و سوی مطربان شهر تنید����������������������������� مراهقان ره عشق راست روز ظهور

به جای لقمه و پول ار خدای را جستی�������������������������� نشسته بر لب خندق ندیدیی یک کور

به شهر ما تو چه غمازخانه بگشادی���������������������������� دهان بسته تو غماز باش همچون نور

 

1146

مرا بگاه ده ای ساقی کریم عقار��������������������������������� که دوش هیچ نخفتم ز تشنگی و خمار

لبم که نام تو گوید به باده اش خوش کن������������������������� سرم خمار تو دارد به مستیش تو بخار

بریز باده بر اجسامم و بر اعراضم����������������������������� چنانک هیچ نماند ز من رگی هشیار

وگر خراب شوم من بود رگی باقی������������������������������ چو جغد هل که بگردد در این خراب دیار

چو لاله زار کن این دشت را به باده لعل����������������������� روا مدار که موقوف داریم به بهار

ز توست این شجره و خرقه اش تو دادستی��������������������� که از شراب تو اشکوفه کرده اند اشجار

مرا چو مست کنی زین شجر برآرم سر������������������������ به خنده دل بنمایم به خلق همچو انار

مرا چو وقف خرابات خویش کردستی�������������������������� توام خراب کنی هم تو باشیم معمار

بیار رطل گران تا خمش کنم پی آن����������������������������� نه لایقست که باشد غلام تو مکثار

 

1147

بکش بکش که چه خوش می کشی بیار بیار�������������������� هزیمتان ره عشق را قطار قطار

کنار بازگشادست عشق از مستی�������������������������������� رسید دلشدگان را گه کنار کنار

ز دست خویش از آن ساغری که می دانی��������������������� اگر چه نیک خرابم بیا بیار بیار

قرار دولت او خواه و از قرار مپرس��������������������������� که نیست از رخ او در دلم قرار قرار

نگار کردن چون اشک بر رخ عاشق��������������������������� حلاوتیست در آن رو که زد نگار نگار

ایا کسی که درافتاده ای به چنگالش����������������������������� ز چنگ دوست رهیدن طمع مدار مدار

تو خون بدی وز عشقش چو شیر جوشیدی��������������������� چو شیر خون نشود تو از این گذار گذار

برو به باده مخدوم شمس دین آمیز������������������������������ که نیست باده تبریز را خمار خمار

 

1148

کسی بگفت ز ما یا از اوست نیکی و شر����������������������� هنوز خواجه در اینست ریش خواجه نگر

عجب که خواجه به رنگی که طفل بود بماند�������������������� که ریش خواجه سیه بود و گشت رنگ دگر

بگویمت که چرا خواجه زیر و بالا گفت������������������������ بدان سبب که نگشتست خواجه زیر و زبر

به چار پا و دو پا خواجه گرد عالم گشت����������������������� ولیک هیچ نرفتست قعر بحر به سر

گمان خواجه چنانست که خواجه بهتر گشت�������������������� ولیک هست چو بیمار دق واپستر

به حجت و به لجاج و ستیزه افزون گشت���������������������� ز جان و حجت ذوقش نبود هیچ خبر

طریق بحث لجاجست و اعتراض و دلیل����������������������� طریق دل همه دیده ست و ذوق و شهد و شکر

 

1149

فغان فغان که ببست آن نگار بار سفر��������������������������� فغان که بنده مر او را نبود یار سفر

فغان که کار سفر نیست سخره دستم���������������������������� که تا ز هم بدرم جمله پود و تار سفر

ولیک طالع خورشید و مه سفر باشد���������������������������� که تاز گردششان سایه شد سوار سفر

سفر بیامد وزان هجر عذرها می خواست����������������������� بدان زبان که شد این بنده شرمسار سفر

بگفتمش که ز روباه شانگی بگذر������������������������������� که شیر کرد شکارم به مرغزار سفر

مراست جان مسافر چو آب و من چون جوی������������������� روانه جانب دریا که شد مدار سفر

دود به لب لب این جوی تا لب دریا����������������������������� دلی که خست در این راه ها ز خار سفر

به روی آینه بنگر که از سفر آمد�������������������������������� صفا نگر تو به رویش از آن غبار سفر

سفر سفر چو چنان یار غار در سفرست������������������������ تو بخت بخت سفر دان و کار کار سفر

همیشه چشم گشایم چو غنچه بر سر راه������������������������ چو سرو روح روانست در بهار سفر

چو شمس مفخر تبریز در سفر افتاد����������������������������� چه مملکت که بگسترد در دوار سفر

 

1150

به خدمت لبت آمد به انتجاع شکر������������������������������� که از لب شکرین بخش یک دو صاع شکر

تو ارتقا به سخا جو مگو نه گو آری���������������������������� نظر مکن که نیی یافت ارتفاع شکر

لب تو است که شکر ز عین او روید���������������������������� نه منتظر که رسید نسیه از بقاع شکر

شکر به وقت شکر خوردنت نصیبی یافت���������������������� که بر مذاق دهان ها بود مطاع شکر

ببسته ای دو لب امروز زان همی ترسم������������������������� که از غم تو بماند ز انتفاع شکر

زهی نبات که دارد لب تو کز وی شد��������������������������� امیر جمله نباتات بی نزاع شکر

دهان ببندم و بسته شکر همی خایم������������������������������ که تا به جان برسد خوش به ابتلاع شکر

 

1151

قدح شکست و شرابم نماند و من مخمور������������������������ خراب کار مرا شمس دین کند معمور

خدیو عالم بینش چراغ عالم کشف������������������������������� که روح هاش به جان سجده می کنند از دور

که تا ز بحر تحیر برآورد دستش�������������������������������� هزار جان و روان های غرقه مغمور

گر آسمان و زمین پر شود ز ظلمت کفر������������������������ چو او بتابد پرتو بگیرد آن همه نور

از آن صفا که ملایک از او همی یابند�������������������������� اگر رسد به شیاطین شوند هر یک حور

وگر نباشد آن نور دیو را روزی�������������������������������� به پرده های کرم دیو را کند مستور

به روز عیدی کو بخش کردن آغازد���������������������������� به هر سویست عروسی به هر نواحی سور

ز سوی تبریز آن آفتاب درتابد����������������������������������� شوند زنده ذرایر مثال نفخه صور

ایا صبا به خدا و به حق نان و نمک���������������������������� که هر سحر من و تو گشته ایم از او مسرور

که چون رسی به نهایت کران عالم غیب������������������������ از آن گذر کن و کاهل مباش چون رنجور

از آن پری که از او یافتی بکن پرواز�������������������������� هزارساله ره اندر پرت نباشد دور

بپر چو خسته شود آن پرت سجودی کن������������������������ برای حال من خسته جان و دل مهجور

به آب چشم بگویش که از زمان فراق��������������������������� شدست روز سیاه و شدست مو کافور

تو آن کسی که همه مجرمان عالم را���������������������������� به بحر رحمت غوطی دهی کنی مغفور

چو چشم بینا در جان تو همی نرسد����������������������������� کسی که چشم ندارد یقین بود معذور

چنان بکن تو به لابه که خاک پایش را������������������������� بدیده آری کاین درد می شود ناسور

وزین سفر به سعادت صبا چو بازآیی��������������������������� درافکنی به وجود و عدم شرار و شرور

چو سرمه اش به من آری هزار رحمت نو��������������������� به جانت بادا تا قرن های نامحصور

 

1152

ببین دلی که نگردد ز جان سپاری سیر������������������������� اسیر عشق نگردد ز رنج و خواری سیر

ز زخم های نهانی که عاشقان دانند����������������������������� به خون درست و نگردد ز زخم کاری سیر

مقیم شد به خرابات و جمله رندان را���������������������������� خراب کرد و نشد از شراب باری سیر

هزار جان مقدس سپرد هر نفسی�������������������������������� در آن شکار و نشد جان از آن شکاری سیر

مثال نی ز لب یار کام پرشکرست������������������������������ ولیک نیست چو نی از فغان و زاری سیر

بگفت تو ز چه سیری بگفتم از جز تو�������������������������� ولیک هیچ نگردم از آنچ داری سیر

نه شهر و یار شناسیم ای مسلمانان������������������������������ از آنک نیست دل از جام شهریاری سیر

هوای تو چو بهارست و دل ز توست چو باغ������������������� که باغ می نشود از دم بهاری سیر

چو شرمسارم از احسان شمس تبریزی������������������������� که جان مباد از این شرم و شرمساری سیر

 

1153

مه تو یار ندارد جز او تو یار مگیر����������������������������� رخش کنار ندارد از او کنار مگیر

جهان شکارگهی دان ز هر طرف صیدی����������������������� درآ چو شیر بجز شیر نر شکار مگیر

هوای نفس مهارست و خلق چون شتران������������������������ به غیر آن شتر مست را مهار مگیر

وجود جمله غبارست تابش از مه ماست������������������������ به ماه پشت میار و ره غبار مگیر

بران ز پیش جهان را که مار گنج تواست���������������������� تواش به حسن چو طاووس گیر و مار مگیر

چو خلق بر کف دستت نهند چون سیماب����������������������� ز عشق بر کف سیماب شو قرار مگیر

به حس دست بدان ار چه چشم تو بستست���������������������� ز گلشن ازلی گل بچین و خار مگیر

به بوی آن گل بگشاد دیده یعقوب�������������������������������� نسیم یوسف ما را ز کرته خوار مگیر

کیست یوسف جان شاه شمس تبریزی��������������������������� به غیر حضرت او را تو اعتبار مگیر

 

1154

چو دررسید ز تبریز شمس دین چو قمر������������������������ ببست شمس و قمر پیش بندگیش کمر

چو روی انور او گشت دیده دیده�������������������������������� مقام دیدن حق یافت دیده های بشر

فرشته نعره زنان پیش او چو چاوشان�������������������������� فلک سجودکنان پیش او به چشم و به سر

به چشم نفس نشد روی ماه او دیدن������������������������������ که نفس می نگشاید به سوی شاه نظر

که لعل آن مه خاصیت زمرد داشت����������������������������� از آن ببست از او اژدهای نفس به صبر

درخت هر که بدو سر کشید جان نبرد�������������������������� ز اره های فنا و ز زخمه های تبر

کنون که ماه نهان شد ز ابر این هجران������������������������ ز ابرهای دو دیده فرودوید مطر

ز قطره های دو دیده زمین شدی سرسبز����������������������� اگر نه قطره برآمیختی به خون جگر

جگر چو آلت رحمست رحم از او خیزد������������������������ از این سبب مدد دیده ها بکرد مگر

ز عشق جمله اجزای خانه باخبرند������������������������������ چو کدخدای بود از جمال شه مخبر

تو طالب خبری کم نشین به بی خبران�������������������������� گروه بی خبران را به هیچ سگ مشمر

که جفت مرده تو را مرده شوی گرداند�������������������������� که شوی مرده بود خود ز مرده شوی بتر

به چشم درد به عیسی نگر اگر نگری�������������������������� سرک مپیچ بدان چشم و در خرش منگر

چو همنشین شود انگور با خم سرکه���������������������������� شراب او ترشی شد حریف اوست کبر

به حیله حیله تو سوراخ کن خم ترشی�������������������������� برون گریز و بو سوی بحر شهد و شکر

کدام بحر خداوند شمس دین به حق������������������������������ به ذات پاک خدا اوست خسرو اکبر

 

1155

از آن مقام که نبود گشاد زود گذر������������������������������� برو به سوی خریدار خویش همچون زر

درخت اگر متحرک شدی ز جای به جا������������������������� نه رنج اره کشیدی نه زخمه های تبر

زمان چو حاکم تست و مکان چو معبر تو���������������������� مکان نیک گزین و زمان نکو بنگر

چنان شوی که مکان و زمان و اهل زمان���������������������� دگر نتاند کردن به فعل در تو اثر

تو تیره گردی از شب چو آینه گردون�������������������������� نه زردروی خزان گردی از هوا چو شجر

 

1156

مطرب عاشقان بجنبان تار�������������������������������������� بزن آتش به مومن و کفار

مصلحت نیست عشق را خمشی��������������������������������� پرده از روی مصلحت بردار

تا بنگریست طفل گهواره����������������������������������������� کی دهد شیر مادر غمخوار

هر چه غیر خیال معشوقست������������������������������������ خار عشقست اگر بود گلزار

مطربا چون رسی به شرح دلم���������������������������������� پای در خون نهاده ای هش دار

پای آهسته نه که تا نجهد����������������������������������������� چکره ای خون دل به هر دیوار

مطربا زخم های دل می بین������������������������������������� تا ندانند خویشتن خوش دار

مطربا نام بر ز معشوقی����������������������������������������� کز دل ما ببرد صبر و قرار

من چه گفتم کجا بماند دلی��������������������������������������� گر دلم کوه بود رفت از کار

نام او گوی و نام من کم کن�������������������������������������� تا لقب گویمت نکوگفتار

چون ز رفتار او سخن گویم������������������������������������� دل کجا می رود زهی رفتار

شمس تبریز عیسی عهدی���������������������������������������� هست در عهد تو چنین بیمار

 

1157

گر تو خواهی وطن پر از دلدار��������������������������������� خانه را رو تهی کن از اغیار

ور تو خواهی سماع را گیرا������������������������������������� دور دارش ز دیده انکار

هر که او را سماع مست نکرد���������������������������������� منکرش دان اگر چه کرد اقرار

هر که اقرار کرد و باده شناخت��������������������������������� عاقلش نام نه مگو خمار

به بهانه به ره کن آن ها را�������������������������������������� تا شوی از سماع برخوردار

وز میان خویش را برون کن تیز�������������������������������� تا بگیری تو خویش را به کنار

سایه یار به که ذکر خدای���������������������������������������� این چنین گفتست صدر کبار

تا نگویی که گل هم از خارست���������������������������������� زانک هر خار گل نیارد بار

خار بیگانه را ز دل برکن��������������������������������������� خار گل را به جان و دل می دار

موسی اندر درخت آتش دید�������������������������������������� سبزتر می شد آن درخت از نار

شهوت و حرص مرد صاحب دل�������������������������������� همچنین دان و همچنین پندار

صورت شهوتست لیکن هست����������������������������������� همچو نار خلیل پرانوار

شمس تبریز را بشر بینند���������������������������������������� چون گشایند دیده ها کفار

 

1158

رحم بر یار کی کند هم یار�������������������������������������� آه بیمار کی شنود بیمار

اشک های بهار مشفق کو���������������������������������������� تا ز گل پر کنند دامن خار

اکثروا ذکر هادم اللذات������������������������������������������� بشنوید از خزان بی زنهار

غار جنت شود چو هست در او��������������������������������� ثانی اثنین اذ هما فی الغار

ز آه عاشق فلک شکاف کند������������������������������������� ناله عاشقان نباشد خوار

فلک از بهر عاشقان گردد��������������������������������������� بهر عشقست گنبد دوار

نی برای خباز و آهنگر������������������������������������������ نی برای دروگر و عطار

آسمان گرد عشق می گردد��������������������������������������� خیز تا ما کنیم نیز دوار

بین که لو لاک ما خلقت چه گفت�������������������������������� کان عشق است احمد مختار

مدتی گرد عاشقی گردیم������������������������������������������ چند گردیم گرد این مردار

چشم کو تا که جان ها بیند��������������������������������������� سر برون کرده از در و دیوار

در و دیوار نکته گویانند����������������������������������������� آتش و خاک و آب قصه گزار

چون ترازو و چون گز و چو محک���������������������������� بی زبانند و قاضی بازار

عاشقا رو تو همچو چرخ بگرد���������������������������������� خامش از گفت و جملگی گفتار

 

1159

عشق جانست عشق تو جانتر������������������������������������ لطف درمان وز تو درمانتر

کافری های زلف کافر تو���������������������������������������� گشته ز ایمان جمله ایمانتر

جان سپردن به عشق آسانست����������������������������������� وز پی عشق توست آسانتر

همه مهمان خوان لطف تواند������������������������������������� لیک این بنده زاده مهمانتر

بی تو هستند جمله بی سامان������������������������������������ لیک من بی طریق و سامانتر

عشق تو کان دولت ابدست��������������������������������������� لیک وصل جمال تو کانتر

تیغ هندی هجر برانست������������������������������������������ لیک هندی عشق برانتر

هر دلی چارپره در پی توست����������������������������������� دل ما صدپرست و پرانتر

دیدن تو به صد چو جان ارزان���������������������������������� عوض نیم جانم ارزانتر

گر چه این چرخ نیک گردانست��������������������������������� چرخ افلاک عشق گردانتر

همه ز افلاک عشق در ترسند����������������������������������� وان فلک در غم تو ترسانتر

شمس تبریز همتی می دار��������������������������������������� تا شوم در تو من عجب دانتر

 

1160

روی بنما به ما مکن مستور������������������������������������� ای به هفت آسمان چو مه مشهور

ما یکی جمع عاشقان ز هوس����������������������������������� آمدیم از سفر ز راهی دور

ای که در عین جان خود داری���������������������������������� صد هزاران بهشت و حور و قصور

سر فروکن ز بام و خوش بنگر���������������������������������� جانب جمع عاشقی رنجور

ساقی صوفیان شرابی ده����������������������������������������� کان نه از خم بود نه از انگور

ز آن شرابی که بوی جوشش او��������������������������������� مردگان را برون کشد از گور

 

1161

مطربا عیش و نوش از سر گیر��������������������������������� یک دو ابریشمک فروتر گیر

ننگ بگذار و با حریف بساز������������������������������������ جنگ بگذار جام و ساغر گیر

لطف گل بین و جرم خار مبین���������������������������������� جعد بگشا و مشک و عنبر گیر

فربه از توست آسمان و زمین����������������������������������� این یک استاره را تو لاغر گیر

داروی فربهی خلق تویی����������������������������������������� فربهش کن چو خواهی و برگیر

خرمش کن به یک شکرخنده������������������������������������ شکری را ز مصر کمتر گیر

بخت و اقبال خاک پای تواند������������������������������������� هر چه می بایدت میسر گیر

چونک سعد و ظفر غلام تواند����������������������������������� دشمنت را هزار لشکر گیر

ای دل ار آب کوثرت باید���������������������������������������� آتش عشق را تو کوثر گیر

گر غلامی قیصرت باید������������������������������������������ بنده اش را قباد و قیصر گیر

هر که را نبض عشق می نجهد���������������������������������� گر فلاطون بود تواش خر گیر

هر سری کو ز عشق پر نبود������������������������������������ آن سرش را ز دم ماخر گیر

هین مگو راز شمس تبریزی������������������������������������� مکن اسپید و جام احمر گیر

 

1162

مطربا عشقبازی از سر گیر������������������������������������� یک دو ابریشمک فروتر گیر

چونک در چرخ آردت باده�������������������������������������� خانه بر بام چرخ اخضر گیر

ملک مستی و بیخودی داری������������������������������������� ترک سودای ملک سنجر گیر

مست شو مست کن حریفان را����������������������������������� بار گیر از کمیت احمر گیر

مستی آمد ز راه بام دماغ���������������������������������������� برو اندیشه و ره در گیر

از ره خشک راه بسیارست�������������������������������������� کشتیی ساز وین ره تر گیر

پر برآوردم و بپریدم��������������������������������������������� ز آنچ خوردم بخور تو هم پر گیر

فارغم همچو مرغ از مرکب������������������������������������� مرکبم را تو لنگ و لاغر گیر

گر نروید ز خاک هیچ انگور������������������������������������ مستی عشق را مقرر گیر

شیشه گر گر دگر نسازد جام������������������������������������ جام می عشق را میسر گیر

پاره روح را کند نقشی������������������������������������������� گویدت دلبر مصور گیر

توبه کردم دگر نخواهم گفت�������������������������������������� توبه مست را مزور گیر

عاشق و مست و آنگهی توبه������������������������������������� ترک سالوس آن فسونگر گیر

 

1163

عار بادا جهانیان را عار���������������������������������������� از دو سه ماده ابله طرار

شکلک زاهدان ولی ز درون������������������������������������ لیس فی الدار سیدی دیار

به دو پول سیاه بتوان یافت��������������������������������������� زین چنین خربطان دو سه خروار

 

1164

خلق را زیر گنبد دوار������������������������������������������� چشم ها کور و دیدنی بسیار

جور او کش از آنک شورش دل�������������������������������� نور چشمست یا اولوالابصار

بر دو دیده نهم غمت کاین درد����������������������������������� داروی خاص خسرویست به بار

باغ جان خوش ز سنگ بارانست������������������������������� ما نخواهیم قطره سنگ ببار

شمس تبریز گوهر عشقست�������������������������������������� گوهر عشق را تو خوار مدار

 

1165

میر خرابات تویی ای نگار�������������������������������������� وز تو خرابات چنین بی قرار

جمله خرابات خراب تواند��������������������������������������� جمله اسرار ز توست آشکار

جان خراباتی و عمر عزیز�������������������������������������� هین که بشد عمر چنین هوشیار

جان و جهان جان مرا دست گیر�������������������������������� چشم جهان حرف مرا گوش دار

خاک کفت چشم مرا توتیاست������������������������������������ وعده تو گوش مرا گوشوار

خمر کهن بر سر عشاق ریز������������������������������������ صورت نو در دل مستان نگار

ساغر بازیچه فانی ببر������������������������������������������� ساغر مردانه ما را بیار

آتش می بر سر پرهیز ریز�������������������������������������� وای بر آن زاهد پرهیزکار

حق چو شراب ازلی دردهد�������������������������������������� مرد خورد باده حق مردوار

پرورش جان به سقاهم بود��������������������������������������� از می و از ساغر پروردگار

 

1166

چند از این راه نو روزگار�������������������������������������� پرده آن یار قدیمی بیار

آتش فرعون بکش ز آب بحر������������������������������������ مفرش نمرود به آتش سپار

چرخ فلک را به خدایی مگیر������������������������������������ انجم و مه را مشناس اختیار

شمس و شموسی که سرآخر شدست����������������������������� چون خر لنگست در آن مستدار

باد چو راکع شد و خود را شناخت������������������������������ نیست در آخر چو خسان بی مدار

چشم در آن باد نهادست خس������������������������������������ کو کشدش جانب هر دشت و غار

خیره در آن آب بماندست سنگ��������������������������������� کوش بغلطاند در سیل بار

گر بد و نیکیم تو از ما مگیر������������������������������������ ما همه چنگیم و دل ما چو تار

گاه یکی نغمه تر می نواز���������������������������������������� گاه ز تر بگذر و رو خشک آر

گر ننوازی دل این چنگ را������������������������������������� بس بود اینش که نهی برکنار

نور علی نور چو بنوازیش�������������������������������������� باده خوش و خاصه به فصل بهار

در کف عشقست مهار همه��������������������������������������� اشتر مستیم در این زیر بار

گاه چو شیری متمثل شود���������������������������������������� تا برمد خلق از او چون شکار

گاه چو آبی متشکل شود������������������������������������������ خلق رود تشنه بدو جان سپار

 

1167

مست توام نه از می و نه از کوکنار����������������������������� وقت کنارست بیا گو کنار

برجه مستانه کناری بگیر���������������������������������������� چون شجر و باد به وقت بهار

شاخ تر از باد کناری چو یافت���������������������������������� رقص درآمد چو من بی قرار

این خبر افتاد به خوبان غیب������������������������������������ تا برسیدند هزاران نگار

لاله رخ افروخته از که رسید������������������������������������ سنبله پا به گل از مرغزار

سوسن با تیغ و سمن با سپر������������������������������������� سبزه پیادست و گل تر سوار

فندق و خشخاش به دست آمده����������������������������������� نعنع و حلبو به لب جویبار

جدول هر گونه حویجی جدا�������������������������������������� تا مددی یابد از یار یار

کرده دکان ها همه حلواییان�������������������������������������� پرشکر و فستق از بهر کار

میوه فروشان همه با طبل ها������������������������������������� بر سر هر پشته فشانده ثمار

لیک ز گل گوی که همرنگ اوست������������������������������ جمله ز بو گو که پریست یار

بلبل و قمری و دو صد نوع مرغ�������������������������������� جانب باغ آمده قادم یزار

می زندم نرگس چشمک خموش��������������������������������� خطبه مرغان چمن گوش دار

 

1168

جان خراباتی و عمر بهار��������������������������������������� هین که بشد عمر چنین هوشیار

جان و جهان جان مرا دست گیر�������������������������������� چشم جهان حرف مرا گوش دار

صورت دل آمد و پیشم نشست����������������������������������� بسته سر و خسته و بیماروار

دست مرا بر سر خود می نهاد���������������������������������� کای به غم دوست مرا دست یار

درد سرم نیست ز صفرا و تب���������������������������������� از می عشقست سرم پرخمار

این همه شیوه ست مرادش توی��������������������������������� ای شکرت کرده دلم را شکار

جان من از ناله چو طنبور شد����������������������������������� حال دلم بشنو از آواز تار

 

1169

هست کسی صافی و زیبانظر������������������������������������ تا بکند جانب بالا نظر

هست کسی پاک از این آب و گل�������������������������������� تا بکند جانب دریا نظر

پا بنهد بر کمر کوه قاف������������������������������������������ تا بزند بر پر عنقا نظر

تا که نظر مست شود ز آفتاب����������������������������������� تا بشود بی سر و بی پا نظر

هست کسی را مدد از نور عشق�������������������������������� تا فتدش جمله بدان جا نظر

آب هم از آب مصفا شود����������������������������������������� هم ز نظر یابد بینا نظر

جمله نظر شو که به درگاه حق���������������������������������� راه نیابد مگر الا نظر

 

1170

رحم کن ار زخم شوم سر به سر�������������������������������� مرهم صبرم ده و رنجم ببر

ور همه در زهر دهی غوطه ام��������������������������������� زهر مرا غوطه ده اندر شکر

بحر اگر تلخ بود همچو زهر������������������������������������ هست صدف عصمت جان گهر

ابر ترش رو که غم انگیز شد����������������������������������� مژده تو دادیش ز رزق و مطر

مادر اگر چه که همه رحمتست���������������������������������� رحمت حق بین تو ز قهر پدر

سرمه نو باید در چشم دل���������������������������������������� ور نه چه داند ره سرمه بصر

بود به بصره به یکی کو خراب��������������������������������� خانه درویش به عهد عمر

مفلس و مسکین بد و صاحب عیال������������������������������ جمله آن خانه یک از یک بتر

هر یک مشهور بخواهندگی�������������������������������������� خلق ز بس کدیه شان بر حذر

بود لحاف شبشان ماهتاب���������������������������������������� روز طواف همشان در به در

گر بکنم قصه ز ادبیرشان��������������������������������������� درد دل افزاید با درد سر

شاه کریمی برسید از شکار�������������������������������������� شد سوی آن خانه ز گرد سفر

در بزد از تشنگی و آب خواست�������������������������������� آمد از آن خانه یتیمی به در

گفت که هست آب ولی کوزه نیست������������������������������ آب یتیمان بود از چشم تر

شاه در این بود که لشکر رسید���������������������������������� همچو ستاره همه گرد قمر

گفت برای دل من هر یکی��������������������������������������� در حق این قوم ببخشید زر

گنج شد آن خانه ز اقبال شاه������������������������������������� روشن و آراسته زیر و زبر

ولوله و آوازه به شهر اوفتاد������������������������������������� شهر به نظاره پی یک دگر

گفت یکی کاخر ای مفلسان�������������������������������������� کشت به یک روز نیاید به بر

حال شما دی همگان دیده اند������������������������������������� کن فیکون کس نشود بخت ور

ور بشود بخت ور آخر چنین������������������������������������ کی شود او همچو فلک مشتهر

گفت کریمی سوی بر ما گذشت���������������������������������� کرد در این خانه به رحمت نظر

قصه درازست و اشارت بس است������������������������������ دیده فزون دار و سخن مختصر

 

1171

در بگشا کآمد خامی دگر����������������������������������������� پیشکشی کن دو سه جامی دگر

هین که رسیدیم به نزدیک ده������������������������������������ همره ما شو دو سه گامی دگر

هین هله چونی تو ز راه دراز����������������������������������� هر قدمی غصه و دامی دگر

غصه کجا دارد کان عسل��������������������������������������� ای که تو را سیصد نامی دگر

بسته بدی تو در و بام سرا��������������������������������������� آمدت آن حکم ز بامی دگر

گر به سنام سر گردون روی������������������������������������ بر تو قضا راست سنامی دگر

ای ز تو صد کام دلم یافته���������������������������������������� می طلبد دل ز تو کامی دگر

ای رخ و رخسار تو رومی دگر��������������������������������� ای سر زلفین تو شامی دگر

سوی چنان روم و چنان شام رو��������������������������������� تا ببری دولت را می دگر

لطف تو عام آمد چون آفتاب������������������������������������� گیر مرا نیز تو عامی دگر

هر سحری سر نهدت آفتاب�������������������������������������� گوید بپذیر غلامی دگر

بر تو و برگرد تو هر کس که هست���������������������������� دم به دم از عرش سلامی دگر

بی سخنی ره رو راه تو را�������������������������������������� در غم و شادیست پیامی دگر

این غم و شادی چو زمام دلند������������������������������������ ناقه حق راست زمانی دگر

شاد زمانی که ببندم دهن����������������������������������������� بشنوم از روح کلامی دگر

رخت از این سوی بدان سو کشم�������������������������������� بنگرم آن سوی نظامی دگر

عیش جهان گردد بر من حرام����������������������������������� بینم من بیت حرامی دگر

طرفه که چون خنب تنم بشکند����������������������������������� یابد این باده قوامی دگر

توبه مکن زین که شدم ناتمام������������������������������������ بعد شدن هست تمامی دگر

بس کنم ای دوست تو خود گفته گیر����������������������������� یک دو سه میم و دو سه لامی دگر

 

1172

جاء الربیع و البطر زال الشتاء و الخطر������������������������ من فضل رب عنده کل الخطایا تغتفر

آمد ترش رویی دگر یا زمهریرست او مگر�������������������� برریز جامی بر سرش ای ساقی همچون شکر

اوحی الیکم ربکم انا غفرنا ذنبکم�������������������������������� و ارضوا بما یقضی لکم ان الرضا خیر السیر

یا می دهش از بلبله یا خود به راهش کن هله������������������ زیرا میان گلرخان خوش نیست عفریت ای پسر

و قایل یقول لی انا علمنا بره������������������������������������� فاحک لدینا سره لا تشتغل فیما اشتهر

درده می بیغامبری تا خر نماند در خری������������������������ خر را بروید در زمان از باده عیسی دو پر

السر فیک یا فتی لا تلتمس فیما اتی����������������������������� من لیس سر عنده لم ینتفع مما ظهر

در مجلس مستان دل هشیار اگر آید مهل������������������������ دانی که مستان را بود در حال مستی خیر و شر

انظر الی اهل الردی کم عاینوا نور الهدی���������������������� لم ترتفع استارهم من بعد ما انشق القمر

ای پاسبان بر در نشین در مجلس ما ره مده�������������������� جز عاشقی آتش دلی کآید از او بوی جگر

یا ربنا رب المنن ان انت لم ترحم فمن�������������������������� منک الهدی منک الردی ما غیر ذا الا غرر

جز عاشقی عاشق کنی مستی لطیفی روشنی�������������������� نشناسد از مستی خود او سرکله را از کمر

یا شوق این العافیه کی اضطفر بالقافیه�������������������������� عندی صفات صافیه فی جنبها نطقی کدر

گر دست خواهی پا نهد ور پای خواهی سر نهد���������������� ور بیل خواهی عاریت بر جای بیل آرد تبر

ان کان نطقی مدرسی قد ظل عشقی مخرسی������������������� و العشق قرن غالب فینا و سلطان الظفر

ای خواجه من آغشته ام بی شرم و بی دل گشته ام������������� اسپر سلامت نیستم در پیش تیغم چون سپر

سر کتیم لفظه سیف حسیم لحظه��������������������������������� شمس الضحی لا تختفی الا بسحار سحر

خواهم یکی گوینده ای مستی خرابی زنده ای������������������� کآتش به خواب اندرزند وین پرده گوید تا سحر

یا ساحراء ابصارنا بالغت فی اسحارنا�������������������������� فارفق بنا اودارنا انا حبسنا فی السفر

اندر تن من گر رگی هشیار یابی بردرش����������������������� چون شیرگیر او نشد او را در این ره سگ شمر

یا قوم موسی اننا فی التیه تهنا مثلکم����������������������������� کیف اهتدیتم فاخبروا لا تکتموا عنا الخبر

آن ها خراب و مست و خوش وین ها غلام پنج و شش�������� آن ها جدا وین ها جدا آن ها دگر وین ها دگر

ان عوقوا ترحالنا فالمن و السلوی لنا���������������������������� اصلحت ربی بالنا طاب السفر طاب الحضر

گفتن همه جنگ آورد در بوی و در رنگ آورد���������������� چون رافضی جنگ افکند هر دم علی را با عمر

اسکت و لا تکثر اخی ان طلت تکثر ترتخی�������������������� الحیل فی ریح الهوی فاحفظه کلا لا وزر

خامش کن و کوتاه کن نظاره آن ماه کن������������������������ آن مه که چون بر ماه زد از نورش انشق القمر

ان الهوی قد غرنا من بعد ما قد سرنا���������������������������� فاکشف به لطف ضرنا قال النبی لا ضرر

ای میر مه روپوش کن ای جان عاشق جوش کن��������������� ما را چو خود بی هوش کن بی هوش خوش در ما نگر

قالوا ندبر شانکم نفتح لکم آذانکم��������������������������������� نرفع لکم ارکانکم انتم مصابیح البشر

ز اندازه بیرون خورده ام کاندازه را گم کرده ام���������������� شدوا یدی شدوا فمی هذا دواء من سکر

هاکم معاریج اللقا فیها تداریج البقا������������������������������� انعم به من مستقی اکرم به من مستقر

هین نیش ما را نوش کن افغان ما را گوش کن����������������� ما را چو خود بی هوش کن بی هوش سوی ما نگر

العیش حقا عیشکم و الموت حقا موتکم�������������������������� و الدین و الدنیا لکم هذا جزاء من شکر

 

1173

بشنو خبر صادق از گفته پیغامبر�������������������������������� اندر صفت مومن المومن کالمزهر

جاء الملک الاکبر ما احسن ذا المنظر��������������������������� حتی ملاء الدنیا بالعبهر و العنبر

چون بربط شد مومن در ناله و در زاری����������������������� بربط ز کجا نالد بی زخمه زخم آور

جاء الفرج الاعظم جاء الفرج الاکبر���������������������������� جاء الکرم الادوم جاء القمر الاقمر

خو کرد دل بربط نشکیبد از آن زخمه�������������������������� اندر قدم مطرب می مالد رو و سر

الدوله عیشیه و القهوه عرشیه������������������������������������ و المجلس منثور باللوز مع السکر

اینک غزلی دیگر الخمس مع الخمسین�������������������������� زان پیش که برخوانم که شانیک الابتر

الرب هو الساقی و العیش به باقی������������������������������� و السعد هو الراقی یا خایف لا تحذر

الروح غد اسکری من قهوتنا الکبری���������������������������� و ازینت الدنیا بالاخضر و الاحمر

خاموش شو و محرم می خور می جان هر دم������������������ در مجلس ربانی بی حلق و لب و ساغر

 

1174

مرا می گفت دوش آن یار عیار��������������������������������� سگ عاشق به از شیران هشیار

جهان پر شد مگر گوشت گرفتست������������������������������ سگ اصحاب کهف و صاحب غار

قرین شاه باشد آن سگی کو�������������������������������������� برای شاه جوید کبک و کفتار

خصوصا آن سگی کو را به همت������������������������������� نباشد صید او جز شاه مختار

ببوسد خاک پایش شیر گردون����������������������������������� بدان لب که نیالاید به مردار

دمی می خور دمی می گو به نوبت������������������������������ مده خود را به گفت و گو به یک بار

نه آن مطرب که در مجلس نشیند�������������������������������� گهی نوشد گهی کوشد به مزمار

ملولان باز جنبیدن گرفتند���������������������������������������� همی جنگند و می لنگند ناچار

بجنبان گوشه زنجیر خود را������������������������������������� رگ دیوانگیشان را بیفشار

ملول جمله عالم تازه گردد��������������������������������������� چو خندان اندرآید یار بی یار

الفت السکر ادرکنی باسکار�������������������������������������� ایا جاری ایا جاری ایا جار

و لا تسق بکاسات صغار���������������������������������������� فهذا یوم احسان و ایثار

و قاتل فی سبیل الجود بخلا�������������������������������������� لیبقی منک منهاج و آثار

فقل انا صببنا الماء صبا������������������������������������������ و نحن الماء لا ماء و لا نار

و سیمائی شهید لی بانی������������������������������������������ قضیت عندهم فی العشق اوطار

و طیبوا و اسکروا قومی فانی������������������������������������ کریم فی کروم العصر عصار

جنون فی جنون فی جنون���������������������������������������� تخفف عنک اثقالا و اوزار

 

1175

انجیرفروش را چه بهتر����������������������������������������� انجیرفروشی ای برادر

یا ساقی عشقنا تذکر���������������������������������������������� فالعیش بلا نداک ابتر

ما را سر صنعت و دکان نیست��������������������������������� ای ساقی جان کجاست ساغر

لا تترکنا سدی صحایا�������������������������������������������� الخیر ینال لا یوخر

کم جوی وفا عتاب کم کن���������������������������������������� ای زنده کن هزار مضطر

الحنطه حیث کان حنطه������������������������������������������ اذ کان کذاک یوم بیدر

چون پیشه مرد زرگری شد�������������������������������������� هر شهر که رفت کیست زرگر

ابرارک یشربون خمرا������������������������������������������� فی ظل سخایک المخیر

خود دل دهدت که برنهی بار������������������������������������ بر مرکب پشت ریش لاغر

من کاسک للثری نصیب����������������������������������������� و الارض بذاک صار اخضر

بگذار که می چرد ضعیفی��������������������������������������� در روضه رحمتت محرر

یا ساقی هات لا تقصر������������������������������������������� یا طول حیاتنا المقصر

در سایه دوست چون بود جان����������������������������������� همچون ماهی میان کوثر

طهر خطراتنا و طیب�������������������������������������������� من کاس مدامک المطهر

ما را بمران وگر برانی������������������������������������������ هم بر تو تنیم چون کبوتر

و الفجر لذی لیال عشر������������������������������������������� من نهر رحیقک المفرج

آمد عثمان شهاب دین هین��������������������������������������� واگو غزل مرا مکرر

 

1176

انتم الشمس و القمر منکم السمع و البصر����������������������� نظر القلب فیکم بکم ینجلی النظر

قلتم الصبر اجمل صبر العبد ما انصبر�������������������������� نحن ابناء وقتنا رحم الله من غبر

قدموا ساده الهوی قلت یا قوم ما الخبر��������������������������� خوفونی بفتنه و اشاروا الی الحذر

قلت القتل فی الهوی برکات بلا ضرر��������������������������� جرد العشق سیفه بادروا امه الفکر

ان من عاش بعد ذا ضیع الوقت و احتکر����������������������� نفخوا فی شبابه حمل الریح بالشرر

مزج النار بالهوی لیس یبقی و لا یذر��������������������������� شببوا لی بنفخه یسکر نفخه السحر

بر آن یار خوش نظر تو مگو هیچ از خبر��������������������� چو خبر نیست محرمش بر او باش بی خبر

دل من شد حجاب دل نظرم پرده نظر��������������������������� گفتم ای دوست غیر تو اگرم هست جان و سر

بزن از عشق گردنم بجوی مر مرا مخر������������������������ گفت من چیز دیگرم بجز این صورت بشر

گفتمش روح خود تویی عجبا چیست آن دگر�������������������� هله ای نای خوش نوا هله ای باد پرده در

برو از گوش سوی دل بنگر کیست مستتر���������������������� بدر این کیسه های ما تو به کوری کیسه گر

چه غمست ار زرم بشد که میی هست همچو زر��������������� عربی گر چه خوش بود عجمی گو تو ای پسر

 

1177

آفتابی برآمد از اسرار�������������������������������������������� جامه شویی کنیم صوفی وار

تن ما خرقه ایست پرتضریب������������������������������������ جان ما صوفییست معنی دار

خرقه پر ز بند روزی چند��������������������������������������� جان و عشق است تا ابد بر کار

به سر توست شاه را سوگند�������������������������������������� با چنین سر چه می کنی دستار

چون رخ توست ماه را قبله�������������������������������������� با چنین رخ چه می کنی گلزار

تو بها کرده بودی ای نادان�������������������������������������� گشته بودی ز عاشقی بیزار

عشق ناگه جمال خود بنمود�������������������������������������� توبه سودت نکرد و استغفار

این جهان همچو موم رنگارنگ��������������������������������� عشق چون آتشی عظیم شرار

موم و آتش چو گشت همسایه������������������������������������ نقش و رنگش فنا شود ناچار

گر بگویم دگر فنا گردی������������������������������������������ ور نگویم نمی گذارد یار

جنه الروح عشق خالقها������������������������������������������ منه تجری جمیعه الانهار

منه تصفر خضره الاوراق��������������������������������������� منه تخضر اغصن الاشجار

منه تحمر و جنه المعشوق���������������������������������������� منه تصفر و جنه الاحرار

منه تهتز صوره المسرور���������������������������������������� منه یبکی الکایب بالاسحار

ان فی العشق فسحه الارواح������������������������������������� ان فی ذاک عبره الابصار

ذبت فی العشق کی اعاینه���������������������������������������� ما کفی ان اراه بالاثار

ان الاثار تعجب الاثار�������������������������������������������� ان الاسرار تستر الاسرار

کثره الحجب لا تحجبنی������������������������������������������ ان ذکراک تخرق الاستار

 

1178

جاء الربیع و البطر زال الشتاء و الخطر������������������������ من فضل رب عنده کل الخطایا تغتفر

اوحی الیکم ربکم انا غفرنا ذنبکم�������������������������������� فارضوا بما یقضی لکم ان الرضا خیر السیر

کم قایلین فی الخفا انا علمنا بره���������������������������������� فاجرک لدینا سره لا تشتغل فیما اشتهر

السر فیک یا فتی لا تلتمس ممن اتی����������������������������� من لیس سر عنده لم ینتفع مما ظهر

انظر الی اهل الردی کم عاینوا نور الهدی���������������������� لم ترتفع استارهم من بعد ما انشق القمر

یا ربنا رب المنن ان انت لم ترحم فمن�������������������������� منک الهدی منک الردی ما غیر ذا الا غرر

یا شوق این العافیه کی اضطفر بالقافیه�������������������������� عندی صفات صافیه فی جنبها نطقی کدر

ان کان نطقی مدرسی قد ظل عشقی مخرسی������������������� و العشق قرن غالب فینا و سلطان الظفر

سر کتیم لفظه سیف جسیم لحظه��������������������������������� شمس الضحی لا تختفی الا بسحار سحر

یا ساحراء ابصارنا بالغت فی اسحارنا�������������������������� فارفق بنا اودارنا انا حضرنا فی السفر

یا قوم موسی اننا فی التیه تهنا مثلکم����������������������������� کیف اهتدیتم فاخبرو الا تکتموا عنا الخبر

ان عوقوا ترحالنا فالمن و السلوی لنا���������������������������� اصلحت ربی بالنا طاب السفر طاب الحضر

ان الهوی قد غرنا من بعد ما قد سرنا���������������������������� فاکشف به لطف ضرنا قال النبی لا ضرر

قالوا ندبر شانکم نفتح لکم آذانکم��������������������������������� نرفع لکم ارکانکم انتم مصابیح البشر

هاکم معاریج اللقا فیها تداریج البقا������������������������������� انعم به من مستقی اکرم به من مستقر

العیش حقاء عیشکم و الموت حقاء موتکم����������������������� و الدین و الدنیا لکم هذا جزاء من شکر

اسکت فلا تکثر اخی ان طلت تکثر ترتخی��������������������� الحیل فی ریح الهوی فاحفظه کلا لا وزر

 

1179

غره وجه سلبت قلب جمیع البشر�������������������������������� ضاء بها اذ ظهرت باطن لیل کدر

انی وجدت امراه اوصفه تملکهم���������������������������������� او قمراء محتجباء تحت حجاب الفکر

داخله خارجه شارقه بارقه��������������������������������������� صورتها کالبشر خلقتها من شرر

حین نات تنقصنی حین دنت ترقصنی��������������������������� کادسنا برقتها یذهب نور البصر

قامتها عالیه قیمتها غالیه����������������������������������������� غمزتها ساحره ریقتها من سکر

هدهدها من سباء اتحفنا من نب���������������������������������� مندیها اخبرنی غیبنی کالخبر

قلت لروح القدس ما هی قل لی عجبا���������������������������� قال اما تعرفها تلک لا حدی الکبر

 

1180

سیدی انی کلیل انت فی زی النهار������������������������������� اشتکی من طول لیلی الفرار این الفرار

لیلتی مدت یداها امسکت ذیل الصباح���������������������������� لیلتی دار قرار دونها دار القرار

ربنا اتمم لنا یوم التلاقی نورنا������������������������������������ ربنا و اغفر لنا ثم اکسنا ذاک الغفار

انما اجسامنا حالت کسور بیننا����������������������������������� حبذا یا ربنا من جنه خلف الجدار

ربنا فارفع جداراء قام فیما بیننا���������������������������������� ربنا و ارحم فانا فی حیاء و اعتذار

 

1181

به سوی ما نگر چشمی برانداز���������������������������������� وگر فرصت بود بوسی درانداز

چو کردی نیت نیکو مگردان������������������������������������� از آن گلشن گلی بر چاکر انداز

اگر خواهی که روزافزون بود کار������������������������������ نظر بر کار ما افزونتر انداز

وگر تو فتنه انگیزی و خودکام����������������������������������� رها کن داد و رسمی دیگر انداز

نگون کن سرو را همچون بنفشه�������������������������������� گناه غنچه بر نیلوفر انداز

ز باد و بوی توست امروز در باغ������������������������������ درختان جمله رقاص و سرانداز

چو شاخ لاغری افزون کند رقص������������������������������� تو میوه سوی شاخ لاغر انداز

چو آمد خار گل را اسپری بخش�������������������������������� چو خصم آمد به سوسن خنجر انداز

بر عاشق بری چون سیم بگشا���������������������������������� سوی مفلس یکی مشتی زر انداز

برآ ای شاه شمس الدین تبریز����������������������������������� یکی نوری عجب بر اختر انداز

 

1182

تو چشم شیخ را دیدن میاموز������������������������������������ فلک را راست گردیدن میاموز

تو کل را جمع این اجزا مپندار���������������������������������� تو گل را لطف و خندیدن میاموز

تو بگشا چشم تا مهتاب بینی������������������������������������� تو مه را نور بخشیدن میاموز

تو عقل خویش را از می نگهدار�������������������������������� تو می را عقل دزدیدن میاموز

تو باز عقل را صیادی آموز������������������������������������� چنین بیهوده پریدن میاموز

یتیمان فراقش را بخندان����������������������������������������� یتیمان را تو نالیدن میاموز

دل مظلوم را ایمن کن از ترس���������������������������������� دل او را تو لرزیدن میاموز

تو ظالم را مده رخصت به تاویل�������������������������������� ستیزا را ستیزیدن میاموز

زبان را پردگی می دار چون دل�������������������������������� زبان را پرده بدریدن میاموز

تو در معنی گشا این چشم سر را�������������������������������� چو گوشش حرف برچیدن میاموز

 

1183

اگر کی در فرینداش یوقسا یاوز��������������������������������� اوزن یلداسنا بو در قلاوز

چپانی برک دت قر تن اکشدر����������������������������������� اشیت بندن قراقوزیم قراقوز

اگر ططسن اگر رومین وگر ترک������������������������������� زبان بی زبانان را بیاموز

سر چوب تری آن گاه گرید�������������������������������������� که یابد آن سوی دیگر تف و سوز

چو اسماعیل قربان شو در این عشق���������������������������� که شب قربان شود پیوسته در روز

خمش آن شیر شیران نور معنیست������������������������������ پنیری شد به حرف از حاجت یوز

 

1184

بیا با تو مرا کارست امروز������������������������������������� مرا سودای گلزارست امروز

بیا دلدار من دلداریی کن����������������������������������������� که روز لطف و ایثارست امروز

دل من جامه ها را می دراند������������������������������������� که روز وصل دلدارست امروز

بخندان جان ما را از جمالی������������������������������������� که بر گلبرگ و گلنارست امروز

چرا جان ها بر آن لب مست گشتند����������������������������� که آن جا نقل بسیارست امروز

نوای طوطیان آفاق پر شد��������������������������������������� که شکرها به خروارست امروز

 

1185

چنان مستم چنان مستم من امروز������������������������������� که از چنبر برون جستم من امروز

چنان چیزی که در خاطر نیابد���������������������������������� چنانستم چنانستم من امروز

به جان با آسمان عشق رفتم������������������������������������� به صورت گر در این پستم من امروز

گرفتم گوش عقل و گفتم ای عقل��������������������������������� برون رو کز تو وارستم من امروز

بشوی ای عقل دست خویش از من������������������������������ که در مجنون بپیوستم من امروز

به دستم داد آن یوسف ترنجی������������������������������������ که هر دو دست خود خستم من امروز

چنانم کرد آن ابریق پرمی��������������������������������������� که چندین خنب بشکستم من امروز

نمی دانم کجایم لیک فرخ���������������������������������������� مقامی کاندر و هستم من امروز

بیامد بر درم اقبال نازان����������������������������������������� ز مستی در بر او بستم من امروز

چو واگشت او پی او می دویدم���������������������������������� دمی از پای ننشستم من امروز

چو نحن اقربم معلوم آمد����������������������������������������� دگر خود را بنپرستم من امروز

مبند آن زلف شمس الدین تبریز��������������������������������� که چون ماهی در این شستم من امروز

 

1186

چنان مستم چنان مستم من امروز������������������������������� که پیروزه نمی دانم ز پیروز

به هر ره راهبر هشیار باید������������������������������������� در این ره نیست جز مجنون قلاوز

اگر زنده ست آن مجنون بیا گو���������������������������������� ز من مجنونی نادر بیاموز

اگر خواهی که تو دیوانه گردی���������������������������������� مثال نقش من بر جامه بردوز

خلیل آن روز با آتش همی گفت��������������������������������� اگر مویی ز من باقیست درسوز

بدو می گفت آن آتش که ای شه���������������������������������� به پیشت من بمیرم تو برافروز

بهشت و دوزخ آمد دو غلامت����������������������������������� تو از غیر خدا محفوظ و محروز

پیاپی می ستان از حق شرابی����������������������������������� ندارد غیر عاشق اندر آن پوز

بده صحت به بیماران عالم��������������������������������������� که در صحت نه معلومی نه مهموز

چو ناگفته به پیش روح پیداست���������������������������������� چو پوشیده شود بر روح مرموز

خمش کن از خصال شمس تبریز�������������������������������� همان بهتر که باشد گنج مکنوز

 

1187

در این سرما سر ما داری امروز������������������������������� دل عیش و تماشا داری امروز

میفکن نوبت عشرت به فردا������������������������������������� چو آسایش مهیا داری امروز

بگستر بر سر ما سایه خود�������������������������������������� که خورشیدانه سیما داری امروز

در این خمخانه ما را میهمان کن�������������������������������� بدان همسایه کان جا داری امروز

نقاب از روی سرخ او فروکش���������������������������������� که در پرده حمیرا داری امروز

دراشکن کشتی اندیشه ها را������������������������������������� که کفی همچو دریا داری امروز

سری از عین و شین و قاف برزن������������������������������ که صد اسم و مسما داری امروز

خمش باش و مدم در نای منطق��������������������������������� که مصر و نیشکرها داری امروز

 

1188

الا ای شمع گریان گرم می سوز�������������������������������� خلاص شمع نزدیکست شد روز

خلاص شمع ها شمعی برآمد������������������������������������� که بر زنگی ظلمت هاست پیروز

نهان شد ظلم و ظلمت ها ز خورشید���������������������������� نهان گردد الف چون گشت مهموز

شنو از شمس تاویلات و تعبیر����������������������������������� چو اندر خواب بشنیدی تو مرموز

چنین باشد بیان نور ناطق��������������������������������������� نه لب باشد نه آواز و نه پدفوز

چو مه از ابر تن بیرون رو ای دوست�������������������������� هزار اکسیر از خورشید آموز

پی خورشید بهر این دوانست������������������������������������ هلال و بدر صبح و شام چون یوز

چو دیدی پرده سوزی های خورشید����������������������������� دهان از پرده دریدن فرودوز

خمش آن شیر شیران نور معنیست������������������������������ پنیری شد به حرف از حاجت یوز

 

1189

در این سرما سر ما داری امروز������������������������������� سر عیش و تماشا داری امروز

تویی خورشید و ما پیشت چو ذره������������������������������� که ما را بی سر و پا داری امروز

به چارم آسمان پهلوی خورشید���������������������������������� تو ما را چون مسیحا داری امروز

دلا از سنگ صد چشمه روان کن������������������������������� که احسان موفا داری امروز

تراشیدی ز رحمت نردبانی�������������������������������������� که عزم کوچ بالا داری امروز

زهی دعوت زهی مهمانی زفت���������������������������������� که بر چرخ معلا داری امروز

به پیش هر کسی ماهی بریان������������������������������������ در آن ماهی تو دریا داری امروز

درون ماهی دریا کی دیدست������������������������������������ عجایب های زیبا داری امروز

 

1190

ای خفته به یاد یار برخیز��������������������������������������� می آید یار غار برخیز

زنهارده خلایق آمد����������������������������������������������� برخیز تو زینهار برخیز

جان بخش هزار عیسی آمد�������������������������������������� ای مرده به مرگ یار برخیز

ای ساقی خوب بنده پرور���������������������������������������� از بهر دو سه خمار برخیز

وی داروی صد هزار خسته������������������������������������� نک خسته بی قرار برخیز

ای لطف تو دستگیر رنجور������������������������������������� پایم بخلید خار برخیز

ای حسن تو دام جان پاکان��������������������������������������� درماند یکی شکار برخیز

خون شد دل و خون به جوش آمد�������������������������������� این جمله روا مدار برخیز

معذورم دار اگر بگفتم�������������������������������������������� در حالت اضطرار برخیز

ای نرگس مست مست خفته�������������������������������������� وی دلبر خوش عذار برخیز

زان چیز که بنده داند و تو��������������������������������������� پر کن قدح و بیار برخیز

زان پیش که دل شکسته گردد����������������������������������� ای دوست شکسته وار برخیز

 

1191

ماییم فداییان جانباز���������������������������������������������� گستاخ و دلیر و جسم پرداز

حیفست که جان پاک ما را��������������������������������������� باشد تن خاکسار انباز

ز آغاز همه به آخر آیند������������������������������������������ ز آخر برویم ما به آغاز

هین باز پرید جمله یاران���������������������������������������� شه باز بکوفت طبل شهباز

شش سوی مپر بپر از آن سو������������������������������������ کاندر دل تو رسید آواز

هان ای دل خسته نقل ما را�������������������������������������� روزی دو سه ماندست می ساز

گر خواری وگر عزیزی این جا��������������������������������� زان سوست بقا و ملک و اعزاز

مگشای پر سخن کز آن سو�������������������������������������� بی پر باشد همیشه پرواز

پوست سخنست اینچ گفتم����������������������������������������� از پوست کی یافت مغز آن راز

 

1192

برخیز و صبوح را برانگیز������������������������������������� جان بخش زمانه را و مستیز

آمیخته باش با حریفان������������������������������������������� با آب شراب را میامیز

یاد تو شراب و یاد ما آب���������������������������������������� ما چون سرخر تو همچو پالیز

ای غم اجلت در این قنینه ست����������������������������������� گر مردنت آرزوست مگریز

مرگ نفس است در تجلی���������������������������������������� مرگ جعلست در عبربیز

مجلس چمنیست و گل شکفته������������������������������������� ای ساقی همچو سرو برخیز

این جام مشعشع آنگهی شرم������������������������������������� ساقی چو تویی خطاست پرهیز

ما را چو رخ خوشت برافروز���������������������������������� غم را چو عدوی خود درآویز

هشتیم غزل که نوبت توست������������������������������������� مردانه درآ و چست و سرتیز

 

1193

من از سخنان مهرانگیز������������������������������������������ دل پر دارم ز خواب برخیز

ای آنک رخ تو همچو آتش�������������������������������������� یک لحظه ز آتشم مپرهیز

شیرم ز تو جوش کرد و خون شد������������������������������� ای شیر به خون من درآمیز

با یارک خود بساز پنهان���������������������������������������� مستیز به جان تو که مستیز

تسلیم قضا شدم ازیرا��������������������������������������������� مانند قضا تو تندی و تیز

بنگر که چه خون دل گرفتست����������������������������������� بر گرد قبام چون فراویز

در خشم مکن تو چشم خود را����������������������������������� وان فتنه خفته را مینگیز

خود خفته نماید و نخفتست��������������������������������������� آن نرگس پرخمار خون ریز

 

1194

گر نه ای دیوانه رو مر خویش را دیوانه ساز������������������ گر چه صد ره مات گشتی مهره دیگر بباز

گر چه چون تاری ز زخمش زخمه دیگر بزن����������������� بازگرد ای مرغ گر چه خسته ای از چنگ باز

چند خانه گم کنی و یاوه گردی گرد شهر����������������������� ور ز شهری نیز یاوه با قلاوزی بساز

اسب چوبین برتراشیدی که این اسب منست�������������������� گر نه چوبینست اسبت خواجه یک منزل بتاز

دعوت حق نشنوی آنگه دعاها می کنی������������������������� شرم بادت ای برادر زین دعای بی نماز

سر به سر راضی نه ای که سر بری از تیغ حق��������������� کی دهد بو همچو عنبر چونک سیری و پیاز

گر نیازت را پذیرد شمس تبریزی ز لطف��������������������� بعد از آن بر عرش نه تو چاربالش بهر ناز

 

1195

سوی خانه خویش آمد عشق آن عاشق نواز��������������������� عشق دارد در تصور صورتی صورت گداز

خانه خویش آمدی خوش اندرآ شاد آمدی������������������������ از در دل اندرآ تا پیشگاه جان بتاز

ذره ذره از وجودم عاشق خورشید توست���������������������� هین که با خورشید دارد ذره ها کار دراز

پیش روزن ذره ها بین خوش معلق می زنند������������������� هر که را خورشید شد قبله چنین باشد نماز

در سماع آفتاب این ذره ها چون صوفیان����������������������� کس نداند بر چه قولی بر چه ضربی بر چه ساز

اندرون هر دلی خود نغمه و ضربی دگر������������������������ پای کوبان آشکار و مطربان پنهان چو راز

برتر از جمله سماع ما بود در اندرون�������������������������� جزوهای ما در او رقصان به صد گون عز و ناز

شمس تبریزی تویی سلطان سلطانان جان���������������������� چون تو محمودی نیامد همچو من دیگر ایاز

 

1196

عاشقان را شد مسلم شب نشستن تا به روز��������������������� خوردنی و خواب نی اندر هوای دلفروز

گر تو یارا عاشقی ماننده این شمع باش������������������������� جمله شب می گداز و جمله شب خوش می بسوز

غیر عاشق دان که چون سرما بود اندر خزان����������������� در میان آن خزان باشد دل عاشق تموز

گر تو عشقی داری ای جان از پی اعلام را�������������������� عاشقانه نعره ای زن عاشقانه فوز فوز

ور تو بند شهوتی دعوی عشاقی مکن��������������������������� در ببند اندر خلاء و شهوت خود را بسوز

عاشق و شهوت کجا جمع آید ای تو ساده دل������������������� عیسی و خر در یکی آخر کجا دارند پوز

گر همی خواهی که بویی بشنوی زین رمزها������������������� چشم را از غیر شمس الدین تبریزی بدوز

ور نبینی کز دو عالم برتر آمد شمس دین����������������������� بر تک دریای غفلت مرده ریگی تو هنوز

رو به کتاب تعلم گرد علم فقه گرد������������������������������� تا سرافرازی شوی اندر یجوز و لایجوز

جان من از عشق شمس الدین ز طفلی دور شد����������������� عشق او زین پس نماند با مویز و جوز و کوز

عقل من از دست رفت و شعر من ناقص بماند����������������� زان کمانم هست عریان از لباس نقش و توز

ای جلال الدین بخسپ و ترک کن املا بگو��������������������� که تک آن شیر را اندرنیابد هیچ یوز

 

1197

اگر آتش است یارت تو برو در او همی سوز������������������ به شب فراق سوزان تو چو شمع باش تا روز

تو مخالفت همی کش تو موافقت همی کن����������������������� چو لباس تو درانند تو لباس وصل می دوز

به موافقت بیابد تن و جان سماع جانی�������������������������� ز رباب و دف و سرنا و ز مطربان درآموز

به میان بیست مطرب چو یکی زند مخالف��������������������� همه گم کننده ره را چو ستیزه شد قلاوز

تو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آید��������������������� تو یکی نه ای هزاری تو چراغ خود برافروز

که یکی چراغ روشن ز هزار مرده بهتر����������������������� که به است یک قد خوش ز هزار قامت کوز

 

1198

سیمرغ کوه قاف رسیدن گرفت باز������������������������������ مرغ دلم ز سینه پریدن گرفت باز

مرغی که تا کنون ز پی دانه مست بود������������������������� درسوخت دانه را و طپیدن گرفت باز

چشمی که غرقه بود به خون در شب فراق��������������������� آن چشم روی صبح به دیدن گرفت باز

صدیق و مصطفی به حریفی درون غار������������������������ بر غار عنکبوت تنیدن گرفت باز

دندان عیش کند شد از هجر ترش روی������������������������� امروز قند وصل گزیدن گرفت باز

پیراهن سیاه که پوشید روز فصل������������������������������� تا جایگاه ناف دریدن گرفت باز

مستورگان مصر ز دیدار یوسفی�������������������������������� هر یک ترنج و دست بریدن گرفت باز

افغان ز یوسفی که زلیخاش در مزاد���������������������������� با تنگ های لعل خریدن گرفت باز

آهوی چشم خونی آن شیر یوسفان������������������������������� در خون عاشقان بچریدن گرفت باز

خاتون روح خانه نشین از سرای تن���������������������������� چادرکشان ز عشق دویدن گرفت باز

دیگ خیال عشق دلارام خام پز��������������������������������� سه پایه دماغ پزیدن گرفت باز

نظاره خلیل کن آخر که شهد و شیر����������������������������� از اصبعین خویش مزیدن گرفت باز

آن دل که توبه کرد ز عشقش ستیز شد�������������������������� افسون و مکر دوست شنیدن گرفت باز

بر بام فکر خفته ستان دل به عشق ما��������������������������� یک یک ستاره را شمریدن گرفت باز

سودای عشق لولی دزد سیاه کار�������������������������������� بر زلف چون رسن بخزیدن گرفت باز

صراف ناز ناقد نقد ضمیر عشق�������������������������������� بر کف قراضه ها بگزیدن گرفت باز

تبریز را کرامت شمس حقست و او����������������������������� گوش مرا به خویش کشیدن گرفت باز

 

1199

یا مکثر الدلال علی الخلق بالنشوز������������������������������ الفوز فی لقایک طوبی لمن یفوز

من آتشین زبانم از عشق تو چو شمع��������������������������� گویی همه زبان شو و سر تا قدم بسوز

غوغای روز بینی چون شمع مرده باش������������������������ چون خلوت شب آمد چون شمع برفروز

گفتم بسوز و سازش چشمم به سوی توست���������������������� چشمم مدوز هر دم ای شیر همچو یوز

ما را چو درکشیدی رو درمکش ز ما��������������������������� این پرده را دریدی آن پرده را مدوز

ای آب زندگانی بخشا بر آن کسی������������������������������� کو پیش از این فراق در آن آب کرد پوز

اول چنان نواز و در آخر چنین گداز���������������������������� اول یجوز آمد و امروز لایجوز

ای جان و بخت خندان در روی ما بخند������������������������ تا سرو و گل بخندد در موسم عجوز

در موسم عجوز چو در باغ جان روی�������������������������� بنماید آن عجوز ز هر گوشه صد تموز

گوید به باغ جان رو گویم که ره کجاست����������������������� گوید که راه باغ نیاموختی هنوز

آن سو که نکته ها و رموز چو جان رسد����������������������� ای عمر باد داده تو در نکته و رموز

تو غمز ما طلب کن خود رمزگو مباش������������������������� با آن کمان دولت کو درمپیچ توز

گر نفس پیر شد دل و جان تازه است و تر��������������������� همچون بنفشه تر خوش روی پشت گوز

ان لم یکن لقلبک فی ذاته غنی����������������������������������� لم تغنه المناصب و المال و الکنوز

ان کنت ذا غنی و غناک مکتم����������������������������������� کم حبه مکتمه ترصد البروز

یا طالب الجواهر و الدر و الحصی������������������������������ مثلان فی الظلام فهل تدر ما تحوز

می چین تو سنگ ریزه و در زین نشیب بحر������������������ در شب مزن تو قلب که پیدا شود به روز

استمحن النقود به میزان صادق���������������������������������� ردا لما یضرک مدا لما یعوز

 

1200

ساقی روحانیان روح شدم خیز خیز����������������������������� تا که ببینند خلق دبدبه رستخیز

دوش مرا شاه خواند بر سر من حکم راند���������������������� در تن من خون نماند خون دل رز بریز

با دل و جان یاغیم بی دل و جان می زیم����������������������� باطن من صید شاه ظاهر من در گریز

ای غم و اندیشه رو باده و بای غمست�������������������������� چونک بغرید شیر رو چو فرس خون بمیز

کشته شوم هر دمی پیش تو جرجیس وار����������������������� سر بنهادن ز من وز تو زدن تیغ تیز

تشنه ترم من ز ریگ ترک سبو گیر و دیگ�������������������� با جگر مرده ریگ ساقی جان در ستیز

تا می دل خورده ام ترک جگر کرده ام������������������������� چونک روم در لحد زان قدحم کن جهیز

ترک قدح کن بیار ساغر زفت ای نگار������������������������� ساغر خردم سبوست من چه کنم کفجلیز

شمس حق و دین بتاب بر من و تبریزیان����������������������� تا که ز تف تموز سوزد پرده حجیز

 

1201

برای عاشق و دزدست شب فراخ و دراز����������������������� هلا بیا شب لولی و کار هر دو بساز

من از خزینه سلطان عقیق و در دزدم�������������������������� نیم خسیس که دزدم قماشه بزاز

درون پرده شب ها لطیف دزدانند������������������������������� که ره برند به حیلت به بام خانه راز

طمع ندارم از شب روی و عیاری������������������������������ بجز خزینه شاه و عقیق آن شه ناز

رخی که از کر و فرش نماند شب به جهان��������������������� زهی چراغ که خورشید سوزی و مه ساز

روا شود همه حاجات خلق در شب قدر������������������������� که قدر از چو تو بدری بیافت آن اعزاز

همه تویی و ورای همه دگر چه بود����������������������������� که تا خیال درآید کسی تو را انباز

هلا گذر کن از این پهن گوش ها بگشا�������������������������� که من حکایت نادر همه کنم آغاز

مسیح را چو ندیدی فسون او بشنو������������������������������� بپر چو باز سفیدی به سوی طبلک باز

چو نقده زر سرخی تو مهر شه بپذیر��������������������������� اگر نه تو زر سرخی چراست چندین گاز

تو آن زمان که شدی گنج این ندانستی��������������������������� که هر کجا که بود گنج سر کند غماز

بیار گنج و مکن حیله که نخواهی رست������������������������ به تف تف و به مصلا و ذکر و زهد و نماز

بدزدی و بنشینی به گوشه مسجد��������������������������������� که من جنید زمانم ابایزید نیاز

قماش بازده آن گاه زهد خود می کن���������������������������� مکن بهانه ضعف و فرومکش آواز

خموش کن ز بهانه که حبه ای نخرند��������������������������� در این مقام ز تزویر و حیله طناز

بگیر دامن اقبال شمس تبریزی���������������������������������� که تا کمال تو یابد ز آستینش طراز

 

1202

به آفتاب شهم گفت هین مکن این ناز���������������������������� که گر تو روی بپوشی کنیم ما رو باز

دمی که شعشعه این جمال درتابد�������������������������������� صد آفتاب شود آن زمان سیاه و مجاز

کسی شود به تو غره که روی دوست ندید���������������������� کسی که دید مرا کی کند تو را اعزاز

ز گازران مگریز و به زیر ابر مرو���������������������������� که ابر را و تو را من درآورم به نیاز

اگر چه جان و جهانی خوش به توست جهان������������������� نگون شوی چو رخم دلبری کند آغاز

مرا هزار جهانست پر ز نور و نعیم���������������������������� چه ناز می رسدت با من ای کمین خباز

عباد را برهانم ز نان و از نانبا��������������������������������� حیات من بدهدشان حیات و عمر دراز

ز آفتاب گذشتیم خیز ای ناهید����������������������������������� بیار باده و نقل و نبات و نی بنواز

زمانه با تو نسازد تو سازوارش کن����������������������������� به چنگ ما ده سغراق و چنگ را ده ساز

نبات و جامد و حیوان همه ز تو مستند�������������������������� دمی بدین دو سه مخمور بی نوا پرداز

حیات با تو خوشست و ممات با تو خوشست������������������� گهیم همچو شکر بفسران گهی بگداز

چو ماه همره من شد سفر مرا حضرست������������������������ به زیر سایه او می روم نشیب و فراز

ز آسمان شنوم من که عاقبت محمود���������������������������� خموش باش که محمود گشت کار ایاز

 

1203

برو برو که نفورم ز عشق عارآمیز����������������������������� برو برو گل سرخی ولیک خارآمیز

مقام داشت به جنت صفی حق آدم������������������������������� جدا فتاد ز جنت که بود مارآمیز

میان چرخ و زمین بس هوای پرنورست������������������������ ولیک تیره شود چون شود غبارآمیز

چو دوست با عدو تو نشست از او بگریز����������������������� که احتراق دهد آب گرم نارآمیز

برون کشم ز خمیر تو خویش را چون موی�������������������� که ذوق خمر تو را دیده ام خمارآمیز

ولیک موی کشان آردم بر تو غمت������������������������������ که اژدهاست غمت با دم شرارآمیز

هزار بار گریزم چو تیر و بازآیم������������������������������� بدان کمان و بدان غمزه شکارآمیز

به گردنامه سحرم به خانه بازآرد������������������������������� خیال یار به اکراه اختیارآمیز

غم تو بر سفرم زیر زیر می خندد������������������������������ که واقفست از این عشق زینهارآمیز

به پیش سلطنت توبه ام چو مسخره ایست����������������������� که عشق را نبود صبر اعتبارآمیز

سخن مگوی چو گویی ز صبر و توبه مگوی������������������� حدیث توبه مجنون بود فشارآمیز

 

1204

عشق گزین عشق و در او کوکبه می ران و مترس������������ ای دل تو آیت حق مصحف کژ خوان و مترس

جانوری لاجرم از فرقت جان می لرزی������������������������ ری بهل و واو بهل شو همگی جان و مترس

چون تو گمانی ابدا خایفی از روز یقین������������������������� عین گمان را تو به سر عین یقین دان و مترس

در دل کان نقد زری غایبی از دیدن خود����������������������� رقص کنان شعله زنان برجه از این کار و مترس

دل ز تو برهان طلبد سایه برهان نه تویی���������������������� بر مثل سایه برو باز به برهان و مترس

سایه که فانی کندش طلعت خورشید بقا�������������������������� سایه مخوانش تو دگر عبرت ماکان و مترس

 

1205

سیر نگشت جان من بس مکن و مگو که بس������������������� گر چه ملول گشته ای کم نزنی ز هیچ کس

چونک رسول از قنق گشت ملول و شد ترش������������������� ناصح ایزدی ورا کرد عتاب در عبس

گر نکنی موافقت درد دلی بگیردت������������������������������ همنفسی خوش است خوش هین مگریز یک نفس

ذوق گرفت هر چه او پخت میان جنس خود�������������������� ما بپزیم هم به هم ما نه کمیم از عدس

من نبرم ز سرخوشان خاصه از این شکرکشان���������������� مرگ بود فراقشان مرگ که را بود هوس

دوش حریف مست من داد سبو به دست من�������������������� بشکنم آن سبوی را بر سر نفس مرتبس

نفس ضعیف معده را من نکنم حریف خود���������������������� زانک خدوک می شود خوان مرا از این مگس

من پس و پیش ننگرم پرده شرم بردرم������������������������� زانک کمند سکر می می کشدم ز پیش و پس

خوش سحری که روی او باشد آفتاب ما������������������������ شاد شبی که باشد او بر سر کوی دل عسس

آمد عشق چاشتی شکل طبیب پیش من�������������������������� دست نهاد بر رگم گفت ضعیف شد مجس

گفت کباب خور پی قوت دل بگفتمش���������������������������� دل همگی کباب شد سوی شراب ران فرس

گفت شراب اگر خوری از کف هر خسی مخور���������������� باده منت دهم گزین صاف شده ز خاک و خس

گفتم اگر بیابمت من چه کنم شراب را��������������������������� نیست روا تیممی بر لب نیل و بر ارس

خامش باش ای سقا کاین فرس الحیات تو����������������������� آب حیات می کشد بازگشا از او جرس

آب حیات از شرف خود نرسد به هر خلف��������������������� زین سببست مختفی آب حیات در غلس

 

1206

سوی لبش هر آنک شد زخم خورد ز پیش و پس�������������� زانک حوالی عسل نیش زنان بود مگس

روی ویست گلستان مار بود در او نهان������������������������ جعد ویست همچو شب مجمع دزد و هر عسس

کان زمردی مها دیده مار برکنی�������������������������������� ماه دوهفته ای شها غم نخوریم از غلس

بی تو جهان چه فن زند بی تو چگونه تن زند������������������ جان و جهان غلام تو جان و جهان تویی و بس

نصرت رستمان تویی فتح و ظفررسان تویی������������������� هست اثر حمایتت گر زره ست وگر فرس

شمس تو معنوی بود آن نه که منطوی بود���������������������� صد مه و آفتاب را نور توست مقتبس

چرخ میان آب تو بر دوران همی زند��������������������������� عقل بر طبیبیت عرضه همی کند مجس

ذره به ذره طمع ها صف زده پیش خوان تو������������������� سجده کنان و دم زنان بهر امید هر نفس

دست چنین چنین کند لطف که من چنان دهم�������������������� آنچ بهار می دهد از دم خود به خار و خس

خاک که نور می خورد نقره و زر نبات او��������������������� خاک که آب می خورد ماش شدست یا عدس

رنگ جهان چو سحرها عشق عصای موسوی����������������� باز کند دهان خود درکشدش به یک نفس

چند بترسی ای دل از نقش خود و خیال خود������������������� چند گریز می کنی بازنگر که نیست کس

بس کن و بس که کمتر از اسب سقای نیستی������������������� چونک بیافت مشتری باز کند از او جرس

 

1207

نیم شب از عشق تا دانی چه می گوید خروس������������������ خیز شب را زنده دار و روز روشن نستکوس

پرها بر هم زند یعنی دریغا خواجه ام��������������������������� روزگار نازنین را می دهد بر آنموس

در خروش است آن خروس و تو همی در خواب خوش������� نام او را طیر خوانی نام خود را اثربوس

آن خروسی که تو را دعوت کند سوی خدا���������������������� او به صورت مرغ باشد در حقیقات انگلوس

من غلام آن خروسم کو چنین پندی دهد������������������������� خاک پای او به آید از سر واسیلیوس

گرد کفش خاک پای مصطفی را سرمه ساز�������������������� تا نباشی روز حشر از جمله کالویروس

رو شریعت را گزین و امر حق را پاس دار�������������������� گر عرب باشی وگر ترک وگر سراکنوس

 

1208

حال ما بی آن مه زیبا مپرس������������������������������������ آنچ رفت از عشق او بر ما مپرس

زیر و بالا از رخش پرنور بین��������������������������������� ز اهتزاز آن قد و بالا مپرس

گوهر اشکم نگر از رشک عشق�������������������������������� وز صفا و موج آن دریا مپرس

در میان خون ما پا درمنه���������������������������������������� هیچم از صفرا و از سودا مپرس

خون دل می بین و با کس دم مزن������������������������������ وز نگار شنگ سرغوغا مپرس

صد هزاران مرغ دل پرکنده بین�������������������������������� تو ز کوه قاف و از عنقا مپرس

صد قیامت در بلای عشق اوست�������������������������������� درنگر امروز و از فردا مپرس

ای خیال اندیش دوری سخت دور������������������������������� سر او از طبع کارافزا مپرس

چند پرسی شمس تبریزی کی بود������������������������������� چشم جیحون بین و از دریا مپرس

 

1209

ای دل بی بهره از بهرام ترس����������������������������������� وز شهان در ساعت اکرام ترس

دانه شیرین بود اکرام شاه���������������������������������������� دانه دیدی آن زمان از دام ترس

گر چه باران نعمتست از برق ترس���������������������������� شاد ایامی تو از ایام ترس

لطف شاهان گر چه گستاخت کند�������������������������������� تو ز گستاخی ناهنگام ترس

چون بخندد شیر تو ایمن مباش���������������������������������� آن زمان از زخم خون آشام ترس

ای مگس دل با لب شکر مپیچ����������������������������������� چشم بادامست از بادام ترس

 

1210

نیست در آخرزمان فریادرس������������������������������������ جز صلاح الدین صلاح الدین و بس

گر ز سر سر او دانسته ای�������������������������������������� دم فروکش تا نداند هیچ کس

سینه عاشق یکی آبیست خوش����������������������������������� جان ها بر آب او خاشاک و خس

چون ببینی روی او را دم مزن���������������������������������� کاندر آیینه زیان باشد نفس

از دل عاشق برآید آفتاب����������������������������������������� نور گیرد عالمی از پیش و پس

 

1211

ای روترش به پیشم بد گفته ای مرا پس������������������������� مردار بوی دارد دایم دهان کرکس

آن گفته پلیدت در روی شدت پدیدت����������������������������� پیدا بود خبیثی در روی و رنگ ناکس

ما راست یار و دلبر تو مرگ و جسک می خور��������������� هین کز دهان هر سگ دریا نشد منجس

بیت القدس اگر شد ز افرنگ پر از خوکان��������������������� بدنام کی شد آخر آن مسجد مقدس

این روی آینه ست این یوسف در او بتابد����������������������� بیگانه پشت باشد هر چند شد مقرنس

خفاش اگر سگالد خورشید غم ندارد����������������������������� خورشید را چه نقصان گر سایه شد منکس

ضحاک بود عیسی عباس بود یحیی����������������������������� این ز اعتماد خندان وز خوف آن معبس

گفتند از این دو یا رب پیش تو کیست بهتر��������������������� زین هر دو چیست بهتر در منهج موسس

حق گفت افضل آنست کش ظن به من نکوتر������������������� که حسن ظن مجرم نگذاردش مدنس

تو خود عبوس گینی نه از خوف و طمع دینی������������������ از رشک زعفرانی یا از شماتت اطلس

این دو به کار ناید جز ناروا نشاید������������������������������ ای وای آن که در وی باشد حسد مغرس

واهل ز دست او را تبت بس است او را������������������������ هر کو عدوی مه شد ظلمات مر ورا بس

اعدات آفتابا می دان یقین خفاشند�������������������������������� هم ننگ جمله مرغان هم حبس لیل عسعس

ابتر بود عدوش وان منصبش نماند������������������������������ در دیده کی بماند گر درفتد در او خس

 

1212

دست بنه بر دلم از غم دلبر مپرس������������������������������ چشم من اندرنگر از می و ساغر مپرس

جوشش خون را ببین از جگر مومنان�������������������������� وز ستم و ظلم آن طره کافر مپرس

سکه شاهی ببین در رخ همچون زرم��������������������������� نقش تمامی بخوان پس تو ز زرگر مپرس

عشق چو لشکر کشید عالم جان را گرفت����������������������� حال من از عشق پرس از من مضطر مپرس

هست دل عاشقان همچو دل مرغ از او������������������������� جز سخن عاشقی نکته دیگر مپرس

خاصیت مرغ چیست آنک ز روزن پرد������������������������ گر تو چو مرغی بیا برپر و از در مپرس

چون پدر و مادر عاشق هم عشق اوست������������������������ بیش مگو از پدر بیش ز مادر مپرس

هست دل عاشقان همچو تنوری به تاب������������������������� چون به تنور آمدی جز که ز آذر مپرس

مرغ دل تو اگر عاشق این آتشست������������������������������ سوخته پر خوشتری هیچ تو از پر مپرس

گر تو و دلدار سر هر دو یکی کرده ایت����������������������� پای دگر کژ منه خواجه از این سر مپرس

دیده و گوش بشر دان که همه پرگلست�������������������������� از بصر پروحل گوهر منظر مپرس

چونک بشستی بصر از مدد خون دل��������������������������� مجلس شاهی تو راست جز می احمر مپرس

رو تو به تبریز زود از پی این شکر را������������������������ با لطف شمس حق از می و شکر مپرس

 

1213

ای سگ قصاب هجر خون مرا خوش بلیس�������������������� زانک نیرزد کنون خون رهی یک لکیس

گنج نهان دو کون پیش رخش یک جوست���������������������� بهر لکیسی دلا سرد بود این مکیس

عاشقی آن صنم وانگه ترس کسی������������������������������� یک دم و یک رنگ باش عاشق و آن گاه پیس

ای دل شکرستان از نمکش شور کن���������������������������� آب ز کوثر بخور خاک در او بلیس

زود بشو لوح را ز ابجد این کاف و نون����������������������� آنگه ای دل برو نقطه خالش نویس

ای حسد موج زن بحر سیاه آمدی������������������������������� خشت گل تیره ای ز آب جهنم بخیس

شمس حق و دین کشید تیغ برون از نیام������������������������ ای خرد دوک سار تار خیالی بریس

 

1214

بیا که دانه لطیفست رو ز دام مترس���������������������������� قمارخانه درآ و ز ننگ وام مترس

بیا بیا که حریفان همه به گوش تواند���������������������������� بیا بیا که حریفان تو را غلام مترس

بیا بیا به شرابی و ساقیی که مپرس����������������������������� درآ درآ بر آن شاه خوش سلام مترس

شنیده ای که در این راه بیم جان و سر است������������������� چو یار آب حیاتست از این پیام مترس

چو عشق عیسی وقتست و مرده می جوید���������������������� بمیر پیش جمالش چو من تمام مترس

اگر چه رطل گرانست او سبک روحست����������������������� ز دست دوست فروکش هزار جام مترس

غلام شیر شدی بی کباب کی مانی������������������������������ چو پخته خوار نباشی ز هیچ خام مترس

حریف ماه شدی از عسس چه غم داری������������������������ صبوح روح چو دیدی ز صبح و شام مترس

خیال دوست بیاورد سوی من جامی����������������������������� که گیر باده خاص و ز خاص و عام مترس

بگفتمش مه روزه ست و روز گفت خموش��������������������� که نشکند می جان روزه و صیام مترس

در این مقام خلیلست و بایزید حریف���������������������������� بگیر جام مقیم و در این مقام مترس

 

1215

ای مست ماه روی تو استاره و گردون خوش������������������ رویت خوش و مویت خوش و آن دیگرت بیرون خوش

هرگز ندیدست آسمان هرگز نبوده در جهان�������������������� مانند تو لیلی جان مانند من مجنون خوش

باور کند خود عاقلی در ظلمت آب و گلی����������������������� مانند تو موسی دلی مانند من هارون خوش

ای قطب این هفت آسیا هم کان زر هم کیمیا�������������������� ای عیسی دوران بیا بر ما بخوان افسون خوش

چون گوهری ناسفته ام فارغ ز خام و پخته ام������������������ در سایه ات خوش خفته ام سرمست از آن افیون خوش

از نغمه تو ذره ها گر رقص آرد چه عجب��������������������� نک طور موسی از وله رقصان در آن هامون خوش

ای دل برای دلخوشی زر و هنر چون می کشی���������������� دیدی تو از زر و هنر بی خسف یک قارون خوش

باشد به صورت خوش نما راه خوشی بسته شده���������������� چون زهر مار کوهیی بنهفته در معجون خوش

یا همچو گور کافران پرمحنت و زخم گران�������������������� پیچیده بیرون گور را در اطلس و اکسون خوش

زان گوش همچون جیم تو زان چشم همچو صاد تو������������ زان قامت همچون الف زان ابروی چون نون خوش

شاگرد لوح جان شدم زین حرف ها خط خوان شدم������������ کشتی و کشتی بان شدم اندر چنین جیحون خوش

ایوان کجا ماند مرا با منجنیق کبریا����������������������������� میزان کجا ماند مرا در عشقت ای موزون خوش

ای مایه صد بی هشی دی از طریق سرکشی������������������� گفتی مرا چونی خوشی در حیرت بی چون خوش

هر ناخوشی را در قود عدل رخت گردن بزد������������������ کان ناخوشی ها خورده بد در غیبت تو خون خوش

ای شمس تبریزی تویی کاندر جلالت صدتویی����������������� جان منست آن ماهیی در وی چو تو ذاالنون خوش

 

1216

گر عاشقی از جان و دل جور و جفای یار کش���������������� ور زانک تو عاشق نه ای رو سخره می کن خار کش

جانی بباید گوهری تا ره برد در دلبری������������������������� این ننگ جان ها را ز خود بیرون کن و بر دار کش

گاهی بود در تیرگی گاهی بود در خیرگی���������������������� بیزار شو زین جان هله بر وی خط بیزار کش

خود را مبین در من نگر کز جان شدستم بی اثر��������������� مانند بلبل مست شو زو رخت بر گلزار کش

این کره تند فلک از روح تو سر می کشد����������������������� چابک سوار حضرتی این کره را در کار کش

چون شهسوار فارسی خربندگی تا کی کنی��������������������� ننگت نمی آید که خر گوید تو را خروار کش

همچون جهودان می زیی ترسان و خوار و متهم��������������� پس چون جهودان کن نشان عصابه بر دستار کش

یا از جهودی توبه کن از خاک پای مصطفی������������������� بهر گشاد دیده را در دیده افکار کش

 

1217

الحذر از عشق حذر هر کی نشانی بودش���������������������� گر بستیزد برود عشق تو برهم زندش

از دل و جان برکندش لولی و منبل کندش���������������������� سیل درآید چو گیا هر طرفی می بردش

اوست یقین رهزن تو خون تو در گردن تو��������������������� دور شو از خیر و شرش دور شو از نیک و بدش

باده خوری مست شوی بی دل و بی دست شوی���������������� بیست سلامت بودش درکشدش خوش خوردش

پای در این جوی نهی تا به قیامت نرهی������������������������ هر که در این موج فتد تا لب دریا کشدش

گول شود هول شود وز همه معزول شود����������������������� دست نگیرد هنرش سود ندارد خردش

ای دم تو دام خمش بی گنهان را بمکش������������������������� ای رخ تو باده هش مست کند تا ابدش

 

1218

ای شب خوش رو که تویی مهتر و سالار حبش���������������� ما ز تو شادیم همه وقت تو خوش وقت تو خوش

عشق تو اندرخور ما شوق تو اندر بر ما����������������������� دست بنه بر سر ما دست مکش دست مکش

ای شب خوبی و بهی جان بجهد گر بجهی���������������������� گر سه عدد بر سه نهی گردد شش گردد شش

شش جهتم از رخ تو وز نظر فرخ تو��������������������������� هفت فلک را بدهد خوبی و کش خوبی و کش

 

1219

یار نخواهم که بود بدخو و غمخوار و ترش�������������������� چون لحد و گور مغان تنگ و دل افشار و ترش

یار چو آیینه بود دوست چو لوزینه بود������������������������� ساعت یاری نبود خایف و فرار و ترش

هر کی بود عاشق خود پنج نشان دارد بد����������������������� سخت دل و سست قدم کاهل و بی کار و ترش

ور چشمش بیش بود هم ترشی بیش کند������������������������� دان مثل بیشی او سرکه بسیار ترش

بس کن شرح ترشان این قدری بهر نشان���������������������� کی طلبد در دل و جان طبع شکربار ترش

 

1220

دام دگر نهاده ام تا که مگر بگیرمش���������������������������� آنک بجست از کفم بار دگر بگیرمش

آنک به دل اسیرمش در دل و جان پذیرمش�������������������� گر چه گذشت عمر من باز ز سر بگیرمش

دل بگداخت چون شکر بازفسرد چون جگر�������������������� باز روان شد از بصر تا به نظر بگیرمش

راه برم به سوی او شب به چراغ روی او���������������������� چون برسم به کوی او حلقه در بگیرمش

درد دلم بتر شده چهره من چو زر شده������������������������� تا ز رخم چو زر برد بر سر زر بگیرمش

گر چه کمر شدم چه شد هر چه بتر شدم چه شد���������������� زیر و زبر شدم چه شد زیر و زبر بگیرمش

تا به سحر بپایمش همچو شکر بخایمش������������������������� بند قبا گشایمش بند کمر بگیرمش

خواب شدست نرگسش زود درآیم از پسش��������������������� کرد سفر به خواب خوش راه سفر بگیرمش

 

1221

اگر گم گردد این بی دل از آن دلدار جوییدش������������������� وگر اندررمد عاشق به کوی یار جوییدش

وگر این بلبل جانم بپرد ناگهان از تن��������������������������� زهر خاری مپرسیدش در آن گلزار جوییدش

اگر بیمار عشق او شود یاوه از این مجلس��������������������� به پیش نرگس بیمار آن عیار جوییدش

وگر سرمست دل روزی زند بر سنگ آن شیشه���������������� به میخانه روید آن دم از آن خمار جوییدش

هر آن عاشق که گم گردد هلا زنهار می گویم������������������ بر خورشید برق انداز بی زنهار جوییدش

وگر دزدی زند نقبی بدزدد رخت عاشق را��������������������� میان طره مشکین آن طرار جوییدش

بت بیدار پرفن را که بیداری ز بخت اوست�������������������� چنین خفته نیابیدش مگر بیدار جوییدش

بپرسیدم به کوی دل ز پیری من از آن دلبر�������������������� اشارت کرد آن پیرم که در اسرار جوییدش

بگفتم پیر را بالله تویی اسرار گفت آری������������������������ منم دریای پرگوهر به دریابار جوییدش

زهی گوهر که دریا را به نور خویش پر دارد����������������� مسلمانان مسلمانان در آن انوار جوییدش

چو یوسف شمس تبریزی به بازار صفا آمد��������������������� مر اخوان صفا را گو در آن بازار جوییدش

 

1222

چه دارد در دل آن خواجه که می تابد ز رخسارش������������ چه خوردست او که می پیچد دو نرگسدان خمارش

چه باشد در چنان دریا به غیر گوهر گویا���������������������� چه باتابست آن گردون ز عکس بحر دربارش

به کار خویش می رفتم به درویشی خود ناگه������������������� مرا پیش آمد آن خواجه بدیدم پیچ دستارش

اگر چه مرغ استادم به دام خواجه افتادم������������������������ دل و دیده بدو دادم شدم مست و سبکسارش

بگفت ابروش تکبیری بزد چشمش یکی تیری������������������ دلم از تیر تقدیری شد آن لحظه گرفتارش

مگر آن خواب دوشینه که من شوریده می دیدم����������������� چنین بودست تعبیرش که دیدم روز بیدارش

شب تیره اگر دیدی همان خوابی که من دیدم������������������� ز نور روز بگذشتی شعاع و فر انوارش

چه خواجست این چه خواجست این بنامیزد بنامیزد������������ هزاران خواجه می زیبد اسیر و بند دیدارش

کجا خواجه جهان باشد کسی کو بند جان باشد������������������ چو او بنده جهان باشد نباشد خواجگی یارش

 

1223

قرین مه دو مریخند و آن دو چشمت ای دلکش����������������� بدان هاروت و ماروتت لجوجان را به بابل کش

سلیمانا بدان خاتم که ختم جمله خوبانی�������������������������� همه دیوان و پریان را به قهر اندر سلاسل کش

برای جن و انسان را گشادی گنج احسان را�������������������� مثال نحن اعطیناک بر محروم سائل کش

جسد را کن به جان روشن حسد را بیخ و بن برکن������������ نظر را بر مشارق زن خرد را در مسائل کش

چو لب الحمد برخواند دهش نقل و می بی حد������������������ چو برخواند و لا الضالین تو او را در دلایل کش

سوی تو جان چو بشتابد دهش شمعی که ره یابد���������������� چو خورشید تو را جوید چو ماهش در منازل کش

شراب کاس کیکاووس ده مخمور عاشق را��������������������� دقیقه دانی و فن را به پیش فکر عاقل کش

به اقبال عنایاتت بکش جان را و قابل کن����������������������� قبول و خلعت خود را به سوی نفس قابل کش

اسیر درد و حسرت را بده پیغام لاتاسوا������������������������ قتول عشق حسنت را از این مقتل به قاتل کش

اگر کافردلست این تن شهادت عرضه کن بر وی�������������� وگر بی حاصلست این جان چه باشد توش به حاصل کش

کنش زنده وگر نکنی مسیحا را تو نایب کن�������������������� تو وصلش ده وگر ندهی به فضلش سوی فاضل کش

زمین لرزید ای خاکی چو دید آن قدس و آن پاکی�������������� اذا ما زلزلت برخوان نظر را در زلازل کش

تمامش کن هلا حالی که شاه حالی و قالی����������������������� کسی که قول پیش آرد خطی بر قول و قایل کش

 

1224

پریشان باد پیوسته دل از زلف پریشانش����������������������� وگر برناورم فردا سر خویش از گریبانش

الا ای شحنه خوبی ز لعل تو بسی گوهر������������������������ بدزدیدست جان من برنجانش برنجانش

گر ایمان آورد جانی به غیر کافر زلفت������������������������ بزن از آتش شوقت تو اندر کفر و ایمانش

پریشان باد زلف او که تا پنهان شود رویش�������������������� که تا تنها مرا باشد پریشانی ز پنهانش

منم در عشق بی برگی که اندر باغ عشق او�������������������� چو گل پاره کنم جامه ز سودای گلستانش

در آن گل های رخسارش همی غلطید روزی دل�������������� بگفتم چیست این گفتا همی غلطم در احسانش

یکی خطی نویسم من ز حال خود بر آن عارض��������������� که تا برخواند آن عارض که استادست خط خوانش

ولیکن سخت می ترسم از آن زلف سیه کاوش����������������� که بس دل در رسن بستست آن هندو ز بهتانش

به چاه آن ذقن بنگر مترس ای دل ز افتادن��������������������� که هر دل کان رسن بیند چنان چاهست زندانش

 

1225

ریاضت نیست پیش ما همه لطفست و بخشایش����������������� همه مهرست و دلداری همه عیش است و آسایش

هر آنچ از فقر کار آید به باغ جان به بار آید������������������� به ما از شهریار آید و باقی جمله آرایش

همه دیدست در راهش همه صدرست درگاهش����������������� وگر تن هست در کاهش ببین جان را تو افزایش

ببین تو لطف پاکی را امیر سهمناکی را������������������������� که او یک مشت خاکی را کند در لامکان جایش

بسی کوران و ره شینان از او گشتند ره بینان������������������ بسی جان های غمگینان چو طوطی شد شکرخایش

بسی زخمست بی دشنه ز پنج و چار وز شش نه��������������� ز عشق آتش تشنه که جز خون نیست سقایش

زهی شیرین که می سوزم چو از شمعش برافروزم������������ زهی شادی امروزم ز دولت های فردایش

چرا من خاکی و پستم ازیرا عاشق و مستم��������������������� چرا من جمله جانستم ز عشق جسم فرسایش

به پیش عاشقان صف صف برآورده به حاجب کف������������ ز زخم اوست دل چون دف دهان از ناله سرنایش

از او چونست این دل چون کز او غرقست ره ره خون�������� وز او غوغاست در گردون و ناله جان ز هیهایش

دلا تا چند پرهیزی بگو تو شمس تبریزی����������������������� بنه سر تو ز سرتیزی برای فخر بر پایش

 

1226

آن یار ترش رو را این سوی کشانیدش������������������������� زین ساغر خندان رو جامی بچشانیدش

زین باده نخوردست او زان بارد و سردست او���������������� با این همه بدهیدش جامی بپزانیدش

او سرکه چرا آرد غوره ز چه افشارد�������������������������� زان زهر همی بارد تا جمله بدانیدش

آن باده انگوری نفزاید جز کوری������������������������������� پهلوی چنین باده بالله منشانیدش

باشد بودش سکته در گور نباید کرد����������������������������� زین آب خضر یک کف در حلق چکانیدش

 

1227

رویش خوش و مویش خوش وان طره جعدینش���������������� صد رحمت هر ساعت بر جانش و بر دینش

هر لحظه و هر ساعت یک شیوه نو آرد������������������������ شیرینتر و نادرتر زان شیوه پیشینش

آن طره پرچین را چون باد بشوراند���������������������������� صد چین و دو صد ماچین گم گردد در چینش

بر روی و قفای مه سیلی زده حسن او�������������������������� بر دبدبه قارون تسخر زده مسکینش

آن ماه که می خندد در شرح نمی گنجد������������������������� ای چشم و چراغ من دم درکش و می بینش

صد چرخ همی گردد بر آب حیات او��������������������������� صد کوه کمر بندد در خدمت تمکینش

گولی مگر ای لولی این جا به چه می لولی��������������������� رو صید و تماشا کن در شاهی شاهینش

گر اسب ندارد جان پیشش برود لنگان�������������������������� بنشاند آن فارس جان را سپس زینش

ور پای ندارد هم سر بندد و سر بنهد���������������������������� مانند طبیب آید آن شاه به بالینش

عشقست یکی جانی دررفته به صد صورت�������������������� دیوانه شدم باری من در فن و آیینش

حسن و نمک نادر در صورت عشق آمد������������������������ تا حسن و سکون یابد جان از پی تسکینش

بر طالع ماه خود تقویم عجب بست او��������������������������� تقویم طلب می کن در سوره والتینش

خورشید به تیغ خود آن را که کشد ای جان��������������������� از تابش خود سازد تجهیزش و تکفینش

فرهاد هوای او رفتست به که کندن������������������������������ تا لعل شود مرمر از ضربت میتینش

من بس کنم ای مطرب بر پرده بگو این را��������������������� بشنو ز پس پرده کر و فر تحسینش

خامش که به پیش آمد جوزینه و لوزینه������������������������� لوزینه دعا گوید حلوا کند آمینش

 

1228

ای یوسف مه رویان ای جاه و جمالت خوش������������������� ای خسرو و ای شیرین ای نقش و خیالت خوش

ای چهره تو مه وش آبست و در او آتش������������������������ هم آتش تو نادر هم آب زلالت خوش

ای صورت لطف حق نقش تو خوشست الحق������������������ ای نقش تو روحانی وی نور جلالت خوش

ای مستی هوش آخر در مهر بجوش آخر����������������������� در وصل بکوش آخر ای صبح وصالت خوش

ای روز ز روی تو شب سایه موی تو�������������������������� چون ماه برآ امشب ای طالع و فالت خوش

گر لطف و وصال آری ور جور و محال آری����������������� آمیخته ای با جان ای جور و محالت خوش

دل گفت مرا روزی سالی گذرد زان مه������������������������� جان گفت به گوش دل کای دل مه و سالت خوش

تبریز بگو آخر با غمزه شمس الدین���������������������������� کای فتنه جادویان ای سحر حلالت خوش

 

1229

زلفی که به جان ارزد هر تار بشوریدش����������������������� بس مشک نهان دارد زنهار بشوریدش

در شام دو زلف او صد صبح نهان بیشست��������������������� هر لحظه و هر ساعت صد بار بشوریدش

آن دولت عالم را وان جنت خرم را����������������������������� کز وی شکفد در جان گلزار بشوریدش

آن باده همی جوشد وز خلق همی پوشد������������������������� تا روی شود از وی خمار بشوریدش

چشم و دل مریم شد روشن از آن خرما������������������������� نخلیست از آن خرما پربار بشوریدش

گم گشت دل مسکین اندر خم زلف او��������������������������� باشد که بدید آید بسیار بشوریدش

شمس الحق تبریزی در عشق مسیح آمد������������������������� هر کس که از او دارد زنار بشوریدش

 

1230

جانم به چه آرامد ای یار به آمیزش����������������������������� صحت به چه دریابد بیمار به آمیزش

هر چند به بر گیری او را نبود سیری�������������������������� دانی به چه بنشیند این بار به آمیزش

آن تشنه ده روزه کی به شود از کوزه�������������������������� الا که کند آبش خوش خوار به آمیزش

در وصل تو می جوید وز شرم نمی گوید����������������������� کامسال طرب خواهد چون پار به آمیزش

کاری که کند بنده تقدیر زند خنده�������������������������������� کای خفته بجو آخر این کار به آمیزش

زیرا که به آمیزش یک خشت شود قصری��������������������� زیرا که شود جامه یک تار به آمیزش

اندر چمن عشقت شمس الحق تبریزی��������������������������� صد گلشن و گل گردد یک خار به آمیزش

 

1231

وقتت خوش وقتت خوش حلوایی و شکرکش�������������������� جمشید تو را چاکر خورشید تو را مفرش

بخرام بیا کاین دم والله که نمی گنجد���������������������������� نی میوه و نی شیوه نی چرخ و مه و مه وش

جز ما و تو و جامی دریا کف خوش نامی���������������������� چون دیگ مجوش از غم چون ریگ بیا درکش

زان سوی چو بگذشتم شش پنج زنش گشتم��������������������� یا رب که چه ها دارد زان جانب پنج و شش

ناساخته افتادم در دام تو ای خوش دم��������������������������� ای باده در باده ای آتش در آتش

نی بس کن و نی بس کن خود را همه اخرس کن�������������� کاین نیست قرائاتی کش فهم کند اخفش

 

1232

هنگام صبوح آمد ای مرغ سحرخوانش������������������������� با زهره درآ گویان در حلقه مستانش

هر جان که بود محرم بیدار کنش آن دم������������������������� وان کو نبود محرم تا حشر بخسبانش

می گو سخنش بسته در گوش دل آهسته������������������������� تا کفر به پیش آرد صد گوهر ایمانش

یک برق ز عشق شه بر چرخ زند ناگه������������������������ آتش فتد اندر مه برهم زند ارکانش

آن جا که عنایت ها بخشید ولایت ها���������������������������� آن جا چه زند کوشش آن جا چه بود دانش

آن جا که نظر باشد هر کار چو زر باشد����������������������� بی دست برد چوگان هر گوی ز میدانش

شمس الحق تبریزی کو هر دل بی دل را����������������������� می آرد و می آرد تا حضرت سلطانش

 

1233

درون ظلمتی می جو صفاتش������������������������������������ که باشد نور و ظلمت محو ذاتش

در آن ظلمت رسی در آب حیوان������������������������������� نه در هر ظلمتست آب حیاتش

بسی دل ها رسد آن جا چو برقی�������������������������������� ولی مشکل بود آن جا ثباتش

خنک آن بیدق فرخ رخی را������������������������������������� که هر دم می رساند شه به ماتش

بسی دل ها چو شکر شد شکسته�������������������������������� نگشته صاف و نابسته نباتش

بپوشیده ز خود تشریف فقرش����������������������������������� هم از یاقوت خود داده زکاتش

اگر رویش به قبله می نبینی������������������������������������� درون کعبه شد جای صلاتش

شب قدرست او دریاب او را������������������������������������� امان یابی چو برخوانی براتش

ز هجران خداوند شمس تبریز����������������������������������� شده نالان حیاتش از مماتش

 

1234

قضا آمد شنو طبل نفیرش���������������������������������������� نفیرش تلختر یا زخم تیرش

چو دایه این جهان پستان سیه کرد������������������������������� گلوگیر آمدت چون شهد شیرش

خنک طفلی که دندان خرد یافت��������������������������������� رهد زین دایه و شیر و زحیرش

بشارت های غیبی شد غذااش����������������������������������� ز شیرش وارهانید از بشیرش

چو هر دم می رسد تلقین عشقش�������������������������������� چه غم دارد ز منکر یا نکیرش

چو آن خورشید بر وی سایه انداخت���������������������������� ز دوزخ ایمنست و زمهریرش

به اقبال جوان واگشت جانی������������������������������������� که راه دین نزد این چرخ پیرش

بدان دارالامان و اصل خود رفت�������������������������������� رهید از دامگاه و دار و گیرش

رهید از بند شحنه حرص و آزی�������������������������������� که کرده بود بیچاره و حقیرش

رو ای جان کز رباط کهنه جستی������������������������������� ز غصه آجر و حجره و حصیرش

نثارش آید از رضوان جنت�������������������������������������� کنارش گیرد آن بدر منیرش

تماشا یافت آن چشم عفیفش�������������������������������������� سعادت یافت آن نفس فقیرش

خجسته باد باغستان خلدش�������������������������������������� مبارک باد آن نعم المصیرش

 

1235

نگاری را که می جویم به جانش�������������������������������� نمی بینم میان حاضرانش

کجا رفت او میان حاضران نیست������������������������������� در این مجلس نمی بینم نشانش

نظر می افکنم هر سو و هر جا��������������������������������� نمی بینم اثر از گلستانش

مسلمانان کجا شد نامداری��������������������������������������� که می دیدم چو شمع اندر میانش

بگو نامش که هر کی نام او گفت�������������������������������� به گور اندر نپوسد استخوانش

خنک آن را که دست او ببوسید���������������������������������� به وقت مرگ شیرین شد دهانش

ز رویش شکر گویم یا ز خویش��������������������������������� که کفو او نمی بیند جهانش

زمینی گر نیابد شکل او چیست���������������������������������� که می گردد در این عشق آسمانش

بگو القاب شمس الدین تبریز������������������������������������� مدار از گوش مشتاقان نهانش

 

1236

برفتم دی به پیشش سخت پرجوش������������������������������ نپرسید او مرا بنشست خاموش

نظر کردم بر او یعنی که واپرس�������������������������������� که بی روی چو ماهم چون بدی دوش

نظر اندر زمین می کرد یارم������������������������������������ که یعنی چون زمین شو پست و بی هوش

ببوسیدم زمین را سجده کردم������������������������������������ که یعنی چون زمینم مست و مدهوش

 

1237

شنو پندی ز من ای یار خوش کیش����������������������������� به خون دل برآید کار درویش

یقین می دان مجیب و مستجابست������������������������������� دعای سوخته درویش دل ریش

چو آن سلطان بی چون را بدیدی�������������������������������� غنی گشتی رهیدی از کم و بیش

چو اسماعیل قربان شو در این عشق���������������������������� ولی را بنده شو گر نیستی میش

چو پختی در هوای شمس تبریز��������������������������������� از این خامان بیهوده میندیش

 

1238

امروز خوش است دل که تو دوش������������������������������ خون دل ما بخورده ای نوش

ای دوش نموده روی چون ماه����������������������������������� و امروز هزار شکل و روپوش

دل سجده کنان به پیش آن چشم���������������������������������� جان حلقه شده به پیش آن گوش

هر لحظه اشارتی که هش دار����������������������������������� هش می خواهی ز مرد بی هوش

سرنای توام مرا تو گویی���������������������������������������� من در تو فرودمم تو مخروش

از بیم تو گشته شیر گربه���������������������������������������� در خاک خزیده صبر چون موش

هر ذره کنار اگر گشاید������������������������������������������ خورشید نگنجد اندر آغوش

خورشید چو شد تو را خریدار����������������������������������� ای ذره به نقد نسیه بفروش

باقی غزل مگو که حیفست��������������������������������������� ما در گفتار و دوست خاموش

لیکن چه کنم که رسم کهنه ست���������������������������������� دریا خاموش و موج در جوش

 

1239

ای خواجه تو عاقلانه می باش����������������������������������� چون بی خبری ز شور اوباش

آن چهره که رشک فخر فقرست��������������������������������� با ناخن زشت خویش مخراش

آن بت به خیال درنگنجد����������������������������������������� بت ها به خیال خانه متراش

جمله بت و بت پرست چون اوست������������������������������ غیر کل و جمله چیست جز لاش

نی فهم کنند خلق این را������������������������������������������ نی دستوری که دم زنم فاش

این ماش برنج احولانست���������������������������������������� ور نی نه برنج هست و نی ماش

پایان ها را کجا شناسند������������������������������������������ چون پوشیدست رشک روهاش

گر می دزدی ز زندگان دزد������������������������������������� ای دزد کفن به شب چو نباش

اما ز قضاست مات من مات������������������������������������� هم حکم قضاست عاش من عاش

خامش که ز شب خبر ندارد������������������������������������� آن کس که به روز خورد خشخاش

 

1240

آن مطرب ما خوشست و چنگش�������������������������������� دیوانه شود دل از ترنگش

چون چنگ زند یکی تو بنگر������������������������������������ کز لطف چگونه گشت رنگش

گر تنگ آیی ز زندگانی������������������������������������������ برجه به کنار گیر تنگش

 

1241

ما نعره به شب زنیم و خاموش���������������������������������� تا درنرود درون هر گوش

تا بو نبرد دماغ هر خام������������������������������������������ بر دیگ وفا نهیم سرپوش

بخلی نبود ولی نشاید��������������������������������������������� این شهره گلاب و خانه موش

شب آمد و جوش خلق بنشست����������������������������������� برخیز کز آن ماست سرجوش

امشب ز تو قدر یافت و عزت����������������������������������� بر دوش ز کبر می زند دوش

یک چند سماع گوش کردیم�������������������������������������� بردار سماع جان بی هوش

ای تن دهنت پر از شکر شد������������������������������������� پیشت گله نیست هیچ مخروش

ای چنبر دف رسن گسستی�������������������������������������� با چرخه و دلو و چاه کم کوش

چون گشت شکار شیر جانی������������������������������������� بیزار شد از شکار خرگوش

خرگوش که صورتند بی جان������������������������������������ گرمابه پر از نگار منقوش

با نفس حدیث روح کم گوی�������������������������������������� وز ناقه مرده شیر کم دوش

از شر بگریز یار شب باش������������������������������������� کاندر سر شب نهند شب پوش

تا صبح وصال دررسیدن���������������������������������������� درکش شب تیره را در آغوش

از یاد لقای یار بی خواب���������������������������������������� از خواب شدستمان فراموش

شب چتر سیاه دان و با وی�������������������������������������� نعره دهلست و بانک چاووش

این فتنه به هر دمی فزونست������������������������������������ امشب بترست عشق از دوش

شب چیست نقاب روی مقصود���������������������������������� کای رحمت و آفرین بر آن روش

هین طبلک شب روان فروکوب��������������������������������� زیرا که سوار شد سیاووش

 

1242

گر لاش نمود راه قلاش������������������������������������������ ای هر دو جهان غلام آن لاش

ای دیده جهان و جان ندیده��������������������������������������� جانست جهان تو یک نفس باش

گردیست جهان و اندر این گرد���������������������������������� جاروب نهان شدست و فراش

این مشعله از کجاست بینی�������������������������������������� آن روز که بشکنی چو خشخاش

عشقی که نهان و آشکارست������������������������������������� خون ریز و ستمگرست و اوباش

چون کشته شوی در او بمانی������������������������������������ من مات من الهوی فقد عاش

عشقست نه زر نهان نماند��������������������������������������� العاشق کل سره فاش

لا حسن یلد حیث لا عشق���������������������������������������� شاباش زهی جمال شاباش

 

1243

اندرآ ای اصل اصل شادمانی شاد باش�������������������������� اندرآ ای آب آب زندگانی شاد باش

گرت بیند زندگانی تا ابد باقی شود������������������������������ ورت بیند مرده هم داند که جانی شاد باش

همچنین تو دم به دم آن جام باقی می رسان��������������������� تا شویم از دست و آن باقی تو دانی شاد باش

بر نشانه خاک ما اینک نشان زخم تو��������������������������� ای نشانه شاد زی و ای نشانی شاد باش

ای هما کز سایه ات پر یافت کوه قاف نیز���������������������� ای همای خوش لقای آن جهانی شاد باش

هم ظریفی هم حریفی هم چراغی هم شراب�������������������� هم جهانی هم نهانی هم عیانی شاد باش

تحفه های آن جهانی می رسانی دم به دم����������������������� می رسان و می رسان خوش می رسانی شاد باش

رخت ها را می کشاند جان مستان سوی تو�������������������� می چشان و می کشان خوش می کشانی شاد باش

ای جهان را شاد کرده وی زمین را جمله گنج������������������ تا زمین گوید تو را کای آسمانی شاد باش

گر سر خوبی بخارد دلبری در عهد تو������������������������� پرچمش آرند پیشت ارمغانی شاد باش

گوهر آدم به عالم شمس تبریزی تویی��������������������������� ای ز تو حیران شده بحر معانی شاد باش

 

1244

ای سنایی گر نیابی یار یار خویش باش������������������������ در جهان هر مرد و کاری مرد کار خویش باش

هر یکی زین کاروان مر رخت خود را رهزنند���������������� خویشتن را پس نشان و پیش بار خویش باش

حس فانی می دهند و عشق فانی می خرند���������������������� زین دو جوی خشک بگذر جویبار خویش باش

می کشندت دست دست این دوستان تا نیستی������������������� دست دزد از دستشان و دستیار خویش باش

این نگاران نقش پرده آن نگاران دلند��������������������������� پرده را بردار و دررو با نگار خویش باش

با نگار خویش باش و خوب خوب اندیش باش����������������� از دو عالم بیش باش و در دیار خویش باش

رو مکن مستی از آن خمری کز او زاید غرور���������������� غره آن روی بین و هوشیار خویش باش

 

1245

آنک بیرون از جهان بد در جهان آوردمش��������������������� و آنک می کرد او کرانه در میان آوردمش

آنک عشوه کار او بد عشوه ای بنمودمش����������������������� و آنک از من سر کشیدی کشکشان آوردمش

آنک هر صبحی تقاضا می کند جان را ز من������������������ از تقاضا بر تقاضا من به جان آوردمش

جان سرگردان که گم شد در بیابان فراق����������������������� از بیابان ها سوی دارالامان آوردمش

گفت جان من می نیایم تا بننمایی نشان�������������������������� کو نشان کو مهر سلطان من نشان آوردمش

مهربانی کردن این باشد که بستم دست دزد��������������������� دست بسته پیش میر مهربان آوردمش

چونک یک گوشه ردای مصطفی آمد به دست������������������ آنک بد در قعر دوزخ در جنان آوردمش

 

1246

دوش رفتم در میان مجلس سلطان خویش����������������������� بر کف ساقی بدیدم در صراحی جان خویش

گفتمش ای جان جان ساقیان بهر خدا���������������������������� پر کنی پیمانه و نشکنی پیمان خویش

خوش بخندید و بگفت ای ذوالکرم خدمت کنم������������������� حرمتت دارم به حق و حرمت ایمان خویش

ساغری آورد و بوسید و نهاد او بر کفم������������������������� پرمی رخشنده همچون چهره رخشان خویش

سجده کردم پیش او و درکشیدم جام را�������������������������� آتشی افکند در من می ز آتشدان خویش

چون پیاپی کرد و بر من ریخت زان سان جام چند������������ آن می چون زر سرخم برد اندر کان خویش

از گل رخسار او سرسبز دیدم باغ خویش���������������������� ز ابروی چون سنبل او پخته دیدم نان خویش

بخت و روزی هر کسی اندر خراباتی روید�������������������� من کیم غمخوارگی را یافتم من آن خویش

بولهب را دیدم آن جا دست می خایید سخت�������������������� بوهریره دست کرده در دل انبان خویش

بولهب چون پشت بود و رو نبیند هیچ پشت��������������������� بوهریره روی کرده در مه و کیوان خویش

بولهب در فکر رفته حجت و برهان طلب���������������������� بوهریره حجت خویش است و هم برهان خویش

نیست هر خم لایق می هین سر خم را ببند��������������������� تا برآرد خم دیگر ساقی از خمدان خویش

بس کنم تا میر مجلس بازگوید با شما��������������������������� داستان صد هزاران مجلس پنهان خویش

 

1247

عارفان را شمع و شاهد نیست از بیرون خویش��������������� خون انگوری نخورده باده شان هم خون خویش

هر کسی اندر جهان مجنون لیلی شدند�������������������������� عارفان لیلی خویش و دم به دم مجنون خویش

ساعتی میزان آنی ساعتی موزون این��������������������������� بعد از این میزان خود شو تا شوی موزون خویش

گر تو فرعون منی از مصر تن بیرون کنی��������������������� در درون حالی ببینی موسی و هارون خویش

لنگری از گنج مادون بسته ای بر پای جان��������������������� تا فروتر می روی هر روز با قارون خویش

یونسی دیدم نشسته بر لب دریای عشق������������������������� گفتمش چونی جوابم داد بر قانون خویش

گفت بودم اندر این دریا غذای ماهیی���������������������������� پس چو حرف نون خمیدم تا شدم ذاالنون خویش

زین سپس ما را مگو چونی و از چون درگذر����������������� چون ز چونی دم زند آن کس که شد بی چون خویش

باده غمگینان خورند و ما ز می خوش دلتریم������������������ رو به محبوسان غم ده ساقیا افیون خویش

خون ما بر غم حرام و خون غم بر ما حلال������������������� هر غمی کو گرد ما گردید شد در خون خویش

باده گلگونه ست بر رخسار بیماران غم������������������������ ما خوش از رنگ خودیم و چهره گلگون خویش

من نیم موقوف نفخ صور همچون مردگان���������������������� هر زمانم عشق جانی می دهد ز افسون خویش

در بهشت استبرق سبزست و خلخال و حریر������������������� عشق نقدم می دهد از اطلس و اکسون خویش

دی منجم گفت دیدم طالعی داری تو سعد������������������������ گفتمش آری ولیک از ماه روزافزون خویش

مه کی باشد با مه ما کز جمال و طالعش������������������������ نحس اکبر سعد اکبر گشت بر گردون خویش

 

1248

ساقیا بی گه رسیدی می بده مردانه باش������������������������ ساقی دیوانگانی همچو می دیوانه باش

سر به سر پر کن قدح را موی را گنجا مده��������������������� وان کز این میدان بترسد گو برو در خانه باش

چون ز خود بیگانه گشتی رو یگانه مطلقی��������������������� بعد از آن خواهی وفا کن خواه رو بیگانه باش

درهای باصدف را سوی دریا راه نیست������������������������ گر چنان دریات باید بی صدف دردانه باش

بانگ بر طوفان بزن تا او نباشد خیره کش��������������������� شمع را تهدید کن کای شمع چون پروانه باش

کاسه سر را تهی کن وانگهی با سر بگو������������������������ کای مبارک کاسه سر عشق را پیمانه باش

لانه تو عشق بودست ای همای لایزال�������������������������� عشق را محکم بگیر و ساکن این لانه باش

 

1249

شده ام سپند حسنت وطنم میان آتش����������������������������� چو ز تیر تست بنده بکشد کمان آتش

چو بسوخت جان عاشق ز حبیب سر برآرد�������������������� چه بسوخت اندر آتش که نگشت جان آتش

بمسوز جز دلم را که ز آتشت به داغم�������������������������� بنگر به سینه من اثر سنان آتش

که ستاره های آتش سوی سوخته گراید������������������������� که ز سوخته بیابد شررش نشان آتش

غم عشق آتشینت چو درخت کرد خشکم������������������������ چو درخت خشک گردد نبود جز آن آتش

خنک آنک ز آتش تو سمن و گلشن بروید���������������������� که خلیل عشق داند به صفا زبان آتش

که خلیل او بر آتش چو دخان بود سواره������������������������ که خلیل مالک آمد به کفش عنان آتش

سحری صلای عشقت بشنید گوش جانم������������������������� که درآ در آتش ما بجه از جهان آتش

دل چون تنور پر شد که ز سوز چند گوید���������������������� دهن پرآتش من سخن از دهان آتش

 

1250

به شکرخنده اگر می ببرد جان رسدش�������������������������� وگر از غمزه جادو برد ایمان رسدش

لشکر دیو و پری جمله به فرمان ویند��������������������������� با چنین عز و شرف ملک سلیمان رسدش

صد هزاران دل یعقوب حزین زنده بدوست��������������������� کر و فر شرف یوسف کنعان رسدش

لب عیسی صفتش مرده به دم زنده کند�������������������������� گر پرد با پر جان جانب کیوان رسدش

نوح وقتیست که عشق ابدی کشتی اوست����������������������� گر جهان زیر و زبر کرد به طوفان رسدش

عشق او گرد برانگیخت ز دریای عدم�������������������������� ید بیضا و عصایی شده ثعبان رسدش

جملگی تشنه دلان قوت از او می یابند�������������������������� با چنین لقمه دهی شهرت لقمان رسدش

 

1251

گر لب او شکند نرخ شکر می رسدش�������������������������� ور رخش طعنه زند بر گل تر می رسدش

گر فلک سجده برد بر در او می سزدش������������������������ ور ستاند گرو از قرص قمر می رسدش

ور شه عقل که عالم همگی چاکر اوست������������������������ جهت خدمت او بست کمر می رسدش

شاه خورشید که بر زنگی شب تیغ کشید������������������������ گر پی هیبتش افکند سپر می رسدش

گر عطارد ز پی دایره و نقطه او������������������������������� همچو پرگار دوانست به سر می رسدش

آن جمالی که فرشته نبود محرم او������������������������������� گر ندارد سر دیدار بشر می رسدش

کار و بار ملکانی که زبردست شدند���������������������������� نکند ور بکند زیر و زبر می رسدش

می شمردم من از این نوع شنودم ز فلک����������������������� که از این ها بگذر چیز دگر می رسدش

 

1252

آن که مه غاشیه زین چو غلامان کشدش����������������������� بوک این همت ما جانب بستان کشدش

گر چه جان را نبود قوت این گستاخی�������������������������� آنک جان از مدد رحمت جانان کشدش

هر دم از یاد لبش جان لب خود می لیسد����������������������� ور سقط می شنود از بن دندان کشدش

جانب محو و فنا رخت کشیدند مهان����������������������������� تا بقا لطف کند جانب ایشان کشدش

ای بسا جان که چو یعقوب همی زهر چشد��������������������� تا که آن یوسف جان در شکرستان کشدش

هر کسی کو بتر از وی خرد فخر کند��������������������������� گر چه چون ماه بود چرخ به میزان کشدش

هر که در دیده عشاق شود مردمکی����������������������������� آن نظر زود سوی گوهر انسان کشدش

کافر زلف وی آن را که ز راهش ببرد������������������������� کفر آید بر او جانب ایمان کشدش

شمس تبریز مرا عشق تو سرمست کند������������������������� هر کی او باده کشد باده بدین سان کشدش

 

1253

بر ملک نیست نهان حال دل و نیک و بدش�������������������� نفس اگر سر بکشد گوش کشان می کشدش

جان دل اصل دل و اصل دلت فصل دلست��������������������� وگرش او ندهد جان ز کی باشد مددش

دل ز دردش چه خوشی ها و طرب ها دارد�������������������� تو مگیر آن کرم وان دهش بی عددش

ملک الموت برید از دلم آن روز طمع��������������������������� که مشرف شدم از طوق حیات ابدش

برد سود دو جهان و آنچ نیاید به زبان�������������������������� کاروانی که غم عشق خدا راه زدش

سوسن استایش او کرد کز او یافت زبان������������������������ سرو آزادی او کرد که بخشید قدش

بلبل آن را بستاید که زبانش آموخت����������������������������� گل از او جامه دراند که برافروخت خدش

کیست کو دانه اومید در این خاک بکاشت����������������������� که بهار کرمش بازنبخشید صدش

میوه تلخ و ترش خام طمع بود ولی����������������������������� آفتاب کرم تو به کرم می پزدش

آفتاب از پی آن سجده که هر شام کند��������������������������� چه زیان کرد از آن شاه که جان شد جسدش

همه شب سجده کنان می رود و وقت سحر��������������������� روش بخشد که بمیرد مه چرخ از حسدش

هر که امروز کند شهوت خود را در گور���������������������� هر یکی حور شود مونس گور و الحدش

هر کی او اسب دواند به سوی گمراهی������������������������� کند آن اسب لگدکوب نکال از لگدش

بهل ابتر تو غزل را به ازل حیران باش������������������������ که تمامش کند و شرح دهد هم صمدش

 

1254

من توام تو منی ای دوست مرو از بر خویش������������������� خویش را غیر مینگار و مران از در خویش

سر و پا گم مکن از فتنه بی پایانت������������������������������ تا چو حیران بزنم پای جفا بر سر خویش

آن که چون سایه ز شخص تو جدا نیست منم������������������� مکش ای دوست تو بر سایه خود خنجر خویش

ای درختی که به هر سوت هزاران سایه ست������������������ سایه ها را بنواز و مبر از گوهر خویش

سایه ها را همه پنهان کن و فانی در نور����������������������� برگشا طلعت خورشیدرخ انور خویش

ملک دل از دودلی تو مخبط گشتست���������������������������� بر سر تخت برآ پا مکش از منبر خویش

عقل تاجست چنین گفت به تثمیل علی��������������������������� تاج را گوهر نو بخش تو از گوهر خویش

 

1255

اندک اندک راه زد سیم و زرش��������������������������������� مرگ و جسک نو فتاد اندر سرش

عشق گردانید با او پوستین��������������������������������������� می گریزد خواجه از شور و شرش

اندک اندک روی سرخش زرد شد������������������������������� اندک اندک خشک شد چشم ترش

وسوسه و اندیشه بر وی در گشاد������������������������������� راند عشق لاابالی از درش

اندک اندک شاخ و برگش خشک گشت������������������������� چون بریده شد رگ بیخ آورش

اندک اندک دیو شد لاحول گو������������������������������������ سست شد در عاشقی بال و پرش

اندک اندک گشت صوفی خرقه دوز����������������������������� رفت وجد و حالت خرقه درش

عشق داد و دل بر این عالم نهاد��������������������������������� در برش زین پس نیاید دلبرش

زان همی جنباند سر او سست سست���������������������������� کآمد اندر پا و افتاد اکثرش

بهر او پر می کنم من ساغری����������������������������������� گر بنوشد برجهاند ساغرش

دست ها زان سان برآرد کآسمان�������������������������������� بشنود آواز الله اکبرش

میر ما سیرست از این گفت و ملول����������������������������� درکشان اندر حدیث دیگرش

کشته عشقم نترسم از امیر��������������������������������������� هر کی شد کشته چه خوف از خنجرش

بترین مرگ ها بی عشقی است���������������������������������� بر چه می لرزد صدف بر گوهرش

برگ ها لرزان ز بیم خشکی اند�������������������������������� تا نگردد خشک شاخ اخضرش

در تک دریا گریزد هر صدف���������������������������������� تا بنربایند گوهر از برش

چون ربودند از صدف دانه گهر��������������������������������� بعد از آن چه آب خوش چه آذرش

آن صدف بی چشم و بی گوش است شاد������������������������ در به باطن درگشاده منظرش

گر بماند عاشقی از کاروان�������������������������������������� بر سر ره خضر آید رهبرش

خواجه می گرید که ماند از قافله�������������������������������� لیک می خندد خر اندر آخرش

عشق را بگذاشت و دم خر گرفت������������������������������� لاجرم سرگین خر شد عنبرش

ملک را بگذاشت و بر سرگین نشست��������������������������� لاجرم شد خرمگس سرلشکرش

خرمگس آن وسوسه ست و آن خیال���������������������������� که همی خارش دهد همچون گرش

گر ندارد شرم و واناید از این����������������������������������� وانمایم شاخ های دیگرش

تو مکن شاخش چو مرد اندر خری����������������������������� گاو خیزد با سه شاخ از محشرش

 

1256

آنک جانش داده ای آن را مکش��������������������������������� ور ندادی نقش بی جان را مکش

آن دو زلف کافر خود را بگو������������������������������������ کای یگانه اهل ایمان را مکش

آفتابا روی خود جلوه مکن��������������������������������������� چند روزی ماه تابان را مکش

چون تو سیمرغی به قاف ذوالجلال����������������������������� بازگرد و جمله مرغان را مکش

در میان خون هر مسکین مرو���������������������������������� جز قباد و شاه خاقان را مکش

گر مرا دربان عشقت بار داد������������������������������������ از سر غیرت تو دربان را مکش

گر فضولم من که مهمان توام������������������������������������ شرط نبود هیچ مهمان را مکش

مست میدانم ز می دانم خراب����������������������������������� شیشه مشکن مست میدان را مکش

شمس تبریزی تویی سلطان من���������������������������������� بازگشتم باز سلطان را مکش

 

1257

چون تو شادی بنده گو غمخوار باش���������������������������� تو عزیزی صد چو ما گو خوار باش

کار تو باید که باشد بر مراد������������������������������������� کارهای عاشقان گو زار باش

شاه منصوری و ملکت آن توست�������������������������������� بنده چون منصور گو بر دار باش

اشتر مستم نجویم نسترن����������������������������������������� نوشخوارم در رهت گو خار باش

نشنوم من هیچ جز پیغام او�������������������������������������� هر چه خواهی گفت گو اسرار باش

ای دل آن جایی تو باری که ویست������������������������������ از جمال یار برخوردار باش

او طبیبست و به بیماران رود������������������������������������ ای تن وامانده تو بیمار باش

بر امید یار غار خلوتی������������������������������������������ ثانی اثنین برو در غار باش

بر امید داد و ایثار بهار������������������������������������������ مهرها می کار و در ایثار باش

خرمنا بر طمع ماه بانمک��������������������������������������� گم شو از دزد و در آن انبار باش

بهر نطق یار خوش گفتار خویش�������������������������������� لب ببند از گفت و کم گفتار باش

 

1258

آن مایی همچو ما دلشاد باش������������������������������������ در گلستان همچو سرو آزاد باش

چون ز شاگردان عشقی ای ظریف������������������������������ در گشاد دل چو عشق استاد باش

گر غمی آید گلوی او بگیر��������������������������������������� داد از او بستان امیرداد باش

جان تو مستست در بزم احد������������������������������������� تن میان خلق گو آحاد باش

گاه با شیرین چو خسرو خوش بخند����������������������������� گه ز هجرش کوه کن فرهاد باش

گه نشاط انگیز همچون گلشنش���������������������������������� گه چو بلبل نال و خوش فریاد باش

پیش سروش چون خرامد خاک باش���������������������������� چون گلش عنبر فشاند باد باش

حاصل اینست ای برادر چون فلک������������������������������ در جهان کهنه نوبنیاد باش

در میان خارها چون خارپشت���������������������������������� سر درون و شادمان و راد باش

 

1259

عقل آمد عاشقا خود را بپوش������������������������������������ وای ما ای وای ما از عقل و هوش

یا برو از جمع ما ای چشم و عقل������������������������������� یا شوم از ننگ تو بی چشم و گوش

تو چو آبی ز آتش ما دور شو������������������������������������ یا درآ در دیگ ما با ما بجوش

گر نمی خواهی که خردت بشکند�������������������������������� مرده شو با موج و با دریا مکوش

گر بگویی عاشقم هست امتحان���������������������������������� سر مپیچ و رطل مردان را بنوش

می خروشم لیکن از مستی عشق�������������������������������� همچو چنگم بی خبر من از خروش

شمس تبریزی مرا کردی خراب��������������������������������� هم تو ساقی هم تو می هم می فروش

 

1260

اندرآمد شاه شیرینان ترش��������������������������������������� جان شیرینم فدای آن ترش

چشم کژبین را بگفتم کژ مبین����������������������������������� کس کند باور گل خندان ترش

در هر آن زندان که درتابد رخش������������������������������� کس نماند در همه زندان ترش

گرد باغش گشتم و والله نبود������������������������������������� میوه ای اندر همه بستان ترش

در حرم خندان بود سلطان ولیک�������������������������������� می نماید خویش در دیوان ترش

گر تو مرد مومنی باور مکن������������������������������������� انگبین و شکر و ایمان ترش

منکر ار باشد ترش نبود عجب���������������������������������� نسبتی دارد به بادنجان ترش

 

1261

روی تو جان جانست از جان نهان مدارش��������������������� آنچ از جهان فزونست اندر جهان درآرش

ای قطب آسمان ها در آسمان جان ها��������������������������� جان گرد توست گردان می دار بی قرارش

همچون انار خندان عالم نمود دندان����������������������������� در خویش می نگنجد از خویشتن برآرش

نگذارد آفتابش یک ذره اختیارم��������������������������������� تا اختیار دارم کی باشم اختیارش

از خاک چون غباری برداشت باد عشقم������������������������ آن جا که باد جنبد آن جا بود غبارش

در خاک تیره دانه زان رو به جنبش آمد������������������������ کز عشق خاکیان را بر می کشد بهارش

هم بدر و هم هلالش هم حور و هم جمالش��������������������� هم باغ و هم نهالش چون من در انتظارش

جامش نعوذبالله دامش نعوذبالله����������������������������������� نامش نعوذبالله والله که نیست یارش

من همچو گلبنانم او همچو باغبانم������������������������������� از وی شکفت جانم بر وی بود نثارش

چون برگ من ز بالا رقصان به پستی آیم���������������������� لرزان که تا نیفتم الا که در کنارش

حیله گریست کارش مهره بریست کارش����������������������� پرده دریست کارش نی سرسریست کارش

می خارد این گلویم گویم عجب نگویم��������������������������� بگذار تا بخارد بی محرمی مخارش

 

1262

گر جان بجز تو خواهد از خویش برکنیمش�������������������� ور چرخ سرکش آید بر همدگر زنیمش

گر رخت خویش خواهد ما رخت او دهیمش�������������������� ور قلعه ها درآید ویرانه ها کنیمش

گر این جهان چو جانست ما جان جان جانیم������������������� ور این فلک سر آمد ما چشم روشنیمش

بیخ درخت خاکست وین چرخ شاخ و برگش������������������� عالم درخت زیتون ما همچو روغنیمش

چون عشق شمس تبریز آهن ربای باشد������������������������ ما بر طریق خدمت مانند آهنیمش

 

1263

سرمست شد نگارم بنگر به نرگسانش��������������������������� مستانه شد حدیثش پیچیده شد زبانش

گه می فتد از این سو گه می فتد از آن سو���������������������� آن کس که مست گردد خود این بود نشانش

چشمش بلای مستان ما را از او مترسان����������������������� من مستم و نترسم از چوب شحنگانش

ای عشق الله الله سرمست شد شهنشه���������������������������� برجه بگیر زلفش درکش در این میانش

اندیشه ای که آید در دل ز یار گوید����������������������������� جان بر سرش فشانم پرزر کنم دهانش

آن روی گلستانش وان بلبل بیانش������������������������������� وان شیوه هاش یا رب تا با کیست آنش

این صورتش بهانه ست او نور آسمانست����������������������� بگذر ز نقش و صورت جانش خوشست جانش

دی را بهار بخشد شب را نهار بخشد��������������������������� پس این جهان مرده زنده ست از آن جهانش

 

1264

می گفت چشم شوخش با طره سیاهش�������������������������� من دم دهم فلان را تو درربا کلاهش

یعقوب را بگویم یوسف به قعر چاهست������������������������� چون بر سر چه آید تو درفکن به چاهش

ما شکل حاجیانیم جاسوس و رهزنانیم�������������������������� حاجی چو در ره آید ما خود زنیم راهش

ما شاخ ارغوانیم در آب و می نماییم���������������������������� با نعل بازگونه چون ماه و چون سپاهش

روباه دید دنبه در سبزه زار و می گفت������������������������� هرگز کی دید دنبه بی دام در گیاهش

وان گرگ از حریصی در دنبه چون نمک شد������������������ از دام بی خبر بد آن خاطر تباهش

ابله چو اندرافتد گوید که بی گناهم������������������������������� بس نیست ای برادر آن ابلهی گناهش

ابله کننده عشقست عشقی گزین تو باری������������������������ کابله شدن بیرزد حسن و جمال و جاهش

پای تو درد گیرد افسون جان بر او خوان����������������������� آن پای گاو باشد کافسون اوست کاهش

حلق تو درد گیرد همراه دم پذیرد������������������������������� خود حلق کی گشاید بی آه غصه کاهش

تا پیشگاه عشقش چون باشد و چه باشد������������������������� چون ما ز دست رفتیم از پای گاه جاهش

تا چه جمال دارد آن نادره مطرز������������������������������� که سوخت جان ما را آن نقش کارگاهش

ز اندیشه می گذارم تا خود چه حیله سازم���������������������� با او که مکر و حیله تلقین کند الهش

آن کس که گم کند ره با عقل بازگردد��������������������������� وان را که عقل گم شد از کی بود پناهش

نی ما از آن شاهیم ما عقل و جان نخواهیم��������������������� چه عقل و بند و پندش چه جان و آه آهش

مستی فزود خامش تا نکته ای نرانی���������������������������� ای رفته لاابالی در خون نیکخواهش

 

1265

آن مه که هست گردون گردان و بی قرارش�������������������� وان جان که هست این جان وین عقل مستعارش

هر لحظه اختیاری نو نو دهد به جان ها������������������������ وین اختیارها را بشکسته اختیارش

من جسم و جان ندانم من این و آن ندانم������������������������� من در جهان ندانم جز چشم پرخمارش

آن روی همچو روزش وان رنگ دلفروزش�������������������� وان لطف توبه سوزش وان خلق چون بهارش

عشقش بلای توبه داده سزای توبه������������������������������� آخر چه جای توبه با عشق توبه خوارش

چون دوست و دشمن او هستند رهزن او������������������������ ماییم و دامن او بگرفته استوارش

از عشق جام و دورش شاید کشید جورش���������������������� چون گوش دوست داری می بوس گوشوارش

من حلقه های زلفش از عشق می شمارم������������������������ ور نه کجا رسد کس در حد و در شمارش

لطفش همی شمارم دل با دم شمرده������������������������������ جانیش بخش آخر ای کشته زار زارش

 

1266

روحیست بی نشان و ما غرقه در نشانش����������������������� روحیست بی مکان و سر تا قدم مکانش

خواهی که تا بیابی یک لحظه ای مجویش���������������������� خواهی که تا بدانی یک لحظه ای مدانش

چون در نهانش جویی دوری ز آشکارش����������������������� چون آشکار جویی محجوبی از نهانش

چون ز آشکار و پنهان بیرون شدی به برهان������������������ پاها دراز کن خوش می خسب در امانش

چون تو ز ره بمانی جانی روانه گردد�������������������������� وانگه چه رحمت آید از جان و از روانش

ای حبس کرده جان را تا کی کشی عنان را�������������������� درتاز درجهانش اما نه در جهانش

بی حرص کوب پایی از کوری حسد را������������������������ زیرا حسد نگوید از حرص ترجمانش

آخر ز بهر دو نان تا کی دوی چو دونان����������������������� و آخر ز بهر سه نان تا کی خوری سنانش

 

1267

در عشق آتشینش آتش نخورده آتش����������������������������� بی چهره خوش او در خوش هزار ناخوش

دل از تو شرحه شرحه بنشین کباب می خور������������������� خون چون میست جوشان بنشین شراب می چش

گوشی کشد مرا می گوشی دگر کشد وی������������������������ ای دل در این کشاکش بنشین و باده می کش

هفت اخترند عامل در شش جهت ولیکن������������������������ ای عشق بردریدی این هفت را از آن شش

گاهی چو آفتابم سرمایه بخش صد مه��������������������������� گه چون مهم گذاران در عشق یار مه وش

گر منکری گریزد از عشق نیست نادر������������������������� کز آفتاب دارد پرهیز چشم اعمش

صدغ الوفاء حقاء من فقدکم مشوش������������������������������ وجه الولاء حقاء من عبرتی منقش

القلب لیس یلقی نادیک کیف یصبر������������������������������ الاذن لیس یلقن حادیک کیف ینعش

 

1268

صد سال اگر گریزی و نایی بتا به پیش������������������������ برهم زنیم کار تو را همچو کار خویش

مگریز که ز چنبر چرخت گذشتنیست��������������������������� گر شیر شرزه باشی ور سفله گاومیش

تن دنبلیست بر کتف جان برآمده�������������������������������� چون پر شود تهی شود آخر ز زخم نیش

ای شاد باطلی که گریزد ز باطلی������������������������������� بر عشق حق بچفسد بی صمغ و بی سریش

گز می کنند جامه عمرت به روز و شب������������������������ هم آخر آرد او را یا روز یا شبیش

بیچاره آدمی که زبونست عشق را������������������������������ زفت آمد این سوار بر این اسب پشت ریش

خاموش باش و در خمشی گم شو از وجود��������������������� کان عشق راست کشتن عشاق دین و کیش

 

1269

آینه ام من آینه ام من تا که بدیدم روی چو ماهش��������������� چشم جهانم چشم جهانم تا که بدیدم چشم سیاهش

چرخ زمین شد چرخ زمین شد جنت ماوی راحت جان ها���� تا که برآمد تا که برآمد بر که جودی خیل و سپاهش

پشت قوی شد پشت قوی شد اختر دولت عدل و عنایت��������� چون نشود شه چون نشود شه آنک تو باشی پشت و پناهش

شوره زمینی شوره زمینی کز تو کشد او آب بهاری����������� سبزتر آمد سبزتر آمد از همه جاها کشت و گیاهش

روی چو ماهت روی چو ماهت بست گرو دی با مه و اختر�� گشت گروگان گشت گروگان ماه و سما را زلف سیاهش

سلسله جنبان سلسله جنبان گشت برادر این دل مجنون��������� چون بنشورد چون بنشورد آن مجنون کش شد سر ماهش

دم مزن ای جان دم مزن ای جان برخور کآمد روز مبارک��� کیست مبارک کیست مبارک آن که ببیند هم ز پگاهش

 

1270

مستی امروز من نیست چو مستی دوش������������������������� می نکنی باورم کاسه بگیر و بنوش

غرق شدم در شراب عقل مرا برد آب�������������������������� گفت خرد الوداع بازنیایم به هوش

عقل و خرد در جنون رفت ز دنیا برون������������������������ چونک ز سر رفت دیگ چونک ز حد رفت جوش

این دل مجنون مست بند بدرید و جست������������������������� با سرمستان مپیچ هیچ مگو رو خموش

صبحدم از نردبان گفت مرا پاسبان������������������������������ کز سوی هفتم فلک دوش شنیدم خروش

گفت زحل زهره را زخمه آهسته زن��������������������������� وی اسد آن ثور را شاخ بگیر و بدوش

خون شده بین از نهیب شیر به پستان ثور���������������������� شیر فلک را نگر گشته ز هیبت چو موش

گرم کن ای شیر تک چند گریزی چو سگ��������������������� جلوه کن ای ماه رو چند کنی روی پوش

چشم گشا شش جهت شعشعه نور بین��������������������������� گوش گشا سوی چرخ ای شده چشم تو گوش

بشنو از جان سلام تا برهی از کلام����������������������������� بنگر در نقش گر تا برهی از نقوش

گفتمش ای خواجه رو هر چه شود گو بشو���������������������� صافم و آزاد نو بنده دردی فروش

ترس و امید تو را هست حواله به عقل�������������������������� دانه و دام تو را هست شکاری وحوش

دردی دردش مرا چون به حمایت گرفت������������������������ با من از این ها مگو کار توست آن بکوش

 

1271

باز درآمد طبیب از در رنجور خویش�������������������������� دست عنایت نهاد بر سر مهجور خویش

بار دگر آن حبیب رفت بر آن غریب��������������������������� تا جگر او کشید شربت موفور خویش

شربت او چون ربود گشت فنا از وجود������������������������� ساقی وحدت بماند ناظر و منظور خویش

نوش ورا نیش نیست ور بودش راضیم������������������������� نیست عسل خواره را چاره ز زنبور خویش

این شب هجران دراز با تو بگویم چراست��������������������� فتنه شد آن آفتاب بر رخ مستور خویش

غفلت هر دلبری از رخ خود رحمتست������������������������� ور نه ببستی نقاب بر رخ مشهور خویش

عاشق حسن خودی لیک تو پنهان ز خود����������������������� خلعت وصلت بپوش بر تن این عور خویش

شکر که خورشید عشق رفت به برج حمل���������������������� در دل و جان ها فکند پرورش نور خویش

شکر که موسی برست از همه فرعونیان����������������������� باز به میقات وصل آمد بر طور خویش

عیسی جان دررسید بر سر عازر دمید������������������������� عازر از افسون او حشر شد از گور خویش

باز سلیمان رسید دیو و پری جمع شد��������������������������� بر همه شان عرضه کرد خاتم و منشور خویش

ساقی اگر بایدت تا کنم این را تمام������������������������������ باده گویا بنه بر لب مخمور خویش

 

1272

باز فرود آمدیم بر در سلطان خویش���������������������������� بازگشادیم خوش بال و پر جان خویش

باز سعادت رسید دامن ما را کشید������������������������������ بر سر گردون زدیم خیمه و ایوان خویش

دیده دیو و پری دید ز ما سروری������������������������������� هدهد جان بازگشت سوی سلیمان خویش

ساقی مستان ما شد شکرستان ما�������������������������������� یوسف جان برگشاد جعد پریشان خویش

دوش مرا گفت یار چونی از این روزگار����������������������� چون بود آن کس که دید دولت خندان خویش

آن شکری را که هیچ مصر ندیدش به خواب������������������� شکر که من یافتم در بن دندان خویش

بی زر و سر سروریم بی حشمی مهتریم������������������������ قند و شکر می خوریم در شکرستان خویش

تو زر بس نادری نیست کست مشتری�������������������������� صنعت آن زرگری رو به سوی کان خویش

دور قمر عمرها ناقص و کوته بود������������������������������ عمر درازی نهاد یار به دوران خویش

دل سوی تبریز رفت در هوس شمس دین����������������������� رو رو ای دل بجو زر به حرمدان خویش

 

1273

ما به سلیمان خوشیم دیو و پری گو مباش����������������������� حسن تو از حد گذشت شیوه گری گو مباش

هست درست دلم مهر تو ای حاصلم����������������������������� جان زرینم بس است مهر زری گو مباش

عشق کدام آتش است کو همه را دلکش است������������������� چاکری او خوش است ملک و سری گو مباش

برکن از کار تو دست به یک بار تو���������������������������� خشک لبم دار تو هیچ تری گو مباش

جان من از جان عشق شد همگی کان عشق�������������������� همره مردان عشق ماده نری گو مباش

سایه تو پیش و پس جان مرا دسترس��������������������������� سایه آن نخل بس باروری گو مباش

جان صفا شمس دین از تبریزی چو چین����������������������� از تو مرا غیر این پرده دری گو مباش

 

1274

خواجه چرا کرده ای روی تو بر ما ترش���������������������� زین شکرستان برو هست کس این جا ترش

در شکرستان دل قند بود هم خجل������������������������������� تو ز کجا آمدی ابرو و سیما ترش

بر فلک آن طوطیان جمله شکر می خورند��������������������� گر نپری بر فلک منگر بالا ترش

رستم میدان فکر پیش عروسان بکر���������������������������� هیچ بود در وصال وقت تماشا ترش

هر کی خورد می صبوح روز بود شیرگیر��������������������� هر کی خورد دوغ هست امشب و فردا ترش

مومن و ایمان و دین ذوق و حلاوت بود������������������������ تو به کجا دیده ای طبله حلوا ترش

این ترشی ها همه پیش تو زان جمع شد������������������������ جنس رود سوی جنس ترش رود با ترش

والله هر میوه ای کو نپزد ز آفتاب������������������������������� گر چه بود نیشکر نبود الا ترش

سوزش خورشید عشق صبر بود صبر کن���������������������� روز دو سه صبر به مذهب تو با ترش

هر کی ترش بینیش دانک ز آتش گریخت���������������������� غوره که در سایه ماند هست سر و پا ترش

دعوه دل کرده ای وعده وفا کن مباش��������������������������� در صف دعوی چو شیر وقت تقاضا ترش

بنگر در مصطفی چونک ترش شد دمی������������������������ کرده عتابش عبس خواند مر او را ترش

خامش و تهمت منه خواجه ترش نیست لیک�������������������� گه گه قاصد کند مردم دانا ترش

او چو شکر بوده است دل ز شکر پر ولیک�������������������� در ادب کودکان باشد لالا ترش

 

1275

چون بزند گردنم سجده کند گردنش������������������������������ شیر خورد خون من ذوق من از خوردنش

هین هله شیر شکار پنجه ز من برمدار������������������������� هین که هزاران هزار منت آن بر منش

پخته خورد پخته خوار خام خورد عشق یار�������������������� خام منم ای نگار که نتوان پختنش

ای تو دهلزن به قل بنده تو را چون دهل������������������������ در تو درآویخته همچو دهل می زنش

گوش همه سرخوشان عشق کشد کش کشان�������������������� عشق تو داوود توست موم شده آهنش

دل همه مال و عقار خرج کند در قمار�������������������������� چونک برهنه شود چرخ دهد مخزنش

دل ز سخن مال مال خواست زدن پر و بال�������������������� پرتو نور کمال کرد چنین الکنش

 

1276

باز درآمد ز راه بیخود و سرمست دوش������������������������ توبه کنان توبه را سیل ببردست دوش

گرز برآورد عشق کوفت سر عقل را��������������������������� شد ز بلندی عشق چرخ فلک پست دوش

دولت نو شد پدید دام جهان را درید����������������������������� مرغ ظریف از قفص شکر که وارست دوش

آنچ به هفت آسمان جست فرشته و نیافت������������������������ نک به زمین گاه خاک سهل برون جست دوش

آنک دل جبرئیل از کف او خسته بود��������������������������� مرغ پراشکسته ای سینه او خست دوش

عقل کمالی که او گردن شیران شکست������������������������� عاشق بی دست و پا گردن او بست دوش

از شرر آفتاب شیشه گردون نکفت������������������������������ سایه بی سایه ای دید دراشکست دوش

ماه که چون عاشقان در پی خورشید بود������������������������ بعد فراق دراز خفیه بپیوست دوش

آنک در او عقل و وهم می نرسد از قصور��������������������� گشت عیان تا که عشق کوفت بر او دست دوش

هر چه بود آن خیال گردد روزی وصال������������������������ چند خیال عدم آمد در هست دوش

خامش باش ای دلیل خامشیت گفتنست��������������������������� شد سر و گوشت بلند از سخن پست دوش

 

1277

خواجه غلط کرده ای در صفت یار خویش��������������������� سست گمان بوده ای عاقبت کار خویش

در هوس گلرخان سست زنخ گشته ای�������������������������� های اگر دیدیی روی چو گلنار خویش

راه زنان عشق را مرگ لقب کرده اند�������������������������� تا تو بلنگی ز بیم از ره و رفتار خویش

گوش بنه تا که من حلقه به گوشت کنم�������������������������� هستم از آن حلقه من سیر ز گفتار خویش

پیش من آ که خوشم تا به برت درکشم�������������������������� چون ز توام می رسد تحفه دلدار خویش

 

1278

یار درآمد ز باغ بیخود و سرمست دوش������������������������ توبه کنان توبه را سیل ببردست دوش

عاشق صدساله ام توبه کجا من کجا����������������������������� توبه صدساله را یار دراشکست دوش

باده خلوت نشین در دل خم مست شد���������������������������� خلوت و توبه شکست مست برون جست دوش

ولوله در کو فتاد عقل درآمد که داد������������������������������ محتسب عقل را دست فروبست دوش

 

1279

باز درآمد طبیب از در ایوب خویش���������������������������� یوسف کنعان رسید جانب یعقوب خویش

بهر سفر سوی یار خانه برانداخت دل�������������������������� دید که خود بود دل خانه محبوب خویش

دل چو فنا شد در او ماند وی او کشف شد���������������������� آنچ بگفت او منم طالب و مطلوب خویش

شکر که عیسی رسید عازر ما زنده شد������������������������� شکر که موسی نمود معجزه خوب خویش

شکر که موسی برست از همه فرعونیان����������������������� شکر که عاشق رسید در کنف خوب خویش

شکر که خورشید عشق از سوی مشرق بتافت������������������ در دل و جان ها فکند آتش و آشوب خویش

شکر که ساقی غیب شست به می جمله عیب������������������� شکر که طالب رهید از غم دلکوب خویش

 

1280

جان منست او هی مزنیدش�������������������������������������� آن منست او هی مبریدش

آب منست او نان منست او��������������������������������������� مثل ندارد باغ امیدش

باغ و جنانش آب روانش����������������������������������������� سرخی سیبش سبزی بیدش

متصلست او معتدلست او����������������������������������������� شمع دلست او پیش کشیدش

هر که ز غوغا وز سر سودا������������������������������������ سر کشد این جا سر ببریدش

هر که ز صهبا آرد صفرا��������������������������������������� کاسه سکبا پیش نهیدش

عام بیاید خاص کنیدش������������������������������������������� خام بیاید هم بپزیدش

نک شه هادی زان سوی وادی����������������������������������� جانب شادی داد نویدش

داد زکاتی آب حیاتی��������������������������������������������� شاخ نباتی تا به مزیدش

باده چو خورد او خامش کرد او��������������������������������� زحمت برد او تا طلبیدش

 

1281

ز هدهدان تفکر چو دررسید نشانش����������������������������� مراست ملک سلیمان چو نقد گشت عیانش

پری و دیو نداند ز تختگاه بلندش�������������������������������� که تخت او نظرست و بصیرتست جهانش

زبان جمله مرغان بداند او به بصیرت�������������������������� که هیچ مرغ نداند به وهم خویش زبانش

نشان سکه او بین به هر درست که نقدست��������������������� ولیک نقد نیابی که بو بری سوی کانش

مگر که حلقه رندان بی نشان تو ببینی�������������������������� که عشق پیش درآید درآورد به میانش

ز تیر او بود آن دل که برپرید از آن سو����������������������� وگر نه کیست ز مردان که او کشید کمانش

کسی که خورد شرابش ز دست ساقی عشقش������������������� همان شراب مقدم تو پر کن و برسانش

از آنک هیچ شرابی خمار او ننشاند����������������������������� دغل میار تو ساقی مده از این و از آنش

ز شمس مفخر تبریز باده گشت وظیفه�������������������������� چگونه بنده نباشد به هر دمی دل و جانش

 

1282

تمام اوست که فانی شدست آثارش������������������������������� به دوستگانی اول تمام شد کارش

مرا دلیست خراب خراب در ره عشق�������������������������� خراب کرده خراباتیی به یک بارش

بگو به عشق بیا گر فتاده می خواهی���������������������������� چنان فتاد که خواهی بیا و بردارش

میا به پیش ز درش ببین که می ترسم��������������������������� ز شعله ها که بسوزی ز سوز اسرارش

وگر بگیردت آتش به سوی چشم من آ��������������������������� که سیل سیل روانست اشک دربارش

حدیث موسی و سنگ و عصا و چشمه آب���������������������� ز اشک بنده ببینی به وقت رفتارش

برآر بانگ و بگو هر کجا که بیماریست������������������������ صلای صحت و دولت ز چشم بیمارش

برآ به کوه و بگو هر کجا که خفته دلیست���������������������� صلای بینش و دانش ز بخت بیدارش

که نور من شرح الله صدره شمعیست��������������������������� که در دو کون نگنجد فروغ انوارش

 

1283

ندا رسید به عاشق ز عالم رازش������������������������������� که عشق هست براق خدای می تازش

تبارک الله در خاکیان چه باد افتاد������������������������������� چو آب لطف بجوشید ز آتش نازش

گرفت شکل کبوتر ز ماه تا ماهی�������������������������������� ز عشق آنک درآید به چنگل بازش

گرفت چهره عشاق رنگ و سکه زر��������������������������� ز عشق زرگر ما و ز لذت گازش

در آن هوا که هوا و هوس از او خیزد�������������������������� چه دید مرغ دل از ما ز چیست پروازش

گهی که مرغ دل ما بماند از پرواز������������������������������ که بست شهپر او را کی برد انگازش

مگو که غیرت هر لحظه دست می خاید������������������������ که شرم دار ز یار و ز عشق طنازش

ز غیرتش گله کردم به خنده گفت مرا��������������������������� که هر چه بند کند او تو را براندازش

 

1284

سری برآر که تا ما رویم بر سر عیش�������������������������� دمی چو جان مجرد رویم در بر عیش

ز مرگ خویش شنیدم پیام عیش ابد����������������������������� زهی خدا که کند مرگ را پیمبر عیش

به نام عیش بریدند ناف هستی ما�������������������������������� به روز عید بزادیم ما ز مادر عیش

بپرس عیش چه باشد برون شدن زین عیش�������������������� که عیش صورت چون حلقه ایست بر در عیش

درون پرده ز ارواح عیش صورت هاست���������������������� ز عکس ایشان این پرده شد مصور عیش

وجود چون زر خود را به عیش ده نه به غم������������������� که خاک بر سر آن زر که نیست درخور عیش

بگویمت که چرا چرخ می زند گردون�������������������������� کیش به چرخ درآورد تاب اختر عیش

بگویمت که چرا بحر موج در موجست������������������������� کیش به رقص درآورد نور گوهر عیش

بگویمت که چرا خاک حور و ولدان زاد������������������������ که داد بوی بهشتش نسیم عنبر عیش

بگویمت که چرا باد حرف حرف شدست����������������������� که تا ورق ورق آیی سبک ز دفتر عیش

بگویمت که چرا شب تتق فروآویخت���������������������������� که گرد کست و عروسی بگیرد جا در عیش

بگفتمی سر پنج و چهار و هفت ولیک�������������������������� به یک دو لعب فرومانده ام به شش در عیش

 

1285

شکست نرخ شکر را بتم به روی ترش������������������������� چه باده هاست بتم را در آن کدوی ترش

به قاصد او ترشست و به جان شیرینش������������������������� که نیست در همه اجزاش تای موی ترش

هزار خمره سرکه عسل شدست از او��������������������������� که هست دلبر شیرین دوای خوی ترش

زهای و هوی ترش های ماش خنده گرفت���������������������� حلاوت عجبی یافت های و هوی ترش

ترش چگونه نخندد به زیر لب چو شنید������������������������� که جوی شیر و شکر شد روان به سوی ترش

ربود سیل ویم دوش و خلق نعره زنان�������������������������� میان جوی عسل چیست آن سبوی ترش

پریر یار مرا جست کان ترش رو کو��������������������������� خمار نیست چرا بودش آرزوی ترش

شتاب و تیز همی رفت کو به کو پی من������������������������ چرا کند شکرقند جست و جوی ترش

گرفته طبله حلوا و بنده را جویان������������������������������� که تا ز جایزه شیرین کند گلوی ترش

عجب نباشد اگر قصد او فنای منست���������������������������� همیشه شیرین باشد یقین عدوی ترش

غلط مکن ترشی نی برای دفع توست��������������������������� ز رشک چون تو شکاریست رنگ و بوی ترش

ز رشک جاه امیرست روترش دربان��������������������������� ز رشک روی عروس است روی شوی ترش

هزار خانه چو زنبور پرعسل داری���������������������������� به جان تو که گذر کن ز گفت و گوی ترش

 

1286

شنو ز سینه ترنگاترنگ آوازش��������������������������������� دل خراب طپیدن گرفت از آغازش

به بر گرفت رباب و ز سر نهاد کله����������������������������� ز دست رفت دل من چو دید سر بازش

دل از بریشم او چون کلابه گردانست��������������������������� کلابه ظاهر و پنهان ز چشم قزازش

دو سه بریشم از این ارغنون فروتر گیرد����������������������� که تند می رسد آواز عقل پردازش

بدانک تن چو غبارست و جان در او چون باد����������������� ولیک فعل غبار تنست غمازش

غبار جان بود و می رسد دگر جانی���������������������������� که ذره ذره به رقص آمدست از آوازش

جهان تنور و در آن نان های رنگارنگ������������������������ تنور و نان چه کند آنک دید خبازش

ز سینه نیست سماع دل و ز بیرون نیست���������������������� فدات جانم هر جا که هست بنوازش

شبی به طنز بگفتم دلا به مه بنگر������������������������������� که هست مه را چیزی ز لطف پروازش

چو آفتاب نهان شد به جای او بنهند������������������������������ چراغکی که بود شب شراراندازش

به هر دو دست دل از ماه چشم خود بگرفت�������������������� که دل ز غیرت شه واقفست و از نازش

 

1287

مباد با کس دیگر ثنا و دشنامش��������������������������������� که هر دو آب حیاتست پخته و خامش

خمار باده او خوشترست یا مستی������������������������������� که باد تا به ابد جان های ما جامش

ستم ز عدل ندانم ز مستی ستمش�������������������������������� مرا مپرس ز عدل و ز لطف و انعامش

جفای او که روان گریزپای مرا��������������������������������� حریف مرغ وفا کرد دانه و دامش

بسی بهانه روانم نمود تا نرود����������������������������������� کشید جانب اقبال کام و ناکامش

طرب نخواهد آن کس که درد او بشناخت����������������������� نشان نماند او را که بشنود نامش

 

1288

چو رو نمود به منصور وصل دلدارش�������������������������� روا بود که رساند به اصل دل دارش

من از قباش ربودم یکی کلهواری������������������������������� بسوخت عقل و سر و پایم از کلهوارش

شکستم از سر دیوار باغ او خاری������������������������������ چه خارخار و طلب در دلست از آن خارش

چو شیرگیر شد این دل یکی سحر ز میش���������������������� سزد که زخم کشد از فراق سگسارش

اگر چه کره گردون حرون و تند نمود�������������������������� به دست عشق وی آمد شکال و افسارش

اگر چه صاحب صدرست عقل و بس دانا����������������������� به جام عشق گرو شد ردا و دستارش

بسا دلا که به زنهار آمد از عشقش������������������������������ کشان کشان بکشیدش نداد زنهارش

به روز سرد یکی پوستین بد اندر جو��������������������������� به عور گفتم درجه به جو برون آرش

نه پوستین بود آن خرس بود اندر جو��������������������������� فتاده بود همی برد آب جوبارش

درآمد او به طمع تا به پوست خرس رسید���������������������� به دست خرس بکرد آن طمع گرفتارش

بگفتمش که رها کن تو پوستین بازآ����������������������������� چه دور و دیر بماندی به رنج و پیکارش

بگفت رو که مرا پوستین چنان بگرفت�������������������������� که نیست امید رهایی ز چنگ جبارش

هزار غوطه مرا می دهد به هر ساعت������������������������� خلاص نیست از آن چنگ عاشق افشارش

خمش بس است حکایت اشارتی بس کن������������������������ چه حاجتست بر عقل طول طومارش

 

1289

دلی کز تو سوزد چه باشد دوایش������������������������������� چو تشنه تو باشد که باشد سقایش

چو بیمار گردد به بازار گردد����������������������������������� دکان تو جوید لب قندخایش

تویی باغ و گلشن تویی روز روشن����������������������������� مکن دل چو آهن مران از لقایش

به درد و به زاری به اندوه و خواری��������������������������� عجب چند داری برون سرایش

مها از سر او چو تو سایه بردی��������������������������������� چه سود و چه راحت ز سایه همایش

چو یک دم نبیند جمال و جلالت��������������������������������� بگیرد ملالی ز جان و ز جایش

جهان از بهارش چو فردوس گردد������������������������������ چمن بی زبانی بگوید ثنایش

جواهر که بخشد کف بحر خویش�������������������������������� فزایش که بخشد رخ جان فزایش

جهان سایه توست روش از تو دارد����������������������������� ز نور تو باشد بقا و فنایش

منم مهره تو فتاده ز دستت��������������������������������������� از این طاس غربت بیا درربایش

بگیرم ادب را ببندم دو لب را������������������������������������ که تا راز گوید لب دلگشایش

 

1290

مست گشتم ز ذوق دشنامش�������������������������������������� یا رب آن می بهست یا جامش

طرب افزاترست از باده����������������������������������������� آن سقط های تلخ آشامش

بهر دانه نمی روم سوی دام�������������������������������������� بلک از عشق محنت دامش

آن مهی که نه شرقی و غربیست�������������������������������� نور بخشد شبش چو ایامش

خاک آدم پر از عقیق چراست����������������������������������� تا به معدن کشد به ناکامش

گوهر چشم و دل رسول حقست���������������������������������� حلقه گوش ساز پیغامش

تن از آن سر چو جام جان نوشد�������������������������������� هم از آن سر بود سرانجامش

سرد شد نعمت جهان بر دل�������������������������������������� پیش حسن ولی انعامش

شیخ هندو به خانقاه آمد������������������������������������������ نی تو ترکی درافکن از بامش

کم او گیر و جمله هندوستان������������������������������������� خاص او را بریز بر عامش

طالع هند خود زحل آمد������������������������������������������ گر چه بالاست نحس شد نامش

رفت بالا نرست از نحسی��������������������������������������� می بد را چه سود از جامش

بد هندو نمودم آینه ام��������������������������������������������� حسد و کینه نیست اعلامش

نفس هندوست و خانقه دل من������������������������������������ از برون نیست جنگ و آرامش

بس که اصل سخن دو رو دارد���������������������������������� یک سپید و دگر سیه فامش

 

1291

توبه من درست نیست خموش����������������������������������� من بی توبه را به کس مفروش

بنده عیب ناک را بمران����������������������������������������� رحمت خویش را از او بمپوش

تو سمیع ضمیر و فکری و ما������������������������������������ لب ببسته همی زنیم خروش

هر غم و شادیی که صورت بست������������������������������� پیش تصویر توست خدمت کوش

نقش تسلیم گشته پیش قلم����������������������������������������� گه پلنگش کنی و گاهی موش

می نماید فسرده هر چیزم���������������������������������������� همچو دیگند هر یکی در جوش

می زند نعره های پنهانی���������������������������������������� ذره ذره چو مرغ مرزنگوش

وقت آمد که بشنوید اسرار��������������������������������������� می گشاید خدا شما را گوش

وقت آمد که سبزپوشان نیز�������������������������������������� در رسند از رواق ازرق پوش

 

1292

آمد آن خواجه سیماترش����������������������������������������� وان شکرش گشته چو سرکا ترش

با همگان روترش است ای عجب������������������������������� یا که به بیرون خوش و با ما ترش

از کرم خواجه روا نیست این������������������������������������ با همه خوش با من تنها ترش

زین بگذشتیم دریغست و حیف����������������������������������� آن رخ خوش طلعت زیبا ترش

ای ز تو خندان شده هر جا حزین������������������������������� وی ز تو شیرین شده هر جا ترش

شاد زمانی که نهان زیر لب������������������������������������� یار همی خندد و لالا ترش

گر ترشی این دم شرطی بنه������������������������������������� که نبود روی تو فردا ترش

بهر خدا قاعده نو منه��������������������������������������������� هیچ بود قاعده حلوا ترش

این ترشی در چه و زندان بود����������������������������������� دید کسی باغ و تماشا ترش

یوسف خوبان چو به زندان بماند�������������������������������� هیچ نگشت آن گل رعنا ترش

تا به سخن آمد دیوار و در��������������������������������������� کز چه نه ای ای شه و مولا ترش

گفت اگر غرقه سرکا شوم��������������������������������������� کی هلدم رحمت بالا ترش

می دهم عشق و ندیمی کند��������������������������������������� غرقه شود در می و صهبا ترش

دست فشان روح رود مست تا����������������������������������� میمنه که نیست بدان جا ترش

بس کن و در شهد و شکر غوطه خور�������������������������� کت نهلد فضل موفا ترش

 

1293

علی الله ای مسلمانان از آن هجران پرآتش��������������������� ظلام فی ظلام من فراق الحب قد اغطش

چو دور افتاد ماهی جان ز بحر افتاد در حیله������������������ کما حوت الشقی الیوم فی ارض الفلاینبش

عجب نبود اگر عاشق شود بی جان در این هجران������������ اذا ما الحوت زال الماء لا تعجب بان تعطش

اگر منکر شود مردی ز سوز عاشق سوزان�������������������� متی یمتاز عین الشمس من عین له اعمش

چو فرش وصل بردارد شفا از منزل عاشق�������������������� فراش من لهیب النار من تحت الفتی یفرش

که تا پیغام آن یوسف بدین یعقوب عشق آید��������������������� یبرد ذاک و البستان و الفردوس یستنعش

دلم در گوش من گوید ز حرص وصل شمس الدین������������� الی تبریز یستسعی و فی تبریز یستفتش

 

1294

کل عقل بوصلکم مدهش������������������������������������������ کل خد ببینکم مخدش

مست گشتم ز طعنه و لافش�������������������������������������� دردیش خوشتر است یا صافش

بصر العقل من جلالتکم������������������������������������������ مثل الترک عینه اخفش

کر شوم تا بلندتر گوید�������������������������������������������� هر که او دم زند ز اوصافش

شارب الخمر کیف لا یسکر�������������������������������������� صاحب الحشر کیف لا ینعش

زان دمی کو دمید در عالم��������������������������������������� گشت پرگل ز قاف تا قافش

مسکن الروح حول عزته����������������������������������������� مسکن لیس فیه یستوحش

اندرآید سپهر تا زانو��������������������������������������������� چو کشد بوی مشک از نافش

من اتاه الی الخلود اتی������������������������������������������� و انتهی من مکانه المرعش

جان برید از جهان و عذرش این�������������������������������� کالفتی یافتم ز ایلافش

 

1295

بیا بیا که تویی جان جان سماع���������������������������������� بیا که سرو روانی به بوستان سماع

بیا که چون تو نبودست و هم نخواهد بود����������������������� بیا که چون تو ندیدست دیدگان سماع

بیا که چشمه خورشید زیر سایه تست��������������������������� هزار زهره تو داری بر آسمان سماع

سماع شکر تو گوید به صد زبان فصیح������������������������� یکی دو نکته بگویم من از زبان سماع

برون ز هر دو جهانی چو در سماع آیی������������������������ برون ز هر دو جهانست این جهان سماع

اگر چه بام بلندست بام هفتم چرخ������������������������������� گذشته است از این بام نردبان سماع

به زیر پای بکوبید هر چه غیر ویست�������������������������� سماع از آن شما و شما از آن سماع

چو عشق دست درآرد به گردنم چه کنم������������������������� کنار درکشمش همچنین میان سماع

کنار ذره چو پر شد ز پرتو خورشید���������������������������� همه به رقص درآیند بی فغان سماع

بیا که صورت عشقست شمس تبریزی�������������������������� که باز ماند ز عشق لبش دهان سماع

 

1296

بیا بیا که تویی جان جان جان سماع���������������������������� هزار شمع منور به خاندان سماع

چو صد هزار ستاره ز تست روشن دل������������������������� بیا که ماه تمامی در آسمان سماع

بیا که جان و جهان در رخ تو حیرانست����������������������� بیا که بوالعجبی نیک در جهان سماع

بیا که بی تو به بازار عشق نقدی نیست������������������������� بیا که چون تو زری را ندید کان سماع

بیا که بر در تو شسته اند مشتاقان������������������������������� ز بام خویش فروکن تو نردبان سماع

بیا که رونق بازار عشق از لب تست��������������������������� که شاهدیست نهانی در این دکان سماع

بیار قند معانی ز شمس تبریزی��������������������������������� که باز ماند ز عشق لبش دهان سماع

 

1297

مدارم یک زمان از کار فارغ����������������������������������� که گردد آدمی غمخوار فارغ

چو فارغ شد غم او را سخره گیرد������������������������������ مبادا هیچ کس ای یار فارغ

قلندر گر چه فارغ می نماید�������������������������������������� ولیکن نیست در اسرار فارغ

ز اول می کشد او خار بسیار������������������������������������ همه گل گشت و گشت از خار فارغ

چو موری دانه ها انبار می کرد��������������������������������� سلیمان شد شد از انبار فارغ

چو دریاییست او پرکار و بی کار������������������������������� از او گیرند و او ز ایثار فارغ

قلندر هست در کشتی نشسته������������������������������������� روان در را و از رفتار فارغ

در این حیرت بسی بینی در این راه���������������������������� ز کشتی و ز دریابار فارغ

به یاد بحر مست از وهم کشتی���������������������������������� نشسته احمقی بسیار فارغ

 

1298

امروز روز شادی و امسال سال لاغ���������������������������� نیکوست حال ما که نکو باد حال باغ

آمد بهار و گفت به نرگس به خنده گل��������������������������� چشم من و تو روشن بی روی زشت زاغ

گل نقل بلبلان و شکر نقل طوطیان������������������������������ سبزه ست و لاله زار و چمن کوری کلاغ

با سیب انار گفت که شفتالویی بده������������������������������� گفت این هوس پزند همه منبلان راغ

شفتالوی مسیح به جان می توان خرید��������������������������� جانی نه کز دلست ترقیش نه از دماغ

باغ و بهار هست رسول بهشت غیب���������������������������� بشنو که بر رسول نباشد بجز بلاغ

در آفتاب فضل گشا پر و بال نو��������������������������������� کز پیش آفتاب برفتست میغ و ماغ

چندان شراب ریخت کنون ساقی ربیع��������������������������� مستسقیان خاک از این فیض کرده کاغ

خورشید ما مقیم حمل در بهار جان����������������������������� فارغ ز بهمنست و ز کانون زهی مساغ

سر همچنین بجنبان یعنی سر مرا������������������������������� خاریدن آرزوست ندارم بدو فراغ

امروز پایدار که برپاست ساقیی��������������������������������� کآبست خاک را و فلک را دو صد چراغ

گه آب می نماید و گه آتشی کز او������������������������������� دل داغ داغ بود و رهانیده شد ز داغ

غم چیغ چیغ کرد چو در چنگ گربه موش��������������������� گو چیغ چیغ می کن و گو چاغ چاغ چاغ

آتش بزن به چرخه و پنبه دگر مریس��������������������������� گردن چو دوک گشت این حرف چون پناغ

 

1299

گویند شاه عشق ندارد وفا دروغ��������������������������������� گویند صبح نبود شام تو را دروغ

گویند بهر عشق تو خود را چه می کشی������������������������ بعد از فنای جسم نباشد بقا دروغ

گویند اشک چشم تو در عشق بیهده ست������������������������ چون چشم بسته گشت نباشد لقا دروغ

گویند چون ز دور زمانه برون شدیم���������������������������� زان سو روان نباشد این جان ما دروغ

گویند آن کسان که نرستند از خیال������������������������������ جمله خیال بد قصص انبیا دروغ

گویند آن کسان که نرفتند راه راست����������������������������� ره نیست بنده را به جناب خدا دروغ

گویند رازدان دل اسرار و راز غیب���������������������������� بی واسطه نگوید مر بنده را دروغ

گویند بنده را نگشایند راز دل������������������������������������ وز لطف بنده را نبرد بر سماع دروغ

گویند آن کسی که بود در سرشت خاک������������������������� با اهل آسمان نشود آشنا دروغ

گویند جان پاک از این آشیان خاک������������������������������ با پر عشق برنپرد بر هوا دروغ

گویند ذره ذره بد و نیک خلق را�������������������������������� آن آفتاب حق نرساند جزا دروغ

خاموش کن ز گفت وگر گویدت کسی��������������������������� جز حرف و صوت نیست سخن را ادا دروغ

 

1300

عیسی روح گرسنه ست چو زاغ�������������������������������� خر او می کند ز کنجد کاغ

چونک خر خورد جمله کنجد را��������������������������������� از چه روغن کشیم بهر چراغ

چونک خورشید سوی عقرب رفت������������������������������ شد جهان تیره رو ز میغ و ز ماغ

آفتابا رجوع کن به محل������������������������������������������ بر جبین خزان و دی نه داغ

آفتابا تو در حمل جانی������������������������������������������� از تو سرسبز خاک و خندان باغ

آفتابا چو بشکنی دل دی������������������������������������������ از تو گردد بهار گرم دماغ

آفتابا زکات نور تو است����������������������������������������� آنچ این آفتاب کرد ابلاغ

صد هزار آفتاب دید احمد���������������������������������������� چون تو را دیده بود او مازاغ

زان نگشت او بگرد پایه حوض��������������������������������� کو ز بحر حیات دید اسباغ

آفتابت از آن همی خوانم����������������������������������������� که عبارت ز تست تنگ مساغ

مژده تو چو درفکند بهار����������������������������������������� باغ برداشت بزم و مجلس و لاغ

کرده مستان باغ اشکوفه����������������������������������������� کرده سیران خاک استفراغ

حله بافان غیب می بافند����������������������������������������� حله ها و پدید نیست پناغ

کی گذارد خدا تو را فارغ���������������������������������������� چون خدا را ز کار نیست فراغ

صد هزاران بنا و یک بنا���������������������������������������� رنگ جامه هزار و یک صباغ

نغزها را مزاج او مایه������������������������������������������� پوست ها را علاج او دباغ

لعل ها را درخش او صیقل�������������������������������������� سیم و زر را کفایتش صواغ

بلبلان ضمیر خود دگرند����������������������������������������� نطق حس پیششان چو بانگ کلاغ

بس که همراز بلبلان نبود���������������������������������������� آنک بیرون بود ز باغ و ز راغ

 

1301

ما دو سه رند عشرتی جمع شدیم این طرف�������������������� چون شتران رو به رو پوز نهاده در علف

از چپ و راست می رسد مست طمع هر اشتری��������������� چون شتران فکنده لب مست و برآوریده کف

غم مخورید هر شتر ره نبرد بدین اغل������������������������� زانک به پستی اند و ما بر سر کوه بر شرف

کس به درازگردنی بر سر کوه کی رسد������������������������ ور چه کنند عف عفی غم نخوریم ما ز عف

بحر اگر شود جهان کشتی نوح اندرآ���������������������������� کشتی نوح کی بود سخره غرقه و تلف

کان زمردیم ما آفت چشم اژدها���������������������������������� آنک لدیغ غم بود حصه اوست وااسف

جمله جهان پرست غم در پی منصب و درم�������������������� ما خوش و نوش و محترم مست طرب در این کنف

مست شدند عارفان مطرب معرفت بیا�������������������������� زود بگو رباعیی پیش درآ بگیر دف

باد به بیشه درفکن در سر سرو و بید زن���������������������� تا که شوند سرفشان بید و چنار صف به صف

بید چو خشک و کل بود برگ ندارد و ثمر���������������������� جنبش کی کند سرش از دم و باد لاتخف

چاره خشک و بی مدد نفخه ایزدی بود�������������������������� کوست به فعل یک به یک نیست ضعیف و مستخف

نخله خشک ز امر حق داد ثمر به مریمی����������������������� یافت ز نفخ ایزدی مرده حیات موتنف

ابله اگر زنخ زند تو ره عشق گم مکن�������������������������� پیشه عشق برگزین هرزه شمر دگر حرف

چون غزلی به سر بری مدحت شمس دین بگو����������������� وز تبریز یاد کن کوری خصم ناخلف

 

1302

ما دو سه مست خلوتی جمع شدیم این طرف�������������������� چون شتران رو به رو پوز نهاده در علف

هر طرفی همی رسد مست و خراب جوق جوق���������������� چون شتران مست لب سست فکنده کرده کف

خوش بخورید کاشتران ره نبرند سوی ما����������������������� زانک بوادی اندرند ما سر کوه بر شرف

گر چه درازگردن اند تا سر کوه کی رسند���������������������� ور چه که عف عفی کنند غم نخوریم ما ز عف

بحر اگر شود جهان کشتی نوح اندریم�������������������������� کشتی نوح کی بود سخره آفت و تلف

جمله جهان پرست غم در پی منصب و درم�������������������� ما خوش و نوش و محترم مست خرف در این کنف

کان زمردیم ما آفت چشم مار غم�������������������������������� آنک اسیر غم بود حصه اوست وااسف

مطرب عارفان بیا مست شدند عارفان�������������������������� زود بگو رباعیی پیش درآ بگیر دف

باد به بیشه درفکن بر سر هر درخت زن���������������������� تا که شوند سرفشان شاخ درخت صف به صف

ابله اگر زنخ زند تو ره عشق گم مکن�������������������������� عشق حیات جان بود مرده بود دگر حرف

چون غزلی به سر بری مدحت شمس دین بگو����������������� از تبریز یاد کن کوری خصم ناخلف

 

1303

گر تو تنگ آیی ز ما زوتر برون رو ای حریف��������������� کز ترش رویی همی رنجد دلارام ظریف

گر همی انکار خود پنهان کنی بر روی تو��������������������� می نماید دشمنی ها بر رخ تو لیف لیف

روز گردک بر رخ داماد می باشد نشان������������������������ از جمال او که نامش کرد رومی نیف نیف

چون خداوند شمس دین چوگان زند یارش کجاست������������� ور بر اسب فضل بنشیند کجا دارد ردیف

خوان و بزم هر دو عالم نزد بزم شمس دین�������������������� چون یکی کاسه پرآش و بر سر او یک رغیف

وان رغیف و آش و کاسه صدقه تبریز دان��������������������� از کمال و حرمت شهر شهنشاه شریف

 

1304

باده نمی بایدم فارغم از درد و صاف��������������������������� تشنه خون خودم آمد وقت مصاف

برکش شمشیر تیز خون حسودان بریز�������������������������� تا سر بی تن کند گرد تن خود طواف

کوه کن از کله ها بحر کن از خون ما�������������������������� تا بخورد خاک و ریگ جرعه خون از گزاف

ای ز دل من خبیر رو دهنم را مگیر���������������������������� ور نه شکافد دلم خون بجهد از شکاف

گوش به غوغا مکن هیچ محابا مکن���������������������������� سلطنت و قهرمان نیست چنین دست باف

در دل آتش روم لقمه آتش شوم���������������������������������� جان چو کبریت را بر چه بریدند ناف

آتش فرزند ماست تشنه و دربند ماست�������������������������� هر دو یکی می شویم تا نبود اختلاف

چک چک و دودش چراست زانک دورنگی به جاست��������� چونک شود هیزم او چک چک نبود ز لاف

ور بجهد نیم سوز فحم بود او هنوز����������������������������� تشنه دل و رو سیه طالب وصل و زفاف

آتش گوید برو تو سیهی من سپید�������������������������������� هیزم گوید که تو سوخته ای من معاف

این طرفش روی نی وان طرفش روی نی���������������������� کرده میان دو یار در سیهی اعتکاف

همچو مسلمان غریب نی سوی خلقش رهی��������������������� نی سوی شاهنشهی بر طرفی چون سجاف

بلک چو عنقا که او از همه مرغان فزود����������������������� بر فلکش ره نبود ماند بر آن کوه قاف

با تو چه گویم که تو در غم نان مانده ای����������������������� پشت خمی همچو لام تنگ دلی همچو کاف

هین بزن ای فتنه جو بر سر سنگ آن سبو��������������������� تا نکشم آب جو تا نکنم اغتراف

ترک سقایی کنم غرقه دریا شوم��������������������������������� دور ز جنگ و خلاف بی خبر از اعتراف

همچو روان های پاک خامش در زیر خاک�������������������� قالبشان چون عروس خاک بر او چون لحاف

 

1305

کعبه جان ها تویی گرد تو آرم طواف��������������������������� جغد نیم بر خراب هیچ ندارم طواف

پیشه ندارم جز این کار ندارم جز این��������������������������� چون فلکم روز و شب پیشه و کارم طواف

بهتر از این یار کیست خوشتر از این کار چیست�������������� پیش بت من سجود گرد نگارم طواف

رخت کشیدم به حج تا کنم آن جا قرار�������������������������� برد عرب رخت من برد قرارم طواف

تشنه چه بیند به خواب چشمه و حوض و سبو������������������ تشنه وصل توام کی بگذارم طواف

چونک برآرم سجود بازرهم از وجود��������������������������� کعبه شفیعم شود چونک گزارم طواف

حاجی عاقل طواف چند کند هفت هفت�������������������������� حاجی دیوانه ام من نشمارم طواف

گفتم گل را که خار کیست ز پیشش بران����������������������� گفت بسی کرد او گرد عذارم طواف

گفت به آتش هوا دود نه درخورد توست������������������������ گفت بهل تا کند گرد شرارم طواف

عشق مرا می ستود کو همه شب همچو ماه��������������������� بر سر و رو می کند گرد غبارم طواف

همچو فلک می کند بر سر خاکم سجود�������������������������� همچو قدح می کند گرد خمارم طواف

خواجه عجب نیست اینک من بدوم پیش صید������������������� طرفه که بر گرد من کرد شکارم طواف

چار طبیعت چو چار گردن حمال دان��������������������������� همچو جنازه مبا بر سر چارم طواف

هست اثرهای یار در دمن این دیار����������������������������� ور نه نبودی بر این تیره دیارم طواف

عاشق مات ویم تا ببرد رخت من�������������������������������� ور نه نبودی چنین گرد قمارم طواف

سرو بلندم که من سبز و خوشم در خزان����������������������� نی چو حشیشم بود گرد بهارم طواف

از سپه رشک ما تیر قضا می رسد����������������������������� تا نکنی بی سپر گرد حصارم طواف

خشت وجود مرا خرد کن ای غم چو گرد����������������������� تا که کنم همچو گرد گرد سوارم طواف

بس کن و چون ماهیان باش خموش اندر آب������������������� تا نه چو تابه شود بر سر نارم طواف

 

1306

بیا بیا که تویی شیر شیر شیر مصاف��������������������������� ز مرغزار برون آ و صف ها بشکاف

به مدحت آنچ بگویند نیست هیچ دروغ�������������������������� ز هر چه از تو بلافند صادقست نه لاف

عجب که کرت دیگر ببیند این چشمم���������������������������� به سلطنت تو نشسته ملوک بر اطراف

تو بر مقامه خویشی وز آنچ گفتم بیش��������������������������� ولیک دیده ز هجرت نه روشنست نه صاف

شعاع چهره او خود نهان نمی گردد����������������������������� برو تو غیرت بافنده پرده ها می باف

تو دلفریب صفت های دلفریب آری������������������������������ ولیک آتش من کی رها کند اوصاف

چو عاشقان به جهان جان ها فدا کردند������������������������� فدا بکردم جانی و جان جان به مصاف

اگر چه کعبه اقبال جان من باشد��������������������������������� هزار کعبه جان را بگرد تست طواف

دهان ببسته ام از راز چون جنین غمم�������������������������� که کودکان به شکم در غذا خورند از ناف

تو عقل عقلی و من مست پرخطای توام������������������������� خطای مست بود پیش عقل عقل معاف

خمار بی حد من بحرهای می خواهد���������������������������� که نیست مست تو را رطل ها و جره کفاف

بجز به عشق تو جایی دگر نمی گنجم��������������������������� که نیست موضع سیمرغ عشق جز که قاف

نه عاشق دم خویشم ولیک بوی تست���������������������������� چو دم زنم ز غمت از مآت و از آلاف

نه الف گیرد اجزای من به غیر تو دوست���������������������� اگر هزار بخوانند سوره ایلاف

به نور دیده سلف بسته ام به عشق رخت����������������������� که گوش من نگشاید به قصه اسلاف

منم کمانچه نداف شمس تبریزی��������������������������������� فتاده آتش او در دکان این نداف

 

1307

ای مونس و غمگسار عاشق������������������������������������� وی چشم و چراغ و یار عاشق

ای داروی فربهی و صحت�������������������������������������� از بهر تن نزار عاشق

ای رحمت و پادشاهی تو����������������������������������������� بربوده دل و قرار عاشق

ای کرده خیال را رسولی���������������������������������������� در واسطه یادگار عاشق

آن را که به خویش بار ندهی������������������������������������ کی بیند کار و بار عاشق

از جذب و کشیدن تو باشد��������������������������������������� آن ناله زار زار عاشق

تعلیم و اشارت تو باشد������������������������������������������� آن حیله گری و کار عاشق

از راه نمودن تو باشد�������������������������������������������� آن رفتن راهوار عاشق

ای بند تو دلگشای عاشق����������������������������������������� وی پند تو گوشوار عاشق

دیرست که خواب شب نمانده است������������������������������ در دیده شرمسار عاشق

دیرست که اشتها برفتست���������������������������������������� از معده لقمه خوار عاشق

دیرست که زعفران برستست������������������������������������ از چهره لاله زار عاشق

دیرست کز آب های دیده����������������������������������������� دریا کردی کنار عاشق

زین ها چه زیانش چون تو باشی������������������������������� چاره گر و غمگسار عاشق

صد گنج فروشیش به دانگی������������������������������������� وان دانگ کنی نثار عاشق

ای لاف ابیت عند ربی������������������������������������������� آرایش و افتخار عاشق

لو لاک لما خلقت الافلاک���������������������������������������� نه چرخ به اختیار عاشق

بس کن که عنایتش بسنده است���������������������������������� برهان و سخن گزار عاشق

 

1308

گر خمار آرد صداعی بر سر سودای عشق��������������������� دررسد در حین مدد از ساقی صهبای عشق

ور بدرد طبل شادی لشکر عشاق را���������������������������� مژده انافتحنا دردمد سرنای عشق

زهر اندر کام عاشق شهد گردد در زمان����������������������� زان شکرهایی که روید هر دم از نی های عشق

یک زمان ابری بیاید تا بپوشد ماه را��������������������������� ابر را در حین بسوزد برق جان افزای عشق

در میان ریگ سوزان در طریق بادیه�������������������������� بانگ های رعد بینی می زند سقای عشق

ساقیا از بهر جانت ساغری بر خلق ریز����������������������� یا صلا درده به سوی قامت و بالای عشق

شمس تبریز ار بتاند از قباب رشک حق������������������������ قبه های موج خیزد آن دم از دریای عشق

 

1309

ای جهان را دلگشا اقبال عشق���������������������������������� یفعل الله ما یشا اقبال عشق

ای صفا و ای وفا در جور عشق�������������������������������� ای خوشا و ای خوشا اقبال عشق

ای بده جانتر ز جان دیدار عشق�������������������������������� وی فزون از جان و جا اقبال عشق

تا ز اخلاص و ریا بیرون شدم���������������������������������� جان اخلاص و ریا اقبال عشق

گر بگردد آفتاب از ضعف نیست�������������������������������� نقل کرد از جا به جا اقبال عشق

خلق گوید عاقبت محمود باد�������������������������������������� عاقبت آمد به ما اقبال عشق

من دهان بستم که بگشادست پر��������������������������������� در دل خلق خدا اقبال عشق

بد دعا زنبیل و این دولت خلیل���������������������������������� می نگنجد در دعا اقبال عشق

وحدت عشقست این جا نیست دو�������������������������������� یا تویی یا عشق یا اقبال عشق

 

1310

ای ناطق الهی و ای دیده حقایق��������������������������������� زین قلزم پرآتش ای چاره خلایق

تو بس قدیم پیری بس شاه بی نظیری��������������������������� جان را تو دستگیری از آفت علایق

در راه جان سپاری جان ها تو را شکاری��������������������� آوخ کز این شکاران تا جان کیست لایق

مخلوق خود کی باشد کز عشق تو بلافد������������������������� ای عاشق جمالت نور جلال خالق

گویی چه چاره دارم کان عشق را شکارم���������������������� بیمار عشق زارم ای تو طبیب حاذق

لطف تو گفت پیش آ قهر تو گفت پس رو����������������������� ما را یکی خبر کن کز هر دو کیست صادق

ای آفتاب جان ها ای شمس حق تبریز�������������������������� هر ذره از شعاعت جان لطیف ناطق

 

1311

باز از آن کوه قاف آمد عنقای عشق����������������������������� باز برآمد ز جان نعره و هیهای عشق

باز برآورد عشق سر به مثال نهنگ���������������������������� تا شکند زورق عقل به دریای عشق

سینه گشادست فقر جانب دل های پاک�������������������������� در شکم طور بین سینه سینای عشق

مرغ دل عاشقان باز پر نو گشاد�������������������������������� کز قفص سینه یافت عالم پهنای عشق

هر نفس آید نثار بر سر یاران کار������������������������������ از بر جانان که اوست جان و دل افزای عشق

فتنه نشان عقل بود رفت و به یک سو نشست������������������� هر طرف اکنون ببین فتنه دروای عشق

عقل بدید آتشی گفت که عشقست و نی�������������������������� عشق ببیند مگر دیده بینای عشق

عشق ندای بلند کرد به آواز پست������������������������������� کای دل بالا بپر بنگر بالای عشق

بنگر در شمس دین خسرو تبریزیان���������������������������� شادی جان های پاک دیده دل های عشق

 

1312

فریفت یار شکربار من مرا به طریق��������������������������� که شعر تازه بگو و بگیر جام عتیق

چه چاره آنچ بگوید ببایدم کردن��������������������������������� چگونه عاق شوم با حیات کان و عقیق

غلام ساقی خویشم شکار عشوه او������������������������������ که سکر لذت عیش است و باده نعم رفیق

به شب مثال چراغند و روز چون خورشید��������������������� ز عاشقی و ز مستی زهی گزیده فریق

شما و هر چه مراد شماست از بد و نیک����������������������� من و منازل ساقی و جام های رحیق

بیار باده لعلی که در معادن روح�������������������������������� درافکند شررش صد هزار جوش و حریق

روا بود چو تو خورشید و در زمین سایه����������������������� روا بود چو تو ساقی و در زمانه مفیق

گشای زانوی اشتر بدر عقال عقول������������������������������ بجه ز رق جهانی به جرعه های رقیق

چو زانوی شتر تو گشاده شد ز عقال���������������������������� اگر چه خفته بود طایرست در تحقیق

همی دود به که و دشت و بر و بحر روان���������������������� به قدر عقل تو گفتم نمی کنم تعمیق

کمال عشق در آمیزش ست پیش آیید���������������������������� به اختلاط مخلد چو روغن و چو سویق

چو اختلاط کند خاک با حقایق پاک������������������������������ کند سجود مخلد به شکر آن توقیق

 

1313

جان و سر تو که بگو بی نفاق����������������������������������� در کرم و حسن چرایی تو طاق

روی چو خورشید تو بخشش کند�������������������������������� روز وصالی که ندارد فراق

دل ز همه برکنم از بهر تو�������������������������������������� بهر وفای تو ببندم نطاق

گر تو مرا گویی رو صبر کن����������������������������������� باشد تکلیف بما لایطاق

سخت بود هجر و فراق ای حبیب������������������������������� خاصه فراقی ز پی اعتناق

چون پدر و مادر عقلست و روح�������������������������������� هر دو تویی چون شوم ای دوست عاق

روم چو در مهر تو آهی کنند������������������������������������ دود رسد جانب شام و عراق

در تتق سینه عشاق تو������������������������������������������� ماه رخان قندلبان سیم ساق

رقص کنان در خضر لطف تو���������������������������������� نوش کنان ساغر صدق و وفاق

دست زنان جمله و گویان بلاغ���������������������������������� طاق و طرنبین و طرنبین و طاق

مژده کسی را که زرش دزد برد�������������������������������� مژده کسی را که دهد زن طلاق

خاصه کسی را که جهان را همه�������������������������������� ترک کند فرد شود بی شقاق

لاجرمش عشق کشد پیشکش������������������������������������� همچو محمد به سحرگه براق

بربردش زود براق دلش����������������������������������������� فوق سماوات رفاع طباق

جان و سر تو که بگو باقیش������������������������������������� که دهنم بسته شد از اشتیاق

هر چه بگفتم کژ و مژ راست کن������������������������������� چونک مهندس تویی و من مشاق

 

1314

به دلجویی و دلداری درآمد یار پنهانک������������������������� شب آمد چون مه تابان شه خون خوار پنهانک

دهان بر می نهاد او دست یعنی دم مزن خامش����������������� و می فرمود چشم او درآ در کار پنهانک

چو کرد آن لطف او مستم در گلزار بشکستم�������������������� همی دزدیدم آن گل ها از آن گلزار پنهانک

بدو گفتم که ای دلبر چه مکرانگیز و عیاری�������������������� برانگیزان یکی مکری خوش ای عیار پنهانک

بنه بر گوش من آن لب اگر چه خلوتست و شب���������������� مهل تا برزند بادی بر آن اسرار پنهانک

از آن اسرار عاشق کش مشو امشب مها خامش���������������� نوای چنگ عشرت را بجنبان تار پنهانک

بده ای دلبر خندان به رسم صدقه پنهان������������������������� از آن دو لعل جان افزای شکربار پنهانک

که غمازان همه مستند اندر خواب گفت آری�������������������� ولیکن هست از این مستان یکی هشیار پنهانک

مکن ای شمس تبریزی چنین تندی چنین تیزی����������������� کجا یابم تو را ای شاه دیگربار پنهانک

 

1315

روان شد اشک یاقوتی ز راه دیدگان اینک��������������������� ز عشق بی نشان آمد نشان بی نشان اینک

ببین در رنگ معشوقان نگر در رنگ مشتاقان����������������� که آمد این دو رنگ خوش از آن بی رنگ جان اینک

فلک مر خاک را هر دم هزاران رنگ می بخشد�������������� که نی رنگ زمین دارد نه رنگ آسمان اینک

چو اصل رنگ بی رنگست و اصل نقش بی نقشست����������� چو اصل حرف بی حرفست چو اصل نقد کان اینک

تویی عاشق تویی معشوق تویی جویان این هر دو�������������� ولی تو توی بر تویی ز رشک این و آن اینک

تو مشک آب حیوانی ولی رشکت دهان بندد�������������������� دهان خاموش و جان نالان ز عشق بی امان اینک

سحرگه ناله مرغان رسولی از خموشانست��������������������� جهان خامش نالان نشانش در دهان اینک

ز ذوقش گر ببالیدی چرا از هجر نالیدی������������������������ تو منکر می شوی لیکن هزاران ترجمان اینک

اگر نه صید یاری تو بگو چون بی قراری تو������������������� چو دیدی آسیا گردان بدان آب روان اینک

اشارت می کند جانم که خامش که مرنجانم��������������������� خموشم بنده فرمانم رها کردم بیان اینک

 

1316

رو رو که نه ای عاشق ای زلفک و ای خالک����������������� ای نازک و ای خشمک پابسته به خلخالک

با مرگ کجا پیچد آن زلفک و آن پیچک������������������������ بر چرخ کجا پرد آن پرک و آن بالک

ای نازک نازک دل دل جو که دلت ماند������������������������ روزی که جدا مانی از زرک و از مالک

اشکسته چرا باشی دلتنگ چرا گردی��������������������������� دل همچو دل میمک قد همچو قد دالک

تو رستم دستانی از زال چه می ترسی�������������������������� یا رب برهان او را از ننگ چنین زالک

من دوش تو را دیدم در خواب و چنان باشد�������������������� بر چرخ همی گشتی سرمستک و خوش حالک

می گشتی و می گفتی ای زهره به من بنگر�������������������� سرمستم و آزادم ز ادبارک و اقبالک

درویشی وانگه غم از مست نبیذی کم��������������������������� رو خدمت آن مه کن مردانه یکی سالک

بر هفت فلک بگذر افسون زحل مشنو��������������������������� بگذار منجم را در اختر و در فالک

من خرقه ز خور دارم چون لعل و گهر دارم������������������� من خرقه کجا پوشم از صوفک و از شالک

با یار عرب گفتم در چشم ترم بنگر����������������������������� می گفت به زیر لب لا تخدعنی والک

می گفتم و می پختم در سینه دو صد حیلت���������������������� می گفت مرا خندان کم تکتم احوالک

خامش کن و شه را بین چون باز سپیدی تو�������������������� نی بلبل قوالی درمانده در این قالک

 

1317

آن میر دروغین بین با اسپک و با زینک����������������������� شنگینک و منگینک سربسته به زرینک

چون منکر مرگست او گوید که اجل کو کو��������������������� مرگ آیدش از شش سو گوید که منم اینک

گوید اجلش کای خر کو آن همه کر و فر����������������������� وان سبلت و آن بینی وان کبرک و آن کینک

کو شاهد و کو شادی مفرش به کیان دادی���������������������� خشتست تو را بالین خاکست نهالینک

ترک خور و خفتن گو رو دین حقیقی جو����������������������� تا میر ابد باشی بی رسمک و آیینک

بی جان مکن این جان را سرگین مکن این نان را������������� ای آنک فکندی تو در در تک سرگینک

ما بسته سرگین دان از بهر دریم ای جان����������������������� بشکسته شو و در جو ای سرکش خودبینک

چون مرد خدابینی مردی کن و خدمت کن���������������������� چون رنج و بلا بینی در رخ مفکن چینک

این هجو منست ای تن وان میر منم هم من��������������������� تا چند سخن گفتن از سینک و از شینک

شمس الحق تبریزی خود آب حیاتی تو�������������������������� وان آب کجا یابد جز دیده نمگینک

 

1318

هر اول روز ای جان صد بار سلام علیک��������������������� در گفتن و خاموشی ای یار سلام علیک

از جان همه قدوسی وز تن همه سالوسی����������������������� وز گل همه جباری وز خار سلام علیک

من ترکم و سرمستم ترکانه سلح بستم��������������������������� در ده شدم و گفتم سالار سلام علیک

بنهاد یکی صهبا بر کف من و گفتا������������������������������ این شهره امانت را هشدار سلام علیک

گفتم من دیوانه پیوسته خلیلانه����������������������������������� بر مالک خود گویم در نار سلام علیک

آن لحظه که بیرونم عالم ز سلامم پر���������������������������� وان لحظه که در غارم با یار سلام علیک

چون صنع و نشان او دارد همه صورت ها�������������������� ای مور شبت خوش باد ای مار سلام علیک

داوود تو را گوید بر تخت فدیناکم�������������������������������� منصور تو را گوید بر دار سلام علیک

مشتاق تو را گوید بی طمع سلام از جان������������������������ محتاج همت گوید ناچار سلام علیک

شاهان چو سلام تو با طبل و علم گویند������������������������� در زیر زبان گوید بیمار سلام علیک

چون باده جان خوردم ایزار گرو کردم������������������������� تا مست مرا گوید ای زار سلام علیک

امسال ز ماه تو چندان خوش و خرم شد������������������������ کز کبر نمی گوید بر پار سلام علیک

از لذت زخمه تو این چنگ فلک بیخود������������������������� سر زیر کند هر دم کای تار سلام علیک

مرغان خلیلی هم سررفته و پرکنده������������������������������ آورده از آن عالم هر چار سلام علیک

بس سیل سخن راندم بس قارعه برخواندم���������������������� از کار فروماندم ای کار سلام علیک

 

1319

بباید عشق را ای دوست دردک��������������������������������� دل پردرد و رخساران زردک

ای بی درد دل و بی سوز سینه���������������������������������� بود دعوی مشتاقیت سردک

جهان عشق بس بی حد جهانست�������������������������������� تو داری دیدگان نیک خردک

چه داند روستایی مخزن شاه������������������������������������� کماج و دوغ داند جان کردک

بجز بانگ دفت نبود نصیبی������������������������������������� چو هستی چون خصی در روز گردک

اگر خواهی که مرد کار گردی���������������������������������� ز کار و بار خود شو زود فردک

چو چیزی یافتی خود را تو مفروش����������������������������� به پیش هر دکان مانند قردک

که دعوی مردیت بی جان مردان�������������������������������� بدان آرد که گویندت که مردک

اگر ناگاه مردی پیش افتد����������������������������������������� به خون خود دری کاری نبردک

تو دیده بسته ای در زهد می باش������������������������������� به تسبیح و به ذکر چند وردک

مکن شیخی دروغی بر مریدان���������������������������������� ار آن ناز و کرشمه ای فسردک

شه شطرنجی ار تو کژ ببازی����������������������������������� به شمس الدین تبریزی تو نردک

 

1320

اندرآ با ما نشان ده راستک�������������������������������������� ماجرا را در میان نه راستک

چون کمانی با من آخر پیش آ������������������������������������ همچو تیری کآید از زه راستک

ای فضولی سو به سو چندین مجه������������������������������� ور جهی باری برون جه راستک

ده خدایی نیست جز تو هیچ کس��������������������������������� کو بگوید حال این ده راستک

چون تو آدینه نخواهی آمدن�������������������������������������� وعده مان ده روز شنبه راستک

در دروغ و مکر ذوقی هست لیک������������������������������ آن نمی ارزد همان به راستک

گر بدیدی شمس تبریزی بگو������������������������������������ یک نشان با کهترین که راستک

 

1321

ایا هوای تو در جان ها سلام علیک����������������������������� غلام می خری ارزان بها سلام علیک

ایا کسی که هزاران هزار جان و روان������������������������� همی کشند ز هر سو تو را سلام علیک

به وقت خواندن آن نامه های خون آلود������������������������� بخوان ز جانب این آشنا سلام علیک

تو می خرامی و خورشید و ماه در پی تو����������������������� همی دوند که ای خوش لقا سلام علیک

به خاک پای تو هر دم همی کنند پیغام�������������������������� هزار چشم که ای توتیا سلام علیک

تو تیزگوش تری از همه که هر نفست�������������������������� ز غیب می رسد از انبیا سلام علیک

سلام خشک نباشد خصوص از شاهان�������������������������� هزار خلعت و هدیه ست با سلام علیک

چنانک کرد خداوند در شب معراج������������������������������ به نور مطلق بر مصطفی سلام علیک

زهی سلام که دارد ز نور دنب دراز���������������������������� چنین بود چو کند کبریا سلام علیک

گذشت این همه ای دوست ماجرا بشنو�������������������������� ولیک پیشتر از ماجرا سلام علیک

 

1322

ای ظریف جهان سلام علیک������������������������������������ ای غریب زمان سلام علیک

ای سلام تو درنگنجیده������������������������������������������� در خم آسمان سلام علیک

دی که بگذشت روی واپس کرد��������������������������������� کای ز هجرت فغان سلام علیک

روز فردا ز عشق تو گوید��������������������������������������� زوترم دررسان سلام علیک

گوش پنهان کجاست تا شنود������������������������������������� از جهان نهان سلام علیک

هر سلامی که در جهان شنوی����������������������������������� چون صداییست زان سلام علیک

زین صدا درگذر برابر کوه�������������������������������������� تا ببینی عیان سلام علیک

من ز غیرت سلام تو پوشم�������������������������������������� تا نداند دهان سلام علیک

چون ببستم دهان سلامت شد������������������������������������� جانب گلستان سلام علیک

ای صلاح جهان صلاح الدین������������������������������������ بر تو تا جاودان سلام علیک

 

1323

ای ظریف جهان سلام علیک������������������������������������ ان دائی و صحتی بیدیک

داروی درد بنده چیست بگو�������������������������������������� قبله لو رزقت من شفتیک

از تو آیم بر تو هم به نفیر��������������������������������������� آه المستغاث منک الیک

گر به خدمت نمی رسم به بدن����������������������������������� انما الروح و الفواد لدیک

گر خطابی نمی رسد بی حرف���������������������������������� پس جهان پر چرا شد از لبیک

نحس گوید تو را که بدلنی��������������������������������������� سعد گوید تو را که یا سعدیک

 

1324

برخیز ز خواب و ساز کن چنگ�������������������������������� کان فتنه مه عذار گلرنگ

نی خواب گذاشت خواجه نی صبر������������������������������ نی نام گذاشت خواجه نی ننگ

بدرید خرد هزار خرقه������������������������������������������� بگریخت ادب هزار فرسنگ

اندیشه و دل به خشم با هم��������������������������������������� استاره و مه ز رشک در جنگ

استاره به جنگ کز فراقش��������������������������������������� این عرصه چرخ تنگ شد تنگ

مه گوید بی ز آفتابش��������������������������������������������� تا کی باشم ز چرخ آونگ

بازار وجود بی عقیقش������������������������������������������� گو باش خراب سنگ بر سنگ

ای عشق هزارنام خوش جام������������������������������������ فرهنگ ده هزار فرهنگ

بی صورت با هزار صورت������������������������������������ صورت ده ترک و رومی و زنگ

درده ز رحیق خویش یک جام����������������������������������� یا از رز خویش یک کفی بنگ

بگشا سر خنب را دگربار���������������������������������������� تا سر بنهد هزار سرهنگ

تا حلقه مطربان گردون������������������������������������������ مستانه برآورند آهنگ

مخمور رهد ز قیل و از قال������������������������������������� تا حشر چو حشریان بود دنگ

 

1325

عشق خامش طرفه تر یا نکته های چنگ چنگ���������������� آتش ساده عجبتر یا رخ من رنگ رنگ

برق آن رخ را چه نسبت با رخان زرد زرد������������������� تنگ شکر را چه نسبت با دل بس تنگ تنگ

مه برای مشتری بر تخت دل بر تخت دل����������������������� صد هزاران جان حیران گرد تختش دنگ دنگ

کوه طور جان ها سودای او سودای او�������������������������� اندر آن که بهر لعلش می جهد جان سنگ سنگ

صیقل عشق ورا بگزین که تا از آینه ت������������������������ زود بزداید به لطف خویشتن او زنگ زنگ

 

1326

عاشقی و آنگهانی نام و ننگ������������������������������������ او نشاید عشق را ده سنگ سنگ

گر ز هر چیزی بلنگی دور شو��������������������������������� راه دور و سنگلاخ و لنگ لنگ

مرگ اگر مرد است آید پیش من��������������������������������� تا کشم خوش در کنارش تنگ تنگ

من از او جانی برم بی رنگ و بو������������������������������ او ز من دلقی ستاند رنگ رنگ

جور و ظلم دوست را بر جان بنه������������������������������� ور نخواهی پس صلای جنگ جنگ

گر نمی خواهی تراش صیقلش����������������������������������� باش چون آیینه پرزنگ زنگ

دست را بر چشم خود نه گو به چشم���������������������������� چشم بگشا خیره منگر دنگ دنگ

 

1327

تتار اگر چه جهان را خراب کرد به جنگ��������������������� خراب گنج تو دارد چرا شود دلتنگ

جهان شکست و تو یار شکستگان باشی������������������������ کجاست مست تو را از چنین خرابی ننگ

فلک ز مستی امر تو روز و شب در چرخ��������������������� زمین ز شادی گنج تو خیره مانده و دنگ

وظیفه تو رسید و نیافت راه ز در������������������������������� زهی کرم که ز روزن بکردیش آونگ

شنیده ایم که شاهان به جنگ بستانند���������������������������� ندیده ایم که شاهان عطا دهند به جنگ

ز سنگ چشمه روان کرده ای و می گویی���������������������� بیا عطا بستان ای دل فسرده چو سنگ

کنار و بوسه رومی رخانت می باید����������������������������� ز روی آینه دل به عشق بزدا زنگ

تعلقیست عجب زنگ را بدین رومی���������������������������� تعلقیست نهانی میان موش و پلنگ

دهان ببند که تا دل دهانه بگشاید�������������������������������� فروخورد دو جهان را به یک زمان چو نهنگ

چو ما رویم ره دل هزار فرسنگست���������������������������� چو خطوتین دل آمد کجا بود فرسنگ

اگر نه مفخر تبریز شمس دین جویاست������������������������� چرا شود غم عشقش موکل و سرهنگ

 

1328

حریف جنگ گزیند تو هم درآ در جنگ������������������������ چو سگ صداع دهد تن مزن برآور سنگ

به خویش آی و چنین خویش را خلاوه مکن�������������������� که اینت گوید گولست و آنت گوید دنگ

چه دست باشد کز رو مگس نداند راند�������������������������� ز سست طبعی کرمی نمایدش چو پلنگ

 

1329

چو زد فراق تو بر سر مرا به نیرو سنگ���������������������� رسید بر سر من بعد از آن ز هر سو سنگ

هزار سنگ ز آفاق بر سرم آید���������������������������������� چنان نباشد کز دست یار خوش خو سنگ

مرا ز مطبخ عشق خوش تو بویی بود�������������������������� فراق می زند از بخت من بر آن بو سنگ

ز دست تو شود آن سنگ لعل می دانم�������������������������� به امتحان به کف آور به دست خود تو سنگ

اگر فتد نظر لطف تو به کوه و به سنگ������������������������ شود همه زر و گویند در جهان کو سنگ

سخای کف تو گر چربشی به کوه دهد��������������������������� دهد به خشک دماغان همیشه چربوسنگ

ز لطف گر به جهان در نظر کنی یک دم����������������������� روان کند ز عرق صد فرات و صد جو سنگ

اگر ز آب حیات تو سنگ تر گردد������������������������������ حیات گیرد و مشک آکند چو آهو سنگ

به آبگینه این دل نظر کن از سر لطف�������������������������� که می طلب کند از وصل تو به جان او سنگ

عصای هجر تو گویی عصای موسی بود����������������������� ز هر دو چشم روان کرد آب و هر دو سنگ

ز بخت من ز دل تو سدیست از آهن���������������������������� که آهن آید فرزند از زن و شو سنگ

کنون ز هجر زنم سنگ بر دلم لیکن���������������������������� بیاورید ز تبریز نزد من زو سنگ

ز بس که روی نهادم به سنگ در تبریز������������������������ به هر طرف دهدت خود نشانه رو سنگ

نگردم از هوسش گر ببارد از سر خشم������������������������� به سوی جان و دلم درشمار هر مو سنگ

ولیک از کرم بی نظیر شمس الدین����������������������������� کجاست خاک رهش را امید و مرجو سنگ

دعای جانم اینست که جان فدای تو باد�������������������������� وگر زنند همه بر سر دعاگو سنگ

 

1330

بگردان شراب ای صنم بی درنگ������������������������������ که بزمست و چنگ و ترنگاترنگ

ولی بزم روحست و ساقی غیب��������������������������������� ببویید بوی و نبینید رنگ

تو صحرای دل بین در آن قطره خون�������������������������� زهی دشت بی حد در آن کنج تنگ

در آن بزم قدسند ابدال مست������������������������������������� نه قدسی که افتد به دست فرنگ

چه افرنگ عقلی که بود اصل دین������������������������������� چو حلقه ست بر در در آن کوی و دنگ

ز خشکیست این عقل و دریاست آن����������������������������� بمانده است بیرون ز بیم نهنگ

بده می گزافه به مستان حق�������������������������������������� که نی عربده بینی آن جا نه جنگ

یکی جام بنمودشان در الست������������������������������������ که از جام خورشید دارند ننگ

تو گویی که بی دست و شیشه که دید���������������������������� شراب دلارام و بکنی و بنگ

ببین نیم شب خلق را جمله مست�������������������������������� ز سغراق خواب و ز ساقی زنگ

قطار شتر بین که گشتند مست����������������������������������� ندانند افسار از پالهنگ

خمش کن که اغلب همه باخودند��������������������������������� همه شهر لنگند تو هم بلنگ

ره سیرت شمس تبریز گیر�������������������������������������� به جرات چو شیر و به حمله پلنگ

 

1331

هر کی در او نیست از این عشق رنگ������������������������� نزد خدا نیست بجز چوب و سنگ

عشق برآورد ز هر سنگ آب����������������������������������� عشق تراشید ز آیینه زنگ

کفر به جنگ آمد و ایمان به صلح������������������������������� عشق بزد آتش در صلح و جنگ

عشق گشاید دهن از بحر دل������������������������������������� هر دو جهان را بخورد چون نهنگ

عشق چو شیرست نه مکر و نه ریو���������������������������� نیست گهی روبه و گاهی پلنگ

چونک مدد بر مدد آید ز عشق���������������������������������� جان برهد از تن تاریک و تنگ

عشق ز آغاز همه حیرتست������������������������������������� عقل در او خیره و جان گشته دنگ

در تبریزست دلم ای صبا���������������������������������������� خدمت ما را برسان بی درنگ

 

1332

توبه سفر گیرد با پای لنگ�������������������������������������� صبر فروافتد در چاه تنگ

جز من و ساقی بنماند کسی�������������������������������������� چون کند آن چنگ ترنگاترنگ

عقل چو این دید برون جست و رفت���������������������������� با دل دیوانه که کردست جنگ

صدر خرابات کسی را بود�������������������������������������� کو رهد از صدر و ز نام و ز ننگ

هر کی ز اندیشه دلارام ساخت���������������������������������� کشتی برساخت ز پشت نهنگ

و آنک در اندیشه یک جو زر است����������������������������� او خر پالان بود و پالهنگ

یار منی زود فروجه ز خر�������������������������������������� خر بفروش و برهان بی درنگ

کون خری دنب خری گیر و رو��������������������������������� رو که کلیدی نبود در مدنگ

راز مگو پیش خران ای مسیح����������������������������������� باده ستان از کف ساقی شنگ

 

1333

ای تو ولی احسان دل ای حسن رویت دام دل������������������� ای از کرم پرسان دل وی پرسشت آرام دل

ما زنده از اکرام تو ای هر دو عالم رام تو��������������������� وی از حیات نام تو جانی گرفته نام دل

بر گرد تن دل حلقه شد تن با دلم همخرقه شد������������������� وین هر دو در تو غرقه شد ای تو ولی انعام دل

ای تن گرفته پای دل وی دل گرفته دامنت���������������������� دامن ز دل اندرمکش تا تن رسد بر بام دل

ای گوهر دریای دل چه جای جان چه جای دل����������������� روشن ز تو شب های دل خرم ز تو ایام دل

ای عاشق و معشوق من در غیر عشق آتش بزن��������������� چون نقطه ای در جیم تن چون روشنی بر جام دل

از بارگاه عقل کل آید همی بانگ دهل�������������������������� کآمد سپاه آسمان نک می رسد اعلام دل

از زخم تیغ آن سپه در کشتن خصمان شه���������������������� پرخون شده صحرا و ره ره گشته خون آشام دل

زان حمله های صف شکن سرکوفته دیوان تن������������������ خطبه به نام شه شده دیوان پر از احکام دل

ای قیل و قالت چون شکر وی گوشمالت چون شکر������������ گر زین ادب خوارم کنی خواری منست اکرام دل

گر سر تو ننهفتمی من گفتنی ها گفتمی�������������������������� تا از دلم واقف شدی امروز خاص و عام دل

 

1334

این بوالعجب کاندر خزان شد آفتاب اندر حمل������������������ خونم به جوش آمد کند در جوی تن رقص الجمل

این رقص موج خون نگر صحرا پر از مجنون نگر����������� وین عشرت بی چون نگر ایمن ز شمشیر اجل

مردار جانی می شود پیری جوانی می شود��������������������� مس زر کانی می شود در شهر ما نعم البدل

شهری پر از عشق و فرح بر دست هر مستی قدح������������� این سوی نوش آن سوی صح این جوی شیر و آن عسل

در شهر یک سلطان بود وین شهر پرسلطان عجب������������ بر چرخ یک ماهست بس وین چرخ پرماه و زحل

رو رو طبیبان را بگو کان جا شما را کار نیست��������������� کان جا نباشد علتی وان جا نبیند کس خلل

نی قاضیی نی شحنه ای نی میر شهر و محتسب��������������� بر آب دریا کی رود دعوی و خصمی و جدل

 

1335

بانگ زدم نیم شبان کیست در این خانه دل��������������������� گفت منم کز رخ من شد مه و خورشید خجل

گفت که این خانه دل پر همه نقشست چرا���������������������� گفتم این عکس تو است ای رخ تو رشک چگل

گفت که این نقش دگر چیست پر از خون جگر����������������� گفتم این نقش من خسته دل و پای به گل

بستم من گردن جان بردم پیشش به نشان����������������������� مجرم عشق است مکن مجرم خود را تو بحل

داد سر رشته به من رشته پرفتنه و فن�������������������������� گفت بکش تا بکشم هم بکش و هم مگسل

تافت از آن خرگه جان صورت ترکم به از آن����������������� دست ببردم سوی او دست مرا زد که بهل

گفتم تو همچو فلان ترش شدی گفت بدان������������������������ من ترش مصلحتم نی ترش کینه و غل

هر کی درآید که منم بر سر شاخش بزنم����������������������� کاین حرم عشق بود ای حیوان نیست اغل

هست صلاح دل و دین صورت آن ترک یقین������������������ چشم فرومال و ببین صورت دل صورت دل

 

1336

حلقه دل زدم شبی در هوس سلام دل���������������������������� بانگ رسید کیست آن گفتم من غلام دل

شعله نور آن قمر می زد از شکاف در������������������������� بر دل و چشم رهگذر از بر نیک نام دل

موج ز نور روی دل پر شده بود کوی دل���������������������� کوزه آفتاب و مه گشته کمینه جام دل

عقل کل ار سری کند با دل چاکری کند������������������������� گردن عقل و صد چو او بسته به بند دام دل

رفته به چرخ ولوله کون گرفته مشغله��������������������������� خلق گسسته سلسله از طرف پیام دل

نور گرفته از برش کرسی و عرش اکبرش��������������������� روح نشسته بر درش می نگرد به بام دل

نیست قلندر از بشر نک به تو گفت مختصر�������������������� جمله نظر بود نظر در خمشی کلام دل

جمله کون مست دل گشته زبون به دست دل�������������������� مرحله های نه فلک هست یقین دو گام دل

 

1337

الا ای رو ترش کرده که تا نبود مرا مدخل��������������������� نبشته گرد روی خود صلا نعم الادام الخل

دو سه گام ار ز حرص و کین به حلم آیی عسل جوشی�������� که عالم ها کنی شیرین نمی آیی زهی کاهل

غلط دیدم غلط گفتم همیشه با غلط جفتم������������������������� که گر من دیدمی رویت نماندی چشم من احول

دلا خود را در آیینه چو کژ بینی هرآیینه������������������������ تو کژ باشی نه آیینه تو خود را راست کن اول

یکی می رفت در چاهی چو در چه دید او ماهی��������������� مه از گردون ندا کردش من این سویم تو لاتعجل

مجو مه را در این پستی که نبود در عدم هستی���������������� نروید نیشکر هرگز چو کارد آدمی حنظل

خوشی در نفی تست ای جان تو در اثبات می جویی����������� از آن جا جو که می آید نگردد مشکل این جا حل

تو آن بطی کز اشتابی ستاره جست در آبی��������������������� تو آنی کز برای پا همی زد او رگ اکحل

در این پایان در این ساران چو گم گشتند هشیاران������������� چه سازم من که من در ره چنان مستم که لاتسال

خدایا دست مست خود بگیر ار نی در این مقصد��������������� ز مستی آن کند با خود که در مستی کند منبل

گرم زیر و زبر کردی به خود نزدیکتر کردی����������������� که صحت آید از دردی چو افشرده شود دنبل

ز بعد این می و مستی چو کار من تو کردستی����������������� توکل کرده ام بر تو صلا ای کاهلان تنبل

تویی ای شمس تبریزی نه زین مشرق نه زین مغرب���������� نه آن شمسی که هر باری کسوف آید شود مختل

 

1338

بقا اندر بقا باشد طریق کم زنان ای دل������������������������� یقین اندر یقین آمد قلندر بی گمان ای دل

به هر لحظه ز تدبیری به اقلیمی رود میری�������������������� ز جاه و قوت پیری که باشد غیب دان ای دل

کجا باشید صاحب دل دو روز اندر یکی منزل����������������� چو او را سیر شد حاصل از آن سوی جهان ای دل

چو بگذشتی تو گردون را بدیدی بحر پرخون را��������������� ببین تو ماه بی چون را به شهر لامکان ای دل

زبون آن کشش باشد کسی کان ره خوشش باشد���������������� روانش پرچشش باشد زهی جان و روان ای دل

دهد نوری طبیعت را دهد دادی شریعت را��������������������� چو بسپارد ودیعت را بدان سرحد جان ای دل

شنودی شمس تبریزی گمان بردی از او چیزی����������������� یکی سری دل آمیزی تو را آمد عیان ای دل

 

1339

مهم را لطف در لطفست از آنم بی قرار ای دل����������������� دلم پرچشمه حیوان تنم در لاله زار ای دل

به زیر هر درختی بین نشسته بهر روی شه�������������������� ملیحی یوسفی مه رو لطیفی گلعذار ای دل

فکنده در دل خوبان روحانی و جسمانی������������������������� ز عشق روح و جسم خود ز سوداها شرار ای دل

درآکنده ز شادی ها درون چاکران خود������������������������� مثال دانه های در که باشد در انار ای دل

به بزم او چو مستان را کنار و لطف ها باشد������������������ بگیرد آب با آتش ز عشقش هم کنار ای دل

در آن خلوت که خوبان را به جام خاص بنوازد���������������� بود روح الامین حارس و خضرش پرده دار ای دل

چو از بزمش برون آید کمینه چاکرش سکران������������������ ز ملک و ملک و تخت و بخت دارد ننگ و عار ای دل

جهان بستان او را دان و این عالم چو غاری دان�������������� برون آرد تو را لطفش از این تاریک غار ای دل

گلستان ها و ریحان ها شقایق های گوناگون�������������������� بنفشه زارها بر خاک و باد و آب و ناز ای دل

که این گل های خاکی هم ز عکس آن همی روید��������������� تو خاکی می خوری این جا تو را آن جا چه کار ای دل

بزن دستی و رقصی کن ز عشق آن خداوندان������������������ که چون بوسی از او یابی کند آفت کنار ای دل

به جان پاک شمس الدین خداوند خداوندان���������������������� که پرها هم از او یابی اگر خواهی فرار ای دل

به خاک پای تبریزی که اکسیرست خاک او�������������������� که جان ها یابی ار بر وی کنی جانی نثار ای دل

کنون از هجر بر پایم چنین بندیست از آتش�������������������� ز یادش مست و مخمورم اگر چندم نزار ای دل

مثال چنگ می باشم هزاران نغمه ها دارد���������������������� به لحن عشق انگیزش وگر نالید زار ای دل

به سودای چنان بختی که معشوق از سر دستی����������������� به دستم داده بود از لطف دنبال مهار ای دل

بگرد مرکبم بودی به زیر سایه آن شاه�������������������������� هزاران شاه در خدمت به صف ها در قطار ای دل

از این سو نه از آن سوی جهان روح تا دانی������������������ که آن جا که نه امسالست و آن سالست پار ای دل

چو دیدم من عنایت ها ز صدر غیب شمس الدین��������������� شدم مغرور خاصه مست و مجنون خمار ای دل

چنان حلمی و تمکینی چنان صبر خداوندی��������������������� که اندر صبر ایوبش نتاند بود یار ای دل

عنان از من چنان برتافت جایی شد که وهم آن جا������������� به جسم او نیابد راه و نی چشمش غبار ای دل

به درگاه خدا نالم که سایه آفتابی را����������������������������� به ما آرد که دل را نیست بی او پود و تار ای دل

امیدست ای دل غمگین که ناگاهان درآید او��������������������� تو این جان را به صد حیله همی کن داردار ای دل

 

1340

هر آن کو صبر کرد ای دل ز شهوت ها در این منزل��������� عوض دیدست او حاصل به جان زان سوی آب و گل

چو شخصی کو دو زن دارد یکی را دل شکن دارد������������ بدان دیگر وطن دارد که او خوشتر بدش در دل

تو گویی کاین بدین خوبی زهی صبر وی ایوبی���������������� وزین غبن اندر آشوبی که این کاریست بی طایل

و او گوید ز سرمستی که آن را تو بدیدستی�������������������� که آن علوست و تو پستی که تو نقصی و آن کامل

بدو گر باز رو آرد و تخم دوستی کارد������������������������� حجابی آن دگر دارد کز این سو راند او محمل

چو باز آن خوب کم نازد و با این شخص درسازد������������� دگربار او نپردازد از این سون رخت دل حاصل

سر رشته صبوری را ببین بگذار کوری را�������������������� ببین تو حسن حوری را صبوری نبودت مشکل

همه کدیه از این حضرت به سجده و وقفه و رکعت������������ برای دید این لذت کز او شهوت شود حامل

بفرما صبر یاران را به پندی حرص داران را����������������� بمشنو نفس زاران را مباش از دست حرص آکل

کسی را چون دهی پندی شود حرص تو را بندی��������������� صبوری گرددت قندی پی آجل در این عاجل

ز بی چون بین که چون ها شد ز بی سون بین که سون ها شد ز حلمی بین که خون ها شد ز حقی چند گون باطل

حروف تخته کانی بدین تاویل می خوانی����������������������� خلاصه صبر می دانی بر آن تاویل شو عامل

صبوری کن مکن تیزی ز شمس الدین تبریزی����������������� بشر خسپی ملک خیزی که او شاهیست بس مفضل

 

1341

امروز بحمدالله از دی بترست این دل��������������������������� امروز در این سودا رنگی دگرست این دل

در زیر درخت گل دی باده همی خورد او���������������������� از خوردن آن باده زیر و زبرست این دل

از بس که نی عشقت نالید در این پرده�������������������������� از ذوق نی عشقت همچون شکرست این دل

بند کمرت گشتم ای شهره قبای من������������������������������ تا بسته بگرد تو همچون کمرست این دل

از پرورش آبت ای بحر حلاوت ها����������������������������� همچون صدفست این تن همچون گهرست این دل

چون خانه هر مومن از عشق تو ویران شد�������������������� هر لحظه در این شورش بر بام و درست این دل

شمس الحق تبریزی تابنده چو خورشیدست��������������������� وز تابش خورشیدش همچون سحرست این دل

 

1342

چه کارستان که داری اندر این دل������������������������������ چه بت ها می نگاری اندر این دل

بهار آمد زمان کشت آمد����������������������������������������� کی داند تا چه کاری اندر این دل

حجاب عزت ار بستی ز بیرون��������������������������������� به غایت آشکاری اندر این دل

در آب و گل فروشد پای طالب���������������������������������� سرش را می بخاری اندر این دل

دل از افلاک اگر افزون نبودی���������������������������������� نکردی مه سواری اندر این دل

اگر دل نیستی شهر معظم���������������������������������������� نکردی شهریاری اندر این دل

عجایب بیشه ای آمد دل ای جان��������������������������������� که تو میر شکاری اندر این دل

ز بحر دل هزاران موج خیزد����������������������������������� چو جوهرها بیاری اندر این دل

خمش کردم که در فکرت نگنجد��������������������������������� چو وصف دل شماری اندر این دل

 

1343

صد هزاران همچو ما غرقه در این دریای دل����������������� تا چه باشد عاقبتشان وای دل ای وای دل

گر امان خواهی امانی ندهدت آن بی امان���������������������� می کشد جان را از این گل تا به سربالای دل

هر نواحی فوج فوج اندر گوی یا پشته ای���������������������� گاه پشته گاه گو از چیست از غوغای دل

قلزم روحست دل یا کشتی نوحست دل�������������������������� موج موج خون فراز جوشش و گرمای دل

شور می نوشان نگر وان نور خاموشان نگر������������������� جملگی سر گشت آن کو مرد اندر پای دل

گرد ما در می پری ای رشک ماه و مشتری������������������� آمدی تا دل بری ای قاف و ای عنقای دل

ای که کالیوه بگشتی در جهان با پر جان����������������������� هیچ دیدی شیوه ای تو لایق سودای دل

 

1344

شتران مست شدستند ببین رقص جمل��������������������������� ز اشتر مست که جوید ادب و علم و عمل

علم ما داده او و ره ما جاده او���������������������������������� گرمی ما دم گرمش نه ز خورشید حمل

دم او جان دهدت روز نفخت بپذیر������������������������������ کار او کن فیکون ست نه موقوف علل

ما در این ره همه نسرین و قرنفل کوبیم������������������������ ما نه زان اشتر عامیم که کوبیم وحل

شتران وحلی بسته این آب و گلند�������������������������������� پیش جان و دل ما آب و گلی را چه محل

ناقه الله بزاده به دعای صالح������������������������������������ جهت معجزه دین ز کمرگاه جبل

هان و هان ناقه حقیم تعرض مکنید������������������������������ تا نبرد سرتان را سر شمشیر اجل

سوی مشرق نرویم و سوی مغرب نرویم������������������������ تا ابد گام زنان جانب خورشید ازل

هله بنشین تو بجنبان سر و می گوی بلی������������������������ شمس تبریز نماید به تو اسرار غزل

 

1345

تو مرا می بده و مست بخوابان و بهل��������������������������� چون رسد نوبت خدمت نشوم هیچ خجل

چو گه خدمت شه آید من می دانم�������������������������������� گر ز آب و گلم ای دوست نیم پای به گل

در نمازش چو خروسم سبک و وقت شناس�������������������� نه چو زاغم که بود نعره او وصل گسل

من ز راز خوش او یک دو سخن خواهم گفت������������������ دل من دار دمی ای دل تو بی غش و غل

لذت عشق بتان را ز زحیران مطلب���������������������������� صبح کاذب بود این قافله را سخت مضل

من بحل کردم ای جان که بریزی خونم������������������������� ور نریزی تو مرا مظلمه داری نه بحل

پس خمش کردم و با چشم و به ابرو گفتم����������������������� سخنانی که نیاید به زبان و به سجل

گر چه آن فهم نکردی تو ولی گرم شدی������������������������ هله گرمی تو بیفزا چه کنی جهد مقل

سردی از سایه بود شمس بود روشن و گرم�������������������� فانی طلعت آن شمس شو ای سرد چو ظل

تا درآمد بت خوبم ز در صومعه مست�������������������������� چند قندیل شکستم پی آن شمع چگل

شمس تبریز مگر ماه ندانست حقت������������������������������ که گرفتار شدست او به چنین علت سل

 

1346

رفت عمرم در سر سودای دل����������������������������������� وز غم دل نیستم پروای دل

دل به قصد جان من برخاسته������������������������������������ من نشسته تا چه باشد رای دل

دل ز حلقه دین گریزد زانک هست����������������������������� حلقه زلفین خوبان جای دل

گرد او گردم که دل را گرد کرد��������������������������������� کو رسد فریادم از غوغای دل

خواب شب بر چشم خود کردم حرام���������������������������� تا ببینم صبحدم سیمای دل

قد من همچون کمان شد از رکوع������������������������������� تا ببینم قامت و بالای دل

آن جهان یک تابش از خورشید دل������������������������������ وین جهان یک قطره از دریای دل

لب ببند ایرا به گردون می رسد��������������������������������� بی زبان هیهای دل هیهای دل

 

1347

سوی آن سلطان خوبان الرحیل���������������������������������� سوی آن خورشید جانان الرحیل

کاروان بس گران آهنگ کرد������������������������������������ هین سبکتر ای گرانان الرحیل

سوی آن دریای مردی و بقا�������������������������������������� مردوار ای مردمان هان الرحیل

آفتاب روی شه عالم گرفت��������������������������������������� صبح شد ای پاسبانان الرحیل

همچو مرغان خلیلی سوی سر����������������������������������� زانک بی سر نیست سامان الرحیل

سوی اصل خویش یعنی بحر جان������������������������������� جمع یاران همچو باران الرحیل

ای شده بگلربگان ملک غیب������������������������������������ کمترینه عاشق قان الرحیل

خانه و فرزند و بستر ترک کن���������������������������������� اسپ و استر زین و پالان الرحیل

پیش شمس الدین تبریزی شاه������������������������������������ خاک بی جان گشته با جان الرحیل

 

1348

امروز روز شادی و امسال سال گل����������������������������� نیکوست حال ما که نکو باد حال گل

گل را مدد رسید ز گلزار روی دوست�������������������������� تا چشم ما نبیند دیگر زوال گل

مستست چشم نرگس و خندان دهان باغ������������������������� از کر و فر و رونق و لطف و کمال گل

سوسن زبان گشاده و گفته به گوش سرو������������������������ اسرار عشق بلبل و حسن خصال گل

جامه دران رسید گل از بهر داد ما������������������������������ زان می دریم جامه به بوی وصال گل

گل آن جهانیست نگنجد در این جهان��������������������������� در عالم خیال چه گنجد خیال گل

گل کیست قاصدیست ز بستان عقل و جان���������������������� گل چیست رقعه ایست ز جاه و جمال گل

گیریم دامن گل و همراه گل شویم�������������������������������� رقصان همی رویم به اصل و نهال گل

اصل و نهال گل عرق لطف مصطفاست������������������������ زان صدر بدر گردد آن جا هلال گل

زنده کنند و باز پر و بال نو دهند������������������������������� هر چند برکنید شما پر و بال گل

مانند چار مرغ خلیل از پی فنا���������������������������������� در دعوت بهار ببین امتثال گل

خاموش باش و لب مگشا خواجه غنچه وار��������������������� می خند زیر لب تو به زیر ظلال گل

 

1349

تا نزند آفتاب خیمه نور جلال������������������������������������ حلقه مرغان روز کی بزند پر و بال

از نظر آفتاب گشت زمین لاله زار������������������������������ خانه نشستن کنون هست وبال وبال

تیغ کشید آفتاب خون شفق را بریخت��������������������������� خون هزاران شفق طلعت او را حلال

چشم گشا عاشقا بر فلک جان ببین������������������������������ صورت او چون قمر قامت من چون هلال

عرضه کند هر دمی ساغر جام بقا������������������������������ شیشه شده من ز لطف ساغر او مال مال

چشم پر از خواب بود گفتم شاها شبست������������������������� گفت که با روی من شب بود اینک محال

تا که کبود است صبح روز بود در گمان������������������������ چونک بشد نیم روز نیست دگر قیل و قال

تیز نظر کن تو نیز در رخ خورشید جان����������������������� وز نظر من نگر تا تو ببینی جمال

در لمع قرص او صورت شه شمس دین������������������������ زینت تبریز کوست سعد مبارک به فال

 

1350

چشم تو با چشم من هر دم بی قیل و قال������������������������ دارد در درس عشق بحث و جواب و سوال

گاه کند لاغرم همچو لب ساغرم��������������������������������� گاه کند فربهم تا نروم در جوال

چون کشدم سوی طوی من بکشم گوش شیر�������������������� چونک نهان کرد روی ناله کنم از شغال

چون نگرم سوی نقش گوید ای بت پرست���������������������� چشم نهم سوی مال او دهدم گوشمال

گویمش ای آفتاب بر همه دل ها بتاب��������������������������� جمله جهان ذره ها نور خوشت را عیال

سر بزن ای آفتاب از پس کوه سحاب��������������������������� هر نظری را نما بی سخنی شرح حال

بازمگیر آب پاک از جگر شوره خاک�������������������������� منع مکن از جلال پرتو نور جلال

جلوه چو شد نور ما آن ملک نورها����������������������������� نور شود جمله روح عقل شود بی عقال

ای که میش خورده ای از چه تو پژمرده ای�������������������� باغ رخش دیده ای باز گشا پر و بال

باز سرم گشت مست هیچ مگو دست دست���������������������� باقی این بایدت رو شب و فردا تعال

 

1351

شد پی این لولیان در حرم ذوالجلال����������������������������� چشمه و سبزه مقام شوخی و دزدی حلال

رهزنی آن کس کند کو نشناسد رهی���������������������������� خانه دغل او بود کو نشناسد جمال

اهل جهان عنکبوت صید همه خرمگس������������������������� هیچ از ایشان مگو تام نگیرد ملال

دزد نهان خانه را شاهد و غماز کیست������������������������� چهره چون زعفران اشک چو آب زلال

اشک چرا می دود تا بکشد آتشی�������������������������������� زرد چرا می شود تا بکند وصف حال

اشک و رخ عاشقان می کشدت که بیا�������������������������� پیشگه عشق رو خیز ز صف نعال

زردی رخ آینه ست سرخی معشوق را������������������������� اشک رقم می کشد بر صحف خط و خال

این همه خوبی و کش بر رخ خاک حبش����������������������� تافته از ماه غیب پرتو نور کمال

صبر کن این یک دو روز با همه فر و فروز������������������� بازرود سوی اصل بازکند اتصال

 

1352

چند از این قیل و قال عشق پرست و ببال���������������������� تا تو بمانی چو عشق در دو جهان بی زوال

چند کشی بار هجر غصه و تیمار هجر������������������������� خاصه که منقار هجر کند تو را پر و بال

آه ز نفس فضول آه ز ضعف عقول������������������������������ آه ز یار ملول چند نماید ملال

آن که همی خوانمش عجز نمی دانمش�������������������������� تا که بترسانمش از ستم و از وبال

جمله سوال و جواب زوست منم چون رباب�������������������� می زندم او شتاب زخمه که یعنی بنال

یک دم بانگ نجات یک دم آواز مات��������������������������� می زند آن خوش صفات بر من و بر وصف حال

تصلح میزاننا تحسن الحاننا�������������������������������������� تذهب احزاننا انت شدید المحال

 

1353

چگونه برنپرد جان چو از جناب جلال������������������������� خطاب لطف چو شکر به جان رسد که تعال

در آب چون نجهد زود ماهی از خشکی������������������������ چو بانگ موج به گوشش رسد ز بحر زلال

چرا ز صید نپرد به سوی سلطان باز��������������������������� چو بشنود خبر ارجعی ز طبل و دوال

چرا چو ذره نیاید به رقص هر صوفی�������������������������� در آفتاب بقا تا رهاندش ز زوال

چنان لطافت و خوبی و حسن و جان بخشی�������������������� کسی از او بشکیبد زهی شقا و ضلال

بپر بپر هله ای مرغ سوی معدن خویش������������������������ که از قفص برهید و باز شد پر و بال

ز آب شور سفر کن به سوی آب حیات������������������������� رجوع کن به سوی صدر جان ز صف نعال

برو برو تو که ما نیز می رسیم ای جان������������������������ از این جهان جدایی بدان جهان وصال

چو کودکان هله تا چند ما به عالم خاک������������������������� کنیم دامن خود پر ز خاک و سنگ و سفال

ز خاک دست بداریم و بر سما پریم����������������������������� ز کودکی بگریزیم سوی بزم رجال

مبین که قالب خاکی چه در جوالت کرد������������������������� جوال را بشکاف و برآر سر ز جوال

به دست راست بگیر از هوا تو این نامه������������������������ نه کودکی که ندانی یمین خود ز شمال

بگفت پیک خرد را خدا که پا بردار����������������������������� بگفت دست اجل را که گوش حرص بمال

ندا رسید روان را روان شو اندر غیب�������������������������� منال و گنج بگیر و دگر ز رنج منال

تو کن ندا و تو آواز ده که سلطانی������������������������������ تو راست لطف جواب و تو راست علم سوال

 

1354

تو را سعادت بادا در آن جمال و جلال�������������������������� هزار عاشق اگر مرد خون مات حلال

به یک دمم بفروزی به یک دمم بکشی�������������������������� چو آتشیم به پیش تو ای لطیف خصال

دل آب و قالب کوزه ست و خوف بر کوزه��������������������� چو آب رفت به اصلش شکسته گیر سفال

تو را چگونه فریبم چه در جوال کنم���������������������������� که اصل مکر تویی و چراغ هر محتال

تو در جوال نگنجی و دام را بدری������������������������������ که دیده است که شیری رود درون جوال

نه گربه ای که روی در جوال و بسته شوی�������������������� که شیر پیش تو بر ریگ می زند دنبال

هزار صورت زیبا بروید از دل و جان������������������������� چو ابر عشق تو بارید در بی امثال

مثال آنک ببارد ز آسمان باران��������������������������������� چو قبه قبه شود جوی و حوض و آب زلال

چه قبه قبه کز آن قبه ها برون آیند������������������������������ گل و بنفشه و نسرین و سنبل چو هلال

بگویمت که از این ها کیان برون آیند��������������������������� شنودم از تکشان بانگ ژغرغ خلخال

ردای احمد مرسل بگیر ای عاشق������������������������������� صلای عشق شنو هر دم از روان بلال

بهل مرا که بگوییم عجایبت ای عشق��������������������������� دری گشایم در غیب خلق را ز مقال

همه چو کوس و چو طبلیم دل تهی پیشت����������������������� برآوریم فغان چون زنی تو زخم دوال

چگونه طبل نپرد بپر کرمنا�������������������������������������� که باشدش چو تو سلطان زننده و طبال

خود آفتاب جهانی تو شمس تبریزی����������������������������� ولی مدام نه آن شمس کو رسد به زوال

 

1355

دو چشم اگر بگشادی به آفتاب وصال��������������������������� برآ به چرخ حقایق دگر مگو ز خیال

ستاره ها بنگر از ورای ظلمت و نور�������������������������� چو ذره رقص کنان در شعاع نور جلال

اگر چه ذره در آن آفتاب درنرسد������������������������������� ولی ز تاب شعاعش شوند نور خصال

هر آن دلی که به خدمت خمید چون ابرو����������������������� گشاد از نظرش صد هزار چشم کمال

دهان ببند ز حال دلم که با لب دوست��������������������������� خدای داند کو را چه واقعه ست و چه حال

مکن اشارت سوی دلم که دل آن نیست�������������������������� مپر به سوی همایان شه بدان پر و بال

جراحت همه را از نمک بود فریاد������������������������������ مرا فراق نمک هاش شد وبال وبال

چو ملک گشت وصالت ز شمس تبریزی����������������������� نماند حیله حال و نه التفات به قال

 

1356

اگر درآید ناگه صنم زهی اقبال���������������������������������� چو در بتان زند آتش بتم زهی اقبال

چنانک دی ز جمالش هزار توبه شکست����������������������� اگر رسد عجب امروز هم زهی اقبال

نشسته اند در اومید او قطار قطار������������������������������� اگر ز لطف نماید کرم زهی اقبال

میان لشکر هجران که تیغ در تیغست��������������������������� سپاه وصل برآرد علم زهی اقبال

هزار گل بنماید که خار مست شود������������������������������ هزار خنده برآرد ز غم زهی اقبال

به رغم حرص شکم خوار خوان نهد با دل��������������������� هزار کاسه کشد بی شکم زهی اقبال

چو عشق دست برآرد سبک شود قالب�������������������������� دود بگرد فلک بی قدم زهی اقبال

چو صبحدم برسد شاه شمس تبریزی���������������������������� چو آفتاب جهان بی حشم زهی اقبال

 

1357

پیام کرد مرا بامداد بحر عسل����������������������������������� که موج موج عسل بین به چشم خلق غزل

به روزه دار نیاید ز آب جز بانگی������������������������������ ولیک عاقبت آن بانگ هم رسد به عمل

سماع شرفه آبست و تشنگان در رقص�������������������������� حیات یابی از این بانگ آب اقل اقل

بگوید آب ز من رسته ای به من آیی���������������������������� به آخر آن جا آیی که بوده ای اول

به جان و سر که از این آب بر سر ار ریزد������������������� هزار طره بروید ز مشک بر سر کل

شراب خوار که نامیخت با شراب این آب���������������������� کشد خمار پیاپی تو باش لاتعجل

 

1358

به گوش دل پنهانی بگفت رحمت کل���������������������������� که هر چه خواهی می کن ولی ز ما مسکل

تو آن ما و من آن تو همچو دیده و روز������������������������� چرا روی ز بر من به هر غلیظ و عتل

بگفت دل که سکستن ز تو چگونه بود��������������������������� چگونه بی ز دهلزن کند غریو دهل

همه جهان دهلند و تویی دهلزن و بس�������������������������� کجا روند ز تو چونک بسته است سبل

جواب داد که خود را دهل شناس و مباش����������������������� گهی دهلزن و گاهی دهل که آرد ذل

نجنبد این تن بیچاره تا نجنبد جان������������������������������� که تا فرس بنجنبد بر او نجنبد جل

دل تو شیر خدایست و نفس تو فرس است���������������������� چنان که مرکب شیر خدای شد دلدل

چو درخور تک دلدل نبود عرصه عقل������������������������� ز تنگنای خرد تاخت سوی عرصه قل

تو را و عقل تو را عشق و خارخار چراست������������������� که وقت شد که بروید ز خار تو آن گل

از این غم ار چه ترش روست مژده ها بشنو������������������� که گر شبی سحر آمد وگر خماری مل

ز آه آه تو جوشید بحر فضل اله��������������������������������� مسافر امل تو رسید تا آمل

دمی رسید که هر شوق از او رسد به مشوق������������������� شهی رسید کز او طوق می شود هر غل

حطام داد از این جیفه دایه تبدیل��������������������������������� در آفتاب فکنده ست ظل حق غلغل

از این همه بگذر بی گه آمدست حبیب�������������������������� شبم یقین شب قدرست قل للیلی طل

چو وحی سر کند از غیب گوش آن سر باش������������������� از آنک اذن من الراس گفت صدر رسل

تو بلبل چمنی لیک می توانی شد�������������������������������� به فضل حق چمن و باغ با دو صد بلبل

خدای را بنگر در سیاست عالم���������������������������������� عقول را بنگر در صناعت انمل

چو مست باشد عاشق طمع مکن خمشی������������������������� چو نان رسد به گرسنه مگو که لاتاکل

ز حرف بگذر و چون آب نقش ها مپذیر������������������������ که حرف و صوت ز دنیاست و هست دنیا پل

 

1359

ز خود شدم ز جمال پر از صفا ای دل�������������������������� بگفتمش که زهی خوبی خدا ای دل

غلام تست هزار آفتاب و چشم و چراغ������������������������� ز پرتو تو ظلالست جان ها ای دل

نهایتیست که خوبی از آن گذر نکند����������������������������� گذشت حسن تو از حد و منتها ای دل

پری و دیو به پیش تو بسته اند کمر����������������������������� ملک سجود کند و اختر و سما ای دل

کدام دل که بر او داغ بندگی تو نیست��������������������������� کدام داغ غمی کش نه ای دوا ای دل

به حکم تست همه گنج های لم یزلی����������������������������� چه گنج ها که نداری تو در فنا ای دل

نظر ز سوختگان وامگیر کز نظرت���������������������������� چه کوثرست و دوا دفع سوز را ای دل

بگفتم این مه ماند به شمس تبریزی������������������������������ بگفت دل که کجایست تا کجا ای دل

 

1360

باده ده ای ساقی جان باده بی درد و دغل����������������������� کار ندارم جز از این گر بزیم تا به اجل

هات حبیبی سکرا لا بفتور و کسل������������������������������ یقطع عن شاربه کل ملال و فشل

باده چو زر ده که زرم ساغر پر ده که نرم�������������������� غرقه مقصود شدی تا چه کنی علم و عمل

اصبح قلبی سهرا من سکر مفتخرا������������������������������� ان کذب الیوم صدق ان ظلم الیوم عدل

ای قدح امروز تو را طاق و طرنبیست بیا���������������������� باده خنب ملکی داده حق عز و جل

طفت به معتمرا فزت به مفتخرا���������������������������������� من سقی الیوم کذی جمله ما دام حصل

مست و خوشی خواجه حسن نی نی چنان مست که من�������� کیسه زر مست کند لیک نه چون جام ازل

لواء نا مرتفع و شملنا مجتمع������������������������������������ و روحنا کما تری فی درجات و دول

توبه ما جان عمو توبه ماهیست ز جو��������������������������� از دل و جان توبه کند هیچ تن ای شیخ اجل

عشقک قد جادلنا ثم عدا جادلنا����������������������������������� من سکر مفتضح شاربه حیث دخل

بحر که مسجور بود تلخ بود شور بود��������������������������� در دل ماهی روشش به بود از قند و عسل

یا اسدا عن لنا فنعم ما سن لنا������������������������������������ حبک قد حببنا فاعف لنا کل زلل

بس بود ای مست خمش جان ز بدن رست خمش��������������� باده ستان که دگران عربده دارند و جدل

اسکت یا صاح کفی واعف عفا الله عفا�������������������������� هات رحیقا به صفا قد وصل الوصل وصل

 

1361

عمرک یا واحدا فی درجات الکمال������������������������������ قد نزل الهم بی یا سندی قم تعال

چند از این قیل و قال عشق پرست و ببال���������������������� تا تو بمانی چو عشق در دو جهان بی زوال

یا فرجی مونسی یا قمر المجلس��������������������������������� وجهک بدر تمام ریقک خمر حلال

چند کشی بار هجر غصه و تیمار هجر������������������������� خاصه که منقار هجر کند تو را پر و بال

روحک بحر الوفا لونک لمع الصفا������������������������������ عمرک لو لا التقی قلت ایا ذا الجلال

آه ز نفس فضول آه ز ضعف عقول������������������������������ آه ز یار ملول چند نماید ملال

تطرب قلب الوری تسکرهم بالهوی������������������������������ تدرک ما لا یری انت لطیف الخیال

آنک همی خوانمش عجز نمی دانمش���������������������������� تا که بترسانمش از ستم و از وبال

تدخل ارواحهم تسکر اشباحهم����������������������������������� تجلسهم مجلسا فیه کووس ثقال

جمله سوال و جواب زوست و منم چون رباب������������������ می زندم او شتاب زخمه که یعنی بنال

تصلح میزاننا تحسن الحاننا�������������������������������������� تذهب احزاننا انت شدید المحال

یک دم آواز مات یک دم بانگ نجات��������������������������� می زند آن خوش صفات بر من و بر وصف حال

 

1362

لجکنن اغلن هی بزه کلکل��������������������������������������� دغدن دغدا هی کزه کلکل

آی بکی سنسن کن بکی سنسن����������������������������������� بی مزه کلمه بامزه کلکل

لذ لحبی من حرکاتی���������������������������������������������� ارسل کنزا للصدقات

خلص روحی من هفواتی����������������������������������������� اعتق قلبی من شبکاتی

رفتم آن جا لنگان لنگان������������������������������������������ شربت خوردم پنگان پنگان

دیدم آن جا قومی شنگان����������������������������������������� گشته ز ساغر خیره و دنگان

صورت عشقی صاحب مخزن����������������������������������� شوخ جهانی رندی و رهزن

آتش جان را سنگی و آهن��������������������������������������� هر که نه عاشق ریشش برکن

یا رحمونا منه صبونا��������������������������������������������� یا رهبونا عز علینا

صدر صدور جاء الینا�������������������������������������������� بدر بدور بات لدینا

دنب خری تو ای خر ملعون������������������������������������� نی کم گردی نی شوی افزون

ای دل و جانم از کژی تو���������������������������������������� وز فن و مکرت خسته و پرخون

لاح صباحی طیب حالی������������������������������������������ جاء ربیعی هب شمالی

خصب غصنی ماء زلالی���������������������������������������� اسکر قلبی خمر وصال

 

1363

کجکنن اغلن اودیا کلکل����������������������������������������� یوک بلمسک دغدغ کز کل

ای سر مستان ای شه مقبل��������������������������������������� مکرم و مشفق پردل و بی دل

اول ججکی کم یازده بلدک��������������������������������������� کمیه ورما خصمنا ور کل

سلسله بنگر گر بکشندت����������������������������������������� جذب الهی کردت مقبل

نبود این هم بی سر و معنی�������������������������������������� هر متحول بی ز محول

 

1364

ایها النور فی الفواد تعال����������������������������������������� غایه الجد و المراد تعال

انت تدری حیاتنا بیدیک������������������������������������������ لا تضیق علی العباد تعال

ایها العشق ایها المعشوق����������������������������������������� حل عن الصد و العناد تعال

یا سلیمان ذی الهداهد لک���������������������������������������� فتفقد بالافتقاد تعال

ایها السابق الذی سبقت������������������������������������������� منک مصدوقه الوداد تعال

فمن الهجر ضجت الارواح��������������������������������������� انجر العود یا معاد تعال

استر العیب و ابذل المعروف������������������������������������� هکذا عاده الجواد تعال

چه بود پارسی تعال بیا������������������������������������������ یا بیا یا بده تو داد تعال

چون بیایی زهی گشاد و مراد����������������������������������� چون نیایی زهی کساد تعال

ای گشاد عرب قباد عجم����������������������������������������� تو گشایی دلم به یاد تعال

ای درونم تعال گویان تو����������������������������������������� وی ز بود تو بود و باد تعال

طفت فیک البلاد یا قمرا������������������������������������������ بی محیطا و بالبلاد تعال

انت کالشمس اذ دنت و نات�������������������������������������� یا قریبا علی العباد تعال

 

1365

یا منیر البدر قد اوضحت بالبلبال بال���������������������������� بالهوی زلزلتنی و العقل فی الزلزال زال

کم انادی انظر و نقتبس من نورکم������������������������������� قد رجعنا جانبا من طور انوار الجلال

من رآی نورا انیسا یملا الدنیا هوی������������������������������ للسری منه جمال للعدی منه ملال

کل امر منه حق مستحق نافذ������������������������������������� ینفع الامراض طرا ینجلی منه الکلال

من شکا مغلاق باب فلینل مفتاحه�������������������������������� من شکا ضر الظما فلیستقی الماء الزلال

لیس ذا اسماء صفر باطل سمیته��������������������������������� دعوه التحقیق حال خدعه الدنیا محال

حبذا اسواق اشواق ربت ارباجها�������������������������������� حبذا نور یکون الشمس فیه کالهلال

ما علیکم لو سهرتم لیله الف الهوی������������������������������ ربما تلقون ضیفا تعرفوا لیل الرحال

یا محبا قم تنادم فالمحب لا ینام����������������������������������� یا نعوسا قم تفرج حسن ربات الحجال

دولتش همسایه شد همسایگان را مژده شو���������������������� مرغ جان ها را ببخشد کر و فرش پر و بال

 

1366

یا بدیع الحسن قد اوضحت بالبلبال بال�������������������������� بالهوی زلزلتنی و العقل فی الزلزال زال

قد رجعنا قد رجعنا جانبا من طورکم���������������������������� انظرونا انظرونا نستقی الماء الزلال

کل شی ء منکم عندی لذیذ طیب��������������������������������� منک طابت کل ارض ان ذا سحر حلال

 

1367

رشاء العشق حبیبی لشرود و مضل������������������������������ کل قلب لهواه وجد الصبر یصل

سنه الوصل قصیر عجل معتجل��������������������������������� سنه الهجر طویل و مدید و ممل

یملاء الکاس حبیبی و طبیبی و تذر������������������������������ فعلن مفتعلن او فعلاتن و فعل

ناول الکاس نهارا و جهارا و قحا�������������������������������� لا یخاف رهقا من به محیاک قتل

 

1368

عمرک یا واحدا فی درجات الکمال������������������������������ قد نزل الهم بی یا سندی قم تعال

یا فرحی مونسی یا قمر المجلس��������������������������������� وجهک بدر تمام ریقک خمر حلال

روحک بحر الوفا لونک لمع الصفا������������������������������ عمرک لو لا التقی قلت ایا ذا الجلال

تسکن قلب الوری تسکرهم بالهوی������������������������������ تدرک ما لا یری انت لطیف الخیال

تسکن ارواحهم تسکر اشباحهم����������������������������������� تجلسهم مجلسا فیه کووس ثقال

 

1369

تعال یا مدد العیش و السرور تعال������������������������������� تعال یا فرج الهم فاتح الاقفال

لقاء وجهک فی الهم فالق الاصباح������������������������������� سقا جودک فی الفقر منتهی الاقبال

تعال انک عیسی فاحی موتانا������������������������������������ تعال و ادفع عنا خدیعه الدجال

تعال انک داوود فاتخذ زردا������������������������������������� تصون مهجتنا من اصابه الانصال

تعال انک موسی تشق بحر ردی�������������������������������� لکی تغرق فرعون سیی ء الافعال

تعال انک نوح و نحن فی الطوفان������������������������������� اما سفینه نوح تعد للاهوال

فهم صفاتک لکن تصورت بشرا��������������������������������� فکم لفضلک امثالهم بلا امثال

یحیل طالب دنیا وجودک الاعلی��������������������������������� و فی وجودک دنیاه باطل و محال

 

1370

آمد بهار ای دوستان منزل سوی بستان کنیم�������������������� گرد غریبان چمن خیزید تا جولان کنیم

امروز چون زنبورها پران شویم از گل به گل������������������ تا در عسل خانه جهان شش گوشه آبادان کنیم

آمد رسولی از چمن کاین طبل را پنهان مزن������������������� ما طبل خانه عشق را از نعره ها ویران کنیم

بشنو سماع آسمان خیزید ای دیوانگان�������������������������� جانم فدای عاشقان امروز جان افشان کنیم

زنجیرها را بردریم ما هر یکی آهنگریم������������������������ آهن گزان چون کلبتین آهنگ آتشدان کنیم

چون کوره آهنگران در آتش دل می دمیم����������������������� کآهن دلان را زین نفس مستعمل فرمان کنیم

آتش در این عالم زنیم وین چرخ را برهم زنیم����������������� وین عقل پابرجای را چون خویش سرگردان کنیم

کوبیم ما بی پا و سر گه پای میدان گاه سر��������������������� ما کی به فرمان خودیم تا این کنیم و آن کنیم

نی نی چو چوگانیم ما در دست شه گردان شده����������������� تا صد هزاران گوی را در پای شه غلطان کنیم

خامش کنیم و خامشی هم مایه دیوانگیست���������������������� این عقل باشد کآتشی در پنبه پنهان کنیم

 

1371

ای عاشقان ای عاشقان پیمانه را گم کرده ام�������������������� زان می که در پیمانه ها اندرنگنجد خورده ام

مستم ز خمر من لدن رو محتسب را غمز کن������������������ مر محتسب را و تو را هم چاشنی آورده ام

ای پادشاه صادقان چون من منافق دیده ای���������������������� با زندگانت زنده ام با مردگانت مرده ام

با دلبران و گلرخان چون گلبنان بشکفته ام��������������������� با منکران دی صفت همچون خزان افسرده ام

ای نان طلب در من نگر والله که مستم بی خبر���������������� من گرد خنبی گشته ام من شیره افشرده ام

مستم ولی از روی او غرقم ولی در جوی او������������������� از قند و از گلزار او چون گلشکر پرورده ام

روزی که عکس روی او بر روی زرد من فتد����������������� ماهی شوم رومی رخی گر زنگی نوبرده ام

در جام می آویختم اندیشه را خون ریختم����������������������� با یار خود آمیختم زیرا درون پرده ام

آویختم اندیشه را کاندیشه هشیاری کند�������������������������� ز اندیشه بیزاری کنم ز اندیشه ها پژمرده ام

دوران کنون دوران من گردون کنون حیران من��������������� در لامکان سیران من فرمان ز قان آورده ام

در جسم من جانی دگر در جان من قانی دگر������������������� با آن من آنی دگر زیرا به آن پی برده ام

گر گویدم بی گاه شد رو رو که وقت راه شد�������������������� گویم که این با زنده گو من جان به حق بسپرده ام

خامش که بلبل باز را گفتا چه خامش کرده ای����������������� گفتا خموشی را مبین در صید شه صدمرده ام

 

1372

این بار من یک بارگی در عاشقی پیچیده ام�������������������� این بار من یک بارگی از عافیت ببریده ام

دل را ز خود برکنده ام با چیز دیگر زنده ام������������������� عقل و دل و اندیشه را از بیخ و بن سوزیده ام

ای مردمان ای مردمان از من نیاید مردمی��������������������� دیوانه هم نندیشد آن کاندر دل اندیشیده ام

دیوانه کوکب ریخته از شور من بگریخته����������������������� من با اجل آمیخته در نیستی پریده ام

امروز عقل من ز من یک بارگی بیزار شد��������������������� خواهد که ترساند مرا پنداشت من نادیده ام

من خود کجا ترسم از او شکلی بکردم بهر او������������������ من گیج کی باشم ولی قاصد چنین گیجیده ام

از کاسه استارگان وز خون گردون فارغم���������������������� بهر گدارویان بسی من کاسه ها لیسیده ام

من از برای مصلحت در حبس دنیا مانده ام�������������������� حبس از کجا من از کجا مال که را دزدیده ام

در حبس تن غرقم به خون وز اشک چشم هر حرون���������� دامان خون آلود را در خاک می مالیده ام

مانند طفلی در شکم من پرورش دارم ز خون������������������ یک بار زاید آدمی من بارها زاییده ام

چندانک خواهی درنگر در من که نشناسی مرا����������������� زیرا از آن کم دیده ای من صدصفت گردیده ام

در دیده من اندرآ وز چشم من بنگر مرا������������������������ زیرا برون از دیده ها منزلگهی بگزیده ام

تو مست مست سرخوشی من مست بی سر سرخوشم���������� تو عاشق خندان لبی من بی دهان خندیده ام

من طرفه مرغم کز چمن با اشتهای خویشتن������������������� بی دام و بی گیرنده ای اندر قفص خیزیده ام

زیرا قفص با دوستان خوشتر ز باغ و بوستان����������������� بهر رضای یوسفان در چاه آرامیده ام

در زخم او زاری مکن دعوی بیماری مکن��������������������� صد جان شیرین داده ام تا این بلا بخریده ام

چون کرم پیله در بلا در اطلس و خز می روی���������������� بشنو ز کرم پیله هم کاندر قبا پوسیده ام

پوسیده ای در گور تن رو پیش اسرافیل من�������������������� کز بهر من در صور دم کز گور تن ریزیده ام

نی نی چو باز ممتحن بردوز چشم از خویشتن����������������� مانند طاووسی نکو من دیبه ها پوشیده ام

پیش طبیبش سر بنه یعنی مرا تریاق ده������������������������� زیرا در این دام نزه من زهرها نوشیده ام

تو پیش حلوایی جان شیرین و شیرین جان شوی��������������� زیرا من از حلوای جان چون نیشکر بالیده ام

عین تو را حلوا کند به زانک صد حلوا دهد�������������������� من لذت حلوای جان جز از لبش نشنیده ام

خاموش کن کاندر سخن حلوا بیفتد از دهن��������������������� بی گفت مردم بو برد زان سان که من بوییده ام

هر غوره ای نالان شده کای شمس تبریزی بیا����������������� کز خامی و بی لذتی در خویشتن چغزیده ام

 

1373

هان ای طبیب عاشقان دستی فروکش بر برم������������������� تا بخت و رخت و تخت خود بر عرش و کرسی بر برم

بر گردن و بر دست من بربند آن زنجیر را�������������������� افسون مخوان ز افسون تو هر روز دیوانه ترم

خواهم که بدهم گنج زر تا آن گواه دل بود���������������������� گر چه گواهی می دهد رخساره همچون زرم

ور تو گواهان مرا رد می کنی ای پرجفا����������������������� ای قاضی شیرین قضا باری فروخوان محضرم

بی لطف و دلداری تو یا رب چه می لرزد دلم����������������� در شوق خاک پای تو یا رب چه می گردد سرم

پیشم نشین پیشم نشان ای جان جان جان جان������������������ پر کن دلم گر کشتیم بیخم ببر گر لنگرم

گه در طواف آتشم گه در شکاف آتشم��������������������������� باد آهن دل سرخ رو از دمگه آهنگرم

هر روز نو جامی دهد تسکین و آرامی دهد�������������������� هر روز پیغامی دهد این عشق چون پیغامبرم

در سایه ات تا آمدم چون آفتابم بر فلک������������������������� تا عشق را بنده شدم خاقان و سلطان سنجرم

ای عشق آخر چند من وصف تو گویم بی دهن����������������� گه بلبلم گه گلبنم گه خضرم و گه اخضرم

 

1374

ای عاشقان ای عاشقان من خاک را گوهر کنم����������������� وی مطربان ای مطربان دف شما پرزر کنم

ای تشنگان ای تشنگان امروز سقایی کنم����������������������� وین خاکدان خشک را جنت کنم کوثر کنم

ای بی کسان ای بی کسان جاء الفرج جاء الفرج��������������� هر خسته غمدیده را سلطان کنم سنجر کنم

ای کیمیا ای کیمیا در من نگر زیرا که من���������������������� صد دیر را مسجد کنم صد دار را منبر کنم

ای کافران ای کافران قفل شما را وا کنم������������������������ زیرا که مطلق حاکمم مومن کنم کافر کنم

ای بوالعلا ای بوالعلا مومی تو اندر کف ما��������������������� خنجر شوی ساغر کنم ساغر شوی خنجر کنم

تو نطفه بودی خون شدی وانگه چنین موزون شدی������������ سوی من آ ای آدمی تا زینت نیکوتر کنم

من غصه را شادی کنم گمراه را هادی کنم��������������������� من گرگ را یوسف کنم من زهر را شکر کنم

ای سردهان ای سردهان بگشاده ام زان سر دهان������������� تا هر دهان خشک را جفت لب ساغر کنم

ای گلستان ای گلستان از گلستانم گل ستان���������������������� آن دم که ریحان هات را من جفت نیلوفر کنم

ای آسمان ای آسمان حیرانتر از نرگس شوی������������������� چون خاک را عنبر کنم چون خار را عبهر کنم

ای عقل کل ای عقل کل تو هر چه گفتی صادقی���������������� حاکم تویی حاتم تویی من گفت و گو کمتر کنم

 

1375

بازآمدم چون عید نو تا قفل زندان بشکنم������������������������ وین چرخ مردم خوار را چنگال و دندان بشکنم

هفت اختر بی آب را کاین خاکیان را می خورند��������������� هم آب بر آتش زنم هم باده هاشان بشکنم

از شاه بی آغاز من پران شدم چون باز من�������������������� تا جغد طوطی خوار را در دیر ویران بشکنم

ز آغاز عهدی کرده ام کاین جان فدای شه کنم������������������ بشکسته بادا پشت جان گر عهد و پیمان بشکنم

امروز همچون آصفم شمشیر و فرمان در کفم������������������ تا گردن گردن کشان در پیش سلطان بشکنم

روزی دو باغ طاغیان گر سبز بینی غم مخور����������������� چون اصل های بیخشان از راه پنهان بشکنم

من نشکنم جز جور را یا ظالم بدغور را����������������������� گر ذره ای دارد نمک گیرم اگر آن بشکنم

هر جا یکی گویی بود چوگان وحدت وی برد������������������� گویی که میدان نسپرد در زخم چوگان بشکنم

گشتم مقیم بزم او چون لطف دیدم عزم او����������������������� گشتم حقیر راه او تا ساق شیطان بشکنم

چون در کف سلطان شدم یک حبه بودم کان شدم�������������� گر در ترازویم نهی می دان که میزان بشکنم

چون من خراب و مست را در خانه خود ره دهی�������������� پس تو ندانی این قدر کاین بشکنم آن بشکنم

گر پاسبان گوید که هی بر وی بریزم جام می������������������ دربان اگر دستم کشد من دست دربان بشکنم

چرخ ار نگردد گرد دل از بیخ و اصلش برکنم����������������� گردون اگر دونی کند گردون گردان بشکنم

خوان کرم گسترده ای مهمان خویشم برده ای������������������� گوشم چرا مالی اگر من گوشه نان بشکنم

نی نی منم سرخوان تو سرخیل مهمانان تو��������������������� جامی دو بر مهمان کنم تا شرم مهمان بشکنم

ای که میان جان من تلقین شعرم می کنی����������������������� گر تن زنم خامش کنم ترسم که فرمان بشکنم

از شمس تبریزی اگر باده رسد مستم کند����������������������� من لاابالی وار خود استون کیوان بشکنم

 

1376

کاری ندارد این جهان تا چند گل کاری کنم��������������������� حاجت ندارد یار من تا که منش یاری کنم

من خاک تیره نیستم تا باد بر بادم دهد�������������������������� من چرخ ازرق نیستم تا خرقه زنگاری کنم

دکان چرا گیرم چو او بازار و دکانم بود������������������������ سلطان جانم پس چرا چون بنده جانداری کنم

دکان خود ویران کنم دکان من سودای او����������������������� چون کان لعلی یافتم من چون دکانداری کنم

چون سرشکسته نیستم سر را چرا بندم بگو�������������������� چون من طبیب عالمم بهر چه بیماری کنم

چون بلبلم در باغ دل ننگست اگر جغدی کنم�������������������� چون گلبنم در گلشنش حیفست اگر خاری کنم

چون گشته ام نزدیک شه از ناکسان دوری کنم����������������� چون خویش عشق او شدم از خویش بیزاری کنم

زنجیر بر دستم نهد گر دست بر کاری نهم��������������������� در خنب می غرقم کند گر قصد هشیاری کنم

ای خواجه من جام میم چون سینه را غمگین کنم��������������� شمع و چراغ خانه ام چون خانه را تاری کنم

یک شب به مهمان من آ تا قرص مه پیشت کشم���������������� دل را به پیش من بنه تا لطف و دلداری کنم

در عشق اگر بی جان شوی جان و جهانت من بسم������������ گر دزد دستارت برد من رسم دستاری کنم

دل را منه بر دیگری چون من نیابی گوهری������������������� آسان درآ و غم مخور تا منت غمخواری کنم

اخرجت نفسی عن کسل طهرت روحی عن فشل��������������� لا موت الا بالاجل بر مرگ سالاری کنم

شکری علی لذاتها صبری علی آفاتها��������������������������� یا ساقیی قم هاتها تا عیش و خماری کنم

الخمر ما خمرته و العیش ما باشرته����������������������������� پخته ست انگورم چرا من غوره افشاری کنم

ای مطرب صاحب نظر این پرده می زن تا سحر�������������� تا زنده باشم زنده سر تا چند مرداری کنم

پندار کامشب شب پری یا در کنار دلبری����������������������� بی خواب شو همچون پری تا من پری داری کنم

قد شیدوا ارکاننا و استوضحوا برهاننا��������������������������� حمدا علی سلطاننا شیرم چه کفتاری کنم

جاء الصفا زال الحزن شکر الوهاب المنن���������������������� ای مشتری زانو بزن تا من خریداری کنم

زان از بگه دف می زنم زیرا عروسی می کنم����������������� آتش زنم اندر تتق تا چند ستاری کنم

زین آسمان چون تتق من گوشه گیرم چون افق����������������� ذوالعرش را گردم قنق بر ملک جباری کنم

الدار من لا دار له و المال من لا مال له������������������������ خامش اگر خامش کنی بهر تو گفتاری کنم

با شمس تبریزی اگر همخو و هم استاره ام��������������������� چون شمس اندر شش جهت باید که انواری کنم

 

1377

ای با من و پنهان چو دل از دل سلامت می کنم���������������� تو کعبه ای هر جا روم قصد مقامت می کنم

هر جا که هستی حاضری از دور در ما ناظری��������������� شب خانه روشن می شود چون یاد نامت می کنم

گه همچو باز آشنا بر دست تو پر می زنم���������������������� گه چون کبوتر پرزنان آهنگ بامت می کنم

گر غایبی هر دم چرا آسیب بر دل می زنم��������������������� ور حاضری پس من چرا در سینه دامت می کنم

دوری به تن لیک از دلم اندر دل تو روزنیست����������������� زان روزن دزدیده من چون مه پیامت می کنم

ای آفتاب از دور تو بر ما فرستی نور تو����������������������� ای جان هر مهجور تو جان را غلامت می کنم

من آینه دل را ز تو این جا صقالی می دهم��������������������� من گوش خود را دفتر لطف کلامت می کنم

در گوش تو در هوش تو و اندر دل پرجوش تو���������������� این ها چه باشد تو منی وین وصف عامت می کنم

ای دل نه اندر ماجرا می گفت آن دلبر تو را������������������� هر چند از تو کم شود از خود تمامت می کنم

ای چاره در من چاره گر حیران شو و نظاره گر�������������� بنگر کز این جمله صور این دم کدامت می کنم

گه راست مانند الف گه کژ چو حرف مختلف������������������� یک لحظه پخته می شوی یک لحظه خامت می کنم

گر سال ها ره می روی چون مهره ای در دست من����������� چیزی که رامش می کنی زان چیز رامت می کنم

ای شه حسام الدین حسن می گوی با جانان که من������������� جان را غلاف معرفت بهر حسامت می کنم

 

1378

ای آسمان این چرخ من زان ماه رو آموختم�������������������� خورشید او را ذره ام این رقص از او آموختم

ای مه نقاب روی او ای آب جان در جوی او������������������� بر رو دویدن سوی او زان آب جو آموختم

گلشن همی گوید مرا کاین نافه چون دزدیده ای����������������� من شیری و نافه بری ز آهوی هو آموختم

از باغ و از عرجون او وز طره میگون او��������������������� اینک رسن بازی خوش همچون کدو آموختم

از نقش های این جهان هم چشم بستم هم دهان����������������� تا نقش بندی عجب بی رنگ و بو آموختم

دیدم گشاد داد او وان جود و آن ایجاد او������������������������ من دادن جان دم به دم زان دادخو آموختم

در خواب بی سو می روی در کوی بی کو می روی����������� شش سو مرو وز سو مگو چون غیر سو آموختم

 

1379

آمد خیال خوش که من از گلشن یار آمدم����������������������� در چشم مست من نگر کز کوی خمار آمدم

سرمایه مستی منم هم دایه هستی منم���������������������������� بالا منم پستی منم چون چرخ دوار آمدم

آنم کز آغاز آمدم با روح دمساز آمدم��������������������������� برگشتم و بازآمدم بر نقطه پرگار آمدم

گفتم بیا شاد آمدی دادم بده داد آمدی����������������������������� گفتا بدید و داد من کز بهر این کار آمدم

هم من مه و مهتاب تو هم گلشن و هم آب تو�������������������� چندین ره از اشتاب تو بی کفش و دستار آمدم

فرخنده نامی ای پسر گر چه که خامی ای پسر����������������� تلخی مکن زیرا که من از لطف بسیار آمدم

خندان درآ تلخی بکش شاباش ای تلخی خوش������������������ گل ها دهم گر چه که من اول همه خار آمدم

گل سر برون کرد از درج کالصبر مفتاح الفرج���������������� هر شاخ گوید لاحرج کز صبر دربار آمدم

 

1380

دی بر سرم تاج زری بنهاده است آن دلبرم��������������������� چندانک سیلی می زنی آن می نیفتد از سرم

شاه کله دوز ابد بر فرق من از فرق خود����������������������� شب پوش عشق خود نهد پاینده باشد لاجرم

ور سر نماند با کله من سر شوم جمله چو مه������������������� زیرا که بی حقه و صدف رخشانتر آید گوهرم

اینک سر و گرز گران می زن برای امتحان������������������� ور بشکند این استخوان از عقل و جان مغزینترم

آن جوز بی مغزی بود کو پوست بگزیده بود������������������� او ذوق کی دیده بود از لوزی پیغامبرم

لوزینه پرجوز او پرشکر و پرلوز او��������������������������� شیرین کند حلق و لبم نوری نهد در منظرم

چون مغز یابی ای پسر از پوست برداری نظر���������������� در کوی عیسی آمدی دیگر نگویی کو خرم

ای جان من تا کی گله یک خر تو کم گیر از گله��������������� در زفتی فارس نگر نی بارگیر لاغرم

زفتی عاشق را بدان از زفتی معشوق او������������������������ زیرا که کبر عاشقان خیزد ز الله اکبرم

ای دردهای آه گو اه اه مگو الله گو������������������������������ از چه مگو از جان گو ای یوسف جان پرورم

 

1381

هرگز ندانم راندن مستی که افتد بر درم������������������������� در خانه گر می باشدم پیشش نهم با وی خورم

مستی که شد مهمان من جان منست و آن من������������������� تاج من و سلطان من تا برنشیند بر سرم

ای یار من وی خویش من مستی بیاور پیش من���������������� روزی که مستی کم کنم از عمر خویشش نشمرم

چون وقف کردستم پدر بر باده های همچو زر����������������� در غیر ساقی ننگرم وز امر ساقی نگذرم

چند آزمایم خویش را وین جان عقل اندیش را������������������ روزی که مستم کشتیم روزی که عاقل لنگرم

کو خمر تن کو خمر جان کو آسمان کو ریسمان���������������� تو مست جام ابتری من مست حوض کوثرم

مستی بیاید قی کند مستی زمین را طی کند��������������������� این خوار و زار اندر زمین وان آسمان بر محترم

گر مستی و روشن روان امشب مخسب ای ساربان������������ خاموش کن خاموش کن زین باده نوش ای بوالکرم

 

1382

ای ساقی روشن دلان بردار سغراق کرم������������������������ کز بهر این آورده ای ما را ز صحرای عدم

تا جان ز فکرت بگذرد وین پرده ها را بردرد����������������� زیرا که فکرت جان خورد جان را کند هر لحظه کم

ای دل خموش از قال او واقف نه ای ز احوال او�������������� بر رخ نداری خال او گر چون مهی ای جان عم

خوبی جمال عالمان وان حال حال عارفان��������������������� کو دیده کو دانش بگو کو گلستان کو بوی و شم

زان می که او سرکه شود زو ترش رویی کی رود������������� این می مجو آن می بجو کو جام غم کو جام جم

آن می بیار ای خوبرو کاشکوفه اش حکمت بود���������������� کز بحر جان دارد مدد تا درج در شد زو شکم

بر ریز آن رطل گران بر آه سرد منکران���������������������� تا سردشان سوزان شود گردد همه لاشان نعم

گر مجسم خالی بدی گفتار من عالی بدی������������������������ یا نور شو یا دور شو بر ما مکن چندین ستم

مانند درد دیده ای بر دیده برچفسیده ای������������������������� ای خواجه برگردان ورق ور نه شکستم من قلم

هر کس که هایی می کند آخر ز جایی می کند������������������ شاهی بود یا لشکری تنها نباشد آن علم

خالی نمی گردد وطن خالی کن این تن را ز من��������������� مستست جان در آب و گل ترسم که درلغزد قدم

ای شمس تبریزی ببین ما را تو این نعم المعین����������������� ای قوت پا در روش وی صحت جان در سقم

 

1383

تا من بدیدم روی تو ای ماه و شمع روشنم���������������������� هر جا نشینم خرمم هر جا روم در گلشنم

هر جا خیال شه بود باغ و تماشاگه بود������������������������� در هر مقامی که روم بر عشرتی بر می تنم

درها اگر بسته شود زین خانقاه شش دری���������������������� آن ماه رو از لامکان سر درکند در روزنم

گوید سلام علیک هی آوردمت صد نقل و می������������������� من شاهم و شاهنشهم پرده سپاهان می زنم

من آفتاب انورم خوش پرده ها را بردرم������������������������ من نوبهارم آمدم تا خارها را برکنم

هر کس که خواهد روز و شب عیش و تماشا و طرب��������� من قندها را لذتم بادام ها را روغنم

گویم سخن را بازگو مردی کرم ز آغاز گو��������������������� هین بی ملولی شرح کن من سخت کند و کودنم

گوید که آن گوش گران بهتر ز هوش دیگران������������������ صد فضل دارد این بر آن کان جا هوا این جا منم

رو رو که صاحب دولتی جان حیات و عشرتی���������������� رضوان و حور و جنتی زیرا گرفتی دامنم

هم کوه و هم عنقا تویی هم عروه الوثقی تویی������������������ هم آب و هم سقا تویی هم باغ و سرو و سوسنم

افلاک پیشت سر نهد املاک پیشت پر نهد����������������������� دل گویدت مومم تو را با دیگران چون آهنم

 

1384

عشقا تو را قاضی برم کاشکستیم همچون صنم����������������� از من نخواهد کس گوا که شاهدم نی ضامنم

مقضی تویی قاضی تویی مستقبل و ماضی تویی���������������� خشمین تویی راضی تویی تا چون نمایی دم به دم

ای عشق زیبای منی هم من توام هم تو منی�������������������� هم سیلی و هم خرمنی هم شادیی هم درد و غم

آن ها تویی وین ها تویی وزین و آن تنها تویی����������������� وان دشت باپهنا تویی وان کوه و صحرای کرم

شیرینی خویشان تویی سرمستی ایشان تویی�������������������� دریای درافشان تویی کان های پرزر و درم

عشق سخن کوشی تویی سودای خاموشی تویی����������������� ادراک و بی هوشی تویی کفر و هدی عدل و ستم

ای خسرو شاهنشهان ای تختگاهت عقل و جان���������������� ای بی نشان با صد نشان ای مخزنت بحر عدم

پیش تو خوبان و بتان چون پیش سوزن لعبتان����������������� زشتش کنی نغزش کنی بردری از مرگ و سقم

هر نقش با نقشی دگر چون شیر بودی و شکر����������������� گر واقفندی نقش ها که آمدند از یک قلم

آن کس که آمد سوی تو تا جان دهد در کوی تو���������������� رشک تو گوید که برو لطف تو خواند که نعم

لطف تو سابق می شود جذاب عاشق می شود������������������ بر قهر سابق می شود چون روشنایی بر ظلم

هر زنده ای را می کشد وهم خیالی سو به سو������������������ کرده خیالی را کفت لشکرکش و صاحب علم

دیگر خیالی آوری ز اول رباید سروری������������������������ آن را اسیر این کنی ای مالک الملک و حشم

هر دم خیالی نو رسد از سوی جان اندر جسد������������������ چون کودکان قلعه بزم گوید ز قسام القسم

خامش کنم بندم دهان تا برنشورد این جهان�������������������� چون می نگنجی در بیان دیگر نگویم بیش و کم

 

1385

بس جهد می کردم که من آیینه نیکی شوم����������������������� تو حکم می کردی که من خمخانه سیکی شوم

خمخانه خاصان شدم دریای غواصان شدم���������������������� خورشید بی نقصان شدم تا طب تشکیکی شوم

نقش ملایک ساختی بر آب و گل افراختی���������������������� دورم بدان انداختی کاکسیر نزدیکی شوم

هاروتیی افروختی پس جادویش آموختی������������������������ ز آنم چنین می سوختی تا شمع تاریکی شوم

ترکی همه ترکی کند تاجیک تاجیکی کند����������������������� من ساعتی ترکی شوم یک لحظه تاجیکی شوم

گه تاج سلطانان شوم گه مکر شیطانان شوم�������������������� گه عقل چالاکی شوم گه طفل چالیکی شوم

خون روی را ریختم با یوسفی آمیختم��������������������������� در روی او سرخی شوم در موش باریکی شوم

 

1386

آمد بهار ای دوستان منزل به سروستان کنیم�������������������� تا بخت در رو خفته را چون بخت سرواستان کنیم

همچون غریبان چمن بی پا روان گشته به فن������������������ هم بسته پا هم گام زن عزم غریبستان کنیم

جانی که رست از خاکدان نامش روان آمد روان��������������� ما جان زانوبسته را هم منزل ایشان کنیم

ای برگ قوت یافتی تا شاخ را بشکافتی������������������������ چون رستی از زندان بگو تا ما در این حبس آن کنیم

ای سرو بر سرور زدی تا از زمین سر ورزدی��������������� سر در چه سیر آموختت تا ما در آن سیران کنیم

ای غنچه گلگون آمدی وز خویش بیرون آمدی����������������� با ما بگو چون آمدی تا ما ز خود خیزان کنیم

آن رنگ عبهر از کجا وان بوی عنبر از کجا������������������ وین خانه را در از کجا تا خدمت دربان کنیم

ای بلبل آمد داد تو من بنده فریاد تو����������������������������� تو شاد گل ما شاد تو کی شکر این احسان کنیم

ای سبزپوشان چون خضر ای غیب ها گویان به سر���������� تا حلقه گوش از شما پردر و پرمرجان کنیم

بشنو ز گلشن رازها بی حرف و بی آوازها�������������������� برساخت بلبل سازها گر فهم آن دستان کنیم

آواز قمری تا قمر بررفت و طوطی بر شکر������������������� می آورد الحان تر جان مست آن الحان کنیم

 

1387

هین خیره خیره می نگر اندر رخ صفراییم��������������������� هر کس که او مکی بود داند که من بطحاییم

زان لاله روی دلستان روید ز رویم زعفران������������������� هر لحظه زان شادی فزا بیش است کارافزاییم

مانند برف آمد دلم هر لحظه می کاهد دلم����������������������� آن جا همی خواهد دلم زیرا که من آن جاییم

هر جا حیاتی بیشتر مردم در او بی خویشتر������������������� خواهی بیا در من نگر کز شید جان شیداییم

آن برف گوید دم به دم بگذارم و سیلی شوم��������������������� غلطان سوی دریا روم من بحری و دریاییم

تنها شدم راکد شدم بفسردم و جامد شدم������������������������� تا زیر دندان بلا چون برف و یخ می خاییم

چون آب باش و بی گره از زخم دندان ها بجه����������������� من تا گره دارم یقین می کوبی و می ساییم

برف آب را بگذار هین فقاع های خاص بین������������������� می جوشد و بر می جهد که تیزم و غوغاییم

هر لحظه بخروشانترم برجسته و جوشانترم�������������������� چون عقل بی پر می پرم زیرا چو جان بالاییم

بسیار گفتم ای پدر دانم که دانی این قدر������������������������ که چون نیم بی پا و سر در پنجه آن ناییم

گر تو ملولستی ز من بنگر در آن شاه زمن�������������������� تا گرم و شیرینت کند آن دلبر حلواییم

ای بی نوایان را نوا جان ملولان را دوا������������������������ پران کننده جان که من از قافم و عنقاییم

من بس کنم بس از حنین او بس نخواهد کرد از این����������� من طوطیم عشقش شکر هست از شکر گویاییم

 

1388

ای نفس کل صورت مکن وی عقل کل بشکن قلم��������������� ای مرد طالب کم طلب بر آب جو نقش قدم

ای عاشق صافی روان رو صاف چون آب روان�������������� کاین آب صافی بی گره جان می فزاید دم به دم

از باد آب بی گره گر ساعتی پوشد زره������������������������ بر آب جو تهمت منه کو را نه ترس است و نه غم

در نقش بی نقشی ببین هر نقش را صد رنگ و بو������������� در برگ بی برگی نگر هر شاخ را باغ ارم

زان صورت صورت گسل کو منبع جان است و دل����������� تن ریخته از شرم او بگریخته جان در حرم

از باده و از باد او بس بنده و آزاد او��������������������������� چون کان فروبر نفس چون که برآورده شکم

از بحر گویم یا ز در یا از نفاذ حکم مر������������������������ نی از مقالت هم ببر می تاز تا پای علم

چپ راست دان این راه را در چاه دان این چاه را������������� چون سوی موج خون روی در خون بود خوان کرم

در آتش آبی تعبیه در آب آتش تعبیه����������������������������� در آتشش جان در طرب در آب او دل در ندم

یا من ولی انعامنا ثبت لنا اقدامنا��������������������������������� ای بی تو راحت ها عنا ای بی تو صحت ها سقم

 

1389

ای پاک رو چون جام جم وز عشق آن مه متهم����������������� این مرگ خود پیدا کند پاکی تو را کم خور تو غم

ای جان من با جان تو جویای در در بحر خون���������������� تا در که را پیدا شود پیدا شود ای جان عم

من چون شوم کوته نظر در عشق آن بحر گهر����������������� کز ساحل دریای جان آید بشارت دم به دم

من ترک فضل و فاضلی کردم به عشق از کاهلی�������������� کز عشق شه کم بیشی است وز عشق شه بیشی است کم

بیخ دل از صفرای او می خورد زد زردی به رخ������������� چون دیده عشقش بر رخم زد بر رخم آن شه رقم

تلوین این رخسار بین در عشق بی تلوین شهی����������������� گاه از غمش چون زعفران گاه از خجالت چون بقم

من فانی مطلق شدم تا ترجمان حق شدم������������������������� گر مست و هشیارم ز من کس نشنود خود بیش و کم

بازار مصر اندرشدم تا جانب مهتر شدم������������������������ دیدم یکی یوسف رخی گفتم به غفلت ذابکم

گفتا عزیز مصر گر تو عاشقی بخشیدمت����������������������� من غایه الاحسان او من جوده او من کرم

من قدر آن نشناختم آن را هوس پنداشتم������������������������� یا حسرتی من هجره یا غبنتی یا ذا الندم

ای صد محال از قوتش گشته حقیقت عین حال����������������� ما کان فی الدارین قط و الله مثل ذالقدم

تبریز این تعظیم را تو از الست آورده ای���������������������� از مفخر من شمس دین از اول جف القلم

 

1390

بازآمدم بازآمدم از پیش آن یار آمدم����������������������������� در من نگر در من نگر بهر تو غمخوار آمدم

شاد آمدم شاد آمدم از جمله آزاد آمدم���������������������������� چندین هزاران سال شد تا من به گفتار آمدم

آن جا روم آن جا روم بالا بدم بالا روم������������������������� بازم رهان بازم رهان کاین جا به زنهار آمدم

من مرغ لاهوتی بدم دیدی که ناسوتی شدم���������������������� دامش ندیدم ناگهان در وی گرفتار آمدم

من نور پاکم ای پسر نه مشت خاکم مختصر�������������������� آخر صدف من نیستم من در شهوار آمدم

ما را به چشم سر مبین ما را به چشم سر ببین����������������� آن جا بیا ما را ببین کان جا سبکبار آمدم

از چار مادر برترم وز هفت آبا نیز هم������������������������� من گوهر کانی بدم کاین جا به دیدار آمدم

یارم به بازار آمده ست چالاک و هشیار آمده ست�������������� ور نه به بازارم چه کار وی را طلبکار آمدم

ای شمس تبریزی نظر در کل عالم کی کنی�������������������� کاندر بیابان فنا جان و دل افگار آمدم

 

1391

تا کی به حبس این جهان من خویش زندانی کنم���������������� وقت است جان پاک را تا میر میدانی کنم

بیرون شدم ز آلودگی با قوت پالودگی��������������������������� اوراد خود را بعد از این مقرون سبحانی کنم

نیزه به دستم داد شه تا نیزه بازی ها کنم����������������������� تا کی به دست هر خسی من رسم چوگانی کنم

آن پادشاه لم یزل داده ست ملک بی خلل������������������������ باشد بتر از کافری گر یاد دربانی کنم

چون این بنا برکنده شد آن گریه هامان خنده شد���������������� چون در بنا بستم نظر آهنگ دربانی کنم

ای دل مرا در نیم شب دادی ز دانایی خبر��������������������� اکنون به تو در خلوتم تا آنچ می دانی کنم

در چاه تخمی کاشتن بی عقل را باشد روا���������������������� این جا به داد عقل کل کشت بیابانی کنم

دشوارها رفت از نظر هر سد شد زیر و زبر������������������ بر جای پا چون رست پر دوران به آسانی کنم

در حضرت فرد صمد دل کی رود سوی عدد������������������� در خوان سلطان ابد چون غیر سرخوانی کنم

تا چند گویم بس کنم کم یاد پیش و پس کنم���������������������� اندر حضور شاه جان تا چند خط خوانی کنم

 

1392

یار شدم یار شدم با غم تو یار شدم������������������������������ تا که رسیدم بر تو از همه بیزار شدم

گفت مرا چرخ فلک عاجزم از گردش تو����������������������� گفتم این نقطه مرا کرد که پرگار شدم

غلغله ای می شنوم روز و شب از قبه دل���������������������� از روش قبه دل گنبد دوار شدم

تا که فتادم چو صدا ناگه در چنگ غمت������������������������ از هوس زخمه تو کم ز یکی تار شدم

دزدد غم گردن خود از حذر سیلی من�������������������������� زانک من از بیشه جان حیدر کرار شدم

تا که بدیدم قدحش سرده اوباش منم������������������������������ تا که بدیدم کلهش بی دل و دستار شدم

تا که قلندردل من داد می مذهل من������������������������������ رقص کنان دلق کشان جانب خمار شدم

گفت مرا خواجه فرج صبر رهاند ز حرج���������������������� هیچ مگو کز فرج است اینک گرفتار شدم

چرخ بگردید بسی تا که چنین چرخ زدم������������������������ یار بنالید بسی تا که در این غار شدم

نیم شبی همره مه روی نهادم سوی ره�������������������������� در هوس خوبی او جانب گلزار شدم

گاه چو سوسن پی گل شاعر و مداح شدم����������������������� گاه چو بلبل به سحر سخره تکرار شدم

زوبع اندیشه شدم صدفن و صدپیشه شدم������������������������ کار تو را دید دلم عاقبت از کار شدم

 

1393

مرده بدم زنده شدم گریه بدم خنده شدم�������������������������� دولت عشق آمد و من دولت پاینده شدم

دیده سیر است مرا جان دلیر است مرا�������������������������� زهره شیر است مرا زهره تابنده شدم

گفت که دیوانه نه ای لایق این خانه نه ای���������������������� رفتم دیوانه شدم سلسله بندنده شدم

گفت که سرمست نه ای رو که از این دست نه ای������������� رفتم و سرمست شدم وز طرب آکنده شدم

گفت که تو کشته نه ای در طرب آغشته نه ای����������������� پیش رخ زنده کنش کشته و افکنده شدم

گفت که تو زیرککی مست خیالی و شکی����������������������� گول شدم هول شدم وز همه برکنده شدم

گفت که تو شمع شدی قبله این جمع شدی����������������������� جمع نیم شمع نیم دود پراکنده شدم

گفت که شیخی و سری پیش رو و راهبری��������������������� شیخ نیم پیش نیم امر تو را بنده شدم

گفت که با بال و پری من پر و بالت ندهم���������������������� در هوس بال و پرش بی پر و پرکنده شدم

گفت مرا دولت نو راه مرو رنجه مشو�������������������������� زانک من از لطف و کرم سوی تو آینده شدم

گفت مرا عشق کهن از بر ما نقل مکن�������������������������� گفتم آری نکنم ساکن و باشنده شدم

چشمه خورشید تویی سایه گه بید منم���������������������������� چونک زدی بر سر من پست و گدازنده شدم

تابش جان یافت دلم وا شد و بشکافت دلم����������������������� اطلس نو بافت دلم دشمن این ژنده شدم

صورت جان وقت سحر لاف همی زد ز بطر������������������ بنده و خربنده بدم شاه و خداونده شدم

شکر کند کاغذ تو از شکر بی حد تو���������������������������� کآمد او در بر من با وی ماننده شدم

شکر کند خاک دژم از فلک و چرخ به خم��������������������� کز نظر وگردش او نورپذیرنده شدم

شکر کند چرخ فلک از ملک و ملک و ملک������������������� کز کرم و بخشش او روشن بخشنده شدم

شکر کند عارف حق کز همه بردیم سبق����������������������� بر زبر هفت طبق اختر رخشنده شدم

زهره بدم ماه شدم چرخ دو صد تاه شدم������������������������ یوسف بودم ز کنون یوسف زاینده شدم

از توام ای شهره قمر در من و در خود بنگر������������������� کز اثر خنده تو گلشن خندنده شدم

باش چو شطرنج روان خامش و خود جمله زبان��������������� کز رخ آن شاه جهان فرخ و فرخنده شدم

 

1394

دفع مده دفع مده من نروم تا نخورم������������������������������ عشوه مده عشوه مده عشوه مستان نخرم

وعده مکن وعده مکن مشتری وعده نیم������������������������� یا بدهی یا ز دکان تو گروگان ببرم

گر تو بهایی بنهی تا که مرا دفع کنی���������������������������� رو که بجز حق نبری گر چه چنین بی خبرم

پرده مکن پرده مدر در سپس پرده مرو������������������������� راه بده راه بده یا تو برون آ ز حرم

ای دل و جان بنده تو بند شکرخنده تو�������������������������� خنده تو چیست بگو جوشش دریای کرم

طالع استیز مرا از مه و مریخ بجو����������������������������� همچو قضاهای فلک خیره و استیزه گرم

چرخ ز استیزه من خیره و سرگشته شود����������������������� زانک دو چندان که ویم گر چه چنین مختصرم

گر تو ز من صرفه بری من ز تو صد صرفه برم������������� کیسه برم کاسه برم زانک دورو همچو زرم

گر چه دورو همچو زرم مهر تو دارد نظرم�������������������� از مه و از مهر فلک مه تر و افلاک ترم

لاف زنم لاف که تو راست کنی لاف مرا����������������������� ناز کنم ناز که من در نظرت معتبرم

چه عجب ار خوش خبرم چونک تو کردی خبرم��������������� چه عجب ار خوش نظرم چونک تویی در نظرم

بر همگان گر ز فلک زهر ببارد همه شب��������������������� من شکر اندر شکر اندر شکر اندر شکرم

هر کسکی را کسکی هر جگری را هوسی��������������������� لیک کجا تا به کجا من ز هوایی دگرم

من طلب اندر طلبم تو طرب اندر طربی������������������������ آن طربت در طلبم پا زد و برگشت سرم

تیر تراشنده تویی دوک تراشنده منم����������������������������� ماه درخشنده تویی من چو شب تیره برم

میر شکار فلکی تیر بزن در دل من����������������������������� ور بزنی تیر جفا همچو زمین پی سپرم

جمله سپرهای جهان باخلل از زخم بود������������������������� بی خطر آن گاه بوم کز پی زخمت سپرم

گیج شد از تو سر من این سر سرگشته من��������������������� تا که ندانم پسرا که پسرم یا پدرم

آن دل آواره من گر ز سفر بازرسد����������������������������� خانه تهی یابد او هیچ نبیند اثرم

سرکه فشانی چه کنی کآتش ما را بکشی������������������������ کآتشم از سرکه ات افزون شود افزون شررم

عشق چو قربان کندم عید من آن روز بود���������������������� ور نبود عید من آن مرد نیم بلک غرم

چون عرفه و عید تویی غره ذی الحجه منم��������������������� هیچ به تو درنرسم وز پی تو هم نبرم

باز توام باز توام چون شنوم طبل تو را������������������������� ای شه و شاهنشه من باز شود بال و پرم

گر بدهی می بچشم ور ندهی نیز خوشم������������������������� سر بنهم پا بکشم بی سر و پا می نگرم

 

1395

مطرب عشق ابدم زخمه عشرت بزنم��������������������������� ریش طرب شانه کنم سبلت غم را بکنم

تا همه جان ناز شود چونک طرب ساز شود������������������� تا سر خم باز شود گل ز سرش دور کنم

چونک خلیلی بده ام عاشق آتشکده ام���������������������������� عاشق جان و خردم دشمن نقش وثنم

وقت بهارست و عمل جفتی خورشید و حمل�������������������� جوش کند خون دلم آب شود برف تنم

ای مه تابان شده ای از چه گدازان شده ای��������������������� گفت گرفتار دلم عاشق روی حسنم

عشق کسی می کشدم گوش کشان می بردم��������������������� تیر بلا می رسدم زان همه تن چون مجنم

گر چه در این شور و شرم غرقه بحر شکرم������������������ گر چه اسیر سفرم تازه به بوی وطنم

یار وصالی بده ام جفت جمالی بده ام���������������������������� فلسفه برخواند قضا داد جدایی به فنم

تا که رگی در تن من جنبد من سوی وطن���������������������� باشم پران و دوان ای شه شیرین ذقنم

دم به دم آن بوی خوشش وان طلب گوش کشش���������������� آب روان کرد مرا ساقی سرو و سمنم

همره یعقوب شدم فتنه آن خوب شدم����������������������������� هدیه فرستد به کرم یوسف جان پیرهنم

الحق جانا چه خوشی قوس وفا را تو کشی��������������������� در دو جهان دیده بود هیچ کسی چون تو صنم

بر بر او بربزنم گر چه برابر نزنم������������������������������ شیشه بر آن سنگ زنم بنده شیشه شکنم

پیل به خرطوم جفا قاصد کعبه شده است������������������������ من چو ابابیل حقم یاور هر کرگدنم

صیقل هر آینه ام رستم هر میمنه ام����������������������������� قوت هر گرسنه ام انجم هر انجمنم

معنی هر قد و خدم سایه لطف احدم����������������������������� کعبه هر نیک و بدم دایه باغ و چمنم

آتش بدخوی بود سوزش هر کوی بود��������������������������� چونک نکوروی بود باشد خوب ختنم

گر تو بدین کژ نگری کاسه زنی کوزه خوری������������������ سایه عدل صمدم جز که مناسب نتنم

وقت شد ای شاه شهان سرور خوبان جهان��������������������� که به کرم شرح کنی آنک نگوید دهنم

 

1396

باز در اسرار روم جانب آن یار روم��������������������������� نعره بلبل شنوم در گل و گلزار روم

تا کی از این شرم و حیا شرم بسوزان و بیا�������������������� همره دل گردم خوش جانب دلدار روم

صبر نمانده ست که من گوش سوی نسیه برم������������������� عقل نمانده ست که من راه به هنجار روم

چنگ زن ای زهره من تا که بر این تنتن تن������������������� گوش بر این بانگ نهم دیده به دیدار روم

خسته دام است دلم بر در و بام است دلم������������������������ شاهد دل را بکشم سوی خریدار روم

گفت مرا در چه فنی کار چرا می نکنی������������������������� راه دکانم بنما تا که پس کار روم

تا که ز خود بد خبرش رفت دلم بر اثرش���������������������� کو اثری از دل من تا که بر آثار روم

تا ز حریفان حسد چشم بدی درنرسد���������������������������� کف به کف یار دهم در کنف غار روم

درس رئیسان خوشی بی هشی است و خمشی������������������ درس چو خام است مرا بر سر تکرار روم

 

1397

زین دو هزاران من و ما ای عجبا من چه منم������������������ گوش بنه عربده را دست منه بر دهنم

چونک من از دست شدم در ره من شیشه منه������������������ ور بنهی پا بنهم هر چه بیابم شکنم

زانک دلم هر نفسی دنگ خیال تو بود�������������������������� گر طربی در طربم گر حزنی در حزنم

تلخ کنی تلخ شوم لطف کنی لطف شوم�������������������������� با تو خوش است ای صنم لب شکر خوش ذقنم

اصل تویی من چه کسم آینه ای در کف تو���������������������� هر چه نمایی بشوم آینه ممتحنم

تو به صفت سرو چمن من به صفت سایه تو������������������� چونک شدم سایه گل پهلوی گل خیمه زنم

بی تو اگر گل شکنم خار شود در کف من���������������������� ور همه خارم ز تو من جمله گل و یاسمنم

دم به دم از خون جگر ساغر خونابه کشم���������������������� هر نفسی کوزه خود بر در ساقی شکنم

دست برم هر نفسی سوی گریبان بتی��������������������������� تا بخراشد رخ من تا بدرد پیرهنم

لطف صلاح دل و دین تافت میان دل من����������������������� شمع دل است او به جهان من کیم او را لگنم

 

1398

جمع تو دیدم پس از این هیچ پریشان نشوم��������������������� راه تو دیدم پس از این همره ایشان نشوم

ای که تو شاه چمنی سیرکن صد چو منی����������������������� چشم و دلم سیر کنی سخره این خوان نشوم

کعبه چو آمد سوی من جانب کعبه نروم������������������������� ماه من آمد به زمین قاصد کیوان نشوم

فربه و پرباد توام مست و خوش و شاد توام�������������������� بنده و آزاد توام بنده شیطان نشوم

شاه زمینی و زمان همچو خرد فاش و نهان�������������������� پیش تو ای جان و جهان جمله چرا جان نشوم

 

1399

هر نفسی تازه ترم کز سر روزن بپرم�������������������������� چونک بهارم تو شهی باغ توام شاخ ترم

چونک تویی میر مرا در بر خود گیر مرا���������������������� خاک تو بادا کلهم دست تو بادا کمرم

چونک تو دست شفقت بر سر ما داشته ای���������������������� نیست عجب گر ز شرف بگذرد از چرخ سرم

 

1400

تیز دوم تیز دوم تا به سواران برسم����������������������������� نیست شوم نیست شوم تا بر جانان برسم

خوش شده ام خوش شده ام پاره آتش شده ام�������������������� خانه بسوزم بروم تا به بیابان برسم

خاک شوم خاک شوم تا ز تو سرسبز شوم���������������������� آب شوم سجده کنان تا به گلستان برسم

چونک فتادم ز فلک ذره صفت لرزانم�������������������������� ایمن و بی لرز شوم چونک به پایان برسم

چرخ بود جای شرف خاک بود جای تلف���������������������� بازرهم زین دو خطر چون بر سلطان برسم

عالم این خاک و هوا گوهر کفر است و فنا��������������������� در دل کفر آمده ام تا که به ایمان برسم

آن شه موزون جهان عاشق موزون طلبد����������������������� شد رخ من سکه زر تا که به میزان برسم

رحمت حق آب بود جز که به پستی نرود����������������������� خاکی و مرحوم شوم تا بر رحمان برسم

هیچ طبیبی ندهد بی مرضی حب و دوا������������������������� من همگی درد شوم تا که به درمان برسم

 

1401

کوه نیم سنگ نیم چونک گدازان نشوم�������������������������� دیدم جمعیت تو چونک پریشان نشوم

کوه ز کوهی برود سنگ ز سنگی بشود������������������������ پس من اگر آدمیم کمتر از ایشان نشوم

آهن پولاد و حجر در کف تو موم شود�������������������������� من که همه موم توام چونک بدین سان نشوم

 

1402

دوش چه خورده ای بگو ای بت همچو شکرم������������������ تا همه عمر بعد از این من شب و روز از آن خورم

ای که ابیت گفته ای هر شب عند ربکم������������������������� شرح بده از آن ابا بیشتر ای پیمبرم

گر تو ز من نهان کنی شعشعه جمال تو������������������������� نوبت ملک می زند ای قمر مصورم

لذت نامه های تو ذوق پیام های تو������������������������������ می نرود سوی لبم سخت شده ست در برم

لابه کنم که هی بیا درده بانگ الصلا���������������������������� او کتف این چنین کند که به درونه خوشترم

گشت فضای هر سری میل دل و میسرش����������������������� شکر که عشق شد همه میل دل و میسرم

گفتم عشق را شبی راست بگو تو کیستی������������������������ گفت حیات باقیم عمر خوش مکررم

گفتمش ای برون ز جا خانه تو کجاست گفت������������������� همره آتش دلم پهلوی دیده ترم

رنگرزم ز من بود هر رخ زعفرانیی��������������������������� چست الاقم و ولی عاشق اسب لاغرم

غازه لاله ها منم قیمت کاله ها منم������������������������������ لذت ناله ها منم کاشف هر مسترم

او به کمینه شیوه ای صد چو مرا ز ره برد��������������������� خواجه مرا تو ره نما من به چه از رهش برم

چرخ نداش می کند کز پی توست گردشم����������������������� ماه نداش می کند کز رخ تو منورم

عقل ز جای می جهد روح خراج می دهد���������������������� سر به سجود می رود کز پی تو مدورم

من که فضول این دهم وز فن خویش فربهم��������������������� ز آتش آفتاب او آب شده ست اکثرم

بس کن ای فسانه گو سیر شدم ز گفت و گو�������������������� تا به سخن درآید آنک مست شده ست از او سرم

 

1403

آمده ام که سر نهم عشق تو را به سر برم���������������������� ور تو بگوییم که نی نی شکنم شکر برم

آمده ام چو عقل و جان از همه دیده ها نهان�������������������� تا سوی جان و دیدگان مشعله نظر برم

آمده که رهزنم بر سر گنج شه زنم������������������������������ آمده ام که زر برم زر نبرم خبر برم

گر شکند دل مرا جان بدهم به دل شکن������������������������� گر ز سرم کله برد من ز میان کمر برم

اوست نشسته در نظر من به کجا نظر کنم���������������������� اوست گرفته شهر دل من به کجا سفر برم

آنک ز زخم تیر او کوه شکاف می کند������������������������� پیش گشادتیر او وای اگر سپر برم

گفتم آفتاب را گر ببری تو تاب خود����������������������������� تاب تو را چو تب کند گفت بلی اگر برم

آنک ز تاب روی او نور صفا به دل کشد����������������������� و آنک ز جوی حسن او آب سوی جگر برم

در هوس خیال او همچو خیال گشته ام�������������������������� وز سر رشک نام او نام رخ قمر برم

این غزلم جواب آن باده که داشت پیش من��������������������� گفت بخور نمی خوری پیش کسی دگر برم

 

1404

کار مرا چو او کند کار دگر چرا کنم���������������������������� چونک چشیدم از لبش یاد شکر چرا کنم

از گلزار چون روم جانب خار چون شوم����������������������� از پی شب چو مرغ شب ترک سحر چرا کنم

باده اگر چه می خورم عقل نرفت از سرم���������������������� مجلس چون بهشت را زیر و زبر چرا کنم

چونک کمر ببسته ام بهر چنان قمررخی������������������������ از پی هر ستاره گو ترک قمر چرا کنم

بر سر چرخ هفتمین نام زمین چرا برم������������������������� غیرت هر فرشته ام ذکر بشر چرا کنم

 

1405

میل هواش می کنم طال بقاش می زنم��������������������������� حلقه به گوش و عاشقم طبل وفاش می زنم

از دل و جان شکسته ام بر سر ره نشسته ام������������������� قافله خیال را بهر لقاش می زنم

غیر طواشی غمش یا یلواج مرهمش���������������������������� هر چه سری برون کند بر سر و پاش می زنم

این دل همچو چنگ را مست خراب دنگ را������������������� زخمه به کف گرفته ام همچو سه تاش می زنم

دل که خرید جوهری از تک حوض کوثری�������������������� خفت و بها نمی دهد بهر بهاش می زنم

شب چو به خواب می رود گوش کشانش می کشم�������������� چون به سحر دعا کند وقت دعاش می زنم

لذت تازیانه ام کی برسد به لاشه اش���������������������������� چون که گمان برد که من بهر فناش می زنم

گر قمر و فلک بود ور خرد و ملک بود������������������������ چونک حجاب دل شود زود قفاش می زنم

گفتم شیشه مرا بر سر سنگ می زنی��������������������������� گفت چو لاف عشق زد تیغ بلاش می زنم

هر رگ این رباب را ناله نو نوای نو��������������������������� تا ز نواش پی برد دل که کجاش می زنم

در دل هر فغان او چاشنی سرشته ام���������������������������� تا نبری گمان که من سهو و خطاش می زنم

خشم شهان گه عطا خنجر و گرز می زند���������������������� من به سخاش می کشم من به عطاش می زنم

سخت لطیف می زنم دیده بدان نمی رسد������������������������ دل که هوای ما کند همچو هواش می زنم

خامش باش زین حنین پرده راست نیست این������������������ راه شماست این نوا پیش شماش می زنم

 

1406

هر شب و هر سحر تو را من به دعا بخواستم����������������� تا به چه شیوه ها تو را من ز خدا بخواستم

تا شوی از سجود من مونس این وجود من���������������������� خود بشد این وجود من چون که تو را بخواستم

در پی آفتاب تو سایه بدم ضیاطلب������������������������������ پاک چو سایه خوردیم چون که ضیا بخواستم

آهنیم ز عشق تو خواسته نور آینه������������������������������� آتش و زخم می خورم چونک صفا بخواستم

سوی تو چون شتافتم جای قدم نیافتم����������������������������� پاک ز جا ببردیم چون ز تو جا بخواستم

 

1407

دوش چه خورده ای بگو ای بت همچو شکرم������������������ تا همه سال روز و شب باقی عمر از آن خورم

گر تو غلط دهی مرا رنگ تو غمز می کند��������������������� رنگ تو تا بدیده ام دنگ شده ست این سرم

یک نفسی عنان بکش تیز مرو ز پیش من���������������������� تا بفروزد این دلم تا به تو سیر بنگرم

سخت دلم همی طپد یک نفسی قرار کن������������������������� خون ز دو دیده می چکد تیز مرو ز منظرم

چون ز تو دور می شوم عبرت خاک تیره ام������������������� چونک ببینمت دمی رونق چرخ اخضرم

چون رخ آفتاب شد دور ز دیده زمین��������������������������� جامه سیاه می کند شب ز فراق لاجرم

خور چو به صبح سر زند جامه سپید می کند������������������� ای رخت آفتاب جان دور مشو ز محضرم

خیره کشی مکن بتا خیره مریز خون من����������������������� تنگ دلی مکن بتا درمشکن تو گوهرم

ساغر می خیال تو بر کف من نهاد دی������������������������� تا بندیدمت در او میل نشد به ساغرم

داروی فربهی ز تو یافت زمین و آسمان������������������������ تربیتی نما مرا از بر خود که لاغرم

ای صنم ستیزه گر مست ستیزه ات شکر����������������������� جان تو است جان من اختر توست اخترم

چند به دل بگفته ام خون بخور و خموش کن������������������� دل کتفک همی زند که تو خموش من کرم

 

1408

تا به کی ای شکر چو تن بی دل و جان فغان کنم�������������� چند ز برگ ریز غم زرد شوم خزان کنم

از غم و اندهان من سوخت درون جان من��������������������� جمله فروغ آتشین تا به کیش نهان کنم

چند ز دوست دشمنی جان شکنی و تن زنی�������������������� چند من شکسته دل نوحه تن به جان کنم

مومن عشقم ای صنم نعره عشق می زنم������������������������ همچو اسیرکان ز غم تا به کی الامان کنم

چونک خیال تو سحر سوی من آید ای قمر��������������������� چون گذرد ز موج خون خاصه که خون فشان کنم

سنگ شد آب از غمم آه نه سنگ و آهنم������������������������ کآتش روید از تنم چونک حدیث آن کنم

ای تبریز شمس دین با تو قرین و چون قرین������������������� دور قمر اگر هله با تو یکی قران کنم

 

1409

ای تو بداده در سحر از کف خویش باده ام��������������������� ناز رها کن ای صنم راست بگو که داده ام

گر چه برفتی از برم آن بنرفت از سرم������������������������� بر سر ره بیا ببین بر سر ره فتاده ام

چشم بدی که بد مرا حسن تو در حجاب شد��������������������� دوختم آن دو چشم را چشم دگر گشاده ام

چون بگشاید این دلم جز به امید عهد دوست�������������������� نامه عهد دوست را بر سر دل نهاده ام

زاده اولم بشد زاده عشقم این نفس������������������������������� من ز خودم زیادتم زانک دو بار زاده ام

چون ز بلاد کافری عشق مرا اسیر برد������������������������� همچو روان عاشقان صاف و لطیف و ساده ام

من به شهی رسیده ام زلف خوشش کشیده ام�������������������� خانه شه گرفته ام گر چه چنین پیاده ام

از تبریز شمس دین بازبیا مرا ببین����������������������������� مات شدم ز عشق تو لیک از او زیاده ام

 

1410

تا که اسیر و عاشق آن صنم چو جان شدم���������������������� دیو نیم پری نیم از همه چون نهان شدم

برف بدم گداختم تا که مرا زمین بخورد������������������������ تا همه دود دل شدم تا سوی آسمان شدم

نیستم از روان ها بر حذرم ز جان ها�������������������������� جان نکند حذر ز جان چیست حذر چو جان شدم

آنک کسی گمان نبرد رفت گمان من بدو������������������������ تا که چنین به عاقبت بر سر آن گمان شدم

از سر بیخودی دلم داد گواهیی به دست������������������������� این دل من ز دست شد و آنچ بگفت آن شدم

این همه ناله های من نیست ز من همه از اوست��������������� کز مدد می لبش بی دل و بی زبان شدم

گفت چرا نهان کنی عشق مرا چو عاشقی����������������������� من ز برای این سخن شهره عاشقان شدم

جان و جهان ز عشق تو رفت ز دست کار من����������������� من به جهان چه می کنم چونک از این جهان شدم

 

1411

گرم درآ و دم مده باده بیار ای صنم����������������������������� لابه بنده گوش کن گوش مخار ای صنم

فوق فلک مکان تو جان و روان روان تو����������������������� هل طربی که برکند بیخ خمار ای صنم

این دو حریف دلستان باد قرین دوستان������������������������� جیم جمال خوب تو جام عقار ای صنم

مرغ دل علیل را شهپر جبرئیل را������������������������������ غیر بهشت روی تو نیست مطار ای صنم

خمر عصیر روح را نیست نظیر در جهان��������������������� ذوق کنار دوست را نیست کنار ای صنم

معجز موسوی تویی چون سوی بحر غم روی������������������ از تک بحر برجهد گرد و غبار ای صنم

جام پر از عقار کن جان مرا سوار کن������������������������� زود پیاده را ببین گشته سوار ای صنم

مرکب من چو می بود هر عدمیم شی ء بود�������������������� موجب حبس کی بود وام قمار ای صنم

هین که فزود شور من هم تو بخوان زبور من������������������ کرد دل شکور من ترک شکار ای صنم

 

1412

بیا هر کس که می خواهد که تا با وی گرو بندم���������������� که سنگ خاره جان گیرد بپیوند خداوندم

همی گفتم به گل روزی زهی خندان قلاوزی�������������������� مرا گل گفت می دانی تو باری کز چه می خندم

خیال شاه خوش خویم تبسم کرد در رویم����������������������� چنین شد نسل بر نسلم چنین فرزند فرزندم

شه من گفت هر مسکین که عمرش نیست من عمرم����������� بدین وعده من مسکین امید از عمر برکندم

دل من بانگ بر من زد چه باشد قدر عمری خود�������������� چه منت می نهی بر من تو خود چندی و من چندم

شهی کز لطف می آید اگر منت نهد شاید������������������������ که چاهی پرحدث بودی منت از زر درآگندم

کمر نابسته در خدمت مرا تاج خرد داد او���������������������� تو خود اندیشه کن با خود چه بخشد گر بپیوندم

یقول العشق لی سرا تنافس و اغتنم برا�������������������������� و لا تفجر و لا تهجر و الا تبتاس تندم

همه شاهان غلامان را به خرسندی ثنا گفته��������������������� همه خشم خداوندی بر من این که خرسندم

مضی فی صحوتی یومی و فاض السکر فی قومی�������������� فاسرع و اسقنی خمرا حمیرا تشبه العندم

بیا درده یکی جامی پر از شادی و آرامی����������������������� که بنمایم سرانجامی چو مخموران بپرسندم

میازارید از خویم که من بسیار می گویم������������������������ جهانی طوطیان دارم اگر بسیار شد قندم

 

1413

کشید این دل گریبانم به سوی کوی آن یارم��������������������� در آن کویی که می خوردم گرو شد کفش و دستارم

ز عقل خود چو رفتم من سر زلفش گرفتم من������������������ کنون در حلقه زلفش گرفتارم گرفتارم

چو هر دم می فزون باشد ببین حالم که چون باشد������������� چنان می های صدساله چنین عقلی که من دارم

بگوید در چنان مستی نهان کن سر ز من رستی��������������� مسلمانان در آن حالت چه پنهان ماند اسرارم

مرا می گوید آن دلبر که از عاشق فنا خوشتر������������������ نگارا چند بشتابی نه آخر اندر این کارم

چو ابر نوبهاری من چه خوش گریان و خندانم����������������� از آن می های کاری من چه خوش بی هوش هشیارم

چو عنقا کوه قافی را تو پران بینی از عشقش������������������ اگر آن که خبر یابد ز لعل یار عیارم

منم چو آسمان دوتو ز عشق شمس تبریزی��������������������� بزن تو زخمه آهسته که تا برنسکلد تارم

 

1414

درخت و آتشی دیدم ندا آمد که جانانم��������������������������� مرا می خواند آن آتش مگر موسی عمرانم

دخلت التیه بالبلوی و ذقت المن و السلوی����������������������� چهل سال است چون موسی به گرد این بیابانم

مپرس از کشتی و دریا بیا بنگر عجایب ها�������������������� که چندین سال من کشتی در این خشکی همی رانم

بیا ای جان تویی موسی وین قالب عصای تو������������������� چو برگیری عصا گردم چو افکندیم ثعبانم

تویی عیسی و من مرغت تو مرغی ساختی از گل������������� چنانک دردمی در من چنان در اوج پرانم

منم استون آن مسجد که مسند ساخت پیغامبر������������������� چو او مسند دگر سازد ز درد هجر نالانم

خداوند خداوندان و صورت ساز بی صورت������������������� چه صورت می کشی بر من تو دانی من نمی دانم

گهی سنگم گهی آهن زمانی آتشم جمله�������������������������� گهی میزان بی سنگم گهی هم سنگ و میزانم

زمانی می چرم این جا زمانی می چرند از من����������������� گهی گرگم گهی میشم گهی خود شکل چوپانم

هیولایی نشان آمد نشان دایم کجا ماند��������������������������� نه این ماند نه آن ماند بداند آن من آنم

 

1415

ز فرزین بند آن رخ من چه شهماتم چه شهماتم����������������� مکن ای شه مکافاتم مکن ای شه مکافاتم

دلم پر گشت از مهری که بر چشمت از او مهری�������������� اگر در پیش محرابم وگر کنج خراباتم

به لخت این دل پاره مگر رحمت شد آواره��������������������� مرا فریاد رس آخر که در دریای آفاتم

چو شاه خوش خرام آمد جز او بر من حرام آمد���������������� چه بی برگم ز هجرانش اگر در باغ و جناتم

مرا رخسار او باید چه سود از ماه و پروینم�������������������� چو شام زلف او خواهم چه سود از شام و شاماتم

چو از دستش خورم باده منم آزاد و آزاده����������������������� چو پیش او زمین بوسم به بالای سماواتم

سعادت ها که من دارم ز شمس الدین تبریزی������������������ سعادت ها سجود آرد به پیش این سعاداتم

 

1416

ترش رویی و خشمینی چنین شیرین ندیدستم�������������������� ز افسون هاش مجنونم ز افسان هاش سرمستم

بتان بس دیده ام جانا ولیکن نی چنین زیبا���������������������� تویی پیوندم و خویشم کنون در خویش درجستم

همه شب از پریشانی چنان بودم که می دانی������������������� ولیک این دم ز حیرانی کریما از دگر دستم

از این حالت که دل دارد بگیر و برجهان او را���������������� که من خاکی ز سعی تو ز روی خاک برجستم

 

1417

به حق روی تو که من چنین رویی ندیدستم��������������������� چه مانی تو بدان صورت که از مردم شنیدستم

چنین باغی در این عالم نرسته ست و نروید هم���������������� نه در خواب و نه بیداری چنین میوه نچیدستم

دعای یک پدر نبود دعای صد نبی باشد������������������������ کز این سان دولتی گشتم بدین دولت رسیدستم

شنیدم ز آسمان روزی که دارم از غمت سوزی���������������� ز رفعت های سوز او در این گردش خمیدستم

مرا می گوید اندیشه ز عشق آموختم پیشه����������������������� ز عدل دوست قفلستم ز لطف او کلیدستم

گرفته هر یکی ذره یکی آیینه پیش رو�������������������������� کز آن آیینه گر این را به نرخ جان خریدستم

کدام است او یکی اویی همه اوها از او بویی������������������� که از بعدش یزیدستم ز قربش بایزیدستم

بگفتم نیشکر را من که از کی پرشکر گشتی������������������� اشارت کرد سوی تو کز انفاسش چشیدستم

به جان گفتم که چون غنچه چرا چهره نهان کردی������������� بگفت از شرم روی او به جسم اندر خزیدستم

جهان پیر را گفتم که هم بندی و هم پندی����������������������� بگفتا گر چه پیرم من ولیک او را مریدستم

چو سوسن صد زبان دارد جهان در شکر و آزادی������������ کز آن جان و جهان خورش مزید اندر مزیدستم

بهار آمد چو طاووسی هزاران رنگ بر پرش������������������ که من از باغ حسن او بدین جانب پریدستم

ز بهر عشرت جان ها کشیدم راح و ریحان ها���������������� برای رنج رنجوران عقاقیری کشیدستم

شبی عشق فریبنده بیامد جانب بنده������������������������������ که بسم الله که تتماجی برای تو پزیدستم

یکی تتماج آورد او که گم کردم سر رشته���������������������� شکستم سوزن آن ساعت گریبان ها دریدستم

چو نوشیدم ز تتماجش فروکوبید چون سیرم�������������������� چو طزلق رو ترش کردم کز آن شیرین بریدستم

به دست من بجز سیخی از آن تتماج او نامد�������������������� ولی چون سیخ سرتیزم در آنچ مستفیدستم

به هر برگی از آن تتماج بشکفته ست نوعی گل���������������� شکوفه کرد هر باغی که چون من بشکفیدستم

شکوفه چون همی ریزد عقیبش میوه می خیزد����������������� بقا در نفی دان که من بدید از نابدیدستم

همه بالیدن عاشق پی پالودنی آید�������������������������������� پی قربان همی دان تو هر آنچ پروریدستم

ندارد فایده چیزی بجز هنگام کاهیدن���������������������������� گزافه نیست این که من ز غم کاهش گزیدستم

بنال ای یار چون سرنا که سرنا بهر ما نالد�������������������� از آن دم ها پرآتش که در سرنا دمیدستم

مجو از من سخن دیگر برو در روضه اخضر����������������� از آن حسن و از آن منظر بجو که من خریدستم

 

1418

دلا مشتاق دیدارم غریب و عاشق و مستم����������������������� کنون عزم لقا دارم من اینک رخت بربستم

تویی قبله همه عالم ز قبله رو نگردانم�������������������������� بدین قبله نماز آرم به هر وادی که من هستم

مرا جانی در این قالب وانگه جز توم مذهب�������������������� که من از نیستی جانا به عشق تو برون جستم

اگر جز تو سری دارم سزاوار سر دارم������������������������ وگر جز دامنت گیرم بریده باد این دستم

به هر جا که روم بی تو یکی حرفیم بی معنی������������������ چو هی دو چشم بگشادم چو شین در عشق بنشستم

چو من هی ام چو من شینم چرا گم کرده ام هش را������������ که هش ترکیب می خواهد من از ترکیب بگسستم

جهانی گمره و مرتد ز وسواس هوای خود���������������������� به اقبال چنین عشقی ز شر خویشتن رستم

به سربالای عشق این دل از آن آمد که صافی شد�������������� که از دردی آب و گل من بی دل در این پستم

زهی لطف خیال او که چون در پاش افتادم��������������������� قدم های خیالش را به آسیب دو لب خستم

بشستم دست از گفتن طهارت کردم از منطق������������������� حوادث چون پیاپی شد وضوی توبه بشکستم

 

1419

بگفتم حال دل گویم از آن نوعی که دانستم���������������������� برآمد موج آب چشم و خون دل نتانستم

شکسته بسته می گفتم پریر از شرح دل چیزی����������������� تنک شد جام فکر و من چو شیشه خرد بشکستم

چو تخته تخته بشکستند کشتی ها در این طوفان���������������� چه باشد زورق من خود که من بی پا و بی دستم

شکست از موج این کشتی نه خوبی ماند و نه زشتی����������� شدم بی خویش و خود را من سبک بر تخته ای بستم

نه بالایم نه پست اما ولیک این حرف پست آمد����������������� که گه زین موج بر اوجم گهی زان اوج در پستم

چه دانم نیستم هستم ولیک این مایه می دانم��������������������� چو هستم نیستم ای جان ولی چون نیستم هستم

چه شک ماند مرا در حشر چون صد ره در این محشر������� چو اندیشه بمردم زار و چون اندیشه برجستم

جگر خون شد ز صیادی مرا باری در این وادی��������������� ز صیدم چون نبد شادی شدم من صید و وارستم

بود اندیشه چون بیشه در او صد گرگ و یک میشه������������ چه اندیشه کنم پیشه که من ز اندیشه ده مستم

به هر چاهی که برکندم ز اول من درافتادم��������������������� به هر دامی که بنهادم من اندر دام پیوستم

خسی که مشتریش آمد خیال خام ریش آمد���������������������� سبال از کبر می مالد که رو من کار کردستم

چه کردی آخر ای کودن نشاندی گل در این گلخن�������������� نرست از گلشنت برگی ولیک از خار تو خستم

مرا واجب کند که من برون آیم چو گل از تن������������������ که عمرم شد به شصت و من چو سین و شین در این شستم

 

1420

اگر شد سود و سرمایه چه غمگینی چو من هستم��������������� برآور سر ز جود من که لاتاسوا نمودستم

اگر فانی شود عالم ز دریایی بود شبنم�������������������������� گر افتاده ست او از خود نیفتاده ست از دستم

جهان ماهی عدم دریا درون ماهی این غوغا������������������� کنم صیدش اگر گم شد که من صیاد بی شستم

 

1421

بیا بشنو که من پیش و پس اسبت چرا گردم�������������������� ازیرا نعل اسبت را به هنگام چرا گردم

امانی از ندم دادی نه لافیدی نه دم دادی������������������������� زهی عیسی دم فردم زهی باکر و بافر دم

چو دخلم از لبی دادی که پاک آمد ز بیدادی��������������������� کی داند وسعت خرجم کجا گشته ست هر خرجم

چو دیدم داد و جود تو شدم محو وجود تو����������������������� یکی رنگی برآوردم که گویی باغ را وردم

تو داوود جوانمردی امام قدرالسردی���������������������������� چو من محصون آن سردم برون از گرم و از سردم

چو عکس جیش حسن تو طراد آورد بر نقشم������������������� برون جستم ز فکرت من نه در عکسم نه در طردم

خمش کن کاندر این وادی شرابی بود جاویدی������������������ رواق و درد او خوردم که هر دو بود درخوردم

 

1422

طواف حاجیان دارم بگرد یار می گردم������������������������ نه اخلاق سگان دارم نه بر مردار می گردم

مثال باغبانانم نهاده بیل بر گردن�������������������������������� برای خوشه خرما به گرد خار می گردم

نه آن خرما که چون خوردی شود بلغم کند صفرا�������������� ولیکن پر برویاند که چون طیار می گردم

جهان مارست و زیر او یکی گنجی است بس پنهان������������ سر گنجستم و بر وی چو دم مار می گردم

ندارم غصه دانه اگر چه گرد این خانه�������������������������� فرورفته به اندیشه چو بوتیمار می گردم

نخواهم خانه ای در ده نه گاو و گله فربه����������������������� ولیکن مست سالارم پی سالار می گردم

رفیق خضرم و هر دم قدوم خضر را جویان������������������� قدم برجا و سرگردان که چون پرگار می گردم

نمی دانی که رنجورم که جالینوس می جویم�������������������� نمی بینی که مخمورم که بر خمار می گردم

نمی دانی که سیمرغم که گرد قاف می پرم��������������������� نمی دانی که بو بردم که بر گلزار می گردم

مرا زین مردمان مشمر خیالی دان که می گردد���������������� خیال ار نیستم ای جان چه بر اسرار می گردم

چرا ساکن نمی گردم بر این و آن همی گویم������������������� که عقلم برد و مستم کرد ناهموار می گردم

مرا گویی مرو شپشپ که حرمت را زیان دارد����������������� ز حرمت عار می دارم از آن بر عار می گردم

بهانه کرده ام نان را ولیکن مست خبازم������������������������ نه بر دینار می گردم که بر دیدار می گردم

هر آن نقشی که پیش آید در او نقاش می بینم������������������� برای عشق لیلی دان که مجنون وار می گردم

در این ایوان سربازان که سر هم در نمی گنجد���������������� من سرگشته معذورم که بی دستار می گردم

نیم پروانه آتش که پر و بال خود سوزم������������������������� منم پروانه سلطان که بر انوار می گردم

چه لب را می گزی پنهان که خامش باش و کمتر گوی�������� نه فعل و مکر توست این هم که بر گفتار می گردم

بیا ای شمس تبریزی شفق وار ار چه بگریزی����������������� شفق وار از پی شمست بر این اقطار می گردم

 

1423

تو تا دوری ز من جانا چنین بی جان همی گردم��������������� چو در چرخم درآوردی به گردت زان همی گردم

چو باغ وصل خوش بویم چو آب صاف در جویم�������������� چو احسان است هر سویم در این احسان همی گردم

مرا افتاد کار خوش زهی کار و شکار خوش������������������� چو باد نوبهار خوش در این بستان همی گردم

چه جای باغ و بستانش که نفروشم به صد جانش�������������� شدم من گوی میدانش در این میدان همی گردم

کسی باشد ملول ای جان که او نبود قبول ای جان�������������� منم آل رسول ای جان پس سلطان همی گردم

تو را گویم چرا مستم ز لعلش بوی بردستم��������������������� کلند عشق در دستم به گرد کان همی گردم

منم از کیمیای جان چه جای دل چه جای جان������������������ نه چون تو آسیای نان که گرد نان همی گردم

قدح وارم در این دوران میان حلقه مستان���������������������� ز دست این به دست آن بدین دستان همی گردم

 

1424

بگفتم عذر با دلبر که بی گه بود و ترسیدم���������������������� جوابم داد کای زیرک بگاهت نیز هم دیدم

بگفتم ای پسندیده چو دیدی گیر نادیده��������������������������� بگفت او ناپسندت را به لطف خود پسندیدم

بگفتم گر چه شد تقصیر دل هرگز نگردیده ست���������������� بگفت آن را هم از من دان که من از دل نگردیدم

بگفتم هجر خونم خورد بشنو آه مهجوران����������������������� بگفت آن دام لطف ماست کاندر پات پیچیدم

چو یوسف کابن یامین را به مکر از دشمنان بستد�������������� تو را هم متهم کردند و من پیمانه دزدیدم

بگفتم روز بی گاه است و بس ره دور گفتا رو����������������� به من بنگر به ره منگر که من ره را نوردیدم

به گاه و بی گه عالم چه باشد پیش این قدرت������������������� که من اسرار پنهان را بر این اسباب نبریدم

اگر عقل خلایق را همه بر همدگر بندی������������������������� نیابد سر لطف ما مگر آن جان که بگزیدم

 

1425

دعا گویی است کار من بگویم تا نطق دارم��������������������� قبول تو دعاها را بر آن باری چه حق دارم

به گرد شمع سمع تو دعاهاام همی گردد������������������������ از آن چون پر پروانه دعای محترق دارم

به دارالکتب حاجاتم درآ که بهر اصغایت����������������������� صحف فوق صحف دارم ورق زیر ورق دارم

سرم در چرخ کی گنجد که سر بخشیده فضل است������������� دلم شاد است و می گوید غم رب الفلق دارم

چو شاخ بید اندیشه ز هر بادی اگر پیچد������������������������ چو بیخ سدره خضرا اصول متفق دارم

 

1426

چه دانی تو که در باطن چه شاهی همنشین دارم��������������� رخ زرین من منگر که پای آهنین دارم

بدان شه که مرا آورد کلی روی آوردم�������������������������� وزان کو آفریدستم هزاران آفرین دارم

گهی خورشید را مانم گهی دریای گوهر را��������������������� درون عز فلک دارم برون ذل زمین دارم

درون خمره عالم چو زنبوری همی گردم����������������������� مبین تو ناله ام تنها که خانه انگبین دارم

دلا گر طالب مایی برآ بر چرخ خضرایی���������������������� چنان قصری است حصن من که امن الومنین دارم

چه باهول است آن آبی که این چرخ است از او گردان�������� چو من دولاب آن آبم چنین شیرین حنین دارم

چو دیو و آدمی و جن همی بینی به فرمانم���������������������� نمی دانی سلیمانم که در خاتم نگین دارم

چرا پژمرده باشم من که بشکفته ست هر جزوم���������������� چرا خربنده باشم من براقی زیر زین دارم

چرا از ماه وامانم نه عقرب کوفت بر پایم���������������������� چرا زین چاه برنایم چون من حبل متین دارم

کبوترخانه ای کردم کبوترهای جان ها را���������������������� بپر ای مرغ جان این سو که صد برج حصین دارم

شعاع آفتابم من اگر در خانه ها گردم��������������������������� عقیق و زر و یاقوتم ولادت ز آب و طین دارم

تو هر گوهر که می بینی بجو دری دگر در روی�������������� که هر ذره همی گوید که در باطن دفین دارم

تو را هر گوهری گوید مشو قانع به حسن من������������������ که از شمع ضمیر است آن که نوری در جبین دارم

خمش کردم که آن هوشی که دریابد نداری تو������������������ مجنبان گوش و مفریبان که چشمی هوش بین دارم

 

1427

من از اقلیم بالایم سر عالم نمی دارم���������������������������� نه از آبم نه از خاکم سر عالم نمی دارم

اگر بالاست پراختر وگر دریاست پرگوهر��������������������� وگر صحراست پرعبهر سر آن هم نمی دارم

مرا گویی ظریفی کن دمی با ما حریفی کن��������������������� مرا گفته ست لاتسکن تو را همدم نمی دارم

مرا چون دایه فضلش به شیر لطف پرورده ست��������������� چو من مخمور آن شیرم سر زمزم نمی دارم

در آن شربت که جان سازد دل مشتاق جان بازد��������������� خرد خواهد که دریازد منش محرم نمی دارم

ز شادی ها چو بیزارم سر غم از کجا دارم�������������������� به غیر یار دلدارم خوش و خرم نمی دارم

پی آن خمر چون عندم شکم بر روزه می بندم������������������ که من آن سرو آزادم که برگ غم نمی دارم

درافتادم در آب جو شدم شسته ز رنگ و بو�������������������� ز عشق ذوق زخم او سر مرهم نمی دارم

تو روز و شب دو مرکب دان یکی اشهب یکی ادهم������������ بر اشهب بر نمی شینم سر ادهم نمی دارم

جز این منهاج روز و شب بود عشاق را مذهب���������������� که بر مسلک به زیر این کهن طارم نمی دارم

به باغ عشق مرغانند سوی بی سویی پران��������������������� من ایشان را سلیمانم ولی خاتم نمی دارم

منم عیسی خوش خنده که شد عالم به من زنده������������������ ولی نسبت ز حق دارم من از مریم نمی دارم

ز عشق این حرف بشنیدم خموشی راه خود دیدم��������������� بگو عشقا که من با دوست لا و لم نمی دارم

 

1428

همه بازان عجب ماندند در آهنگ پروازم���������������������� کبوتر همچو من دیدی که من در جستن بازم

به هر هنگام هر مرغی به هر پری همی پرد������������������ مگر من سنگ پولادم که در پرواز آغازم

دهان مگشای بی هنگام و می ترس از زبان من��������������� زبانت گر بود زرین زبان درکش که من گازم

به دنبل دنبه می گوید مرا نیشی است در باطن����������������� تو را بشکافم ای دنبل گر از آغاز بنوازم

بمالم بر تو من خود را به نرمی تا شوی ایمن������������������ به ناگاهانت بشکافم که تا دانی چه فن سازم

دهان مگشای این ساعت ازیرا دنبل خامی���������������������� چو وقت آید شوی پخته به کار تو بپردازم

کدامین شوخ برد از ما که دیده شوخ کردستی������������������ چه خوانی دیده پیهی را که پس فرداش بگدازم

کمان نطق من بستان که تیر قهر می پرد����������������������� که از مستی مبادا تیر سوی خویش اندازم

یکی سوزی است سازنده عتاب شمس تبریزی����������������� رهم از عالم ناری چو با این سوز درسازم

 

1429

نه آن بی بهره دلدارم که از دلدار بگریزم���������������������� نه آن خنجر به کف دارم کز این پیکار بگریزم

منم آن تخته که با من دروگر کارها دارد����������������������� نه از تیشه زبون گردم نه از مسمار بگریزم

مثال تخته بی خویشم خلاف تیشه نندیشم������������������������ نشایم جز که آتش را گر از نجار بگریزم

چو سنگم خوار و سرد ار من به لعلی کم سفر سازم����������� چو غارم تنگ و تاری گر ز یار غار بگریزم

نیابم بوس شفتالو چو بگریزم ز بی برگی����������������������� نبویم مشک تاتاری گر از تاتار بگریزم

از آن از خود همی رنجم که منهم در نمی گنجم���������������� سزد چون سر نمی گنجد گر از دستار بگریزم

هزاران قرن می باید که این دولت به پیش آید������������������ کجا یابم دگربارش اگر این بار بگریزم

نه رنجورم نه نامردم که از خوبان بپرهیزم�������������������� نه فاسد معده ای دارم که از خمار بگریزم

نیم بر پشت پالانی که در میدان سپس مانم���������������������� نیم فلاح این ده من که از سالار بگریزم

همی گویم دلا بس کن دلم گوید جواب من����������������������� که من در کان زر غرقم چرا ز ایثار بگریزم

 

1430

نهادم پای در عشق که بر عشاق سر باشم���������������������� منم فرزند عشق جان ولی پیش از پدر باشم

اگر چه روغن بادام از بادام می زاید��������������������������� همی گوید که جان داند که من بیش از شجر باشم

به ظاهربین همی گوید چو مسجود ملایک شد������������������ که ای ابله روا داری که جسم مختصر باشم

زمانی بر کف عشقش چو سیمابی همی لرزم������������������� زمانی در بر معدن همه دل همچو زر باشم

منم پیدا و ناپیدا چو جان و عشق در قالب���������������������� گهی اندر میان پنهان گهی شهره کمر باشم

در آن زلفین آن یارم چه سوداها که من دارم������������������� گهی در حلقه می آیم گهی حلقه شمر باشم

اگر عالم بقا یابد هزاران قرن و من رفته����������������������� میان عاشقان هر شب سمر باشم سمر باشم

مرا معشوق پنهانی چو خود پنهان همی خواهد����������������� وگر نی رغم شب کوران عیان همچون قمر باشم

مرا گردون همی گوید که چون مه بر سرت دارم�������������� بگفتم نیک می گویی بپرس از من اگر باشم

اگر ساحل شود جنت در او ماهی نیارامد����������������������� حدیث شهد او گویم پس آنگه در شکر باشم

به روز وصل اگر ما را از آن دلدار بشناسی������������������� پس آن دلبر دگر باشد من بی دل دگر باشم

بسوزا این تنم گر من ز هر آتش برافروزم��������������������� مبادم آب اگر خود من ز هر سیلاب تر باشم

در آن محوی که شمس الدین تبریزیم پالاید��������������������� ملک را بال می ریزد من آن جا چون بشر باشم

 

1431

مرا چون کم فرستی غم حزین و تنگ دل باشم����������������� چو غم بر من فروریزی ز لطف غم خجل باشم

غمان تو مرا نگذاشت تا غمگین شوم یک دم������������������� هوای تو مرا نگذاشت تا من آب و گل باشم

همه اجزای عالم را غم تو زنده می دارد����������������������� منم کز تو غمی خواهم که در وی مستقل باشم

عجب دردی برانگیزی که دردم را دوا گردد������������������� عجب گردی برانگیزی که از وی مکتحل باشم

فدایی را کفیلی کو که ارزد جان فدا کردن���������������������� کسایی را کسایی کو که آن را مشتمل باشم

مرا رنج تو نگذارد که رنجوری به من آید���������������������� مرا گنج تو نگذارد که درویش و مقل باشم

صباح تو مرا نگذاشت تا شمعی برافروزم���������������������� عیان تو مرا نگذاشت تا من مستدل باشم

خیالی کان به پیش آید خیالت را بپوشاند������������������������ اگر خونش بریزم من ز خون او بحل باشم

بسوزانم ز عشق تو خیال هر دو عالم را����������������������� بسوزند این دو پروانه چو من شمع چگل باشم

خمش کن نقل کمتر کن ز حال خود به قال خود���������������� چنان نقلی که من دارم چرا من منتقل باشم

 

1432

تو خود دانی که من بی تو عدم باشم عدم باشم������������������ عدم خود قابل هست است از آن هم نیز کم باشم

چو زان یوسف جدا مانم یقین در بیت احزانم������������������� حریف ظن بد باشم ندیم هر ندم باشم

چو شحنه شهر شه باشم عسس گردم چو مه باشم�������������� شکنجه دزد غم باشم سقام هر سقم باشم

ببندم گردن غم را چو اشتر می کشم هر جا�������������������� بجز خارش ننوشانم چو در باغ ارم باشم

قضایش گر قصاص آرد مرا اشتر کند روزی������������������ جمازه حج او گردم حمول آن حرم باشم

منم محکوم امر مر گه اشتربان و گه اشتر���������������������� گهی لت خواره چون طبلم گهی شقه علم باشم

اگر طبال اگر طبلم به لشکرگاه آن فضلم������������������������ از این تلوین چه غم دارم چو سلطان را حشم باشم

بگیرم خرس فکرت را ره رقصش بیاموزم��������������������� به هنگامه بتان آرم ز رقصش مغتنم باشم

چو شمعی ام که بی گفتن نمایم نقش هر چیزی����������������� مکن اندیشه کژمژ که غماز رقم باشم

یقول العشق یا صاحی تساکر و اغتنم راحی�������������������� فاشبعناک یا طاوی و داویناک یا اخشم

شکرنا نعمه المولی و مولانا به اولی���������������������������� فهذا العیش لا یفنی و هذا الکاس لا یهشم

افندی کالی میراسوذ لزمونو تا کالاسو��������������������������� اذی نازس کنا خارس که تا من محتشم باشم

یزک ای یار روحانی ورر عیسی بکی جانی������������������� سنک اول ایلکل قانی اگر من متهم باشم

خمش باشم ترش باشم به قاصد تا بگوید او��������������������� خمش چونی ترش چونی تو را چون من صنم باشم

 

1433

من آنم کز خیالاتش تراشنده وثن باشم��������������������������� چو هنگام وصال آمد بتان را بت شکن باشم

مرا چون او ولی باشد چه سخره بوعلی باشم������������������� چو حسن خویش بنماید چه بند بوالحسن باشم

دو صورت پیش می آرد گهی شمع است و گه شاهد����������� دوم را من چو آیینه نخستین را لگن باشم

مرا وامی است در گردن که بسپارم به عشقش جان������������ ولی نگزارمش تا از تقاضا ممتحن باشم

چو زندانم بود چاهی که در قعرش بود یوسف������������������ خنک جان من آن روزی که در زندان شدن باشم

چو دست او رسن باشد که دست چاهیان گیرد������������������ چه دستک ها زنم آن دم که پابست رسن باشم

مرا گوید چه می نالی ز عشقی تا که راهت زد���������������� خنک آن کاروان کش من در این ره راه زن باشم

چو چنگم لیک اگر خواهی که دانی وقت ساز من�������������� غنیمت دار آن دم را که در تن تن تنن باشم

چو یار ذوفنون من زند پرده جنون من�������������������������� خدا داند دگر کس نی که آن دم در چه فن باشم

ز کوب غم چه غم دارم که با او پای می کوبم������������������ چه تلخی آیدم چون من بر شیرین ذقن باشم

چو بیش از صد جهان دارم چرا در یک جهان باشم����������� چو پخته شد کباب من چرا در بابزن باشم

کبوترباز عشقش را کبوتر بود جان من������������������������� چو برج خویش را دیدم چرا اندر بدن باشم

گهی با خویش در جنگم گهی بی خویشم و دنگم���������������� چو آمد یار گلرنگم چرا با این سه فن باشم

چو در گرمابه عشقش حجابی نیست جان ها را���������������� نیم من نقش گرمابه چرا در جامه کن باشم

خمش کن ای دل گویا که من آواره خواهم شد������������������ وطن آتش گرفت از تو چگونه در وطن باشم

اگر من در وطن باشم وگر بیرون ز تن باشم������������������� ز تاب شمس تبریزی سهیل اندر یمن باشم

 

1434

چو آمد روی مه رویم که باشم من که من باشم����������������� چو هر خاری از او گل شد چرا من یاسمن باشم

چو هر سنگی عسل گردد چرا مومی کند مومی���������������� همه اجسام چون جان شد چرا استیزه تن باشم

یقین هر چشم جو گردد چو آن آب روان آمد�������������������� چو در جلوه ست حسن او چه بند بوالحسن باشم

اگر چه در لگن بودم مثال شمع تا اکنون������������������������ چو شمعم جمله گشت آتش چرا اندر لگن باشم

چو از نحس زحل رستم چه زیر آسمان باشم������������������� چو محنت جمله دولت گشت از چه ممتحن باشم

حسد بر من حسد دارد مرا بر کی حسد باشد������������������� ز جوی خمر چون مستم چرا تشنه لبن باشم

 

1435

به گرد دل همی گردی چه خواهی کرد می دانم���������������� چه خواهی کرد دل را خون و رخ را زرد می دانم

یکی بازی برآوردی که رخت دل همه بردی������������������� چه خواهی بعد از این بازی دگر آورد می دانم

به یک غمزه جگر خستی پس آتش اندر او بستی�������������� بخواهی پخت می بینم بخواهی خورد می دانم

به حق اشک گرم من به حق آه سرد من������������������������ که گرمم پرس چون بینی که گرم از سرد می دانم

مرا دل سوزد و سینه تو را دامن ولی فرق است��������������� که سوز از سوز و دود از دود و درد از درد می دانم

به دل گویم که چون مردان صبوری کن دلم گوید��������������� نه مردم نی زن ار از غم ز زن تا مرد می دانم

دلا چون گرد برخیزی ز هر بادی نمی گفتی������������������� که از مردی برآوردن ز دریا گرد می دانم

جوابم داد دل کان مه چو جفت و طاق می بازد����������������� چو ترسا جفت گویم گر ز جفت و فرد می دانم

چو در شطرنج شد قایم بریزد نرد شش پنجی������������������ بگویم مات غم باشم اگر این نرد می دانم

 

1436

تو خورشیدی و یا زهره و یا ماهی نمی دانم������������������� وزین سرگشته مجنون چه می خواهی نمی دانم

در این درگاه بی چونی همه لطف است و موزونی������������� چه صحرایی چه خضرایی چه درگاهی نمی دانم

به خرمنگاه گردونی که راه کهکشان دارد���������������������� چو ترکان گرد تو اختر چه خرگاهی نمی دانم

ز رویت جان ما گلشن بنفشه و نرگس و سوسن���������������� ز ماهت ماه ما روشن چه همراهی نمی دانم

زهی دریای بی ساحل پر از ماهی درون دل������������������� چنین دریا ندیدستم چنین ماهی نمی دانم

شهی خلق افسانه محقر همچو شه دانه�������������������������� بجز آن شاه باقی را شهنشاهی نمی دانم

زهی خورشید بی پایان که ذراتت سخن گویان����������������� تو نور ذات اللهی تو اللهی نمی دانم

هزاران جان یعقوبی همی سوزد از این خوبی����������������� چرا ای یوسف خوبان در این چاهی نمی دانم

خمش کن کز سخن چینی همیشه غرق تلوینی������������������ دمی هویی دمی هایی دمی آهی نمی دانم

خمش کردم که سرمستم از آن افسون که خوردستم������������� که بی خویشی و مستی را ز آگاهی نمی دانم

 

1437

چو رعد و برق می خندد ثنا و حمد می خوانم������������������ چو چرخ صاف پرنورم به گرد ماه گردانم

زبانم عقده ای دارد چو موسی من ز فرعونان������������������ ز رشک آنک فرعونی خبر یابد ز برهانم

فروبندید دستم را چو دریابید هستم را��������������������������� به لشکرگاه فرعونی که من جاسوس سلطانم

نه جاسوسم نه ناموسم من از اسرار قدوسم��������������������� رها کن چونک سرمستم که تا لافی بپرانم

ز باده باد می خیزد که باده باد انگیزد�������������������������� خصوصا این چنین باده که من از وی پریشانم

همه زهاد عالم را اگر بویی رسد زین می���������������������� چه ویرانی پدید آید چه گویم من نمی دانم

چه جای می که گر بویی از آن انفاس سرمستان��������������� رسد در سنگ و در مرمر بلافد کآب حیوانم

وجود من عزبخانه ست و آن مستان در او جمعند�������������� دلم حیران کز ایشانم عجب یا خود من ایشانم

اگر من جنس ایشانم وگر من غیر ایشانم������������������������ نمی دانم همین دانم که من در روح و ریحانم

 

1438

ندارد پای عشق او دل بی دست و بی پایم���������������������� که روز و شب چو مجنونم سر زنجیر می خایم

میان خونم و ترسم که گر آید خیال او��������������������������� به خون دل خیالش را ز بی خویشی بیالایم

خیالات همه عالم اگر چه آشنا داند������������������������������ به خون غرقه شود والله اگر این راه بگشایم

منم افتاده در سیلی اگر مجنون آن لیلی�������������������������� ز من گر یک نشان خواهد نشانی هاش بنمایم

همه گردد دل پاره همه شب همچو استاره���������������������� شده خواب من آواره ز سحر یار خودرایم

ز شب های من گریان بپرس از لشکر پریان������������������ که در ظلمت ز آمدشد پری را پای می سایم

اگر یک دم بیاسایم روان من نیاساید���������������������������� من آن لحظه بیاسایم که یک لحظه نیاسایم

رها کن تا چو خورشیدی قبایی پوشم از آتش������������������� در آن آتش چو خورشیدی جهانی را بیارایم

که آن خورشید بر گردون ز عشق او همی سوزد�������������� و هر دم شکر می گوید که سوزش را همی شایم

رها کن تا که چون ماهی گدازان غمش باشم������������������� که تا چون مه نکاهم من چو مه زان پس نیفزایم

 

1439

من این ایوان نه تو را نمی دانم نمی دانم������������������������ من این نقاش جادو را نمی دانم نمی دانم

مرا گوید مرو هر سو تو استادی بیا این سو�������������������� که من آن سوی بی سو را نمی دانم نمی دانم

همی گیرد گریبانم همی دارد پریشانم��������������������������� من این خوش خوی بدخو را نمی دانم نمی دانم

مرا جان طرب پیشه ست که بی مطرب نیارامد���������������� من این جان طرب جو را نمی دانم نمی دانم

یکی شیری همی بینم جهان پیشش گله آهو���������������������� که من این شیر و آهو را نمی دانم نمی دانم

مرا سیلاب بربوده مرا جویای جو کرده������������������������ که این سیلاب و این جو را نمی دانم نمی دانم

چو طفلی گم شدستم من میان کوی و بازاری������������������� که این بازار و این کو را نمی دانم نمی دانم

مرا گوید یکی مشفق بدت گویند بدگویان������������������������ نکوگو را و بدگو را نمی دانم نمی دانم

زمین چون زن فلک چو شو خورد فرزند چون گربه���������� من این زن را و این شو را نمی دانم نمی دانم

مرا آن صورت غیبی به ابرو نکته می گوید�������������������� که غمزه چشم و ابرو را نمی دانم نمی دانم

منم یعقوب و او یوسف که چشمم روشن از بویش�������������� اگر چه اصل این بو را نمی دانم نمی دانم

جهان گر رو ترش دارد چو مه در روی من خندد������������� که من جز میر مه رو را نمی دانم نمی دانم

ز دست و بازوی قدرت به هر دم تیر می پرد������������������ که من آن دست و بازو را نمی دانم نمی دانم

در آن مطبخ درافتادم که جان و دل کباب آمد������������������� من این گندیده طزغو را نمی دانم نمی دانم

دکان نانبا دیدم که قرصش قرص ماه آمد����������������������� من این نان و ترازو را نمی دانم نمی دانم

چو مردان صف شکستم من به طفلی بازرستم من�������������� که این لالای لولو را نمی دانم نمی دانم

تو گویی شش جهت منگر به سوی بی سوی برپر�������������� بیا این سو من آن سو را نمی دانم نمی دانم

خمش کن چند می گویی چه قیل و قال می جویی��������������� که قیل و قال و قالو را نمی دانم نمی دانم

به دستم یرلغی آمد از آن قان همه قانان������������������������� که من با چو و با تو را نمی دانم نمی دانم

دوایی دارم آخر من ز جالینوس پنهانی������������������������� که من این درد پهلو را نمی دانم نمی دانم

مرا دردی است و دارویی که جالینوس می گوید��������������� که من این درد و دارو را نمی دانم نمی دانم

برو ای شب ز پیش من مپیچان زلف و گیسو را��������������� که جز آن جعد و گیسو را نمی دانم نمی دانم

برو ای روز گلچهره که خورشیدت چه گلگون است����������� که من جز نور یاهو را نمی دانم نمی دانم

برو ای باغ با نقلت برو ای شیره با شیرت��������������������� که جز آن نقل و طزغو را نمی دانم نمی دانم

اگر صد منجنیق آید ز برج آسمان بر من����������������������� بجز آن برج و بارو را نمی دانم نمی دانم

چه رومی چهرگان دارم چه ترکان نهان دارم������������������ چه عیب است ار هلاوو را نمی دانم نمی دانم

هلاوو را بپرس آخر از آن ترکان حیران کن������������������ کز آن حیرت هلا او را نمی دانم نمی دانم

دلم چون تیر می پرد کمان تن همی غرد����������������������� اگر آن دست و بازو را نمی دانم نمی دانم

رها کن حرف هندو را ببین ترکان معنی را�������������������� من آن ترکم که هندو را نمی دانم نمی دانم

بیا ای شمس تبریزی مکن سنگین دلی با من������������������� که با تو سنگ و لولو را نمی دانم نمی دانم

 

1440

بنه ای سبز خنگ من فراز آسمان ها سم����������������������� که بنشست آن مه زیبا چو صد تنگ شکر پیشم

روان شد سوی ما کوثر پر از شیر و پر از شکر�������������� بدران مشک سقا را بزن سنگی و بشکن خم

یکی آهوی جان پرور برآمد از بیابانی�������������������������� که شیر نر ز بیم او زند بر ریگ سوزان دم

همه مستیم ای خواجه به روز عید می ماند��������������������� دهل مست و دهلزن مست و بیخود می زند لم لم

درآمد عقل در میدان سر انگشت در دندان���������������������� که با سرمست و با حیران چه گفتم من که الهاکم

یکی عاقل میان ما به دارو هم نمی یابد������������������������� در این زنجیر مجنونان چه مجنون می شود مردم

به نزد من یکی ساغر به از صد خانه پرزر������������������� بریزم بر تن لاغر از آن باده یکی قمقم

میان روزه داران خوش شراب عید در می کش���������������� نه آن مستی که شب آیی ز ترس خلق چون کزدم

بخور بی رطل و بی کوزه میی کو بشکند روزه���������������� نه ز انگورست و نی شیره نی از طزغو نی از گندم

شرابی نی که درریزی سحر مخمور برخیزی������������������ دروغین است آن باده از آن افتاده کوته دم

دهان بربند و محرم شو به کعبه خامشان می رو��������������� پیاپی اندر این مستی نی اشتر جو و نی جم جم

 

1441

بنه ای سبز خنگ من فراز آسمان ها سم����������������������� که بنوشت آن مه بی کیف دعوت نامه ای پیشم

روان شد سوی ما کوثر که گنجا نیست ظرف اندر������������� بدران مشک سقا را بزن سنگی و بشکن خم

یکی آهوی چون جانی برآمد از بیابانی������������������������� که شیر نر ز بیم او زند بر ریگ سوزان دم

همه مستیم ای خواجه به روز عید می ماند��������������������� دهل مست و دهلزن مست و بیخود می زند لم لم

درآمد عقل در میدان سر انگشت در دندان���������������������� که بر سرمست و با حیران چه برخوانیم الهاکم

یکی عاقل میان ما به دار وهم نمی یابند������������������������ در این زنجیر مجنونان چه مجنون می شود مردم

بر مخمور یک ساغر به از صد خانه پرزر�������������������� بریزم بر تن لاغر از آن باده یکی قمقم

میان روزه داران خوش شراب عشق در می کش�������������� نه آن مستی که شب آیی ز شرم خلق چون کزدم

بخور بی رطل و بی کوزه میی کو نشکند روزه���������������� نه ز انگور است و نه از شیره نه از بکنی نه از گندم

شرابی نی که درریزی سر مخمور برخیزی������������������� دروغین است آن باده از آن افتاد کوته دم

رسید از باده خانه پر به زیر مشک می اشتر������������������ رها کن خواب خراخر که قمقم بانگ زد قم قم

دهان بربند و محرم شو به کعبه خامشان می رو��������������� پیاپی اندر این مستی نه اشتر جو و نی جم جم

 

1442

زهی سرگشته در عالم سر و سامان که من دارم��������������� زهی در راه عشق تو دل بریان که من دارم

وگر در راه بازار غم عشقت خریدارم�������������������������� به صد جان ها بنفروشم ز عشقت آنچ من دارم

 

1443

بشستم تخته هستی سر عالم نمی دارم��������������������������� دریدم پرده بی چون سر آن هم نمی دارم

مرا چون دایه قدسی به شیر لطف پرورده ست����������������� ملامت کی رسد در من که برگ غم نمی دارم

چنان در نیستی غرقم که معشوقم همی گوید�������������������� بیا با من دمی بنشین سر آن هم نمی دارم

دمی کاندر وجود آورد آدم را به یک لحظه��������������������� از آن دم نیز بیزارم سر آن هم نمی دارم

چه گویی بوالفضولی را که یک دم آن خود نبود���������������� هزاران بار می گوید سر آن هم نمی دارم

 

1444

ای عشق که کردستی تو زیر و زبر خوابم��������������������� تا غرقه شده ست از تو در خون جگر خوابم

از کان شکر جستن اندر شب آبستن����������������������������� بگداخت در اندیشه مانند شکر خوابم

بی لطف وصال او گشتم چو هلال او��������������������������� تا شب نبرد هرگز در دور قمر خوابم

چون شب بشود تاری با این همه بیداری������������������������ با عشق همی گویم کای عشق ببر خوابم

چون خواب مرا بیند بگریزد و بنشیند��������������������������� از من برود آید در شخص دگر خوابم

یاران که چه یاریدم تنها مگذاریدم������������������������������� چون عشق ملک برده ست از چشم بشر خوابم

بنشین اگری عاشق تا صبحدم صادق��������������������������� با من که نمی آید تا صبح و سحر خوابم

 

1445

من دلق گرو کردم عریان خراباتم������������������������������� خوردم همه رخت خود مهمان خراباتم

ای مطرب زیبارو دستی بزن و برگو��������������������������� تو آن مناجاتی من آن خراباتم

خواهی که مرا بینی ای بسته نقش تن��������������������������� جان را نتوان دیدن من جان خراباتم

نی مرد شکم خوارم نی درد شکم دارم�������������������������� زین مایده بیزارم بر خوان خراباتم

من همدم سلطانم حقا که سلیمانم��������������������������������� کلی همه ایمانم ایمان خراباتم

با عشق در این پستی کردم طرب و مستی��������������������� گفتم چه کسی گفتا سلطان خراباتم

هر جا که همی باشم همکاسه اوباشم���������������������������� هر گوشه که می گردم گردان خراباتم

گویی بنما معنی برهان چنین دعوی����������������������������� روشنتر از این برهان برهان خراباتم

گر رفت زر و سیمم با سینه سیمینم����������������������������� ور بی سر و سامانم سامان خراباتم

ای ساقی جان جانی شمع دل ویرانی���������������������������� ویران دلم را بین ویران خراباتم

گویی که تو را شیطان افکند در این ویران��������������������� خوبی ملک دارد شیطان خراباتم

هر گه که خمش باشم من خم خراباتم��������������������������� هر گه که سخن گویم دربان خراباتم

 

1446

گر بی دل و بی دستم وز عشق تو پابستم����������������������� بس بند که بشکستم آهسته که سرمستم

در مجلس حیرانی جانی است مرا جانی������������������������ زان شد که تو می دانی آهسته که سرمستم

پیش آی دمی جانم زین بیش مرنجانم��������������������������� ای دلبر خندانم آهسته که سرمستم

ساقی می جانان بگذر ز گران جانان��������������������������� دزدیده ز رهبانان آهسته که سرمستم

رندی و چو من فاشی بر ملت قلاشی���������������������������� در پرده چرا باشی آهسته که سرمستم

ای می بترم از تو من باده ترم از تو���������������������������� پرجوش ترم از تو آهسته که سرمستم

از باده جوشانم وز خرقه فروشانم������������������������������� از یار چه پوشانم آهسته که سرمستم

تا از خود ببریدم من عشق تو بگزیدم��������������������������� خود را چو فنا دیدم آهسته که سرمستم

هر چند به تلبیسم در صورت قسیسم���������������������������� نور دل ادریسم آهسته که سرمستم

در مذهب بی کیشان بیگانگی خویشان�������������������������� با دست بر ایشان آهسته که سرمستم

ای صاحب صد دستان بی گاه شد از مستان�������������������� احداث و گرو بستان آهسته که سرمستم

 

1447

رفتم به طبیب جان گفتم که ببین دستم��������������������������� هم بی دل و بیمارم هم عاشق و سرمستم

صد گونه خلل دارم ای کاش یکی بودی������������������������� با این همه علت ها در شنقصه پیوستم

گفتا که نه تو مردی گفتم که بلی اما����������������������������� چون بوی توام آمد از گور برون جستم

آن صورت روحانی وان مشرق یزدانی������������������������� وان یوسف کنعانی کز وی کف خود خستم

خوش خوش سوی من آمد دستی به دلم برزد������������������� گفتا ز چه دستی تو گفتم که از این دستم

چون عربده می کردم درداد می و خوردم���������������������� افروخت رخ زردم وز عربده وارستم

پس جامه برون کردم مستانه جنون کردم����������������������� در حلقه آن مستان در میمنه بنشستم

صد جام بنوشیدم صد گونه بجوشیدم����������������������������� صد کاسه بریزیدم صد کوزه دراشکستم

گوساله زرین را آن قوم پرستیده�������������������������������� گوساله گرگینم گر عشق بنپرستم

بازم شه روحانی می خواند پنهانی������������������������������ بر می کشدم بالا شاهانه از این پستم

پابست توام جانا سرمست توام جانا����������������������������� در دست توام جانا گر تیرم وگر شستم

چست توام ار چستم مست توام ار مستم������������������������� پست توام ار پستم هست توام ار هستم

در چرخ درآوردی چون مست خودم کردی��������������������� چون تو سر خم بستی من نیز دهان بستم

 

1448

در مجلس آن رستم در عربده بنشستم��������������������������� صد ساغر بشکستم آهسته که سرمستم

ای منکر هر زنده خنبک زنی و خنده��������������������������� ای هم خر و خربنده آهسته که سرمستم

ای عاقل چون لنگر ای روت چو آهنگر������������������������ در دلبر ما بنگر آهسته که سرمستم

تو شخصک چوبینی گر پیشترک شینی������������������������� صد دجله خون بینی آهسته که سرمستم

کاهل مشو ای ساقی باقی است ز ما باقی����������������������� پر ده می راواقی آهسته که سرمستم

آن ها که ملولانند زین راه چه گولانند�������������������������� بس سرد فضولانند آهسته که سرمستم

شمس الحق آزاده تبریز و می ساده����������������������������� تا حشر من افتاده آهسته که سرمستم

 

1449

زان می که ز بوی او شوریده و سرمستم����������������������� دریاب مرا ساقی والله که چنینستم

ای ساقی مست من بنگر به شکست من������������������������� ای جسته ز دست من دریاب کز آن دستم

بشکست مرا دامت بشکستم من جامت��������������������������� مستی تو و مستی من بشکستی و بشکستم

ای جان و دل مستان بستان سخنم بستان������������������������ گویی که نه ای محرم هستم به خدا هستم

پر کن ز می پیشین بنشین بر من بنشین������������������������ بنشین که چنین وقتی در خواب همی جستم

جان و سر تو یارا بر نقد بزن ما را���������������������������� مفریب و مگو فردا بردارم و بفرستم

والله که بنگذارم دست از تو چرا دارم�������������������������� تا لاف زنی گویی کز عربده وارستم

خواهم که ز باد می آتش بفروزانی������������������������������ خواهم که ز آب خود چون خاک کنی پستم

 

1450

بستان قدح از دستم ای مست که من مستم����������������������� کز حلقه هشیاران این ساعت وارستم

هشیار بر رندی ضدی بود و ضدی����������������������������� همرنگ شو ای خواجه گر فوقم اگر پستم

هر چیز که اندیشی از جنگ از آن دورم����������������������� هر چیز که اندیشی از مهر من آنستم

تا عشق تو بگرفتم سودای تو پذرفتم����������������������������� با جنگ تو یکتاام با صلح تو همدستم

اسپانخ خویشم دان با ترش پز و شیرین������������������������ با هر چه شدم پخته تا با تو بپیوستم

بی کار بود سازش سازش نبود نازش�������������������������� گر جست غلط از من من مست برون جستم

مستی تو و مستی من بربسته به هم دامن����������������������� چون دسته و چون هاون دو هست و یکی هستم

 

1451

گر تو بنمی خسپی بنشین تو که من خفتم������������������������ تو قصه خود می گو من قصه خود گفتم

بس کردم از دستان زیرا مثل مستان���������������������������� از خواب به هر سویی می جنبم و می افتم

من تشنه آن یارم گر خفته و بیدارم������������������������������ با نقش خیال او همراهم و هم جفتم

چون صورت آیینه من تابع آن رویم���������������������������� زان رو صفت او را بنمودم و بنهفتم

آن دم که بخندید او من نیز بخندیدم������������������������������ وان دم که برآشفت او من نیز برآشفتم

باقیش بگو تو هم زیرا که ز بحر توست������������������������ درهای معانی که در رشته دم سفتم

 

1452

ساقی چو شه من بد بیش از دگران خوردم��������������������� برگشت سر از مستی تخلیط و خطا کردم

آن ساقی بایستم چون دید که سرمستم��������������������������� بگرفت سر دستم بوسید رخ زردم

گفتم که تو سلطانی جانی و دو صد جانی����������������������� تو خود نمکستانی شوری دگر آوردم

از جام می خالص پرعربده شد مجلس�������������������������� از عربده کی ترسم من عربده پروردم

بی او نکنم عشرت گر تشنه و مخمورم������������������������� جفت نظرش باشم گر جفتم وگر فردم

من شاخ ترم اما بی باد کجا رقصم������������������������������ من سایه آن سروم بی سرو کجا گردم

نور دل ابر آمد آن ماه اگر ابرم��������������������������������� شاه همه مردان است آن شاه اگر مردم

می رفت شه شیرین گفتم نفسی بنشین��������������������������� ای مستی هر جزوم ای داروی هر دردم

خورشید حمل کی بود ای گرمی تو بی حد���������������������� ای محو شده در تو هم گرمم و هم سردم

در کاس تو افتادم کز باده تو شادم������������������������������� در طاس تو افتادم چون مهره آن نردم

ساکن شوم از گفتن گر اوم نشوراند����������������������������� زیرا که سوار است او من در قدمش گردم

 

1453

در آینه چون بینم نقش تو به گفت آرم��������������������������� آیینه نخواهد دم ای وای ز گفتارم

در آب تو را بینم در آب زنم دستی������������������������������ هم تیره شود آبم هم تیره شود کارم

ای دوست میان ما ای دوست نمی گنجد������������������������� ای یار اگر گویم ای یار نمی یارم

زان راه که آه آمد تا باز رود آن ره����������������������������� من راه دهان بستم من ناله نمی آرم

گر ناله و آه آمد زان پرده ماه آمد������������������������������� نظاره مه خوشتر ای ماه ده و چارم

 

1454

گفتم به مهی کز تو صد گونه طرب دارم������������������������ گفتا که به غیر آن صد چیز عجب دارم

گفتم که در این بازی ما را سببی سازی������������������������ گفتا که من این بازی بیرون سبب دارم

هر طایفه با قومی خویشی و نسب دارند������������������������ من با غم عشق تو خویشی و نسب دارم

بیرون مشو از دیده ای نور پسندیده����������������������������� کز دولت نور تو مطلوب طلب دارم

آنم که ز هر آهش در چرخ زنم آتش���������������������������� وز آتش بر آتش از عشق لهب دارم

 

1455

ای خواجه سلام علیک من عزم سفر دارم���������������������� وز بام فلک پنهان من راه گذر دارم

جان عزم سفر دارد تا معدن و اصل خود����������������������� زان سو که نظر بخشد آن سوی نظر دارم

نک می کشدم سیلم آن سوی که بد میلم�������������������������� کز فرقت آن دریا بس گرم جگر دارم

می تازم ترکانه تا حضرت خاقانی������������������������������ کز وی مثل خرگه صد بند کمر دارم

چون سایه فنا گردم در تابش خورشیدی������������������������ کاندر پی او دایم من سیر قمر دارم

چون لعل ز خورشیدش جز گرمی و جز تابش����������������� من فر دگر گیرم من عشق دگر دارم

گر بشکند این جوزم هم مغزم و هم نغزم����������������������� ور بشکندم چون نی صد قند شکر دارم

چون سروم و چون سوسن هم بسته هم آزادم������������������� چون سنگم و چون آهن در سینه شرر دارم

یا من هو فی قلبی یسبی ادبی یسبی������������������������������ حسبی ابدا حسبی آنچ از تو به بر دارم

مولای فنی صبری لا تخرج من صدری������������������������ لا تبعد نستبری کز هجر ضرر دارم

ای عشق صلا گفتی می آیم بسم الله����������������������������� آخر به چه آرامم گر از تو حذر دارم

گر در دل تابوتم مهر تو بود قوتم�������������������������������� قوت ملکی دارم گر شکل بشر دارم

آفندی کلیتیشی کالیسو کیتیشی������������������������������������ شیلیسو نسندیشی دل زیر و زبر دارم

افندی مناخوسی بویسی کلیمو بویسی���������������������������� تینما خو نتیلوسی یاد تو سمر دارم

باقیش بفرما تو ای خسرو دریاخو������������������������������� بستم چو صدف من لب یعنی که گهر دارم

 

1456

توبه نکنم هرگز زین جرم که من دارم�������������������������� زان کس که کند توبه زین واقعه بیزارم

مجنون ز غم لیلی چون توبه نکرد ای جان��������������������� صد لیلی و صد مجنون درجست در اسرارم

بس بی سر و پا عشقی که عاشق و معشوقم�������������������� هم زارم و بیمارم هم صحت بیمارم

اندیشه پرنده زین سوخته پر گشته������������������������������� که من قفص تنگم که جعفر طیارم

 

1457

من خفته وشم اما بس آگه و بیدارم������������������������������ هر چند که بی هوشم در کار تو هشیارم

با شیره فشارانت اندر چرش عشقم������������������������������ پای از پی آن کوبم کانگور تو افشارم

تو پای همی بینی و انگور نمی بینی���������������������������� بستان قدحی شیره دریاب که عصارم

اندر چرش جان آ گر پای همی کوبی��������������������������� تا غوطه خورم یک دم در شیره بسیارم

زین باده نگردد سر زین شیره نشورد دل���������������������� هین چاشنیی بستان زین باده که من دارم

زین باده که داری تو پیوسته خماری تو������������������������ دانم که چه داری تو در روت نمی آرم

دامی که درافتادی بنگر سوی دام افکن�������������������������� تا ناظر حق باشی ای مرغ گرفتارم

دام ار تک چه باشد فردوس کند حقش�������������������������� ور خار خسک باشد حق سازد گلزارم

آن دم که به چاه آمد یوسف خبرش آمد�������������������������� که کار تو می سازد ای خسته بیمارم

داروی تو می کوبم خرگاه تو می روبم�������������������������� از ضد ضدش انگیزم من قادر و قهارم

گویم به حجر حی شو گویم به عدم شی ء شو������������������� گویم به چمن دی شو داری عجب اقرارم

شمس الحق تبریزی تو روشنی روزی�������������������������� و اندر پی روز تو من چون شب سیارم

 

1458

یک لحظه و یک ساعت دست از تو نمی دارم����������������� زیرا که تویی کارم زیرا که تویی بارم

از قند تو می نوشم با پند تو می کوشم��������������������������� من صید جگرخسته تو شیر جگرخوارم

جان من و جان تو گویی که یکی بوده ست��������������������� سوگند بدین یک جان کز غیر تو بیزارم

از باغ جمال تو یک بند گیاهم من������������������������������� وز خلعت وصل تو یک پاره کلهوارم

بر گرد تو این عالم خار سر دیوار است������������������������ بر بوی گل وصلت خاری است که می خارم

چون خار چنین باشد گلزار تو چون باشد����������������������� ای خورده و ای برده اسرار تو اسرارم

خورشید بود مه را بر چرخ حریف ای جان�������������������� دانم که بنگذاری در مجلس اغیارم

رفتم بر درویشی گفتا که خدا یارت����������������������������� گویی به دعای او شد چون تو شهی یارم

دیدم همه عالم را نقش در گرمابه������������������������������� ای برده تو دستارم هم سوی تو دست آرم

هر جنس سوی جنسش زنجیر همی درد������������������������ من جنس کیم کاین جا در دام گرفتارم

گرد دل من جانا دزدیده همی گردی����������������������������� دانم که چه می جویی ای دلبر عیارم

در زیر قبا جانا شمعی پنهان داری������������������������������ خواهی که زنی آتش در خرمن و انبارم

ای گلشن و گلزارم وی صحت بیمارم��������������������������� ای یوسف دیدارم وی رونق بازارم

تو گرد دلم گردان من گرد درت گردان������������������������� در دست تو در گردش سرگشته چو پرگارم

در شادی روی تو گر قصه غم گویم���������������������������� گر غم بخورد خونم والله که سزاوارم

بر ضرب دف حکمت این خلق همی رقصند�������������������� بی پرده تو رقصد یک پرده نپندارم

آواز دفت پنهان وین رقص جهان پیدا��������������������������� پنهان بود این خارش هر جای که می خارم

خامش کنم از غیرت زیرا ز نبات تو��������������������������� ابر شکرافشانم جز قند نمی بارم

در آبم و در خاکم در آتش و در بادم���������������������������� این چار بگرد من اما نه از این چارم

گه ترکم و گه هندو گه رومی و گه زنگی����������������������� از نقش تو است ای جان اقرارم و انکارم

تبریز دل و جانم با شمس حق است این جا��������������������� هر چند به تن اکنون تصدیع نمی آرم

 

1459

تا عاشق آن یارم بی کارم و بر کارم��������������������������� سرگشته و پابرجا ماننده پرگارم

ماننده مریخی با ماه و فلک خشمم������������������������������� وز چرخ کله زرین در ننگم و در عارم

گر خویش منی یارا می بین که چه بی خویشم������������������ ز اسرار چه می پرسی چون شهره و اظهارم

جز خون دل عاشق آن شیر نیاشامد����������������������������� من زاده آن شیرم دلجویم و خون خوارم

رنجورم و می دانی هم فاتحه می خوانی������������������������ ای دوست نمی بینی کز فاتحه بیمارم

حلاج اشارت گو از خلق به دار آمد����������������������������� وز تندی اسرارم حلاج زند دارم

اقرار مکن خواجه من با تو نمی گویم��������������������������� من مرده نمی شویم من خاره نمی خارم

ای منکر مخدومی شمس الحق تبریزی�������������������������� ز اقرار چو تو کوری بیزارم و بیزارم

 

1460

بشکسته سر خلقی سر بسته که رنجورم������������������������ برده ز فلک خرقه آورده که من عورم

وای از دل سنگینش وز عشوه رنگینش������������������������� او نیست منم سنگین کاین فتنه همی شورم

من در تک خونستم وز خوردن خون مستم��������������������� گویی که نیم در خون در شیره انگورم

ای عشق که از زفتی در چرخ نمی گنجی���������������������� چون است که می گنجی اندر دل مستورم

در خانه دل جستی در را ز درون بستی������������������������ مشکات و زجاجم من یا نور علی نورم

تن حامله زنگی دل در شکمش رومی��������������������������� پس نیم ز مشکم من یک نیم ز کافورم

بردی دل و من قاصد دل از دگران جویم����������������������� نادیده همی آرم اما نه چنین کورم

گر چهره زرد من در خاک رود روزی������������������������ روید گل زرد ای جان از خاک سر گورم

آخر نه سلیمان هم بشنید غم موری������������������������������ آخر تو سلیمانی انگار که من مورم

گفتی که چه می نالی صد خانه عسل داری��������������������� می مالم و می نالم هم خرقه زنبورم

می نالم از این علت اما به دو صد دولت������������������������ نفروشم یک ذره زین علت ناسورم

چون چنگ همی زارم چون بلبل گلزارم������������������������ چون مار همی پیچم چون بر سر گنجورم

گویی که انا گفتی با کبر و منی جفتی��������������������������� آن عکس تو است ای جان اما من از آن دورم

من خامم و بریانم خندنده و گریانم������������������������������� حیران کن و حیرانم در وصلم و مهجورم

 

1461

پایی به میان درنه تا عیش ز سر گیرم������������������������� تو تلخ مشو با من تا تنگ شکر گیرم

بی رنگ فرورفتم در عشق تو ای دلبر������������������������� برکش تو از این خنبم تا رنگ دگر گیرم

دلتنگتر از میمم چون در طمع و بیمم��������������������������� من قرص به دو نیمم چون شکل قمر گیرم

ای از رخ شاه جان صد بیذق را سلطان������������������������ بر اسب نشین ای جان تا غاشیه برگیرم

وز باد لجاج خود وز غصه نیک و بد�������������������������� هر چند بدم در خود والله که بتر گیرم

امنی است مرا از تو امنم تویی ای مه رو����������������������� یا امن دهم زین سو یا راه خطر گیرم

چون سرو خمید از من گلزار چرید از من��������������������� ایمان چو رمید از من ترسم که کفر گیرم

تو غمزه غمازی از تیر سپر سازی����������������������������� چون تیر تو اندازی پس من چه سپر گیرم

زیر و زبر عشقم شمس الحق تبریز است����������������������� جان را ز پی عشقش من زیر و زبر گیرم

 

1462

صورتگر نقاشم هر لحظه بتی سازم���������������������������� وانگه همه بت ها را در پیش تو بگدازم

صد نقش برانگیزم با روح درآمیزم����������������������������� چون نقش تو را بینم در آتشش اندازم

تو ساقی خماری یا دشمن هشیاری������������������������������ یا آنک کنی ویران هر خانه که می سازم

جان ریخته شد بر تو آمیخته شد با تو��������������������������� چون بوی تو دارد جان جان را هله بنوازم

هر خون که ز من روید با خاک تو می گوید������������������� با مهر تو همرنگم با عشق تو هنبازم

در خانه آب و گل بی توست خراب این دل��������������������� یا خانه درآ جانا یا خانه بپردازم

 

1463

شاگرد تو می باشم گر کودن و کژپوزم������������������������� تا زان لب خندانت یک خنده بیاموزم

ای چشمه آگاهی شاگرد نمی خواهی���������������������������� چه حیله کنم تا من خود را به تو دردوزم

باری ز شکاف در برق رخ تو بینم����������������������������� زان آتش دهلیزی صد شمع برافروزم

یک لحظه بری رختم در راه که عشارم������������������������ یک لحظه روی پیشم یعنی که قلاوزم

گه در گنهم رانی گه سوی پشیمانی������������������������������ کژ کن سر و دنبم را من همزه مهموزم

در حوبه و در توبه چون ماهی بر تابه������������������������� این پهلو و آن پهلو بر تابه همی سوزم

بر تابه توام گردان این پهلو و آن پهلو�������������������������� در ظلمت شب با تو براقتر از روزم

بس کن همه تلوینم در پیشه و اندیشه���������������������������� یک لحظه چو پیروزه یک لحظه چو پیروزم

 

1464

سر برمزن از هستی تا راه نگردد گم��������������������������� در بادیه مردان محوست تو را جم جم

در عالم پرآتش در محو سر اندرکش���������������������������� در عالم هستی بین نیلین سر چون قاقم

زیر فلک ناری در حلقه بیداری��������������������������������� هر چند که سر داری نه سر هلدت نی دم

هر رنج که دیده ست او در رنج شدیدست او������������������� محو است که عید است او باقی دهل و لم لم

سرگشتگی حالم تو فهم کن از قالم������������������������������� کای هیزم از آن آتش برخوان که و ان منکم

کی روید از این صحرا جز لقمه پرصفرا����������������������� کی تازد بر بالا این مرکب پشمین سم

ور پرد چون کرکس خاکش بکشد واپس������������������������ هر چیز به اصل خود بازآید می دانم

رو آر گر انسانی در جوهر پنهانی������������������������������ کو آب حیات آمد در قالب همچون خم

شمس الحق تبریزی ما بیضه مرغ تو��������������������������� در زیر پرت جوشان تا آید وقت قم

 

1465

ای کرده تو مهمانم در پیش درآ جانم���������������������������� زان روی که حیرانم من خانه نمی دانم

ای گشته ز تو واله هم شهر و هم اهل ده����������������������� کو خانه نشانم ده من خانه نمی دانم

زان کس که شدی جانش زان کس مطلب دانش����������������� پیش آ و مرنجانش من خانه نمی دانم

وان کز تو بود شورش می دار تو معذورش�������������������� وز خانه مکن دورش من خانه نمی دانم

من عاشق و مشتاقم من شهره آفاقم������������������������������ رحم آر و مکن طاقم من خانه نمی دانم

ای مطرب صاحب صف می زن تو به زخم کف��������������� بر راه دلم این دف من خانه نمی دانم

شمس الحق تبریزم جز با تو نیامیزم���������������������������� می افتم و می خیزم من خانه نمی دانم

 

1466

در عشق سلیمانی من همدم مرغانم������������������������������ هم عشق پری دارم هم مرد پری خوانم

هر کس که پری خوتر در شیشه کنم زودتر�������������������� برخوانم افسونش حراقه بجنبانم

زین واقعه مدهوشم باهوشم و بی هوشم������������������������� هم ناطق و خاموشم هم لوح خموشانم

فریاد که آن مریم رنگی دگر است این دم����������������������� فریاد کز این حالت فریاد نمی دانم

زان رنگ چه بی رنگم زان طره چو آونگم�������������������� زان شمع چو پروانه یا رب چه پریشانم

گفتم که مها جانی امروز دگر سانی����������������������������� گفتا که بر او منگر از دیده انسانم

ای خواجه اگر مردی تشویش چه آوردی����������������������� کز آتش حرص تو پردود شود جانم

یا عاشق شیدا شو یا از بر ما واشو����������������������������� در پرده میا با خود تا پرده نگردانم

هم خونم و هم شیرم هم طفلم و هم پیرم������������������������� هم چاکر و هم میرم هم اینم و هم آنم

هم شمس شکرریزم هم خطه تبریزم���������������������������� هم ساقی و هم مستم هم شهره و پنهانم

 

1467

این شکل که من دارم ای خواجه که را مانم�������������������� یک لحظه پری شکلم یک لحظه پری خوانم

در آتش مشتاقی هم جمعم و هم شمعم���������������������������� هم دودم و هم نورم هم جمع و پریشانم

جز گوش رباب دل از خشم نمالم من��������������������������� جز چنگ سعادت را از زخمه نرنجانم

چون شکر و چون شیرم با خود زنم و گیرم�������������������� طبعم چو جنون آرد زنجیر بجنبانم

ای خواجه چه مرغم من نی کبکم و نی بازم�������������������� نی خوبم و نی زشتم نی اینم و نی آنم

نی خواجه بازارم نی بلبل گلزارم������������������������������� ای خواجه تو نامم نه تا خویش بدان خوانم

نی بنده نی آزادم نی موم نه پولادم������������������������������ نی دل به کسی دادم نی دلبر ایشانم

گر در شرم و خیرم از خود نه ام از غیرم��������������������� آن سو که کشد آن کس ناچار چنان رانم

 

1468

امروز خوشم با تو جان تو و فردا هم��������������������������� از تو شکرافشانم این جا هم و آن جا هم

دل باده تو خورده وز خانه سفر کرده��������������������������� ما بی دل و دل با تو با ما هم و بی ما هم

ای دل که روانی تو آن سوی که دانی تو������������������������ خدمت برسان از ما آن جا و موصی هم

ما منتظر وقت و دل ناظر تو دایم������������������������������� در حالت آرامش در شورش و غوغا هم

از باده و باد تو چون موج شده این دل�������������������������� در مستی و پستی خوش در رفعت و بالا هم

ابر خوش لطف تو با جان و روان ما��������������������������� در خاک اثر کرده در صخره و خارا هم

با تو پس از این عالم بی نقش بنی آدم�������������������������� خوش خلوت جان باشد آمیزش جان ها هم

زان غمزه مست تو زان جادو و جادوخو����������������������� خیره شده هر دیده نادان هم و دانا هم

من ننگ نمی دارم مجنونم و می دانی��������������������������� هم عرق جنون دارم از مایه و سودا هم

از آتش و آب او ای جسته نشان بنگر��������������������������� در آب دو چشم ما در زردی سیما هم

در عالم آب و گل در پرده جان و دل��������������������������� هم ایمنی از عشقت وین فتنه و غوغا هم

زان طره روحانی زان سلسله جانی����������������������������� زنار تو بربسته هم مومن و ترسا هم

 

1469

بیخود شده ام لیکن بیخودتر از این خواهم���������������������� با چشم تو می گویم من مست چنین خواهم

من تاج نمی خواهم من تخت نمی خواهم������������������������ در خدمتت افتاده بر روی زمین خواهم

آن یار نکوی من بگرفت گلوی من������������������������������ گفتا که چه می خواهی گفتم که همین خواهم

با باد صبا خواهم تا دم بزنم لیکن������������������������������� چون من دم خود دارم همراز مهین خواهم

در حلقه میقاتم ایمن شده ز آفاتم��������������������������������� مومم ز پی ختمت زان نقش نگین خواهم

ماهی دگر است ای جان اندر دل مه پنهان���������������������� زین علم یقینستم آن عین یقین خواهم

 

1470

جانم به فدا بادا آن را که نمی گویم������������������������������ آن روز سیه بادا کو را بنمی جویم

یک باره شوم رسوا در شهر اگر فردا�������������������������� من بر در دل باشم او آید در کویم

گفتم صنم مه رو گه گاه مرا می جو����������������������������� کز درد به خون دل رخساره همی شویم

گفتا که تو را جستم در خانه نبودی تو�������������������������� یا رب که چنین بهتان می گوید در رویم

یک روز غزل گویان والله سپارم جان�������������������������� زیرا که چو مو شد جان از بس که همی مویم

 

1471

مخمورم پرخواره اندازه نمی دانم������������������������������� جز شیوه آن غمزه غمازه نمی دانم

یاران به خبر بودند دروازه برون رفتند������������������������� من بی ره و سرمستم دروازه نمی دانم

آوازه آن یاران چون مشک جهان پر شد������������������������ ز آواز بشد عقلم آوازه نمی دانم

تا روی تو را دیدم من همچو گل تازه��������������������������� گشتم خرف و کهنه ار تازه نمی دانم

گویند که لقمان را یک کازه تنگی بد���������������������������� زین کوزه میی خوردم کان کازه نمی دانم

 

1472

دگربار دگربار ز زنجیر بجستم��������������������������������� از این بند و از این دام زبون گیر بجستم

فلک پیر دوتایی پر از سحر و دغایی��������������������������� به اقبال جوان تو از این پیر بجستم

شب و روز دویدم ز شب و روز بریدم������������������������� و زین چرخ بپرسید که چون تیر بجستم

من از غصه چه ترسم چو با مرگ حریفم���������������������� ز سرهنگ چه ترسم چو از میر بجستم

به اندیشه فروبرد مرا عقل چهل سال���������������������������� به شصت و دو شدم صید و ز تدبیر بجستم

ز تقدیر همه خلق کر و کور شدستند���������������������������� ز کر و فر تقدیر و ز تقدیر بجستم

برون پوست درون دانه بود میوه گرفتار������������������������ ازان پوست وزان دانه چو انجیر بجستم

ز تاخیر بود آفت و تعجیل ز شیطان���������������������������� ز تعجیل دلم رست و ز تاخیر بجستم

ز خون بود غذا اول و آخر شد خون شیر���������������������� چو دندان خرد رست از آن شیر بجستم

پی نان بدویدم یکی چند به تزویر������������������������������� خدا داد غذایی که ز تزویر بجستم

خمش باش خمش باش به تفصیل مگو بیش��������������������� ز تفسیر بگویم ز تف سیر بجستم

 

1473

بیایید بیایید به گلزار بگردیم������������������������������������� بر این نقطه اقبال چو پرگار بگردیم

بیایید که امروز به اقبال و به پیروز���������������������������� چو عشاق نوآموز بر آن یار بگردیم

بسی تخم بکشتیم بر این شوره بگشتیم�������������������������� بر آن حب که نگنجید در انبار بگردیم

هر آن روی که پشت است به آخر همه زشت است������������ بر آن یار نکوروی وفادار بگردیم

چو از خویش برنجیم زبون شش و پنجیم����������������������� یکی جانب خمخانه خمار بگردیم

در این غم چو نزاریم در آن دام شکاریم����������������������� دگر کار نداریم در این کار بگردیم

چو ما بی سر و پاییم چو ذرات هواییم�������������������������� بر آن نادره خورشید قمروار بگردیم

چو دولاب چه گردیم پر از ناله و افغان������������������������ چو اندیشه بی شکوت و گفتار بگردیم

 

1474

حکیمیم طبیبیم ز بغداد رسیدیم����������������������������������� بسی علتیان را ز غم بازخریدیم

سبل های کهن را غم بی سر و بن را��������������������������� ز رگ هاش و پی هاش به چنگاله کشیدیم

طبیبان فصیحیم که شاگرد مسیحیم������������������������������� بسی مرده گرفتیم در او روح دمیدیم

بپرسید از آن ها که دیدند نشان ها������������������������������ که تا شکر بگویند که ما از چه رهیدیم

رسیدند طبیبان ز ره دور غریبان������������������������������� غریبانه نمودند دواها که ندیدیم

سر غصه بکوبیم غم از خانه بروبیم���������������������������� همه شاهد و خوبیم همه چون مه عیدیم

طبیبان الهیم ز کس مزد نخواهیم�������������������������������� که ما پاک روانیم نه طماع و پلیدیم

مپندار که این نیز هلیله ست و بلیله ست������������������������ که این شهره عقاقیر ز فردوس کشیدیم

حکیمان خبیریم که قاروره نگیریم������������������������������� که ما در تن رنجور چو اندیشه دویدیم

دهان باز مکن هیچ که اغلب همه جغدند������������������������ دگر لاف مپران که ما بازپریدیم

 

1475

بجوشید بجوشید که ما اهل شعاریم������������������������������ بجز عشق بجز عشق دگر کار نداریم

در این خاک در این خاک در این مزرعه پاک����������������� بجز مهر بجز عشق دگر تخم نکاریم

چه مستیم چه مستیم از آن شاه که هستیم������������������������ بیایید بیایید که تا دست برآریم

چه دانیم چه دانیم که ما دوش چه خوردیم���������������������� که امروز همه روز خمیریم و خماریم

مپرسید مپرسید ز احوال حقیقت��������������������������������� که ما باده پرستیم نه پیمانه شماریم

شما مست نگشتید وزان باده نخوردید��������������������������� چه دانید چه دانید که ما در چه شکاریم

نیفتیم بر این خاک ستان ما نه حصیریم������������������������� برآییم بر این چرخ که ما مرد حصاریم

 

1476

طبیبیم حکیمیم طبیبان قدیمیم������������������������������������� شرابیم و کبابیم و سهیلیم و ادیمیم

چو رنجور تن آید چو معجون نجاحیم��������������������������� چو بیمار دل آید نگاریم و ندیمیم

طبیبان بگریزند چو رنجور بمیرد������������������������������� ولی ما نگریزیم که ما یار کریمیم

شتابید شتابید که ما بر سر راهیم�������������������������������� جهان درخور ما نیست که ما ناز و نعیمیم

غلط رفت غلط رفت که این نقش نه ماییم����������������������� که تن شاخ درختی است و ما باد نسیمیم

ولی جنبش این شاخ هم از فعل نسیم است���������������������� خمش باش خمش باش هم آنیم و هم اینیم

 

1477

از اول امروز چو آشفته و مستیم�������������������������������� آشفته بگوییم که آشفته شدستیم

آن ساقی بدمست که امروز درآمد������������������������������� صد عذر بگفتیم و زان مست نرستیم

آن باده که دادی تو و این عقل که ما راست�������������������� معذور همی دار اگر جام شکستیم

امروز سر زلف تو مستانه گرفتیم������������������������������� صد بار گشادیمش و صد بار ببستیم

رندان خرابات بخوردند و برفتند�������������������������������� ماییم که جاوید بخوردیم و نشستیم

وقت است که خوبان همه در رقص درآیند���������������������� انگشت زنان گشته که از پرده بجستیم

یک لحظه بلانوش ره عشق قدیمیم������������������������������ یک لحظه بلی گوی مناجات الستیم

از گفت بلی صبر نداریم ازیرا���������������������������������� بسرشته و بر رسته سغراق الستیم

بالا همه باغ آمد و پستی همگی گنج����������������������������� ما بوالعجبانیم نه بالا و نه پستیم

خاموش که تا هستی او کرد تجلی������������������������������� هستیم بدان سان که ندانیم که هستیم

تو دست بنه بر رگ ما خواجه حکیما��������������������������� کز دست شدستیم ببین تا ز چه دستیم

هر چند پرستیدن بت مایه کفر است����������������������������� ما کافر عشقیم گر این بت نپرستیم

جز قصه شمس حق تبریز مگویید������������������������������� از ماه مگویید که خورشیدپرستیم

 

1478

المنه لله که ز پیکار رهیدیم�������������������������������������� زین وادی خم در خم پرخار رهیدیم

زین جان پر از وهم کژاندیشه گذشتیم��������������������������� زین چرخ پر از مکر جگرخوار رهیدیم

دکان حریصان به دغل رخت همه برد�������������������������� دکان بشکستیم و از آن کار رهیدیم

در سایه آن گلشن اقبال بخفتیم����������������������������������� وز غرقه آن قلزم زخار رهیدیم

بی اسب همه فارس و بی می همه مستیم������������������������ از ساغر و از منت خمار رهیدیم

ما توبه شکستیم و ببستیم دو صد بار���������������������������� دیدیم مه توبه به یک بار رهیدیم

زان عیسی عشاق و ز افسون مسیحش�������������������������� از علت و قاروره و بیمار رهیدیم

چون شاهد مشهور بیاراست جهان را��������������������������� از شاهد و از برده بلغار رهیدیم

ای سال چه سالی تو که از طالع خوبت������������������������� ز افسانه پار و غم پیرار رهیدیم

در عشق ز سه روزه وز چله گذشتیم��������������������������� مذکور چو پیش آمد از اذکار رهیدیم

خاموش کز این عشق و از این علم لدنیش���������������������� از مدرسه و کاغذ و تکرار رهیدیم

خاموش کز این کان و از این گنج الهی������������������������� از مکسبه و کیسه و بازار رهیدیم

هین ختم بر این کن که چو خورشید برآمد���������������������� از حارس و از دزد و شب تار رهیدیم

 

1479

آن خانه که صد بار در او مایده خوردیم������������������������ بر گرد حوالی گه آن خانه بگردیم

ماییم و حوالی گه آن خانه دولت��������������������������������� ما نعمت آن خانه فراموش نکردیم

آن خانه مردی است و در او شیردلانند������������������������� از خانه مردی بگریزیم چه مردیم

آن جا همه مستی است و برون جمله خمار است��������������� آن جا همه لطفیم و دگر جا همه دردیم

آن جا طرب انگیزتر از باده لعلیم������������������������������� وین جا بد و رخ زردتر از شیشه زردیم

آن جای به گرمی همه خورشید تموزیم������������������������� وین جای به سردی همه چون بهمن سردیم

آن جا همه آمیخته چون شکر و شیریم�������������������������� وین جا همه آویخته در جنگ و نبردیم

آن جا شه شطرنج بساط دو جهانیم������������������������������ وین جا همه سرگشته تر از مهره نردیم

چرخی است کز آن چرخ چو یک برق بتابد�������������������� بر چرخ برآییم و زمین را بنوردیم

 

1480

خیزید مخسپید که نزدیک رسیدیم������������������������������� آواز خروس و سگ آن کوی شنیدیم

والله که نشان های قروی ده یارست����������������������������� آن نرگس و نسرین و قرنفل که چریدیم

از ذوق چراگاه و ز اشتاب چریدن������������������������������ وز حرص زبان و لب و پدفوز گزیدیم

چون تیر پریدیم و بسی صید گرفتیم����������������������������� گر چه چو کمان از زه احکام خمیدیم

ما عاشق مستیم به صد تیغ نگردیم������������������������������ شیریم که خون دل فغفور چشیدیم

مستان الستیم بجز باده ننوشیم����������������������������������� بر خوان جهان نی ز پی آش و ثریدیم

حق داند و حق دید که در وقت کشاکش������������������������� از ما چه کشیدید وز ایشان چه کشیدیم

خیزید مخسپید که هنگام صبوح است��������������������������� استاره روز آمد و آثار بدیدیم

شب بود و همه قافله محبوس رباطی���������������������������� خیزید کز آن ظلمت و آن حبس رهیدیم

خورشید رسولان بفرستاد در آفاق������������������������������� کاینک یزک مشرق و ما جیش عتیدیم

هین رو به شفق آر اگر طایر روزی���������������������������� کز سوی شفق چون نفس صبح دمیدیم

هر کس که رسولی شفق را بشناسد����������������������������� ما نیز در اظهار بر او فاش و پدیدیم

وان کس که رسولی شفق را نپذیرد����������������������������� هم محرم ما نیست بر او پرده تنیدیم

خفاش نپذرفت فرودوخت از او چشم���������������������������� ما پرده آن دوخته را هم بدریدیم

تریاق جهان دید و گمان برد که زهر است��������������������� ای مژده دلی را که ز پندار خریدیم

خامش کن تا واعظ خورشید بگوید������������������������������ کو بر سر منبر شد و ما جمله مریدیم

 

1481

ما آتش عشقیم که در موم رسیدیم�������������������������������� چون شمع به پروانه مظلوم رسیدیم

یک حمله مردانه مستانه بکردیم��������������������������������� تا علم بدادیم و به معلوم رسیدیم

در منزل اول به دو فرسنگی هستی����������������������������� در قافله امت مرحوم رسیدیم

آن مه که نه بالاست نه پست است بتابید������������������������ وان جا که نه محمود و نه مذموم رسیدیم

تا حضرت آن لعل که در کون نگنجد��������������������������� بر کوری هر سنگ دل شوم رسیدیم

با آیت کرسی به سوی عرش پریدیم���������������������������� تا حی بدیدیم و به قیوم رسیدیم

امروز از آن باغ چه بابرگ و نواییم���������������������������� تا ظن نبری خواجه که محروم رسیدیم

ویرانه به بومان بگذاریم چو بازان������������������������������ ما بوم نه ایم ار چه در این بوم رسیدیم

زنار گسستیم بر قیصر رومی����������������������������������� تبریز ببر قصه که در روم رسیدیم

 

1482

چون در عدم آییم و سر از یار برآریم�������������������������� از سنگ سیه نعره اقرار برآریم

بر کارگه دوست چو بر کار نشینیم������������������������������ مر جمله جهان را همه از کار برآریم

گلزار رخ دوست چو بی پرده ببینیم����������������������������� صد شعله ز عشق از گل گلزار برآریم

بر دلدل دل چون فکند دولت ما زین���������������������������� بس گرد که ما از ره اسرار برآریم

چون از می شمس الحق تبریز بنوشیم�������������������������� صد جوش عجب از خم و خمار برآریم

 

1483

امروز مها خویش ز بیگانه ندانیم�������������������������������� مستیم بدان حد که ره خانه ندانیم

در عشق تو از عاقله عقل برستیم������������������������������� جز حالت شوریده دیوانه ندانیم

در باغ بجز عکس رخ دوست نبینیم���������������������������� وز شاخ بجز حالت مستانه ندانیم

گفتند در این دام یکی دانه نهاده ست���������������������������� در دام چنانیم که ما دانه ندانیم

امروز از این نکته و افسانه مخوانید���������������������������� کافسون نپذیرد دل و افسانه ندانیم

چون شانه در آن زلف چنان رفت دل ما������������������������ کز بیخودی از زلف تو تا شانه ندانیم

باده ده و کم پرس که چندم قدح است این����������������������� کز یاد تو ما باده ز پیمانه ندانیم

 

1484

بشکن قدح باده که امروز چنانیم��������������������������������� کز توبه شکستن سر توبه شکنانیم

گر باده فنا گشت فنا باده ما بس��������������������������������� ما نیک بدانیم گر این رنگ ندانیم

باده ز فنا دارد آن چیز که دارد��������������������������������� گر باده بمانیم از آن چیز نمانیم

از چیزی خود بگذر ای چیز به ناچیز�������������������������� کاین چیز نه پرده ست نه ما پرده درانیم

با غمزه سرمست تو میریم و اسیریم���������������������������� با عشق جوان بخت تو پیریم و جوانیم

گفتی چه دهی پند و زین پند چه سود است���������������������� کان نقش که نقاش ازل کرد همانیم

این پند من از نقش ازل هیچ جدا نیست������������������������� زین نقش بدان نقش ازل فرق ندانیم

گفتی که جدا مانده ای از بر معشوق���������������������������� ما در بر معشوق ز انده در امانیم

معشوق درختی است که ما از بر اوییم������������������������� از ما بر او دور شود هیچ نمانیم

چون هیچ نمانیم ز غم هیچ نپیچیم������������������������������� چون هیچ نمانیم هم اینیم و هم آنیم

شادی شود آن غم که خوریمش چو شکر خوش���������������� ای غم بر ما آی که اکسیر غمانیم

چون برگ خورد پیله شود برگ بریشم������������������������� ما پیله عشقیم که بی برگ جهانیم

ماییم در آن وقت که ما هیچ نمانیم������������������������������� آن وقت که پا نیست شود پای دوانیم

بستیم دهان خود و باقی غزل را�������������������������������� آن وقت بگوییم که ما بسته دهانیم

 

1485

صبح است و صبوح است بر این بام برآییم�������������������� از ثور گریزیم و به برج قمر آییم

پیکار نجوییم و ز اغیار نگوییم���������������������������������� هنگام وصال است بدان خوش صور آییم

روی تو گلستان و لب تو شکرستان����������������������������� در سایه این هر دو همه گلشکر آییم

خورشید رخ خوب تو چون تیغ کشیده ست��������������������� شاید که به پیش تو چو مه شب سپر آییم

زلف تو شب قدر و رخ تو همه نوروز������������������������� ما واسطه روز و شبش چون سحر آییم

این شکل ندانیم که آن شکل نمودی������������������������������ ور زانک دگرگونه نمایی دگر آییم

خورشید جهانی تو و ما ذره پنهان������������������������������ درتاب در این روزن تا در نظر آییم

خورشید چو از روی تو سرگشته و خیره ست����������������� ما ذره عجب نیست که خیره نگر آییم

گفتم چو بیایید دو صد در بگشایید������������������������������� گفتند که این هست ولیکن اگر آییم

گفتم که چو دریا به سوی جوی نیاید���������������������������� چون آب روان جانب او در سفر آییم

ای ناطقه غیب تو برگوی که تا ما������������������������������� از مخبر و اخبار خوشت خوش خبر آییم

 

1486

چون آینه رازنما باشد جانم�������������������������������������� تانم که نگویم نتوانم که ندانم

از جسم گریزان شدم از روح بپرهیز��������������������������� سوگند ندانم نه از اینم نه از آنم

ای طالب بو بردن شرط است به مردن������������������������� زنده منگر در من زیرا نه چنانم

اندر کژیم منگر وین راست سخن بین��������������������������� تیر است حدیث من و من همچو کمانم

این سر چو کدو بر سر وین دلق تن من������������������������ بازار جهان در به کی مانم به کی مانم

وان گاه کدو بر سر من پر ز شرابی���������������������������� دارمش نگوسار از او من نچکانم

ور زان که چکانم تو ببین قدرت حق را������������������������ کز بحر بدان قطره جواهر بستانم

چون ابر دو چشمم بستد جوهر آن بحر������������������������� بر چرخ وفا آید این ابر روانم

در حضرت شمس الحق تبریز ببارم���������������������������� تا سوسن ها روید بر شکل زبانم

 

1487

امروز چنانم که خر از بار ندانم�������������������������������� امروز چنانم که گل از خار ندانم

امروز مرا یار بدان حال ز سر برد����������������������������� با یار چنانم که خود از یار ندانم

دی باده مرا برد ز مستی به در یار����������������������������� امروز چه چاره که در از دار ندانم

از خوف و رجا پار دو پر داشت دل من������������������������ امروز چنان شد که پر از پار ندانم

از چهره زار چو زرم بود شکایت������������������������������ رستم ز شکایت چو زر از زار ندانم

از کار جهان کور بود مردم عاشق������������������������������ اما نه چو من خود که کر از کار ندانم

جولاهه تردامن ما تار بدرید������������������������������������� می گفت ز مستی که تر از تار ندانم

چون چنگم از زمزمه خود خبرم نیست������������������������� اسرار همی گویم و اسرار ندانم

مانند ترازو و گزم من که به بازار������������������������������ بازار همی سازم و بازار ندانم

در اصبع عشقم چو قلم بیخود و مضطر������������������������� طومار نویسم من و طومار ندانم

 

1488

ای خواجه بفرما به کی مانم به کی مانم������������������������� من مرد غریبم نه از این شهر جهانم

گر دم نزنم تا حسد خلق نجنبد����������������������������������� دانم که نگویم نتوانم که ندانم

آن کل کلهی یافت و کل خویش نهان کرد����������������������� با بنده به خشم است که دانای نهانم

گر صلح کند داروی کلیش بسازیم������������������������������� از ننگ کلی و کلهش بازرهانم

 

1489

ساقی ز پی عشق روان است روانم����������������������������� لیکن ز ملولی تو کند است زبانم

می پرم چون تیر سوی عشرت و نوشت������������������������ ای دوست بمشکن به جفاهات کمانم

چون خیمه به یک پای به پیش تو بپایم�������������������������� در خرگهت ای دوست درآر و بنشانم

هین آن لب ساغر بنه اندر لب خشکم��������������������������� وانگه بشنو سحر محقق ز دهانم

بشنو خبر بابل و افسانه وایل������������������������������������ زیرا ز ره فکرت سیاح جهانم

معذور همی دار اگر شور ز حد شد����������������������������� چون می ندهد عشق یکی لحظه امانم

آن دم که ملولی ز ملولیت ملولم���������������������������������� چون دست بشویی ز من انگشت گزانم

آن شب که دهی نور چو مه تا به سحرگاه���������������������� من در پی ماه تو چو سیاره دوانم

وان روز که سر برزنی از شرق چو خورشید����������������� ماننده خورشید سراسر همه جانم

وان روز که چون جان شوی از چشم نهانی�������������������� من همچو دل مرغ ز اندیشه طپانم

در روزن من نور تو روزی که بتابد��������������������������� در خانه چو ذره به طرب رقص کنانم

این ناطقه خاموش و چو اندیشه نهان رو������������������������ تا بازنیابد سبب اندیش نشانم

 

1490

از شهر تو رفتیم تو را سیر ندیدیم������������������������������ از شاخ درخت تو چنین خام فتیدیم

در سایه سرو تو مها سیر نخفتیم�������������������������������� وز باغ تو از بیم نگهبان نچریدیم

بر تابه سودای تو گشتیم چو ماهی������������������������������� تا سوخته گشتیم ولیکن نپزیدیم

گشتیم به ویرانه به سودای چو تو گنج��������������������������� چون مار به آخر به تک خاک خزیدیم

چون سایه گذشتیم به هر پاکی و ناپاک������������������������� اکنون به تو محویم نه پاک و نه پلیدیم

ما را چو بجویید بر دوست بجویید������������������������������ کز پوست فناییم و بر دوست پدیدیم

تا بر نمک و نان تو انگشت زدستیم����������������������������� در فرقت و در شور بس انگشت گزیدیم

چون طبل رحیل آمد و آواز جرس ها��������������������������� ما رخت و قماشات بر افلاک کشیدیم

شکر است که تریاق تو با ماست اگر چه����������������������� زهری که همه خلق چشیدند چشیدیدم

آن دم که بریده شد از این جوی جهان آب���������������������� چون ماهی بی آب بر این خاک طپیدیم

چون جوی شد این چشم ز بی آبی آن جوی��������������������� تا عاقبت الامر به سرچشمه رسیدیم

چون صبر فرج آمد و بی صبر حرج بود����������������������� خاموش مکن ناله که ما صبر گزیدیم

 

1491

خلقان همه نیکند جز این تن که گزیدیم�������������������������� که از سفهش بس سر انگشت گزیدیم

گر هیچ گریزی بگریز از هوس خویش������������������������ زیرا همه رنج از هوس بیهده دیدیم

والله که مفری بجز از فر رخش نیست�������������������������� کاندر خضر و گلشن او می نگریدیم

هر روز که برخیزی رو پاک بشویی��������������������������� آن سوی دو ای دل که گه درد دویدیم

آن سوی که در ساعت دشوار دل خلق�������������������������� آید که خدایا همه محتاج و مریدیم

هر دانه که چیدیم هله دام بلا بود�������������������������������� سوی تو پراشکسته و تن خسته پریدیم

 

1492

بار دگر از راه سوی چاه رسیدیم������������������������������� وز غربت اجسام بالله رسیدیم

با اسب بدان شاه کسی چون نرسیده ست������������������������ ما اسب بدادیم و بدان شاه رسیدیم

چون ابر بسی اشک در این خاک فشاندیم���������������������� وز ابر گذشتیم و بدان ماه رسیدیم

ای طبل زنان نوبت ما گشت بکوبید����������������������������� وی ترک برون آ که به خرگاه رسیدیم

یک چند چو یوسف به بن چاه نشستیم��������������������������� زان سر رسن آمد به سر چاه رسیدیم

ما چند صنم پیش محمد بشکستیم�������������������������������� تا در صنم دلبر دلخواه رسیدیم

نزدیکتر آیید که از دور رسیدیم��������������������������������� و احوال بپرسید که از راه رسیدیم

 

1493

ما عاشق و سرگشته و شیدای دمشقیم��������������������������� جان داده و دل بسته سودای دمشقیم

زان صبح سعادت که بتابید از آن سو��������������������������� هر شام و سحر مست سحرهای دمشقیم

بر باب بریدیم که از یار بریدیم��������������������������������� زان جامع عشاق به خضرای دمشقیم

از چشمه بونواس مگر آب نخوردی����������������������������� ما عاشق آن ساعد سقای دمشقیم

بر مصحف عثمان بنهم دست به سوگند������������������������� کز لولوی آن دلبر لالای دمشقیم

از باب فرج دوری و از باب فرادیس��������������������������� کی داند کاندر چه تماشای دمشقیم

بر ربوه برآییم چو در مهد مسیحیم������������������������������ چون راهب سرمست ز حمرای دمشقیم

در نیرب شاهانه بدیدیم درختی���������������������������������� در سایه آن شسته و دروای دمشقیم

اخضر شده میدان و بغلطیم چو گویی��������������������������� از زلف چو چوگان که به صحرای دمشقیم

کی بی مزه مانیم چو در مزه درآییم����������������������������� دروازه شرقی سویدای دمشقیم

اندر جبل صالح کانی است ز گوهر����������������������������� زان گوهر ما غرقه دریای دمشقیم

چون جنت دنیاست دمشق از پی دیدار�������������������������� ما منتظر رایت حسنای دمشقیم

از روم بتازیم سوم بار سوی شام������������������������������� کز طره چون شام مطرای دمشقیم

مخدومی شمس الحق تبریز گر آن جاست����������������������� مولای دمشقیم و چه مولای دمشقیم

 

1494

افتادم افتادم در آبی افتادم���������������������������������������� گر آبی خوردم من دلشادم دلشادم

بر دف نی بر نی نی یک لحظه بیگارم������������������������� بر خم نی بر می نی پیوسته بنیادم

در عشق دلداری مانند گلزاری���������������������������������� جان دیدم جان دیدم دل دادم دل دادم

می خوردم می خوردم در شهرت می گردم��������������������� سرتیزم سرتیزم پربادم پربادم

گر خودم گر جوشن پیروزم پیروزم����������������������������� گر سروم گر سوسن آزادم آزادم

از چرخی از اوجی بر بحری بر موجی������������������������ خوش تختی خوش تختی بنهادم بنهادم

مولایم مولایم در حکم دریایم������������������������������������ در اوجش در موجش منقادم منقادم

ای کوکب ای کوکب بگشا لب بگشا لب������������������������� شرحی کن شرحی کن بر وفق میعادم

هر ذره هر پره می جوید می گوید������������������������������ ز ارشادش ز ارشادش استادم استادم

 

1495

اگر تو نیستی در عاشقی خام������������������������������������ بیا مگریز از یاران بدنام

تو آن مرغی که میل دانه داری���������������������������������� نباشد در جهان یک دانه بی دام

مکن ناموس و با قلاش بنشین����������������������������������� که پیش عاشقان چه خاص و چه عام

اگر ناموس راه تو بگیرد����������������������������������������� بکش او را و خونش را بیاشام

که این سودا هزاران ناز دارد����������������������������������� مکن ناز و بکش ناز و بیارام

حریفا اندر آتش صبر می کن������������������������������������ که آتش آب می گردد به ایام

نشان ده راه خمخانه که مستم������������������������������������ که دادم من جهانی را به یک جام

برادر کوی قلاشان کدام است������������������������������������ اگر در بسته باشد رفتم از بام

به پیش پیر میخانه بمیرم����������������������������������������� زهی مرگ و زهی برگ و سرانجام

 

1496

چه دیدم خواب شب کامروز مستم������������������������������� چو مجنونان ز بند عقل جستم

به بیداری مگر من خواب بینم����������������������������������� که خوابم نیست تا این درد هستم

مگر من صورت عشق حقیقی����������������������������������� بدیدم خواب کو را می پرستم

بیا ای عشق کاندر تن چو جانی��������������������������������� به اقبالت ز حبس تن برستم

مرا گفتی بدر پرده دریدم���������������������������������������� مرا گفتی قدح بشکن شکستم

مرا گفتی ببر از جمله یاران������������������������������������� بکندم از همه دل در تو بستم

مرا دل خسته کردی جرمم این بود������������������������������ که از مژگان خیالت را بجستم

ببر جان مرا تا در پناهت���������������������������������������� دو دستک می زنم کز جان بسستم

چه عالم هاست در هر تار مویت�������������������������������� بیفشان زلف کز عالم گسستم

که در هفتم زمین با تو بلندم������������������������������������� که در هفتم فلک بی روت پستم

 

1497

به جان جمله مستان که مستم������������������������������������ بگیر ای دلبر عیار دستم

به جان جمله جانبازان که جانم���������������������������������� به جان رستگارانش که رستم

عطاردوار دفترباره بودم����������������������������������������� زبردست ادیبان می نشستم

چو دیدم لوح پیشانی ساقی��������������������������������������� شدم مست و قلم ها را شکستم

جمال یار شد قبله نمازم������������������������������������������ ز اشک رشک او شد آبدستم

ز حسن یوسفی سرمست بودم������������������������������������ که حسنش هر دمی گوید الستم

در آن مستی ترنجی می بریدم����������������������������������� ترنج اینک درست و دست خستم

مبادم سر اگر جز تو سرم هست��������������������������������� بسوزا هستیم گر بی تو هستم

تویی معبود در کعبه و کنشتم������������������������������������ تویی مقصود از بالا و پستم

شکار من بود ماهی و یونس������������������������������������� چو حاصل شد ز جعدت شصت شستم

چو دیدم خوان تو بس چشم سیرم�������������������������������� چو خوردم ز آب تو زین جوی جستم

برای طبع لنگان لنگ رفتم�������������������������������������� ز بیم چشم بد سر نیز بستم

همان ارزد کسی کش می پرستد��������������������������������� زهی من که مر او را می پرستم

ببرد از کسی کآخر ببرد����������������������������������������� به سوی عدل بگریزید ز استم

چو ری با سین و تی و میم پیوست������������������������������ بدین پیوند رو بنمود رستم

یقین شد که جماعت رحمت آمد���������������������������������� جماعت را به جان من چاکرستم

خمش کردم شکار شیر باشم������������������������������������� که تا گوید شکار مفترستم

 

1498

بیا کز غیر تو بیزار گشتم��������������������������������������� وگر خفته بدم بیدار گشتم

بیا ای جان که تا روز قیامت������������������������������������ مقیم خانه خمار گشتم

ز پر و بال خود گل را فشاند������������������������������������ به کوه قاف خود طیار گشتم

ترش دیدم جهانی را من از ترس�������������������������������� در آن دوشاب چون آچار گشتم

عقیده این چنین سازید شیرین����������������������������������� که من زین خمره شکربار گشتم

یکی چندی بریدم من از اغیار����������������������������������� کنون با خویشتن اغیار گشتم

ز حال دیگران عبرت گرفتم������������������������������������� کنون من عبره الابصار گشتم

بیا ای طالب اسرار عالم����������������������������������������� به من بنگر که من اسرار گشتم

بدان بسیار پیچید این سر من������������������������������������ که گرد جبه و دستار گشتم

از آن محبوس بودم همچو نقطه���������������������������������� که گرد نقطه چون پرگار گشتم

 

1499

بیا کز عشق تو دیوانه گشتم�������������������������������������� وگر شهری بدم ویرانه گشتم

ز عشق تو ز خان و مان بریدم��������������������������������� به درد عشق تو همخانه گشتم

چیان کاهل بدم کان را نگویم������������������������������������ چو دیدم روی تو مردانه گشتم

چو خویش جان خود جان تو دیدم������������������������������� ز خویشان بهر تو بیگانه گشتم

فسانه عاشقان خواندم شب و روز������������������������������� کنون در عشق تو افسانه گشتم

 

1500

چنان مست است از آن دم جان آدم������������������������������ که نشناسد از آن دم جان آدم

ز شور اوست چندین جوش دریا�������������������������������� ز سرمستی او مست است عالم

زهی سرده که گردن زد اجل را�������������������������������� که تا دنیا نبیند هیچ ماتم

شراب حق حلال اندر حلال است������������������������������� می خنب خدا نبود محرم

از این باده جوان گر خورده بودی������������������������������ نبودی پشت پیر چرخ را خم

زمین ار خورده بودی فارغستی��������������������������������� از آنک ابر تر بارد بر او نم

دل محرم بیان این بگفتی����������������������������������������� اگر بودی به عالم نیم محرم

ز آب و گل برون بردی شما را��������������������������������� اگر بودی شما را پای محکم

رسید این عشق تا پای شما را����������������������������������� کند محکم ز هر سستی مسلم

بگو باقی تو شمس الدین تبریز���������������������������������� که بر تو ختم شد والله اعلم

--------------------------------------------------------